Opera Philosophica Vol. 03

EDITIONES INSTITUTI FRANCISCANI UNIVERSITATIS S. BONAVENTURAE ST. BONAVENTURE, N. Y. 14778

GUILLELMI

DE OCKHAM

OPERA PHILOSOPHICA ET THEOLOGICA

OPERA PHILOSOPHICA III

GUILLELMI DE OCKHAM OPERA PHILOSOPHICA ET THEOLOGICA

AD FIDEM CODICUM MANUSCRIPTORUM EDITA

CURA

INSTITUTI FRANCISCANI UNIVERSITATIS S.

BONAVENTURAE

ST. BONAVENTURE UNIVERSITY ST. BONAVENTURE, NEW YORK 200 1

VENERABILIS lNCEPTORIS

GUILLELMI DE OCKHAM EXPOSITIO SUPER LIBROS ELENCHORUM

EDIDIT

FRANCISCUS DEL PUNTA

ST. BONAVENTURE UNIVERSITY ST. BONAVENTURE, NEW YORK 14778 2001

All rights reserved.

Copyright© 1979 The Franciscan Institute of St. Bonaventure University

Rep rinted by The Franciscan Institute 2001

�o part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical including photocopying, recording, or any information storage and retrieval system, w ithout permission in writing from the publisher : The Franciscan lnstitute St. Bonaventure Univers ity St. Bonaventure, �ew York

14778

Library of Congress Catalog Card Number: 78-67401

ISBN: l-57659-009-7

Printed and bound in the United States of America by: BookM:asters, lnc. Ashland, Ohio

IN T RO D U C TIO §

l

De codidbus manuscriptis

Guillelmi de Ockham Expositio super libros Elenchorum Aristotelis, quae hic prima vice in lucem emittitur, in sex codicibus manuscriptis ad nos pervenit. Quinque ex his continent etiam expositiones in librum Porphyrii et in libros Praedicamentorum atque Perihermenias Aristotelis et descripti sunt in introductione ad Opera Philoso­ phica II, nuperrime impressum 1• Non est igitur necessarium contenta eorundem codicum hic iterum minutatim describere, sed sufcit memorare ea quae ad Expo­ sitionem super libros Elenchorum spectant. 1. Oxonii, Bibl. Bodleiana, cod. Canon. Mise. 558 (C) 2• - Saec. XIV, membr. , mm. 265x 1 82, ff. 144, coli. 2, lin. 46. Expositio super libros Elenchorum (hinc : Expositio) legitur ff. 93ra-144ra. I n c. f. 93ra : Circa librum Elenchorum primo videndum est ... E x p l. f. 144ra : tam quantum ad librum Topicorum quam quantum ad librum Elmchorum. Sic incipit desinitque Expositio etiam in aliis codici bus manuscriptis. Scripta autem est una manu libraria. Divisio operis in capitula perspicue indicatur per litteras initiales magnas et belle depictas. Reliqui etiam codices hanc divisionem imitantur eamque etiam nos secuti sumus , uno tantum loco excepto (lib. II, c. 7, § 16) . -

2. Assisii, Bibl. Commun. (olim Bibliothecae Sacri Conventus) , cod. 670 (0). Saec. XIV, membr. , mm. 236x 1 60 , ff. 58, coli. 2, lin. 55-75. Expositio occupat ff. 34va-54vb et scripta est ab uno amanuensi, probabiliter in Italia . -

-

3. Florentiae, Bibl. Nat., conv. soppr. B. 4. 1618 (F). - Saec. XIV, membr. , mm. 280x210, pp. 152, coli. 2, lin. 60-61 . Expositio habetur pp. 53b-94a. C o l o p h o n : "Explicit expositio fratris Guillelmi super libros elenchorum de Ocham de ordine fratrum Minorum scripta anno domini M°CCC0 Tricesimo primo in Civitate Neapolitana". - In eadem columna legitur excerptum ex quodam opere Richardi de Campsall. -

1 Guillelmi de Ockham, Opn-a PhilosophiCI et Thtologica: Opera Philosophica Il, St. Bonaventure, N.Y. 1978, 7*-12*. 1 Cf. H. O . Coxe, Catalogi codicum manuscriptorum Bibliothecae Bodleianae, pan III, Oxford 1854, 859s.

10*

INTRODUCTIO

P. 94b legitur tabula (manu posteriori addita) eorum quae in prima parte codicis continentur : "Infrascripti sunt libri egregi doctoris Guillelmi Ocham super porphirium, Super predicamenta aristotelis , Super postpredicamenta eiusdem, su­ per peryermenias eiusdem, Super librum elenchorum eiusdem. Lege feliciter et pro me ora". Pp. 95a-151b olim codicem separatum constituebant et continent commentum Roberti çilnacobi [Kilwardby] super librum Topicorum Aristotelis 8• Expositio scripta est ab eadem manu quae etiam expositiones in librum Por­ phyrii etc. scripsit. Scriptura est regularis, accurata et correcta. Numerus omissio­ num est minimus. Capitula litteris magnis incipiunt et lemmata subnotata sunt. P. 86a, lin. 18 (lib. II, c. 10, § 2, lin. 15-17), ubi reliqui codices spatium album re­ liquerunt, amanuensis huius codicis scripsit in margine : "Deficit aliqua particula". Londinii, Domus Lambeth , cod. 70 (L).- Saec. XIV, membr. , mm. 364x243, ff. 310, coli. 2, lin. 59 '· Expositio occupat ff. 268vb-305va. C o l o p h o n : "Explicit apparatus fratris Willelmi Okham super libros elen­ chorum". Expositionem Inceptoris praecedunt (ff. l ra-268va) non minus quam 1 5 opera et opuscula Gualteri Burlaei. Post Expositionem Guillelmi de Ockham scriptus est, manu recentiori , tractatus anonymus De sensibus, qui finitur mutilus f. 307rb. Expositio scripta est ab eadem manu anglica quae etiam magnam partem ope­ rum Gualteri Burlaei scripsit. Scriptura est nitida et accurata. Notae marginales sunt paucae et parvi momenti. F. 305rb legitur notula : "Liber monasterii sive prioratus lanthonie iuxta glou­ cestriam emptus per fr. Ric. Calne eiusdem loci canonicum et scolarem a. d. mill. quadring. trec. decimo et qui eum etc.". 4.

-

Brugis, Bibl. Civit. , cod. 499 (W). Saec. XIV, membr. , mm. 283x200, ff. 108, coli. 2, lin. 44 5• Expositio Iegitur ff. 6l ra-108rb. Pars operis prius omissa (a lib. I, c. 18, § 2, lin. 11 [p. 1 1 3) ad lib. II, c. 3, § 4, !in. 4 [p. 167]) in fme libri suppleta est. 5.

-

-

Parisiis, Bibl. Nat. lat. 14721 (V). Saec. XIV, membr. , mm. 330x230 et 330x238, coli. 2, lin. 55 et 64 8• Iste codex ex tribus in unum compactus est. Numeratio quidem foliorum continua est, sed recenter facta. Pars prima continet commentarium incompletum Al berti Magni in Meteora Aristotelis (ff. lr-60v) ; secunda expositiones Guillelmi 6.

1

-

-

Cf. C. Lohr, "Medieval Latin Aristotle Commentaries", Traditio, XXIX (1973), 1 12. Cf. M. R. James and C. Jenkins, A descripti11e Catalogue of the Manuscripts in the Library of l.th Palau, Cambridge 1 930-1 932, 1 1 2ss. • Cf. A. de P o rter , Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque publique de la Ville de Bruge, Gembloux­ Paris 1 934, 581 . 1 Cf. L . Delisle, In11entaire des manuscrits conser11is a la Bibliothèque Nationale sous ks nos. 8823-18,623, Paris 1 863-1871, XX, 44. 1

DE FIDELITATE CODICUM

1 1*

de Ockham (ff. 61 r-129r) ; tertia vero commentarium lacobi Duacensis in Ana­ lytica Priora Aristotelis (ff. 130r-177v) 7• luxta antiquiorem numerationem expositio­ nes Inceptoris occupabant ff. 2ra-71rb. Expositio Elenchontm nunc legitur ff. 96va-125vb. Pars prius omissa (eadem quae omissa erat etiam in W) supplcta est ff. 122ra-125vb. Secundam partem praesentis codicis , quae expositiones lnceptoris continet, Ioannes Gallensis scripsit pro Ioanne de Bodelo eamque adquisivit Ioannes Lamasse monasterio Sancti Victoris anno 1424. Quia codices contulimus et lectiones variantes notavimus antequam sigla in Opere Philosophico II nobis innotuissent, ideo idem codices hic et ibi aliis siglis si­ gnificantur. Siglis igitur nostris COFLW i bi respondcnt GEA-HI. § 2 De Jidelitate codicum manuscriptorum et de relatione eorum ad invicem

Textus Expositionis editus est ad fidem scx codicum manuscriptorum, qui sunt COFLWV. Quinque ex his integre contulimus , lectiones vero codicis V, qui est fidelis descriptio codicis W, salurn pro illa parte operis notavimus quae prius tam in W quam in V omissa erat. Pars ista in ambobus codicibus suppleta est, sed non ex eodem fonte. Codex V absque dubio a codice W derivat. Quandoque enim V quasdam ab­ breviationes W serviliter exprimit quandoque vero male solvit; praeterea omittit verba vel sententias quae in W non omittuntur. Nihilominus hic atquc illic occur­ runt verba parvi momenti quae in W non leguntur. Haec explicari possunt vel eo quod amanuensis textum exemplaris sui quandoque intelligenter correxit vel eo quod interdum aliud exemplar inspexit. Sed quod tam W quam V unum et idem exemplar transcripserint, veri simile non est. In apparatu igitur plerumque indicavimus salurn lectiones W, sed in casibus difficili ori bus inspeximus etiam V. Semper tamen eodem exitu : vel lectio V con­ veniebat cum lectione W vel erat manifeste erronea. Quod ad partem in fine operis suppletam spectat, V pauciora omisit quam W. Iste enim sexies omisit plus quam septem verba, semel autem triginta et unum verba. Praeterea in hac parte W frequentius errat quam V. Qua de causa quando V et W, consentiunt, in apparatu salurn sigla V apparet, quando vero dissentiunt, lectiones amborum notantur. Errores tamen manifestos vel omissiones unius solius horum codicum non notavimus. Textus quem exhibent V et W minus correctus est quam textus aliorum quat­ tuor codicum. Frequentius enim errant et plura omittunt. Quandoque omittunt non solum praeter intentionem sed etiam consulto. Sed in his casibus agitur de verbis et partibus orationis sine quibus doctrina intelligi potest. Huiusmodi omis­ sionibus non obstantibus , V et W abbreviationes dici non possunt. 7

Cf. C. Lohr,

art.

cit. , Traditio, XXVI (1970), 139.

12*

INTRODUCTIO

Codices V et W habent lectiones communes nunc cum uno nunc cum alio reliquorum quattuor codicum. Immo nonnunquam etiam lectiones duplices prae­ bent, reportantes scilicet lectiones duorum codicum ab invicem differentium. In primo libro plerumque recipiunt lectiones, correctiones et additiones codicis L, sed quandoque concordant cum F et C. His consideratis testimonium codicum V et W parvi est ponderis. Nihilominus ubi reliqui quattuor codices dissentiunt, etiam codicum V et W rationem habuimus. Exempli gratia ubi inter 'ergo' vel 'igitur', 'ista' vcl 'illa' et similia dabatur optio, secuti sumus lectionem quam maior pars codicum exhibebat. Rarissime solum ac­ cidit ut codices V et W lectioncm correctiorem habeant quam reliqui quattuor simul. Huiusmodi casus suffi.cienter explicari possunt per aptam et rcctam correctio­ nem quorundam defcctuum qui in cxemplari occurrcbant. Denique, textus a nobis reccptus fulcitur testimonio quattuor codicum ma­ nuscriptorum, scilicct COLF, qui unum eundemquc textum primitivum - plus minusve fidelitcr - cxhibent. Et licct multae sint lcctioncs variantes quac nunc in uno nunc in alio codice occurrunt, multo pauciores sunt quac occurrunt in duobus simul, paucissimae vero quae in tribus , ut intuenti apparatum lectionum variantium piane apparet. Examinatis lectionibus variantibus horum quattuor codicum, sequcntia con­ cludi possunt : a) Rarissime visum est nccessarium recipere lcctionem quac lectionibus trium codicum contrariarctur. Et tunc vcl agcbatur dc quodam errore manifesto vel de lcctionc quae - habita rationc doctrinac, contcxtus et locorum parallclorum - ctiam sinc testimonio contrario quarti codicis rcicicnda fuissct. Utrum in his casibus lectio corrccta quarti codicis ab autographo dcrivct vcl cuidam correctori intelligenti de­ bcatur, certo sciri non potcst.

b) Amanuensis codicis F (vcl scriptor qui cxcmplar codicis F scripserat) scr­ monem Inceptoris non raro corrigcre ac pcrficerc conatus est : gratia melioris la­ tinitatis mutavit modum indicativum in modum coniunctivum ; in scribendo imi­ tatus est modum seri bendi auctorum meliorum ; usus est terminis correctioribus ( dirus Achillcs' loco 'dives Achillcs') ; ut doctrina magis paterct, hic atquc illic ad­ didit verba explicativa (non sempcr necessaria nec scmpcr utilia) . Proptcr has ra­ tiones et propter cius antiquitatem (scriptus enim est anno 1331) codicem F in textu restituendo magni fecimus et omnes eius lectiones variantes alicuius momenti no­ tavimus, variantibus grammaticalibus minime cxceptis. '

c) Etiam amanuensis codicis L conatus est quandoque corrigere et perficere dieta auctoris, sed non satis feliciter.

d) Scriptor codicis O, ut videtur, non intellcxit quae scribebat et ideo frequen­ tius erravit quam scriptores aliorum trium codicum. e) Codex C habet partes perfectas et partes minus emendatas. Errorcs tamen et omissiones etiam in partibus imperfectis minus frequenter occurrunt quam in co­ dicibus O et L, licet frequentius quam in codice F. Demptis huiusmodi crroribus et omissionibus , testimonium codicis C magni est momenti , co quod scriptor cius

DE TEMPORE COMPOSITIONIS

1 3*

exemplar suum sine ullo conatu corrigendi vel quocumque modo immutandi exscripsit. f) Numerus igitur lectionum dubiarum reducitur ad numerum casuum in qui­ bus duo ex quattuor codicibus (COLF) unam, alii vero duo aliam lectionem prae­ bent. Accidit etiam quod duo codices inter se concordent et alii duo tam ab his quam inter se discordent. Huiusmodi tamen casus frequenter reduci possunt ad casum ubi duo stant contra duo. ) In primo libro lectiones codicis O frequenter conveniunt cum lectionibus codicis C, minus frequenter cum lectionibus codicis F. Textus igitur codicis O est contaminatus. - In secundo libro lectiones codicis O frequentissime concordant cum lectionibus codicis F. Propter hoc congruentia lectionum codicum CO in primo libro et congruentia lectionum OF in secundo minoris ponderis est quam testimonium duorum aliorum codicum qui ab invicem non pendent. ex

�) Codices CF nec ab invicem nec a tertio communi exemplari pendent, ar­ chetypo utique excepto. Eorum igitur congruentia pro textu critico restituendo maximi est momenti. Qua de causa lectiones congruentes codicum CF fere semper recepimus. Nostro enim iudicio, si Expositio in solis codicibus CF ad nos perv� nisset, textus criticus ad f1dem eorum stabiliri potuisset. y) Codex L habet lcctiones communes cum codice F, raro etiam cum codice O. Ubi C et O inter se congrucbant contra lcctiones communes F et L, non semper erat facile iudicare quaenam lcctio praeferenda essct. In talibus casibus plerumque lectionem codicum FL praetulimus. Omissiones communes , praesertim per homoeo­ teleuton, nullam afferebant difficultatem. Ceterum, quotiescunque difficultates et dubia occurrebant, aspeximus locos parallelos qui in aliis operibus (praesertim in Summa Logicae) Venerabilis Inceptoris inveniri possunt.

§ 3 De tempore compositionis

De tempore relativo compositionis huius operis non oportet hic multa verba facere, quia in introductione ad Opera Philosophica II 8 iam sufficienter ostensum est quod Expositio super libros Elenchorum redacta est p o s t expositiones in Porphyrium, Praedicamenta et Perihermenias, sed a n t e expositionem in libros Physicorum. Quoad t e r m i n u m p o s t q u e m videantur quae Ockham dicit infra, lib. II, c. 1 1 , § 3, lin. 38-40 : "Hoc autem diffusius declaratum est in Praedicamentis et amplius ostendetur in libro Physicontm" (p. 279) ; li b. II, c. 16, § 5, lin. 43 : "de quo dictum est II Perihermenias" (p. 305) ; lib. II, c. 1 8, § 3, lin. 1 8-1 9 : "et de istis aliquid dictum est super librum Porphyrii et amplius dicetur in libro Physicorum" (p. 312) . Ex eisdem allegationibus apparet etiam t e r m i n u s a n t e q u e m : bis •

Ed. cit., pp. 13•s.

14*

INTRODUCTIO

enim facta est mentio de libris Physicorum postero tempore exponendis. Sed vi­ deatur etiam lib. l, c. 10, § 2, lin. 32-33 : "Similiter de ratione Melissi dicetur in libro Physicorum" (p. 61). In expositione vero super libros Physicorum Ockham non semel remittit lectores ad Expositionem super libros Elenchorum. Sufliciat hic unum locum aferre, qui legitur libro III, ad textum commenti 22 : "Nec valet ratio eorum quando dicunt quod accidit actioni et est extraneum ab ea quod sit passio in quan­ tum competit agenti , et ideo est fallacia accidentis. Nam in libro Elenchorum ostendi quod talis extraneatio non facit fallaciam accidentis" 9• Huic allegationi respondent ea quae dicuntur hic infra, lib. Il, c. 9, 2 (pp. 231s.). *** Maximas agimus gratias omnibus qui nobis in hac editione paranda atque imprimenda auxilium praesititerunt: Rev. P. Conrado Harkins, Directori Instituti Franciscani , qui nos iterum atque iterum hospitio accepit et libros manuscriptos et impressos eiusdem Instituti in usum nobis tradidit; Rev. P. Gedeoni Gal, editori generali, qui textum a nobis paratum attente examinavit, approbavit et ad impre­ mendum proposuit; Alinae del Punta , quae in codicibus conferendis nobis adstitit et textum machina scripsit; Professoribus Stephano F. Brown et Girardo l. Etzkom, quorum primus indices compilavit alter vero in apparatu critico redigendo nobis adiutorio fuit; et tandem Rev. P. Caesari Cenci , qui impressioni operis invigilavit. Director vero Instituti Franciscani gratias persolvit dispensatoribus Donationis Publicae ad Artes Liberales Promovendas (National Endowment Jor the Humanities) pro subsidio ad expediendam editionem operum Guillelmi de Ockham coniato.

1 Cod. Florcntiae, Bibl. Nat., oonv. soppr. , B. S. 726, f. 35ra.

SIGLA CODICUM MANUSCRIPTORUM C O L F W V

= = = = = =

Oxoniae, Bibl. Bodl. , Can. mise. 558 Assisi, Bibl. Commun. 670 Londinii, Bibl. Lambeth 70 Florentiae, Bibl. Nat. , Conv. soppr. B. 4. 1618 Brugis, Bibl. Civit. 499 Parisiis, Bibl. Nat. , lat. 14721 (partim collatus)

ABBREVIATIONES add. cane. codd. corr. del. ed. inv.

= = = = = = =

addit cancellavit codices correxit delevit edidit invertit

f hom. p.

s. lin. praem. reliq. trp.

[ ... ]

=

includunt verba ab editore addita

= = =

= = = =

folium homoeoteleuton pagina, post supra lineam praemittit reliqui transponit

LIBER I

DE LO C I S SOPHIST I C I S

OCKBAM, OPI PHILOSOPHICA m

[PROOEMIUM]

5

ro

15

Circa librum Elenchorum primo videndum est an noti.ti.a syllo­ gismorum sophisticorum sit vera s c i e n t i a ; secundo, quid si t eius s u b i e c t u m ; terti.o, quae eius u t i l i t a s ; quarto, cui p a r t i p h i l o s o p h i a e supponatur 1• Circa p r i m u m dico quod, sicut non obstante quod impossibile non sit verum, tamen multae sunt propositiones verae et necessariae in quibus aliqua praedicata de isto termino 'impossibile' enunti.antur, cuiusmodi sunt tales 'impossibile repugnat necessario', 'impossibile non potest esse necessarium' et huiusmodi ; ita non obstante quod sophisti.cus syllogismus non sit verus syllogismus nec veram scienti.am possit causare, tamen multae propositiones in quibus syllogismus so­ phisti.cus subicitur, vere possunt sciri. Et ideo de eo tamquam de subiecto vera potest esse scienti.a. N ec vale t s i d i c a t u r 2 q uod de non ente non est scienti.a ; syllogismus sophisti.cus est non ens ; ergo etc. Quia quamvis sylloPRooEM.

-

4 eiw1

om.

COF

16 syllogismw1] autem add. CO

ergo etc. F,

om.

reliqui

PROOEM. - 1 C( ipse Guillelmus de Ockham, Expositionis in libros artis logicae prooemium (ed. E. A. Moody, Opera Philosophica II, St. Bonaventure, N.Y. 1978, 3-7). Boethius in prooemiis suorum commentariorum ad opera logicalia Aristotelis quaerit de intentione, de utilitate et de ordine seu 'ad quam partem philosophiae . . . deducatur intentio' operis quod commentaturus est (cf. ex. gr. In Categorias Aristo­ telis, PL 64, 1 60 s.). Ockham autem, sicut et plerique commentatores mediae aeta­ tis, sequitur vestigia Boethii. Fere omnes ponunt etiam quaestionem utrum 'syll� gismorum sophisticorum sit scientia'. Cf. ex. gr. Aegidius Romanus, Expositio supra libros Elenchorum, I, c. 1 (ed. Venetiis 1496, ( 4r). Deinceps hoc opus Aegidii citabitur simpliciter ut Expositio, additis numcris foliorum editionis Venetae, anni 1496. - Vide etiam Gualterum Burlaeum, Quaestiones libri Elenchorum, q. 1 (cod. Cantabr. , St. John's College, D. 25, f. 153ra-va) ; c( praeterea S. Ebbesen, Index Quaestionum super Sophisticos Elenchos (Cahiers de l'Institute du Moyen-Age Grec 2 C( Aegidius, Expositio, et Latin, Université dc Copenhague 1 973, 29-44). l, c. 1 : "Dubitatur ergo primo utrum de syllogismo sophistico possit esse scientia. Videtur quod non, quia secundum Philosophum , VI Metaphysicae (1026b 14-15), non male fecit Plato qui collocavit sennonem sophisticum sub non ente. Si ergo de eo erit scientia, oportet ut si t ens ; quia non entis non sunt species n eq ue differentiae,

4

LIBER

l

gismus sophisticus non sit verus syllogismus, est tamen aliquo d ens in anima, ilio modo quo quicumque syllogismus est ens in anima, sicut propositio impossibilis non est propositio vera et tamen vere est propositio. Circa s e c u n d u m dico quod iste liber sicut nec aliquis liber traditus ab A r i s t o t e l e habet tantum unum subiectum, sed in diversis partibus habet diversa subiecta secundum quod de diversis in diversis partibus diversa vel eadem determinantur. Circa t e r t i u m dico quod utilitas istius scientiae est cognoscere in diversis scientiis syllogismos sophisticos a veris, ne syllogismi so­ phistici tamquam veri recipiantur, sed ut in qualibet scientia syllogismi fa lsi a veris disce mantur, ut sic errores ad quos deducunt faciliter evi­ tentur . Circa q u a r t u m ' dico quod ista notitia pro maiori parte est practica quia pro maiori parte est operum humanorum, scilicet di­ scursuum directiva, quorum operum tradit notitiam ad modum quo ars mechanica tradit notitiam nocivorum et impedimentorum sicut proficuorum.

�

3

6

30 notitia l scientia W 28-29 facilirer evirenturl finalirer evidentur C 'Z7 sedl et LW 33 an mechanica O, arismetica FW, an metaphysica CL 32-33 notitiam . . . nocivorum mg. W (forsitan pro: an medi ca ?) notitiaml scientiam F nocivoruml notitiarum O, om. C sicurl et add. W

et per consequens non entis non potest esse scientia" (f. 4ra) ; cf. etiam Gualterus Burlaeus, Quaestiones libri Elenchorum, q. l : "Item, [scii. arguitur quod non] : de non ente non est scientia ; syllogismus sophisticus est talis ; igitur de eo non est scientia ... Item, Aristoteles in VII (?) Metaphysicae commendat Platonem quia numeravit so­ phisticam inter non entia. Tunc arguitur primo : de eo quod non est nihil potest sciri [ms.: fieri] per Aristotelem in libro Posteriorum (71h 25-26) ; de subiecto scien­ tiae oportet praecognoscere quia est et quid est [Aristot. , Anal. Poster. , I, c. 1 (71 a 1 1-12) ] ; igitur etc." (cod. c it. , f. 1 53ra) ; c f. etiam Auctoritates Aristotelis, Anal. Poster. , I : "Quod non est non contingit scire, ex quo habemw quod de non ente non est scientia" (ed. J. Hamese, Louvain-Paris, 1974, p. 312, n. 13). 8 Cf. Guillelmw de Ockham, Expositio in librum Porphyrii de Praedicabilib1�, prooem. , § 1 (ed. E. A. ' Cf. Moody, Opera Philosophica II, St. Bonaventure, N.Y. , 1978, pp. 8-9). Guillelmus de Ockham, Expositionis in libros artis logicae prooemium (ed. cit., p. 7). 5 Lectio non satis certa. Pro 'ars mechanica' considera quae ipse Ockham dicit in Epistola prooerniali Summae Logicae (Opera Philosophica I, ed. Ph. Boehner, G. Gal, S. Brown, St. Bonaventure, N.Y. , 1 974, p. 6). Pro 'ars medica' autem vide quae (Pseudo) Alexander Aphrodisias dicit in prooemio Commentarii in librum Elencho­ rum : "Namque posteaquam demonstravit tertiam speciem syllogismorum cate­ goricorum esse, et de duabw, videlicet dialectico syllogismo et demonstrativo suf-

25

30

CAP. 1 : DE ARTE SOPHISTICA PRAEAMBULA GENERALIA

5

[CAPITULUM 1 DE ARTE SOPinSTICA PRAEAMBULA GENERALIA )

§ 1 5

to

ts

20

De sophisticis autem elenchis... [c. 1 ; 1 64a 20-22 ] . Iste liber dividitur in duas partes, in prooemium et tractatum qui incipit statim : Quoniam [ergo] alii. In prima parte proponit suam intentionem et ordinem procedendi, dicens quod dicturus est de syllogismis sophisticis et de iis qui videntur elenchi et non sunt. Et primo incipiendum est a primis secundum naturam. Hic est p r i m o i n t e 1 1 i g e n d u m quod P h i l o s o p h u s per sophisticos elenchos et per eos qui videntur elenchi, qui sunt pa­ ralogismi, idem intelligit, ut iste si t sensus : de sophistids elenchis et - pro : id est - de h is qui videntur etc. S e c u n d o s c i e n d u m est quod sophisticus elenchus non est elenchus, sicut nec homo pictus est homo ; sed sicut 'homo' princi­ paliter imponitur ad significandum hominem verum, et secundario, propter aliquam similitudinem inter hominem et statuam vel imagi­ nem hominis, transfertur ad signi ficandum imaginem hominis, ita syllogismus principaliter imponitur ad significandum orationem 'in

-

7 proponit] ponit FW CAP. 1, § l. 5 p artes] scilicet add. O statim] post add. FW 8-10 et naturam] etc. W 8 videntur] dicuntur L 12 videntur] non dicuntur L 13 idem om. C il pro] per OL 14 etc. om. LFW .••

cienter in sua tractatione disseruit, in praesenti libro no bis velut i u v a t i v u m p h a r m a c u m praebens quo sophisticas perturbationes evitemus, de sophistico ;yllogismo disserit ... Ut etiam m e d i c i non solum quae conferunt ad sanitatcm docent, sed etiam indagant explorantque venenosa pharmaca quae sint, ne his utan­ tur sed velut n o c i v a noxiaquc ac lctalia fugiant, eodem modo oportet ornnino eos qui sunt veris exercitati atque accipiunt experientiam probabilium" (interpre­ tatio Guilelmi Dorothei Veneti, ed. Venetiis, 1541, f. 2ra). Vide etiam ed. graecam : M. Wallies, Commentarla in Aristot. Graeca, vol. II, pars II, Berolini , 1898, p. 2). Advertendum etiam quod testatur Simon de Faversham, Quaestiones [ novae ] super libro Elenchorum, q. 1 ; 'Utrum ars sophistica si t de integritate logicae' : "Unde qui­ dam Expositor Graecus in libro Posteriorum, loquens de sophisticis dicit quod lo­ gicus docet sophisticas coactiones sicut medicus nocivas potiones ; non enim docet ut eis utamur, sed ut eas fugiamus" (cod. Oxon. Merton 292, f. 100va ; et cod. Mediolani , Bibl. Ambr. C. 161 Inf., f. 65rb) .

6

LIBER l

qua quibusdam positis' 1 etc., et propter aliquam similitudinem orationis in qua non est necesse aliquid aliud sequi ad talem orationem in qua necesse est aliud sequi, transfertur ad significandum talem orationem sophisticam. Et ideo sicut 'homo' est aequivocum a consilio ad homi­ nem verum et hominem pictum, ita potest dici quod 'syllogismus' est aequivocum a consilio ad syllogismum verum et ad syllogismum so­ phisticum. T e r t i o s c i e n d u m quod quando dicit se velle incipere a primis secundum naturam, per 'prima secundum naturam' intelligit aliqua praeambula generaliora et communiora principali proposito.

25

30

§ 2 Quoniam ergo alii [c. 1 ; 1 64a 23 - b 27] . Hic incipit pars exse­ cutiva, et dividitur in duas partes. In prima praemittit aliqua praeam­ bula necessaria ad principale intentum ; secundo exsequitur de principali intento, i bi : Modi autem arguendi 1• In prima parte quattuor facit : in prima ostendit aliquem esse elen­ chum sophisticum ; in secunda ostendit quis utitur eo ; in tertia ostendit quot sunt genera disputationum ; in quarta ostendit quot sunt metae vel fines quos intendit sophista. Secunda ibi : Quoniam autem [est] quibusdam ; tertia i bi : Quot sunt autem species ; quarta i bi : Primum igitur sumendum est. Primum primo declarat per exemplum, dicens quod sicut est in alis, ita est in orationibus. Sed in aliis ita est quod quaedam vere sunt talia qualia apparent, et alia non sunt talia qualia apparent esse. Igitur ita est in syllogismis et orationibus quod quidam apparent esse syllogismi et sunt, et quidam apparent esse syllogismi et non sunt ; et tales sunt syl­ logismi sophistici vel sophistici elenchi. Minorem declarat per tria exempla. Primum est de perfectionibus animae, quia aliqui apparent esse virtuosi et sapientes, et sunt tales ; aliqui autem non sunt tales sed ...

21 positis l et concesis add. LF 23 est l aliquid dd. F consilio om. FW 30 generalioral generalia L CAP. 1, § 2. - 1 1 sumendum L, sciendum COW, intelligendum F 19 aliquil al F

c.

24

a

consilio

om.

LW

26a

12 primo l igitur L, autem W

CAP. l, § 1 . - 1 Hic infra, § 3, lin. 1 0-1 1 ; cf. etiam Aristot. , Anal. Priora, 1 {24b 18-20) et alibi pluries. CAP. 1 , § 2. 1 Infra, cap. 2, § 1 . -

I,

s

10

1s

7

CAP. 1 : DE ARTE SOPffiSTICA PRAEAMBULA GENERALIA 20

25

JO

fingunt se esse tales, et propter hoc apparent aliquibus esse tales, cum tamen non sint. Similiter aliqui apparent pulchri et sunt, aliqui autem non sunt pulchri, sed componunt se ut appareant pulchri. Similiter in inanimaris apparet idem, quod aliqua vasa apparent esse argentea vel aurea et sunt, aliqua autem apparent et non sunt. Et eodem modo est in syllogismis, quod aliqui et sunt et apparent, et aliqui non sunt, et tamen propter impeririam nostram apparent esse elenchi veri cum ta­ men non sint. Quod aliqui syllogismi appareant esse syllogismi cum tamen non sint, videtur esse manifestum. N am imperiri assimilantur a long e speculanribus ; sed a longe speculantes iudicant multa esse talia qualia non sunt; igitur eodem modo imperiri aliquas orariones iudi­ cant esse syllogismos vel elenchos, qui tamen non sunt sed apparent tantum. § 3

5

10

15

Nam syllogismus quidem... [c. 1 ; 1 64b 27 - 165a 19] . Hic de­ clarat eandem conclusionem magis per viam probarionis, et arguit sic : illae orariones quae non concludunt de necessitate aliquid aliud ex iis quae posita sunt, et quae non concludunt necessario contradicto­ rium conclusionis concessae, et apparent hoc facere, non sunt syllo­ gismi nec elenchi, quamvis appareant esse syllogismi et elenchi. Sed aliquae orariones sunt huiusmodi. Igitur aliquae orariones non sunt syllogismi nec elenchi, apparent tamen. Declararionem maioris innuit P h i l o s o p h u s per defmiriones syllogismi et elenchi. N am syllo­ gismus est orario in qua quibusdam posiris aliquid aliud accidit 1 ; igitur si in aliqua orarione non accidit aliud ab illis quae posita sunt, et tamen videtur aliud accidere, illa orario non erit syllogismus, et tamen appa­ rebit esse syllogismus. Similiter elenchus est syllogismus cum contradicrione conclusionis ; sicut si aliquis conceda t quod animai non est genus, et probetur per syllogismum contrarium, scilicet contradicto­ rium, isrius 'animai non est genus', iste syllogismus dicetur elenchus. 21 aliquil] al F dicant J apparent ( !) F

22-23

Similiter ... idem, quod] Et hoc . . . quia F

CAP. 1, § 3. - 4 orationes] conclusiones C concludunt] includunt L contradictionem CW (di""' infrd C) 7 es... elcnchi 1 ] tales F 'i et] vel C sed apparent tantum F

CAP.

l,

§ 3.

-

1 Cf. supra, § l, lin. 21.

25 et1

om.

OL

29 iu-

5-6 contradictorium] 9 apparent tamcn]

8

UBER I

Et ideo ille qui non concludit contradictorium ilius praeconcessi, ap­ paret tamen concludere, non erit elenchus sed paralogismus. Minorem, quod aliquae orationes sunt tales, declarat dicens quod hoc potest contingere multis de causis, inter quas aequivocatio nomi­ num est acutissima et publicissima1• Et eodem modo subintelgendum est quod aliquae fallaciae sunt causae deceptionis et apparentiae in orationibus quae tamen non sunt tales quales apparent. Quod autem aequivocatio nominum sit causa deceptionis, apparet. Nam omnes disputantes utuntur nominibus pro rebus; sed hoc non obstante non eodem modo est in rebus sicut in nominibus, nec e converso ; igitur qui credit eodem modo accidere in rebus sicut in nominibus et e converso, de facili paralogizatur, sicut hoc accidit frequenter ; igitur etc. Prima propositio patet, quia cum disputantes non possunt ferre secum res ad disputationem, oportet quod utantur nominibus pro rebus. Secunda 20 Minorem] scilicet add. FW 22 acutisima et publicissima] actualis et potissima F, acusti.. et prou-ma (?) W subintelligendum] intelligendum FW 23 deceptionis] deceptionum L 26 non1 om. L 27 sicut] et LW nec e conveno om. F 29 sicut] sed L :i ; hoc om. OF t: igitur etc. om. F 30 possunt] possint L 31 disputationem] disputationes L, disputandum F ,

2 Cf. etiam infra, lin. 68. Verba autem translationis Boethianae {ed. B. Dod, Aristoteles Latinus, VI, 1-3. Leiden-Bruxelles, 1 975, p. 6} sunt: "unus locus aptis­ simus (apertissimus: codd. Zm, Bn, ? Mx} est et publicissimus per nomina". Unde ergo Ockham lectionem 'acutissima' sumpserit, (si ipse re vera sic legerit vel, emendando ad sensum, legere voluerit}, dicere nequeo, cum apud omnes commentatores quos inspexi, recte 'locus aptissimus' inveniatur. Advertendum tamen quod variae fuerunt huius dicti expositiones: cf. Robertus Grossatesta {?), Tractatus super librum Elenchorum, 1: "Locus dicitur 'aptissimus' quia plus habet de causa apparentiae quam alii loci; ubi enim est aequivocatio est idem nomen secundum substantiam et idem modus proferendi et eadem terminatio vocis, quae omnia movent ad credendum eandem rem subesse. In aliis vero est minor identitas et maior diversitas, sicut et post patebit. Dicitur etiam 'publicissimus' in quantum plures decipiuntur per istum locum quam per alium, et non quia sua de­ ceptio sit manifestissima", (ood. Oxon. Merton 280, f. 4ra-rb}; Albertus Magnus, Liber Elenchorum, tract. l : "Et dico aptissimum propter convenientiam cum syllo­ gismo, non propter hoc quod habet multiplicitatem actualem, quae magis nata est decipere quam potentialis vel phantastica, sicut et potentialis magis decipit quam phantastica. Publicissimus est idem quod communiter: quia est in incomplexo quod in plus et publicum magis est, quam quod est in complexa oratione: et quia est in nomine, maiorem habet apparentiam quam fallaciae contradictionem (pro: extra dictionem}", (ed. A. Borgnet, Paris 1 890, II, p. 529}; Robertus Kilwardby, Com­ mentarium super libro Elenchorum, I, �ectio 2: ad textum Quoniam ergo a/ii sunt syllo­ gismi] : "De hoc quod dicit illum locum qui fit per nomina es publicismum et

�

25

30

CAP. 1 : DE ARTE SOPmSTICA PRAEAMBULA GENERAUA

35

40

45

9

proposmo patet. Nam res sunt infinitae et nomina non sunt inflnita sed flnita, et similiter orationes sunt finitae ; igitur non eodem modo est in rebus et in nominibus, nec e converso, quia eadem vox multa significat. Igitur qui credit eandem vocem tantum significare unum de facili paralogizatur ; et ita il qui virtutis norninum sunt ignari de fa­ cili paralogizantur, sive disputent cum aliis sive alios audiant. Circa istam partem est p r i m o s c i e n d u m quod nullus syllo­ gismus vocatur e l e n c h u s nisi qui fit ab aliquo disputante cum alio ad concludendum contradictorium illius quod ponitur a respon­ dente ; et ita 'elenchus' connotat aliquid prius positum a respondente cuius contradictorium intendit syllogismus concludere. Et ideo syllo­ gismus aliquando non est elenchus, scilicet quando non fit ad contra­ dicendum respondenti, et aliquando est elenchus, quando fit ad contradicendum respondenti. S e c u n d o s c i e n d u m quod syllogismus qui fit ab oppo­ nente ad contradicendum respondenti, dupliciter potest esse apparens 32-3 non sed om. F, non et infinita sed 44 clenchus l scilicet ddd. F . . .

om.

W

40 quodl q ui F

41 connotat l notat L

aptissimum ad decipiendum ... dicit Aristoteles quod unus est locus aptissimus qui fit per nomina ad decipiendum, sed videtur quod male, cum in II dicat Aristoteles paene (ms. : penes !) omnes orationes in dictione sunt ridiculosae... dicendum est quod non dicit locos in dictione esse aptos ad decipiendum , sed dicit ipsos esse aptos cum publicitate, sive cum communitate. Communiores enim sunt loci sophistici in dictione quam loci sophistici extra dictionem , tmde etiam idiotae utuntur his, et rustici, locis in dictione, non autem locis sophisticis extra dictionem ; et hoc est quia sermo datus est omnibus. Unde quamvis fallacia accidentis aptior sit ad deci­ piendum, non tamen cum publicitate sive cum communitate", (cod. Oxon. Bodl. Can. mise. 403, f. 223rb, 233vb) ; Aegidius , Expositio I, c. 1 : "Quorum, id est qua­ rum fallaciarum ve! quorum locorum, unus locus est aptissimus et publidssimus, ut ille qui fit per nomina, id est, aequivocatio. Notandum autem quod aequivocatio adeo est apta et adeo est publica, id est manifesta ad solvendum, quod quasi est digna despici. Unde circa finem huius dicitur quod aequivocatio est levissimus paralogismorum et orationes secundum aequivocationem paene omnes sunt ri­ diculosae" (f. Svb). Ockham, ut videtur, per 'acutissima' intelligit aequivocatio­ nem esse fallaciam principalissimam, maxime habentem vim deceptionis (minime vero 'levissimus paralogismorum' !), ut est illa quae fit per diversam signifi.catio­ nem et suppositionem terminorum (cf. infra, !in. 67-79). Cf. etiam Aristot. , Topica, Vl, c. 3 : "Diffinitionum autem difficillime omnium argumentabiles sunt quae­ cumque utuntur talibus nominibus, quae primum quidem obscura sunt sive sim­ pliciter sive multipliciter dicantur", (ed. L. Minio Paluello et B. Dod, Aristot. Lat. , V, 1-3, Paris-Bruxelles 1 969, pp. 1 63-1 64 ; Bekker 1 58b S-1 1 ) .

10

LIBER I

elenchus tantum. V el quia infertur vere contradictorium prius positi a respondente, tamen praemissae non inferunt illam conclusionem. Si­ cut si respondens concedat quod omnis homo est animai, et postea opponens arguat sic 'nulla species est animai ; homo est species ; igitur aliquis homo non est animai', hic infertur contradictorium conclusionis praeconcessae a respondente ; non tamen infertur ex praemissis ; ideo non est elenchus sed est apparens elenchus. Aliter potest esse apparens elenchus quia conclusio sequens apparet esse contradictoria conclusionis praeconcessae, et tamen non est sua contradictoria. Sicut si respondens concedat quod Sortes est similis Platoni quia uterque est albus, et oppo­ nens arguat sic 'fatuus est dissimilis sapienti ; Sortes est fatuus et Plato est sapiens ; igitur Sortes est dissimilis P la toni' , ista conclusio bene se­ quitur, et apparet concludere contradictorium praeconcessi ; non tamen concluditur ; ideo non est elenchus sed apparens elenchus. T e r t i o n o t a n d u m quod omnis elenchus est syllogismus, sed non omnis syllogismus est elenchus, quamvis omnis syllogismus possit esse elenchus ; quia non omnis syllogismus fit ad concludendum contradictorium praeconcessi a respondente, quamvis possit fieri ad contradicendum sibi. Q u a r t o n o t a n d u m quod aequivocatio nominum est acu­ tissima et publicissima ad decipiendum ; cuius ratio est quia nullum est nomen nec aliqua orario quin possit aequivoce accipi, quia nulla est vox significativa quin aliquando possit accipi significative, aliquando materialiter, et multae voces possunt alis diversis modis aequivocari, et ideo credens vocem semper accipi uno modo, faciliter paralogizatur. Penes autem istam fallaciam maxime decipiuntur innitentes auctorita­ tibus aliorum et ingenium proprium dimittentes, vel impotentes de propositis iudicare ; quia eu m non si t facile libros aliorum transcurrere propter eorum prolixitatem, et sit difficile omnia dieta aliorum in me­ moria retinere, et omnes auctores fere omni vocabulo utantur acqui­ voce in diversis locis, nimis erit difficile scire quomodo alio et alio modo utuntur illis vocabulis in diversis locis. 48 infertur] infert L contradictor:ium] ipsiw add. F 55 conclusionis] conclusioni F 60 concludere] concludi COW 61 concluditur] concludit F 64 quia non] non cnim OF 65 praeconcessi J conclwionis praeconcessae F 68 publicisima J purissima C, potisma (cf. supr12, /in. 22) F 71 aliis] aliquando F 72 credens . . . accipi] volens . . . acpere (in rtiSilr12) C : semper] eodem modo 11.dd. F paralogizatur] paralogizat L 73 intentes] intendentes F, utentes W 73-74 innitentes auctoritatibw in rtJSUrtJ C 74 ingcnium] intellectum C '! ve! om. L 75 p ropositis] proposirionibw F 78 scire] videre LW, om. O quomodo] quando (in rtUr11.) C 79 utuDtur] utantur OW

so

55

60

65

70

75

CAP. 1 : DE ARTE SOPHISTICA PRAEAMBULA GENERALIA 11

ss

90

11

Q u i n t o n o t a n d u m quod quando dicit P h i l o s o p h u s quod res sunt infinitae, non intelligit quod sint actu res infinitae, qua­ rum nulla sit pars alterius, sed intelligit quod res infinite succedentes sibi , successive possunt per eandem vocem - saltem specie - significari, sicut omnia animalia quae erunt, quae secundum P h i l o s o p h u m erunt infinita, significari possunt hac voce ' animai' sine amni nova imposi tione. S e x t o n o t a n d u m quod ponit exemplum de ratiocinantibus in computis, quia in illis apparet aequivocatio ; nam in illis aliquando unus lapillus significat unum denarium aliquando duodecim, aliquando unam libram aliquando sexdecim, et sic vario modo, et ideo qui nesciret talem diversum modum significandi expelleretur a scientibus, ita qui nescit distinctionem et diversam significationem nominum faciliter paralogizatur. § 4

5

Quoniam autem est quibusdam... [c. 1 ; 1 65a 1 9-23] . In ista parte ostendit quis maxime utitur sophistico elencho et ostendit quod sophista si t ille, sic : qui vult videri esse sapiens magis quam esse, indiget syllogismo sophistico, quia syllogismus sophisticus est apparens et non exsistens ; sed sophista magis vult videri esse sapiens et non esse quam esse et non videri ; igitur ipse maxime utitur syllogismo so­ phistico.

§ 5

5

Planum igitur ... [c. 1 ; 1 65a 23-33] . Ponit secundam rationem, quae talis est : qui vult videri facere opus sapientis quamvis non faciat, maxime utitur syllogismo sophistico ; sed sophista est huiusmodi. Maior est manifesta, minorem declarat : quia duo sunt opera sapientis quae maxime desiderat sophista videri facere, quamvis non faciat, sci­ licet non mentiri de quibus novit, et mentientem posse manifestare. Et hoc desiderat videri facere quamvis non faciat ; et haec opera fiunt vel videntur fieri per syllogismum sophisticum ; ergo sophista utitur 86-87 scxto . . quia om. W 86 ratiocinantibw] rationibw L 10 aliquando plw W , ideo ] sicut add. L nesciret] nesciunt CO .

89 sexdecim] 16 CO, 10 Lf,

CAP . 1, § 4. -4 sophista] sophistica CO (rtiam infta C) ille] ita O sic O, iuxta hoc O, magis L CAP. 1 , § S. 8 hoc] haec L

-

2 Planwn igitur] Palam W tt transl. Boethii

om.

rrliqui

7 maxime]

4 huiwmodi] etgo etc. add. W

12

UBER I

syllogismo sophistico. Et ita tale genus disputationis est summe neces-

10

sarium sophistae. Sc i e n d u m est hic p r i m o quod opus sapientis in respon­ dendo est non mentiri de quibus novit, opus sapientis in opponendo est mentientem posse manifestare 1• Se c u n d o

sciendum1

quod

ille

non

dicitur 'sophista'

1s

qui sciens deceptiones et fallacias sophistarum et sophismatum, in respondendo, per artem certam et scientifìce 8 traditam, artifìcialiter et per regulas logicales certas et manifestas, defectus argumentorum et sophismatum manifestat. Quales tamen a m o d e r n i s multis ' 'so­ phistae' vocantur, et non propter aliud nisi quia notitia sua deceptionum et cautelarum et fallaciarum, defectus argumentorum, quos alii non vident, faciliter deprehendunt, et eadem notitia tamquam instru13 quibus] quo C opus] autem add. F 16 f.ùlacias] falsa CL : , sophistarum] sophisticoC 17 scientifice] scientiam L (cf. infra, cap. 18, § 12, /in. 39). : et1 om. LW 18 manifestas] manifestans O, manifestos F, manifestatas W 20 sua] et CO, logicali F

rum

CAP.

1 Cf. Aristot. , Topica, VIII, c. 4-5 ( 15 9a 1 5-37) . Locus iste, cap. 1 (1 65a 24-27) laudatur in initio tractatus pseudo­ Alberti Magni, De arte opponendi et respondendi (M. Grabmann, Die Introductiones in lo.�icam des Wilhelm von Shyres!Vood, Sitzungsberichte der Bayerischen Akademie der WissenSchaften, Philosophisch-historische Abteilun g , Miinchen 1937, pp. 24-25) . 2 Cf. Guillelmus de Ockham, Expositionis in libros artis logicae prooemium (ed. cit. , 8 Cf. infra, li b. I, c. 18, § 12, lin . 39; cf. etiam eiusdem Ockham p. 6, lin. 93-1 04}. Expositio in librum Porphyrii de Praedicabilibus, cap. 2, § 11 (ed. cit. , p. 45, lin. 27-28 et lin. 33). Nota insuper quod 'artifex scientifi.cus' dicitur logicus a Gualtero Burlaeo in Quaestionibus in librum Perihermeneias, q. 3, n°. 3.552, ed. S. Brown, Franciscan Studies, XXX IV (1974), 24 9; a Gualtero Chatton in sua Lectura in I Sent., prolog. , q. 1 'ars scientifica' vocatur illa per quam solvuntur sophismata (ed. M. E. Reina, "La prima questione del prologo dd 'Commento alle Sentenze' di Walter Catton", ' 'Sophista' (v. etiam Rivista critica d i storia de lla filosofia, XXV [1970], 58}. 'sophisrnata' et 'disputationes de sophismatibus') , pro: logicae peritus, vd auctor tractatus logicae, ab ipso Ockham alibi nuncupatur, Scriptum in I Sent., d. 22 , q. un. (Opera Theologica IV, ed. G. Etzkorn et F. Kdley, St. Bonaventure, N.Y. , 1979, p. 49}; Summa Logicae, pars II, c. 1 et pars III-3, c. 46, (ed. cit. , p. 242 et p. 744}; videsis etiam Gualteri Burlaci, Quaestiones in librum Perihermeneias, q. 5,. n°. 5.48 (ed. cit. , p. 294}. De disputationibus 'de sophismatibus', cf. M. Grab man , Die Sophismata-literatur des 12 und 13 Jahrhunderts. .. , Beitrage zur Geschichte der Phi­ losophie und Theologie des Mittdaltm, XXXVI-l , Miinster, 1940;]. A. Weisheipl, "Curriculum of the Faculty of Arts at Oxford in the early 14th Century," Medieval Studies, XXXVI (1 964), 143-185 (in partic. pp. 1 77-1 81). 1, § 5.

-

Aristot., De soph. elenchis,

20

13

CAP. 1 : DE ARTE SOPffiSTICA PRAEAMBULA GENERALIA

2.�

mento realiter5 et artificialiter utuntur ad talia sophismata faciliter et plane dissolvendum. Quae tamen solutiones nescientibus defectus sophismatum, propter eorum ignorantiam, non apparent. Sed ille dicitur 'sophista' qui nesciens discernere inter syllogismos veros et apparentes, apparentibus syllogismis utitur ad aliquod propositum condudendum. § 6 Quot autem sunt species [c. l ; 1 65a 34-37] . In ista parte osten­ dit quot sunt genera disputationum, ut eliciat genus disputationum de quo intendit et cuius deceptiones intendit explanare. Et primo ostendit quot sunt determinanda circa disputationem sophisticam ; secondo ostendit quot sunt genera disputationum, ibi : Sunt igitur. Dicit igitur quod ista sunt determinanda circa disputationem so­ phisticam : primum, quot sunt species disputationum sophisticarum, et hoc potest intelligi quantum ad numerum finium quos intendunt sophistae ; secundum, ex quot numero consta t potestas disputandi so­ phistice, et hoc dicit quantum ad tredecim fallacias de quibus postea dicet ; tertium, quot sunt partes disputationis sophisticae, et hoc potest intelligi quantum ad opponentem et respondentem ; quartum, de illis quae suffragantur, et hoc quantum ad cautelas de quibus postea dicet. . . .

5

to

§ 7

5

Sunt igitur disputationum... [c. 2 ; 1 65a 38 - h 1 1 ] . Hic ostendit quot sunt genera disputationum et quae sunt, dicens quod quattuor sunt genera disputationum, scilicet doctrinalis, dialectica, tentativa et sophistica. Doctrinalis est illa quae procedit ex propriis principiis cuiushbet scientiae et non tantum ex illis quae videntur respondenti, 23

�!iter] regulariter CW

24 solutiones] orationes L

CAP. 1 , § 6. - 2 ista) autem 11.dd. C 4 primo] hic 11.dd. C 5 sophisticam) sophistarum {di11.m in.frt�.) O 8-9 disputationum . . . hoc om. W 8 sophisticarum] sophistarum OL, sop-4-rum F 9-10 intendunt sophistae] intendi t sophista F 10 quot] quoto C

CAP. 1, § 7. - 4-13 (p . 14) sunt . . . dicendum] Et patet. Collectivac contradictionum : id est syllo­ gizant ad utramque partem contradictionis. In aliis : id est in libro Topicorum W

5 'realiter', i.e. arguendo per bona argomenta ; lin. 103 ; lib. II, c. 18, § 3, lin. 26.

cf.

infra , lib. l,

c.

2, § 9,

14

LIBEl I

quia oportet addiscentem credere 1• Dialecti.cae autem sunt ilae quae ex probabilibus disputant ad utramque partem contradicti.onis. Tentati.va est ila quae syllogizat ex illis quae videntur respondenti. et quae ne­ cesse est habere quemcumque qui simulat se habere scienti.am. Sed litigiosa est ila quae syllogizat ex ils quae videntur probabilia et non sunt. De prima disputati.one dictum est in libro Posteriorum, de aliis duabus in libro Topicorum, sed de quarta est nunc dicendum. S c i e n d u m est quod in omni scienti.a conti.ngit illis quattuor modis disputare ; sed doctrinalis disputati.o numquam est ad probandum aliquod falsum, sed concesso vero non habet amplius disputare ; negato autem vero vel concesso falso, tunc incipit disputati.o doctrinalis.

10

15

§ 8 Primum igitur sumendum [c. 3 ; 1 65b 1 2-22] . In ista parte osten­ dit quot sunt metae sive fines quos intcndunt sophistae. Et dicit quod sunt quinque, scilicet redargutio, falsum, inopinabile, soloecismus et nugati.o. Undc omnis sophista disputans contra respondentem intendit deducere eum ad aliquod istorum, vel saltem desiderat videri deducere eum ad aliquod istorum. Maxime tamen appeti.t deducere eum ad re­ darguti.onem, ut scilicct faciat eum concedere quod prius negavit, vel negare quod prius concessit. Secundo appetit deducere eum ad aliquod manifeste falsum. Tertio, ad inopinabile. Quarto, ad soloecismum. Quinto et ultimo, ad nugationem, ut scilicet faciat eum di­ cere bis idem, si non potest plus facere. ...

14 contingit] convenit F CAP. l, § 8. - 2 sumendum] sciendum C, intelligendum F, 0111. W 6-7 ve!. . . istorwn om. (hom.) C 6 saltem] si tJdd. L 6-7 deducere1 istorum om. F 10-12 Tertio . . . facere om. W 1 1 scilicet om. F faciat] deducat F, om. O • . .

CAP. 1 , § 7. - 1 C( e tia m quod alibi dicit Aristot. , Topica VII, c. 5 : "Nam discenti quidem ponenda sunt semper ea quae videntur ; neque enim conatur falsum ullus discere" (159a 28-30) ; translatio Boethii (ed. cit. , p. 1 65, lin. 26-30) .

5

10

CAP. 2 : DE

FALLACIA AEQUJVOCATIONIS ET AMPffiBOLIAE

15

[CAPITULUM 2 DE

FALLACIA ABQUIVO CATIONIS

ET

AMPHIBOLIAB ]

§ 1 Modi autem arguendi sunt duo [c. 4 ; 1 65b 23-30] . Postquam P h i l o s o p h u s in parte praecedenti praemisit aliqua praeambula ad propositum principale, hic exsequitur de intento principali. Et di­ viditur in quinque partes. In prima parte determinat de tredecim locis sophisticis ; in secunda determina t quomodo non sunt veri elenchi ; in tertia determinat impotentias iudicandi, quae sunt in nobis ; in quarta comparat syllogismum sophisticum ad alios syllogismos ; in quinta, de metis et cautelis, etc. Secunda ibi : Aut igitur sic dividendum 1 ; tertia ibi : Fallada .fit in his 2 ; quarta ibi : Quoniam autem habemus 8 ; quinta i bi : [Falsum autem in aliquo ostendere] Circa primum, primo dividit locos sophisticos in duo membra, subdividens unum ; secundo exsequitur de eis, ibi : Sunt autem secundum aequivocationem. Dicit ergo primo quod modi arguendi sophistice sunt duo, scilicet in dictione et extra dictionem. Modi autem arguendi in dictione sunt sex, scilicet aequivocatio, amphibolia, compositio, divisio, accentus, et figura dictionis. Huius divisionis innuit duplicem probationem, unam scilicet per inductionem, aliam per syllogismum. Per inductionem posset sic probari : iste paralogismus decipiens in dictione decipit per aequivo­ cationem vel amphiboliam etc., et ile et ile, et sic de singulis ; igitur etc. Per syllogismum sic : quandocumque eisdem nominibus non idem significamus, decipimur per aequivocationem vel amphiboliam etc. ; sed quando decipimur per falaciam in dictione non eisdem nominibus idem significamus ; igitur etc. .. .

s

10

'·

1s

:zo

25

CAP. 2, § 1. 7 In1] Quia praem. FW; parte om. FW 7 determinati ostendit W, om. O F 11 dividendum CO, dicendum F, dicit L, om. W 12-13 quinta ibi L, om. reliqui 13 Falsum . . . estendere ltu:. i n L 1 4 primum ] facit duo add. F primo] vero C 15 subdividcns unum om. FW 17 sophistia:] sophistici F 22 paralogismw] syllogismw F 23 etc. . . illc1 om. F " et1] aut CL singulis] aliis F 24 nominibw] idem add. F 25 significamw] significantibns O, significantibus significamw F · decipimur) dccipimw CL ' · vcl] et L 26 nominibw) significantibw F V significamw] significantibw O -

CAP. 2, § 1 . - 1 Infra, cap. 13, § 1 . § 1. ' Infra, cap. 1 9, § 1 .

z Infra, cap. 14, § 1 .

3 Infra, cap. 15,

16

LIBER I

§ 2 Sunt autem secundum aequivocationem [c. 4 ; 1 6 5 b 30-34] . Hic exsequitur ponendo exempla secundum praedictos locos sophi­ sticos. Et primo exsequitur de locis sophisticis in dictione ; secundo de locis sophisticis extra dictionem, i bi : Eorum autem qui extra dictionem Prima dividitur in sex secundum sex locos sophisticos. In prima igitur parte determinat de aequivocatione, et dividitur in tres partes secundum quod paralogismos ponit penes tres modos aequivocationis. Dicit igitur in prima parte quod huiusmodi orationes sive paralogismi fiunt secundum aequivocationem, sicut si quis vellet probare istam condusionem 'scientes discunt' sic : grammatici discunt ; gram­ matici sunt scientes ; igitur scientes discunt. Nam hic est aequivocatio ; 'discere' enim aequivocum est ad intelligere secundum disciplinam vd scientiam iam adquisitam, vel ad eum qui accipit de novo disciplinam vel scientiam. ...

1•

5

10

15

§ 3 Et rursum . . . [c. 4 ; 1 65b 34-38] . Hic ponit secundum paralo­ gismum penes secundum modum aequivocationis, qui est ad proban­ dum istam condusionem ' mala sunt bona' ; et posset sic argui : quae­ cumque expediunt sunt bona ; mala expediunt ; igitur mala sunt bona. In isto syllogismo est aequivocatio ; nam 'expediens' est aequivocum : uno modo accipitur proprie, et sic sunt bona expedientia ; aliter acci­ pitur improprie, et sic sunt mala aliquando expedientia pro quanto aliquando mala sunt occasiones bonorum.

§ 4 Amplius [c. 4 ; 1 65b 38 - 1 66a 6 ] . Hic ponit duos paralogismos penes tertium modum aequivocationis. Unus est ad probandum istam ...

CAP. 2, § 2. - 8 quod] tres lld. OF vellet] velit F 12 dUcunt J addiscunt F

1 1 fiunt secundum J sunt per O 15 ve!] et F

1 1 quis] aliquis LW I l

CAP. 2 , § 3. - 6 aequivocum] quia add. W 7 uno] enim add. F 7-8 aliter . . . expedientia] aliquando autem mala expediunt et sic est improprie W 8 aliquando expedientia] expedientia, et hoc aliquando F

CAP. 2, § 2.

-

1 Infra, cap. 6, § 1 .

5

CAP.

5

10

2 : DE

FALLACIA AEQù'lVOCATIONIS ET AMPHIBOLIAE

17

condusionem 'sedens stat', sic arguendo : quicumque surgebat stat ; sedens surgebat ; igitur sedens stat. Alius est ad probandum istam condusionem 'laborans est sanus', sic : quicumque sanabatur est sanus ; laborans sanabatur ; igitur laborans est sanus. Et est in istis aequivocatio, quia quamvis 'laborans' et similiter 'sedens' de se tantum stent pro ils qui sunt laborantes et sedentes, tamen ratione verbi cui adiunguntur possunt stare pro illis qui fuerunt laborantes vel sedentes. Et ideo ista 'sedens surgebat' est distinguenda, eo quod 'sedens' potest significare vd illum qui modo sedet, et tunc est falsa ; vel ilum qui fuit aliquando sedens, et sic est vera, et sic non sequitur conclusio. Et eodem modo est de ista : laborans sanabatur. § 5 Secundum amphiboliam [c. 4 ; 1 66a 6-14] . In ista parte ponit orationes peccantes per amphiboliam. Et ponit materiam quinque paralogismorum. P r i m u s est iste, ad probandum istam conclusionem 'vellem ut pugnantes acciperent me', sic : quoscumque vellem me accipere, vellem ut ipsi acciperent me ; sed pugnantes vellem me accipere ; ergo vellem ut pugnantes acciperent me. Et potest in isto paralogismo distingui tam maior quam minor. Minor sic, eo quod iste accusativus 'me' potest construi cum hoc verbo 'accipere' a parte ante, ex vi modi, et li 'pugnantes' a parte post ; et tunc est minor vera, quia tunc est iste sensus : vellem me accipere pugnantes. V el potest construi a parte post, ex vi transitionis 1 , et tunc est falsa. Et similiter posset distingui maior. ...

5

to

CAP. 2, § 4. 5 est] autcm F stct . . adiungitur CW -

7 in istis aequivocatio J aeq. hic F

8-9 stcnt

...

adiunguntur]

.

CAP. 2, § S. 6 me1 om. C 7 me om. C 8 paralogismo J syllogismo O 8 Minor1 om. OW eo om. OF ,: quod] quia F 10 ante] ve! add. L ex vi ] ex-i (etiam 9 a] ex COW infra) F [ modi] verbi O, in.finitivi add. L 10 a] ex CO 1 1 quia] et FL 12 a] ex COL -

..

,

.

CAP. 2, § 5. 1 Scii. accusativus 'me' pote�t esse obiectum verbi 'accipere', et tunc regitur ex vi transitionis ; (pro 'regere ex natura , ex vi', cf. Ch. Thurot, Extraits de divers manuscrits latins pcmr servir à l' histoire des doctrines grammatica/es au moyen age, Paris 1 869, impressio photomechanica, Fankfurt am Main 1964, 244-246). Accusativus enim casus apud grammaticos mediae aetatis, est sextuplicis regimis "Ex vi sinodoches, ex vi gerundivi vel per naturam proprie signifìcationis, e x v i i n fi n i t i v i, e x v i t r a n s i t i o n i s, ex vi impersonalis passive vocis de­ scendentis a transitivo verbo, ex vi gerundivi consimiliter descendentis, ex vi sup­ plementi partis principalis vel non principalis" (Glossa Admirantes, apud Alexandri -

0C1a1AM. OPDA PBILOSOPHICA m

2

18

LIBER

I

S ecundus paralogismus est iste : quod quis scit hoc scit ; sed aliquis scit gramma ticam ; ergo grammatica scit. Unde ista ' quod quis scit hoc scit' est distinguenda, ex eo quod li 'hoc' potest construi cum hoc verbo 'scit' a parte ante, ex vi personae ; et sic est falsa, quia tunc de­ notatur quod illud quod est scitum, scit ; et hoc est simpliciter falsum. V d potest construi a parte post, ex vi transitionis, et tunc est vera, quia tunc non denotatur plus nisi quod ilud quod est scitum ab aliquo, scitur ab eo. Tertius paralogismus est iste : quod quis videt hoc videt ; sed aliquis videt columnam ; igitur columna videt. Et est idem modus multiplici­ tatis qui in praecedenti. Quartus est iste : quod tu dicis esse hoc tu dicis esse ; sed tu dicis lapidem esse ; ergo tu lapis dicis esse. Et est ista distinguenda ' quod tu dicis esse hoc tu dicis esse', eo quod li 'hoc' potest construi a parte ante cum li ' dicis' ; et tunc est iste sensus ' quod tu dicis esse, hoc tu exsistens - hoc est : tu exsistens illud quod dicis esse - dicis esse' 2 , et 1 4 quis] aliquis F 1 5 ergo] et add. CO 1 7 quia tunc] et L 1 7-18 quia . . . falsum W 24 qui] quod F 25 esse• om. O 27 esse1 om. L 27 eo . 'hoc'] et similiter est falsa, ve! O 28 ese om. O 28-29 hoc tu exsistens om. L 29 exsistensl-lj exsistis F illud] hoc L quod] autem C, ru add. F dicis esse 1 om. F om.

..

.

de Villa Dei Doctrinale; citatus a Ch. Thurot, ibid., pp. 294-295). Sed regimen ' ex vi transitionis' principale aestimatur (cf. Ch. Thurot, ibidem, pp. 299-300). Talis enim constructio est transitiva, quia ostendit transitionem actionis de subiecto ad id ad quod terminatur actio : "Pluribus autem modis fit transitio constructionis. Aut enim fit transitio actionis de una persona ad aliam, ut Sor videt Platonem; ostenditur enim actio videndi transire a Sorte in Platonem". (Pctrus Helias, Summa super Pri­ sdanum , citatus a Ch. Thurot, ibidem, p. 231) ; "Accusativus significat sub ratione termini, ut patet dicendo video Sortem. Nam Sortem significatur tamquam id ad quod terminatur visio ... ", (Michael de Marbasio, De modis sign!ficandi, citatur a Ch. Thu­ rot, ibid. , p. 300). Si autem 'me' sit subicctum verbi 'accipere' tunc accusativus casus regitur ex vi infinitivi , quia "omne infinitivum ex vi infinitivi exigit accusativum", (Petrus Helias, Summa super Priscianum, citatur a Ch. Thurot, ibid. , p. 245). Cf. etiam Robertus Kilwardby, Commentarium super libro Elenchorum, I, lect. 5, ad tex­ tum : Sunt autem secundum aequivocationem : " .. et est hic multiplicitas eo quod li 'me' et li 'pugnantes' possunt ordinari a parte suppositi vel a parte appositi cum hoc infinitivo 'accipere' ... " (cod. Oxon. Bodl. , Can. mise. 403, f. 226vb) ; ['suppositum' pro 'subiectum' et 'appositum' pro 'praedicatum', cf. Ch. Thurot, op. cit. , pp. 216218] ; cf. Aegidius, Expositio, I, c. 2: " . . .li 'me' vel potest construi cum 'accipere' a parte post, et 'pugnantes' a parte ante, et tunc erit sensus quod pugnantes me capiant ; vel erit contructio e converso, et tunc erit sensus quod pugnantes capiantur a me", (f. 1 1 vb) . 2 Cf. Robertus Kilwardby, op. et loc. ci t. : "Consequenter .

ts

20

25

CAP. 30

35

2:

DE FALLACIA AEQUIVOCATIONIS ET AMPHIBOLIAE

19

sic est falsa. Vel p o test construi a parte post, et tunc est iste sensus 'quod tu dicis esse, tu dicis illud esse', et sic est vera. Quintus est iste : quod contingit loqui contingit dicere ; sed tacen­ tem contingit loqui ; igitur tacentem contingit dicere. Vel sic : contingit sermonem dicere ; sermo est tacens ; igitur contingit tacentem dicere. Et dicit quod contingit 'tacentem dicere' dupliciter, vel quod tacens dicat vel quod alius loquatur de tacente. § 6

Sunt autem tres modi .. [c. 4 ; 1 66 a 14-23 ] . Postquam posuit pa­ ralogismos peccantes per aequivocationem et amphiboliam, in ista parte .

30 sic] similiter O 31 illud] idem LF ' et . . . vera om. F 32 Quintus] modus add. FW , paralogismw adJ. (ultra) W 35 Et. . . ve!] Quaelibet autem minor istorum paralogismorum sunt distinguendae, potes enim intelligere F Et et dupliciter o m . W ve! ] sic W 36 dicat] et sic est falsum add. F ; alius ] aliquis L tacente] C't sic est verum aJJ. F ,

CAP. 2, § 6. - 2-3 Postquam . . . parte] Hic W

2 Postquam] Philosopus adJ. OF

poni t tertium paralogismum dicens : quod dicis esse hoc tu dicis esse ; lapidem dicis esse ; ergo tu lapis dicis esse. Et hic est multiplicitas ex eo quod li 'hoc' potest esse nominativi casus et construi cum hoc verbo 'dicis' a parte suppositi per evocationem de li 'tu', et sic est falsa et est sensus 'quod dicis esse, tu hoc exsistens dicis esse', vd esse accusativi casus, et sic vera est et est sensus : quod dicis esse, tu dicis hoc esse", (f. 266vb) ; Lambertus Altissiodorensis, Summa, tract. 7 'De Fallaciis' : "Similiter ... maior est duplex ; nam istud pronomen 'hoc' [ed. : hic] p o test esse nominativi casus et si c est falsa sub hoc sensu 'quod tu di cis esse, tu exsistens hoc [ed. : hic] quod dicitur a te dicis esse', et sequitur conclusio, ita quod si t constructio huius pronominis 'tu' ad hoc nomen [ed. : pronomen] 'lapis'. Si si t accusativi casus vera est sub hoc sensu 'tu dicis esse quod dictum est a te', nec sequitur conclusio (ed. F. Alessio, Firenze 1971) ; Aegidius autem, Expositio, I, c. 2 : "Dubitaret forte aliquis unde contingit multiplicitas in hoc paralogismo. Dicunt autem aliqui quod ideo est multiplex quia li 'hoc' vel potest componi cum li 'tu' vel cum li 'dicis'. Sed hoc non potest stare, quia tunc in dicto paralogismo non esset amphibologia sed compositio vel divisio. Dicendum ergo ideo esse multiplicitatem in eo, quia li 'hoc' potest construi cum li 'dicis' ex parte ante, et tunc signifi.cat dicentem , et est locutio falsa. Vel potest construi ex parte post, et significat id quod dicitur, et sic est locutio vera ... Advertendum tamen quod in uno et eodem paralogismo possunt esse diversae fallaciae. Non ergo est inconveniens assignare multiplicitatem in dicto paralogismo prout li 'hoc' com­ ponitur cum li 'tu' et cum li 'dicis', et sic facies fallaciam compositionis et divisionis et non erit exemplum competens ad propositum ; vel potest ibi assignari multipli­ citas prout li 'hoc' potest diversimode contrui cum li 'dicis' et sic est ibi amphibo­ logia et est exemplum ad propositum et competens" (f. 12ra).

LIBER

20

1

ostendit quot sunt modi aequivocarionis et amphiboliae, dicens quod tam aequivocarionis quam amphiboliae sunt tres modi. P r i m u s est quando dictio vel orario plura principaliter significat. Sicut hoc nomen 'canis' principaliter signifi.cat plura, scilicet animai !atrabile et cadeste sidus ; similiter est de hoc nomine 'piscis'. S e c u n d u s modus est quando dictio vel orario significat prin­ cipaliter unum et ex translarione et consuetudine loquendi significat aliud. Sicut hoc nomen 'homo' principaliter significat homines et ex consuetudine signifi.cat statuam vel imaginem hominis. T e r t i u s modus est quando dicrio vel orario per se posita non significat plura, sed tamen coniuncta alteri significat plura, sicut : scit saeculum. Nam 'scire' est univocum, et similiter 'saeculum' est univocum ; et tamen si coniungantur simul possunt plures sensus haberi, vel quod saeculum habeat scienriam, vel quod aliquis habeat scienriam de saeculo. §

5

to

15

7

[ NOTANDA DE AEQUIVOCATIONE ET AMPilBOUA : DE PRIMO MODO AEQUIVOCATIONIS SEU DE AEQUIVOCO A CASU]

Circa totam istam partem de aequivocatione et amphibolia est p r i m o n o t a n d u m quod non est multum curandum de exemplis, quia frequenter exempla ponuntur tantum ut senriant qui ad­ discunt. S e c u n d o n o t a n d u m est circa fallaciam aequivocarionis quod, sicut dicit hic P h i l o s o p h u s, tres sunt modi aequivocarionis. Quorum p r i m u s est quando dictio simpliciter_ plura significat ; hoc est sic i n t e 1 1 i g e n d u m, quod dictio pluribus imposirionibus im­ ponitur diversis ad ipsa significandum, ita quod imponitur uni vel mulris ac si nulli alteri imponeretur. Et istud a B o e t h i o super librum Praedicamentorum 1 vocatur 'aequivocum a casu'. Sicut est de 4-8 dicens 'piscis'] et patet primus modus W 5 quam] et L 8 similiter est] et dicitur L Il est] et O 10 et1] ve! LW 11 homines] hominem LW 14 coniuncta] coniunctum COL 14-18 sicut. . . saeculo] et ponit exemplum, et paret W 15 similirer] etiam F 1 6 haberi] habere L, quia potest intelligi adJ. F 17 scientiam] quod falsum est aJJ. F 18 saeculo] quod potest es verwn aJJ. F ...

CAP. 2, § 7. - 12 quod] sic adJ. F

CAP. 2, § 7. 1 66b).

-

1 Boethius, In Categorias Aristot. , I, cap. De aeq uivocis, (PL 64,

5

10

CAP. 2 : DE fALLACIA AEQUIVOCATIONIS ET AMPilBOLIAE ts

21

hoc nomine 'piscis' et de hoc nomine ' canis' , quia hoc nomen 'canis' una imposi.tione imponebatur ad signifi.candum animalia latrabilia, et ista impositione non imponebatur ad significandum caeleste sidus, et eodem modo quando imponebatur ad signifi.candum caeleste sidus, si bi imponebatur ac si nihil aliud significasset 1 • Et ideo est aequivocum

2D

a casu, quia quasi casus fuit quod illud quod imponebatur uni postea imponebatur alteri. Ex isto patet quod non omnis vox significans plura aeque primo est aequivoca ; nam omnis vox communis aeque primo significat plura, sicut haec vox 'homo' aeque primo significat omnes homines,

25

non tamen est vox aequivoca, quia unica impositione imponebatur ad significandum quae simul significat. Unde ' homo' non imponebatur ad significandum nisi tantum rem qua e est vere homo ; et huiusmodi sunt plures ; et ideo imponebatur omnibus hominibus simul, et ideo est univoca vox et non aequivoca.

30

Tertio

no tandu

m

quod quando aliqua dictio significat

plura modo praedicto , omnis propositio in qua ponitur est distinguenda eo quod potest stare pro uno significato vel pro ali o ; nisi forte, ad pla­ citum disputantium, addatur sibi aliqua determinatio qua artetur ad determinatum significatum. Sicut si aliqui condicerent inter se quod 35

quandocumque ' cani' addetur ista determina rio

a,

quod artaretur ad

standum determinate pro animali latrabili, tunc apud eos ista non esset distinguenda : omnis canis

a

est animai latra bile. Possunt etiam dispu­

tantes seipsos artare ut utantur tali voce aequivoca pro determinato significato, et tunc in ila disputatione non est talis propositio ab eis 40

distinguenda, sed est pro determinato sensu accipienda. Et s i

q u a e r a t u r an talis proposi rio multiplex, scilicet 'omnis

canis est animal latrabile' , si t vera v el falsa, d i c e n d u m est quod de virtute sermonis est vera et falsa 3, quia significa t tam verum quam fai15 'piscis' . . . nominc 1 om. (hom.) W 'piscis' . . . nomen om. (hom.) C 16 imporu:batur] imponitur (dian� inji-12, ubique, usque ad lin. 28) F , significandum o m . C , · animalia om. OW 19 significast] significaret LFW 20 casus] casu W fuit] fit CO, sic VW, .sed co". in fit V 21 imponebatur] 23 communis om. OW 35 addeturl adderetur COW 36 latrabili] et ad. CO · imponatur F es l est L 38 ut l quod L 40 distinguenda l disputanda C 43 vera et] ve! vera ve1 C 11 Cf. Guillelmus de Ockham, Expositio in librum Praedicamentorum Aristot. , c. 1 (ed. G. Gil, Opera Philosophica II, St. Bonaventure, N.Y. 1 977, 142-143} ; Summa Logicae, pars il-4, c. 2 (ed. cit. , p. 753), ubi adverte quod ipse Ockham notat : "aeque primo - non semper quidem aeque primo tempore sed intentione". 3 Guillel­ mus de Ockham, Scriptum in I Sent. , d. 2, q. 8 (Opera Theolo,gica Il, ed. S. Brown

LIBER

22

l

sum et significat sicut est in re et etiam sicut non est in re. Unde non magis est inconveniens quod eadem propositio in voce sit vera et falsa quam quod idem homo numero sit pater et filius, dissimilis et similis, et sic de aliis connotativis. Non tamen respondendum est ad talem propositionem unica responsione sed per distinctionem.

45

§ 8 (DE SECUNDO MODO AEQUIVOCATIONIS SEU DE AEQUIVOCO A CONSIUO)

Circa s e c u n d u m m o d u m aequivocationis est n o t a nd u m quod, sicut dicit hic P h i l o s o p h u s, iste est quando dictio est primo imposita unica impositione ad significandum unum vel multa, postea propter aliquam certam rationem - puta propter ali­ quam similitudinem alterius ad primum significatum vel quia aliquid aliud est effectus primi significati vel propter aliam certam rationem imponitur ad significandum aliquid aliud, ita quod nisi esset primo imposita ad significandum suum primarium signiftcatum, vel primaria significata, non imponeretur postea secundario. Et illud vocatur a B o e t h i o in libro Praedicamentorum 1 'aequivocum a consilio' . Sicut quia haec vox 'homo' primo imponitur a d significandum ani­ malia rationalia, postea, propter aliquam similitudinem imaginis ad hominem qui primo significatur per hanc vocem, transfertur ad significandum aliquo modo illam imaginem, ideo vocatur 'aequivocum a consilio' . E t est s c i e n d u m quod numquam propositio in qua ponitur aequivocum a consilio est distinguenda penes secundum modum aequivo­ cationis nisi comparetur alicui quod potest attribui secundario significato et non alicui primario. Et ideo ista proposi rio 'omnis homo est animai' 45 in voce] scilicet vox O,

om.

F

47 conotativiJ] connotatis F

CAP. 2, § 8. - 4 iste] secundus modus L 6-7 aliquam] aliam CW 8 primi significat] pracsignificati C :; aliam] aliquam OF, aliquam aliam L 9 nisi] ubi L 10 signifiatwn om. CO 11 secundaro] secundare O 13 quia om. OF 15 qui. . . vocem om. W ;; qui] quod F 16 imaginem] et add. F

et G. G:H, St. Bonaventure, N.Y. 1 970, p. 288) ; Expositio in librum Perihermen ias Aristot. , l, c. 6, § 5, {ed. A. Gambatese et S. Brown, Opera Philosophica Il, St. Bona­ venture, N.Y. , 1978, p. 413) ; Summa logicae, pars III-4, c. 2 (ed. cit. , pp. 754-755) . CAP. 2, § 8. - 1 Boethius, In Categorias Aristot. , l, cap. De aequivocis {PL 64, 1 66 B).

5

10

15

:10

23

CAP. 2 : DE FALLACIA AEQUIVOCATIONIS ET AMPHIBOLIAE

non est distinguenda, sed praecise accipitur 'homo' pro significato pri­ mario et non pro significato secundario. Nec aliqua talis est distin­ guenda : o mnis homo currit, omnis homo est substantia, omnis homo 25

est risibilis . Sed talis 'homo est imago', 'homo depingitur' , 'homo est sculptus' , et quaelibet talis, est distinguenda eo quod 'homo' potest accipi pro significato primario vel secundario. Eodem modo est de talibus aequivocis a consilio 2 ' sanum' , ' medicinale' , ' currere' , 'ridere' , et sic de alis translatis a propria significatione ad impropriam. Et de

30

tali aequivoco posset d i c i

8

quod esset analogum ; et tunc haberet,

secundum praedictum modum, aliquo modo illa propositio antiqua veritatem : analogum per se positum sta t pro modo famosi ori 22 homo] hic add. L sunt distinguendae add. L

24 omnis1 . . . substantia om. L substantia om. C 29 propria] prima O impropriam] propriam O .

'·

25 talis] tales LW,

2 Exempla apud Boethium (loc. cit.), vel in summulis XIII saec. Ex. gr. in tractatu qui nuncupatur Dialectica A.fonacensis, c. 5 : De sophistica argumentatione (ed. L. M . De Rijk, Logica Modemorum, TI, 2. Asscn 1 967, pp. 560-561) ; Guillelmus de Shyreswode, Introductiones in Logicam, c. 6, De fallaciis (ed. M. Grabmann , Miin­ 8 De analogis apud aequivocationem mentionem facit ex. gr. chen 1937, p. 87) . tractatus qui nuncupatur Summae .'1-!etenses : "Et sic dicuntur analoga aequivoca, sicut ens, unum et aliquid, quae dicuntur primo de substantia, per posterius autem de quantitate, qualitate et ceteris ; similiter 'sanum' primo dicitur de animali, de urina vero et pocione et cibo ex consequenti", (citatur a L. M. De Rijk, L o� ica Modemorum, 11-1 , Assen 1967, 475) . Cf. praesertim Gualterus Burlaeus, Tractatus super librum Elenchorum, cap. De aequivocatione : "Circa secundum modum aequi­ vocationis dubitatur : Non videtur quod vox posset unum aliquid significare per prius et aliud per posterius ... Dicendum quod possibile est vocem significare duo, unum per prius et reliquum [ ms. : rcliquando] per posterius ... Sed hoc non est ex impositione, quia impositio totaliter est ad placitum, modo quo 'pes' significat tale lignum, videlicet pro tali accipiatur, ad hoc intellectm quoddammodo ratione ducitur ; et ideo non est impositio sed transsumptio. Quia iste modus [scii. aequivo­ cationis] est in analogis [ ms. : analogicis] , sciendum est quod analogia [ms. : analo­ gica] est triplex ad praesens, scilicet a parte conceptus, a parte rei et ex transsum­ ptione . . . Tertio modo est 'pes' analogum, et vox quae unum significat ex imposi­ tione et aliud [significat] ex transsumptione. Et de analogo isto tertio modo dieta est haec propositio vera 'analogum per se positum stet pro modo famosiori' " (cod. Londin. , Lambeth 70, f. 135va-vb) ; cf. etiam idem. , Quaestiones libri Elenchorum, quaest. quae incipit 'Quaeratur circa secundum modum aequivocationis utrum aliqua vox analoga unum significare posset proprie et aliud improprie', (cod. Can­ tabr. , Coli. S. loann. , Ms. D. 25, f. 1 58vb-159rb). ' Propositio talis invenitur etiam apud Burlaeum, Tractatus super librum Elen chorum , (cf. hic supra, nota 3) et Henricum de Harclay, Quaestio de universali, (ed. G. Gal, Franciscan Studies, XXXI (1970), 229) .

LIBER

24

l

Similiter n o t a n d u m est quod, isto modo accipiendo ' aequivo­ cum a consilio ' , vix est aliquo modo aliquod nomen quin sit aequivo­ cum. S ed primo modo sunt multa nomina quae non sunt aequivoca sed univoca tantum ; sicut isti termini 'homo ' , ' animai',

35

'albedo' ,

' nigredo ' , sunt univoca et non aequivoca, primo modo, e t tamen isto secundo modo sunt aequivoca.

§ 9 (DB TBRTIO MODO AEQUIVOCATIONIS ET DB DIVERSA SUPPOSmONE TERMINORUMJ Circa t e r t i u m m o d u m aequivocationis est n o t a n d u m quod iste modus, saltem ut frequenter, non est propter diversa signifi­ cata, sed est propter diversas suppositiones 1 eiusdem termini, ex hoc

5

quod potest supponere pro diversis quae tamen non semper sunt sua significata. Et quia iste modus frequenter usitatur in diversis scientis et multos decipit, ideo circa ipsum est diffusius insistendum. Unde s c i e n d u m quod vox significativa habet diversas suppo­ sitiones, et in diversis propositionibus potest supponere pro diversis.

10

Nam talis terminus, maxime terminus communis, potest habere sup­ positionem personalem, materialem et simplicem. S uppositio p e r s o n a l i s est quando terminus supponit pro ilio vel illis ad quae imponitur ad significandum, ita quod quandocumque terminus supponit personaliter, tunc supponit pro suo significato vel significatis. Sicut

in ista

15

' omnis homo currit' , iste terminus 'homo' sup­

ponit pro suis significatis, quia supponit pro hominibus quibus impo­ nebatur ad significandum ; instituens enim hanc vocem voluit quod significaret omnem talem hominem qualem vidit vel cognovit. Et ideo falsum est quod a l i q u i 1 dicunt quod suppositio simplex 34 aliquo modo termini] ista F

om.

LW

36 sed .

. .

t:mtwn om.

W

univoa t:mtwn]

CAl'. 2, § 9. - 8 diffusius] difcilius C 13-15 pro . . . supponit om. F 17 hominibus] omnibus L, pro add. F 19 qualem] qucm. O :: ve!] quod L

tamc:a u.

C, i11. F Il isti

16 omnis

om.

L

CAP. 2, § 9. - 1 De suppositione terminorum tractat Ockham in Summa Lo­ gicae, pars l, cc. 64-74 (ed. cit. , 195-230) et in Scripto in I Sent. , d. 4, q. l (ed. G. Etzkom, Opera Theologica II, St. Bonaventure, N.Y. 1 977, 7-13). 2 Cf. Guil­ lelmus de Ockham, Scriptum in I Sent. , d. 4, q. l (ed. cit. , p. 8). Opinio, hic et ibi recitata, est antiquorum, teste Gualtero Burlaeo (cf. S. F. Brown, "Walter Burleigh's Treatise De suppositionibus and its Influence on William of Ockham", Franciscan

3:1

CAP.

as

30

35

2:

DE FALLACIA AEQUIVOCATIONIS ET AMPffiBOLIAE

25

est quando terminus supponit pro suo significato, et suppositio perso­ nalis est quando terminus supponit pro contentis sub ilio significato. Nam talis terminus primo significat rem ; sed non significat primo nisi rem singularem, cum non sit alia, sicut a l i b i 8 est ostensum. Sed non significat prius hanc rem singularem, demonstrando istum hominem, quam illam, demonstrando alium hominem. Igitur aeque primo significat omnes homines. Et per consequens quando supponit pro suo significato, tunc supponit personaliter. Sed vox supponit m a t e r i a l i t e r quando supponit pro seipsa vel pro alia quam non signif1cat, vel pro aliquo scripto quod non si­ gnificat ', sicut in ista : 'homo est vox' vel 'homo est nomen' . Supponit autem s i m p l i c i t e r quando supponit pro inten­ tione in anima, communi per praedicationem omnibus particularibus quae sunt significata termini, ita tamen quod intentio illa communis non sit significatum ilus termini 5 , sicut in ista 'homo est species', 'animai est genus' et sic de aliis. Est etiam s c i e n d u m quod terminus, quantum est ex vi suae institutionis sive impositionis, semper habet quod supponat pro suis significatis. Cuius ratio est quia, cum utamur vocibus pro rebus, manifestum est quod utimur vocibus pro suis significatis ; igitur semper, quantum est ex vi impositionis vocum, semper sumuntur significative et per consequens personaliter, si sint natae supponere personaliter. Sed quod vox supponat aliter quam personaliter, hoc est ratione alicuius adiuncti quod pertinet ad aliquam aliam suppositionem . 8

40

24 sit alia] sint aliae F sicut] sed O mini om. LFW 41 semper om. LW vel tultl. F 44 aliquam om. CO

.3().31 vel1• . • significa t om. 42 si . . . penonaliter1 om. O

LFW

34-35 ita. . . ter43 supponat] simpliciter

Stutlies, XXXl (1 972), 22-25), qui eam professus est in tractatu suo De suppositioni­ bus (ed. S. F. Brown, art. cit. , pp. 35-37, et eandem serius contra Ockham defendit , in tractatu De puritate artis logicae tractatus longior, tract. l, pars I, c. 3 (ed. Ph. Boehner, Franciscan Institute Publications, Text Series 9, St. Bonaventure N.Y. , 1 955, 7-9). 8 Guillelmus de Ockham, Expositio in librum Porphyrii De praedicabilibus, prooem. § 2 (ed. cit. , p. 1 1 ) ; cf. etiam Scriptum in I Sent. , d. 2, qq. 4-7 ( Opera Theologica Il, ' Cf. ed . cit. , pp. 99-266) ; et Summa Logicae, pars l, cc. 1 5-17 (ed. cit. , pp. 50-62). Guillelmus de Ockham, Summa Logicae, pars. I, c c . 64 , 67 (cd. cit. , pp. 1 96, 206) . s Pro regulis quae in 5 Ibid. , pars l, c. 64 et c. 68 (ed. cit. , pp. 1 96, 207s.) . isto paragrapho dantur, c f. Summa Logicae, pars I, c. 65 c.:t pars III-4, c. 4 (ed. cit. , pp. 1 97ss. , 759-763) ; etiam Scriptum in l Sent. , d. 4, q. 1 (Opera Theolog ica III, ed. cit. , p. 9s.).

26

UBER I

Item, n o t a n d u m 7 est quod terminus, quantum est ex vi suae impositionis, semper supponit pro illis quae actu significat ; sed quod supponat pro aliis hoc erit ratione alicuius adiuncti quod pertinet ad aliquid aliud quam ad illa de quibus terminus actu verificatur. Verumtamen s c i e n d u m 8 quod quandocumque termino com­ muni additur aliquod signum, sive universale sive particulare, terminus non potest habere nisi suppositionem personalem, nisi comparetur ad aliquid determinans signum - sicut hic : omnis homo est terminus communis signo universali determinatus. ltem, n o t a n d u m est quod quandocumque nomen primae intentionis est unum extremum propositionis et aliud extremum est nomen secundae intentionis, illa propositio est distinguenda eo quod nomen primae intentionis potest supponere simpliciter vel personaliter, nisi illi nomini primae intentionis addatur aliquod signum particulare vel universale. ltem, quando nomen primae impositionis, cui non additur signum particulare nec universale, est unum extremum propositionis et aliud extremum est nomen secundae impositionis, illa propositio est distinguenda eo quod nomen primae impositionis potest supponere personaliter vel materialiter. Item, nulla propositio in qua ponitur nomen primae intentionis est distinguenda praedicto modo nisi reliquum extremum sit nomen secundae intentionis vel secundac impositionis. N o t a n d u m est etiam quod sicut propositio est distinguenda eo quod nomen potest aliquando supponere personaliter vel materia­ liter, ita est distinguenda propositio in qua ponitur quaecumque alia pars orationis et alterum extremum est nomen secundae impositionis. Et ideo tales sunt distinguendae 'bene est adverbium' , 'legit est verhum' et sic de aliis, eo quod subiectum potest stare significative vel mate­ rialiter. 49-53 Veruntamen. . . determinatus habmt hic CO ; 47 erit] est FL 48 actu] actualitc:r L W trp. p. signi (/in. 120) LFW ; ibidem rep. et notai in mg. : istud est supra, ibi oo C 51 compare­ tur] compararetur F 52 aliquid determinans] aliquod significans OF, et prima vice etiam C omnis mg. 01, prima vice om. C 54-74 Item . . . materialitc:r om. FW 56 distinguenda] est vera aJJ. O 57 intentionis] impositionis L 5!k\4 nisi . . . personaliter o m . (/rom.) L 61 nec] ve! O 65 Item l notandum quod aJJ. L 66 praedicto l primo C 67 ve! secundae l sive L 68 ctiam om. C 71 alterum] aliquando L

72 bene] unde O

Cf. infra, !in. 121-143. 3 (ed. cit. , pp. 213, 257) . 7

8

73 subiectum potest om. (cum lac.) C ve!] et O

Cf. Summa

Logicae,

pars I, c. 71 et pars Il, c.

45

so

ss

60

65

70

CAP. 75

11

ss

90

2:

DE FALLACIA AEQUIVOCATIONIS ET AMPHIBOLIAE

27

Ex istis est s c i e n d u m quod propositio illa in qua potest terminus aliquis, sive subiectum sive praedicatum, supponere vel per­ sonaliter vel simpliciter, illa est distinguenda penes tertium modum aequivocationis. Sicut ista 'homo est species' est distinguenda penes tertium modum, eo quod subiectum potest supponere personaliter, et tunc est simpliciter falsa, quia quaelibet singularis est falsa. Vel p o test supponere simpliciter, et tunc stat pro una intentione communi in anima, et tunc est vera, quia illa intentio animae est species et non ali­ qua res extra. Et ideo hic est falacia aequivocationis 'omnis homo est animai ; aliqua species est homo ; ergo ali qua species est animai', quia minor est distinguenda, eo quod praedicatum potest supponere per­ sonaliter, et tunc est falsa, et discursus est bonus accipiendo praedica­ tum conclusionis similiter personaliter. Vel potest supponere simpli­ citer, et tunc est minor vera ; sed aequivoce accipitur tunc 'homo' in maiore et in minore, quia in maiore non potest supponere nisi tantum personaliter, propter hoc quod a parte alterius extremi non accipitur aliquid quod tantum pertinet ad secundam intentionem, in minore autem supponi t simpiiciter ; et ideo discursus non valet. Consimilis fallacia aequivocationis est in omnibus talibus argu­ mentis quae ab a 1 1 q u i b u s m o d e r n i s reputantur demonstrationes : homo et animai rationale sunt idem realiter ; homo est de­ fmitum et animai rationale est defmitio ; igitur definiti o et defmitum sunt idem realiter. Similiter : homo et risibile sun t idem realiter ; et homo est subiectum et risibile est passi o ; igitur passi o et subiectum sunt idem realiter. Similiter hic : homo et animai sunt idem realiter ; et homo est species et animai est genus ; ergo genus et species sunt idem realiter. Similiter hic : homo praedicatur de pluribus ; et homo est vera res extra animam ; igitur vera res extra animam praedicatur de pluribus. Et multa talia argumenta fiunt quae realia reputantur, et ta­ men non aliter habent salvi nisi assignando in eis fallaciam aequivocationis quae multos Iatet. 9

95

100

105

81 una o m . LW 82 et1 vera o m . F 90 penonaliter] in minori potest supponere penonaliter et simpliciter lld. L W 90-91 propter . . . quod J et qui a alterum extremum F 90 quod 9 1 -92 in . . . simpliciter om. C 90-91 non. . . aliquid o m . O 90 non accipitur] ponitur LW 1 05 quae] et L o m . LFW 92 et om. F 94 quae . . reputamur] quia . . . dcputantur L .. •

.

9 Exempla talia inveniuntur in Summa Logicae, pars III-4, c. 4 (ed. c i t . , pp. 760s.) ; etiam in Scripto in I Sent. , prolog. , q. 3 (Opera Theolog ica I, ed. cit. , p. 136ss.) ; d. 2, q. 4 passim (Opera Theologica II , ed. cit. , pp. 122-1 52, praesertim p. 130, nota 3) .

28

LIBER I

S i m i l i t e r 1 0, omnis proposltJ.o in qua ponitur a parte unius extremi aliquid tantum verificabile de vocibus est distinguenda eo quod alterum extremum potest accipi vel significative, hoc est personaliter, vel materialiter. Et ideo omnis talis 'homo est nomen', 'homo est singularis numeri' et sic de aliis, est distinguenda, eo quod li 'homo' potest supponere materialiter vel personaliter. Et ideo in omnibus tali­ bus est fallacia aequivocationis penes tertium modum : tu comedis panem ; panem est accusativi casus ; ergo tu comedis accusativum ca­ sum. Similiter hic : tu comedis bene ; et bene est adverbium ; ergo tu comedis adverbium. Et sic de alis. Sic ergo patet quod ex hoc quod terminus potest habere diversas suppositiones causatur fallacia aequivocationis ; non quia terminus si­ gnificet plura, proprie loquendo de significare, sed ex hoc quod sup­ ponit pro diversis, quae tamen non significat, nisi nimis extendendo nomen s1gru. Non tantum autem fit falacia aequivocationis penes tertium mo­ dum ex hoc quod terminus potest habere tales diversas suppositiones, sed etiam ex hoc quod terminus potest supponere pro diversis, et ta­ men supponendo semper personaliter. Propter quod s c i e n d u m quod quandocumque terminus communis positus a parte s u b i e c t i 11 comparatur verbo de p r a et e r i t o, ilia propositio est distinguenda, eo quod subiectum potest supponere pro iis quae sunt, hoc est pro iis de quibus actualiter per verbum de praesenti verificatur, vel pro iis de quibus sic aliquando verificabatur. Et hoc quia terminus, ubicumque ponatur, semper habet supponere pro iis de quibus actualiter verificatur, sed ratione adiuncti solum potest supponere pro iliis de quibus aliquando verificabatur. Unde talis propositio 'laborans sanabatur' distinguenda est, eo quod subiectum potest supponere pro ilio qui est laborans, vel pro ilio qui fuit laborans. 1 07 verificabile (veri-le W) FW, verificandum O, verisimile CL 1 08 hoc est] ve! O 1 10 li om. OFW 120 signi] significati F 122 tales om. L 130 verificabatur] verificatur F :! quia] licet add. F habet ] habeat F 1 3 1 sed] tamen F 132 salurn om. F ' verificabatur] verificatur O 1 33 Unde] Sicut O 11 1° Cf. supra, !in. 29-3 1 . Cf. Guillelmus de Ockham, Summa Logicae, pars I, c. 72 (ed. cit. , pp. 217s.), ubi Venerabilis Inceptor regulam hic datam me­ morat et per instantiam praecise rectificat. Vide etiam Summam Lo,(!icae, pars II, c. 7 (ed. cit. , pp. 269-272) .

1 10

1 1s

�

125

1 30

1l5

CAP.

2:

DE FALLACIA AEQUIVOCATIONIS ET AMPffiBOUAE

29

Similiter, eodem modo talis terminus supponens respectu verbi de

fu t u r o

potest supponere pro illis de quibus actualiter verifi­

catur, vel pro illis de quibus verificabitur. Similiter, quando supponit respectu verbi de p o s s i b i l i vel 1-40

de c o n t i n g e n t i potest supponere vel pro illis de quibus actua­ liter verificatur, vel pro illis de quibus potest vel contingit verificari. Et per istas regulas multa argumenta quae difficilia reputantur ha­ bent solvi. Hic tamen i n t e 1 1 i g e n d u m est quod licet terminus a parte

1 45

subiecti possit sic supponere pro diversis et habere diversas acceptiones , tamen quando ponitur a parte p r a e d i c a t i non potest tales ac­ ceptiones habere. S ed semper a parte praedicati ' appellat suam formam' , secundum

dictum anti quum

11 ,

quod sic est intelligendum :

quod oportet ad veritatem talis propositionis quod ipsummet praedi150

catum sub propria forma, et non tantum illud pro quo supponit, ali­ quando possit vere praedicari de ilio pro quo supponit subiectum, quamvis tamen non pro se. Sicut ad veritatem istius ' album erit ni­ grum' requiritur quod haec erit vera •hoc est nigrum' , demonstrando ilud pro quo supponit subiectum in ista ' album erit nigrum'. Non

1 55

sic est a p arte subiecti. Et ista diversitas acceptionum maxime habet locum in uniformi de contingenti et de possibili, et etiam in mixtio­ nibus ex illa de possibili vel de contingenti et aliis propositionibus de inesse vel de necessario Si

dicatur

13,

sicut in libro

Priorum a

habet declarari .

quod ista ultimo dieta sunt contra aliqua prae-

138 verificabitur] verificabatur F, verificatur (Rd ccr.) W 146 potest] dcbet F 1 50 non om. F 1 50-1 51 aliquando est L, om . C 1 53 erit] sit F est om. F 1 54 erit] est C rari om. W Priorum] Praedicamentorum C

1 44 Hic] Hoc L 1 45 et] ve! F L 1 52 pro] per CL erit] 1 56 in1 ] de F 1 58 ve!. . . decla-

om.

.

1 2 Hoc dictum memoratur ab Ockham etiam alibi, i.e. in Summa Logicae, pars I, c. 72 et pars II, c. 7 (ed. cit. , pp. 216, 27 1) ; pluries etiam a Gualtero Bu­ rlaeo, ex. gr. Quaestiones in librum Perihermeneias, q. 5, n°. 5.48 (ed. S. F. Brown, Franciscan Studies, XXXIV, 1 974, 294) ; De puntate artis logicae tractatus longior, tract. I, p. 2 (ed. cit. , pp. 48s.). Pro nominibus appellativis quod primo et proprie supponunt pro praesenti et quomodo amplientur per verba de praeterito et de fu­ turo, vide doctrinam in summulis saec. XII et XIII apud L. M. De Rijk, Logica Modemorum, 11-1 , Assen 1967, 495-499 ; 5 28-533 et passim. 13 Cf. Guillelmus de Ockham, Summa Logicae, pars III-l cc. 23-28, 34-39, 44-49 (ed. cit. , pp. 419-434, 1 4 C( infra, li b. I, c. 9, !in. 13 ; etiam Summa Logicae, pars 452-460, 474-484). II-l, c. 64 (ed. cit. , p. 497), ubi dicit : "Si contingat me illum librum exponere".

30

LIBER

I

dieta 15 , quia prius dictum est quod suppositio personalis est quando

t60

terminus supponit pro suis significatis ; sed quando terminus supponit pro illis quae fuerunt vel erunt vel possunt esse, tunc non sup­ ponit pro suis significatis, alio quin ' album' significaret omnes ho­ mines et omnia corpora :

Dicendum

est quod suppositio personalis quam habet termi-

1 65

nus ex vi suae impositionis, et quam potest habere respectu cuiuscum­ que verbi, est semper pro suis significatis, et sic intelligendum est pri­ mum dictum. S uppositio autem personalis quam habet terminus re­ spectu alicuius verbi determinati, et quam non potest habere respectu

cuiuslibet, non est pro suis significatis, sed pro illis quae fuerunt vel 170 erunt vel possunt esse sua significata, secundum quod pro diversis respectu diversorum verborum supponit. Est etiam s c i e n d u m quod praeter praedictos modos quibus potest fieri aequivocatio penes tertium modum, est unus modus quo eadem dictio potest esse

uni us

c asus

vel

a l t e r i u s,

sicut

175

patet in hoc sophismate : quicumque sunt episcopi sunt sacerdotes ; isti asini sunt episcopi ; igitur isti asini sunt sacerdotes. Nam minor est distinguenda eo quod li ' episcopi' potest esse nominativi casus, et tunc est minor falsa et est discursus bonus ; vel potest esse genitivi casus, et tunc est minor vera et discursus non valet. Et magis iste modus r e-

1!Kl

ducitur ad tertium quam ad primum modum, quia semper talis dictio potest esse nominativi casus respectu cuiuscumque ponatur, non sic potest esse semper genitivi casus . Multa quae hic dicuntur de istis tribus modis aequivocationis pos­ sunt applicaci ad modos amphiboliae. Quia tamen, ut frequenter, ubi

185

est aliquis modus amphiboliae est etiam modus aequivocationis penes tertium modum, eo quod aliqua dictio potest esse unius casus vel alterius, vel unius numeri vel alterius, et sic de aliis accidentibus dic­ tionum. Et quia est fallacia non multum usitata, ideo duxi de ea pertranseundum .

190

162 fuerunt] fiunt CF 164 corpora] et tamen tu dicis quod quando sic supponit etiam habet suppositioncm personalcm, quare etc. aJJ. F 1 65 quod] quamvis aJJ. L l� ex . tcrmi­ nw om. (hom.) W 1 66 habcre] ex aJJ. CF rcspcctu] i-do (?) C 175 eadcm] una F 178 li om. LW 183 potest esse semper] autcm p. e. F 184 quae] etiam F hic] iam C, non F, om. O 184-85 possunt] possent OL applicari ad modos] appcllari dc modo L 1 85-86 Quia . . . amphiboliae om. (hom.) O 1 86 amphiboliae] ibi ddJ. F 1 87 es] nominativi 185 tamen] sempcr L casw ve! aJJ. F 188 ve! uniw om. O vcl1 om. L W vel1] et O .

'

15 Supra, lin. 37-42.

.

CAP.

3:

DE FALLACIA COMPOSITIONIS ET DMSIONIS

31

[CAPITULUM 3 DE

FALLACIA CO MPOSITIONIS ET DIVISIONIS

)

§ 1 s

to

ts

Secundum composltlonem autem huiusmodi... [c. 4 ; 1 66a 23-30) . In ista parte determinat P h i l o s o p h u s de compositione et divisione ; et primo de fallacia compositionis, secundo de falacia divisionis, ibi : Secundum divisionem vero. In prima parte ponit materiam quattuor paralogismorum, et primo ponit materiam duorum simul, secundo aliorum duorum. Primus potest sic formari : possibile est Sortem ambulare ; Sortes est sedens ; igitur possibile est sedentem ambulare. Secundus sic formatur : possibile est Sortem scribere ; et Sortes est non scribens ; igitur possibile est non scri­ bentem scribere. Et est ad utrumque eodem modo respondendum, eo quod conclusio est multiplex ; nam 'sedentem' potest componi cum li 'ambulare', et sic est falsa, quia tunc denotatur quod hoc totum sit possibile 'sedens ambulat' ; vel potest non componi cum li 'ambu­ lare', et tunc est vera, quia tunc non denotatur quod hoc totum sit possibile, sed quod ille qui sedet habet potentiam ad ambulandum. Et eodem modo est dicendum de ista : possibile est non scribentem scribere.

§ 2

s

to

Et discere . . . [c. 4 ; 1 66a 30-32] . Ponit matcriam aliorum duorum paralogismorum ; et est primus, ad probandum quod aliquis nunc didicit litteras quas prius didicit, sic : quascumque litteras sci t aliquis nunc didicit illas ; sed aliquas litteras quas prius didicit nunc scit ; igitur aliquas litteras quas prius didicit nunc didicit. Et est hic fallacia com­ positionis, quia maior est distinguenda, eo quod hoc adverbium 'nunc' p o test componi cum hoc verbo ' didicit' ; et tunc est falsa, et est sen­ sus : quascumque litteras sci t aliquis, nunc didicit illas. Vel potest dividi, et tunc est vera. Secundus paralogismus est iste, ad probandum istam conclusionem CAP. 3, § 1 .

- 9 simul om.

L

15 quia] et L

CAP. 3, § 2. - 2 discere L, dicere COW, di-c F non LW 4 didicit1] didiscit (ttiam infra) F

18 ad ambulandum] ambulandi OL

aliorum om. OL 6 hic om. O F W

3 primw] modw ad. L Il nwu:]

LIBER I

32

' quod p o test ferre plura, non p o test ferre plura' , sic : quod unum

so­

lum potest ferre, non potest ferre plura ; sed quod p o test plura ferre, unum solum potest ferre ; igitur quod potest plura ferre, non potest plura ferre. Et potest minor distingui , eo quod li ' solum' potest componi cum

li

15

'potest' ; et tunc est falsa, et est sensus : quod potest ferre

plura, solum p o test ferre unum .

Vel

potest dividi, et componi cum li

'unum' , et tunc est sens us : quod potest ferre plura, potest ferre unum solum - hoc est : potest ferre unum non ferendo aliud.

§ Secundum divisionem vero . . .

3 [c.

4 ; 1 66a 33-35 ] .

In ista parte agit

de paralogismis secundum divisionem ; et potest dividi, quia primo ponit duos paralogismos ; secundo probat quod in orationibus propter compositionem et divisionem accidit multiplicitas et deceptio,

Nam eadem ;

ibi :

5

tertio, secundum a l i q u o s 1 , poni t duos alios para­

logismos secundum divisionem, posset tamen dici quod ponit duos secundum compositionem, ibi :

Ut ego posui.

Ponit ergo primo materiam duorum paralogismorum peccantium secundum divisionem, quorum primus est ad probandum quod quin-

10

que sunt paria et imparia, sic : duo sunt paria et tria sunt i mp aria ; sed quinque sunt duo et tria ; igitur quinque sunt paria et imparia. Et est hic minor multiplex, ista scilicet ' quinque sunt duo et tria' , eo quod potest esse divisa, et tunc est falsa, et est sensus ' quinque sunt duo et quinque sunt tria' ; vel potest esse composita, et est vera. S ecundus

15

est iste : quod est tantundem alicui est ei aequale ; sed quod est m.aius alio est tantundem et adhuc amplius ; igitur quod est m.aius alio est ei aequale. Minor est distinguenda. In sensu compositionis est vera ; in sensu divisionis est falsa, et est sensus : quod est maius ali o est ei tantundem et quod est maius alio est ei aequale.

12 quod1 CO, quod qui LW, qui F quod1] qui LW 13-14 quod1-1] qui LFW qui LF 18 quod] qui F 19 unum] et add. L :i aliud] alium CO, vel alium add. F CAP. 3, § 3. - 4 propter] secundwn L 7 duos] paralogismos add. L 13 hic] haec O tunc add. F, sic add. W Secundus] paralogismw add. F 17 adhuc] ad hoc F, addit C enim adJ. F

CAP. 3, § 3. -

1 Ex.

gr.

Aegidiw, Expositio, I.

c.

2 (( 13v) .

:aJ

16 quod] 15 et] 1 8 sensu]

CAP.

3:

DE FALLACIA CO:MPOSITIONIS ET DIVISIONIS

33

§ 4

5

Nam eadem oratio . . . [c. 4 ; 1 66a 35-36] . Hic ostendit quod in orationibus propter compositionem et divisionem accidit multiplicitas et deceptio, et est rari o sua ista : ubicumque eadem orario potest multa significare ibi potest esse deceptio ; sed frequenter eadem orario com­ posita et divisa non significa t idem sed multa, sicut iam ostensum est ; igitur ibi potest accidere deceprio. § 5

5

10

1s

�

Ut ego posui . . . [c. 4 ; 1 66a 36-38] . Hic ponit, secundum a l i­ q u o s 1 , duos alios paralogismos secundum divisionem ; vel potest dici quod exemplificat quomodo eadem orario composita et divisa non semper significat idem. Unde ista orario 'ego posui te servum entem liberum' est disringuenda, eo quod li 'entem' potest componi cum li 'servum', et tunc est sensus : ego posui te, servum entem, liberum - hoc est : posui ut tu, exsistens servus, esses liber. Vel potest componi cum li 'liberum' , et tunc est sensus : ego posui te servum, entem liberum hoc est : posui te servum, qui eras liber. Secundum exemplum est istud : quadraginta virorum centum reliquit dives Achilles 2 • Unde haec est disringuenda 'quadraginta etc. ', eo quod li 'quadraginta' potest componi cum li 'viro rum' ; et tunc est falsa, quia tunc est sensus 'qua­ draginta virorum, centum reliquit etc.', quia tunc denotatur quod de quadraginta viris reliquit centum. V el potest dividi ; et tunc est vera, et est sensus : quadraginta virorum centum, etc. - hoc est : de centum viris reliquit quadraginta. Si autem ponat hic paralogismos secundum divisionem, tunc de­ bet primus sic formari : quemcumque posui, servum entem, liberum, ipse est liber ; sed ego posui te servum entem liberum ; ergo tu servus, CAP. 3, § 4. - 5 es] acden: OF 8 ut tu] CAP. 3, § 5. - 2 posui L, om. rtliqui 5 semper o m . FW , idem] sed multa add. FW 12 'quate ut F, te ut tu W . : ex:istens] semper add. C 11 dives] dirus F Achilles] in bello Gdd. O draginta etc . ' o m . LW 14 etc.] dives Achilles L 1 de o m . OF 16 et . . . centum1 om. C L quadnginta . . . est1] quod W , : etc. o m . OF 1 9 servum o m . CO

C AP. 3, § 5. - 1 Aegidiw, loco cit. 2 lta plures auctores mediae aetatis, cum quibusdam codicibus De sophistids elenchis, translationis Boethii, pro 'divus Achilles', (Aristot. Lat. , VI, 1-3 cit. , p. 10) ; cf. etiam Summa Logicae, pars III-4, c. 8 (ed. cit. , p. 789).

OCKJIAM, OPDA PHILOSOPHICA m

3

34

LIBER I

es liber. Secundus sic : quorumcumque virorum reliquit dives Achilcs centum, ipsi sunt plures quam centum ; sed quadraginta virorum cen­ tum reliquit dives Achilles ; igitur quadraginta sunt plures quam cen­ tum. Et patet solurio eorum, quia minores sunt disringuendae sicut prius. § 6 [ NOTANDA DE FALLACIA COMPOSITIONIS ET DIVISIONIS IN GENERALI ]

Circa totam istam partem est primo n o t a n d u m 1 quod quan­ documque, retenris eisdem dicrionibus et eodem ordine dicrionum, propter solam diversam punctuarionem causatur diversitas sensus recte intelligenribus, tunc est ibi mulriplicitas secundum composirionem et divisionem, et aliter non. Et ideo quando aliqua talis orario scribitur vel profertur et una dicrio non plus ex modo proferendi vd scribendi coniungitur cum una dicrione quam cum alia, tunc est multiplicitas, nec habetur expresse in quo sensu scribitur vel profertur. Unde si sic scribatur ista orario 'quicumque vivit semper est', non habetur utrum scribatur in isto sensu 'quicumque vivit semper, est' vel in isto 'qui­ cumque vivit, semper est' et expresse patet quod ex ista diversa punc­ tuarione causatur alius et alius sensus apud recte intelligentes. Ex isto patet quod errant d i c e n t e s quod tales proposiriones 'album potest esse nigrum' , 'omnis homo de necessitate est animai', 'im­ possibile p o test esse verum', 'homo per se est albus' et huiusmodi, sunt distinguendae secundum composirionem et divisionem. Nam mani­ feste patet quod in talibus non potest esse diversa punctuario propter quam possent diversi sensus causaci, quod tamen necessario requiritur, et in hoc maxime differt ab amphibolia. S e c u n d o n o t a n d u m quod diversi sunt modi disringuendi composirionem et divisionem, et quae orario est composita et quae di­ visa diversimode assignatur. Unde dicunt a l i q u i 8 quod quando 2

21 dives] dires (?) F

22 centum t

om.

L

CAP. 3, § 6. - 6 intelligentibw] et add. CF

22-23 plures1-l) plus F 7 ideo

d

aliqua

om.

F

20 quod] et hoc L

CAP. 3, § 6. - 1 Cf. Summa Logicae, pars III-4, c. 8 (ed. cit. , pp. 786-790) . 2 Cf. ex. gr. Gualterus Burlaeus, De puntate artis lo,�icae tractatus brevior, p. I, partic. l (ed. Ph. Boehner, Franciscan Institute Publications, Text Series 9, St. Bonaventure, N.Y. , 1955, 240s.) ; Quaestiones libri Elenchorum, (cod. cit. , f. 16lra). 8 lta, ex. gr. Gualterus Burlaeus, Tractatus super librum Elenchorum, cap. 'De fallacia compositionis

s

10

ts

20

CAP. 25

30

35

3:

DE FALLACIA COMPOSITIONIS

ET

DIVISIONIS

35

est aliquid in oratione componibile cum diversis, considerandum est cum quo magis natum est componi, et a compositione eius cum ilio dicitur orario composita, et a divisione divisa. S ed hoc n o n videtur s u f f i c i e n s, quia non semper est composi rio et divisio ex hoc quod aliquid est componibile cum diversis ; sicut patet hic 'possibile est omnem hominem currere', hic enim nihil est componibile cum di­ versis. Ideo posset dici quod tunc est compositio quando est multipli­ citas ex hoc quod aliquid potest componi cum alio et ex hoc quod potest per se sumi sine compositione. Sicut patet hic 'quicumque vivit semper est', nam li 'est' potest componi cum li 'semper' vel per se sumi. A l i t e r dicitur quod tunc est falacia penes compositionem quando est falsa in sensu compositionis, et tunc est fallacia divisionis quando est falsa in sensu divisionis. A l i t e r posset dici quod tunc est fallacia compositionis quando in utroque sensu propositio est categorica vel utraque hypothetica ; et tunc est fallacia divisionis quando in uno sensu est propositio catego­ rica et in alio hypothetica. Et hoc videtur innuere littera A r i s t o­ t e l i s, quia sic est in exemplis positis ab A r i s t o t e l e. Et tunc illa littera 'Ego p o sui te' 5 , debet legi ut in ea exemplificet quomodo orario composita et divisa non semper idem significat, vel quod ibi ponit paralogismos compositionis. Sed ista difcultas non est multum utilis, et magis est ad placitum hominis dicere quod voluerit et acci­ pere vocabula sicut placuerit quam ex re ipsa, ideo de ipsa pertran­ seundum est. Hic tamen i n t e 1 1 i g e n d u m est quod ubicumque est fai4

-40

45

29-31 sicut . . . divenis om. (hom.) O 30 enim C, om. LFW 3 1 Ideo ] Icem L : : quando] quia CLW 32 ex1 ] cum F quod1 C, om. rtliqui 33 sinc: ] cum O . quicumquc] quidquid C 34 li] vccbum F 36 quando] quia F 40 divisionis] in divisione C 42 cune] in add. F 43 te] scrvum 11dd. F legi ut ] dici quod F exemplificct] exemplificat OF quomodo ] quando C 44 oratio om. CLW 44-45 ve!. . . compositionis om. W 47 re] se F

et divisionis' : "Et sciendum est quod oratio dicitur composita quando determinatio componitur cum eo cum quo est magis nata componi , et divisa quando dividitur ab eo", {cod. cit. , f. 137vb) ; cf. etiam Aegidius, Expositio, I, c. 2 : "Dicendum quod cum aliqua dictio ponitur inter duas dictiones, si est magis apta nata componi cum una quam cum alia, debet comparari ad illam cum qua est magis apta nata componi, et non ad aliam ; et si composita cum ca dat sensum falsum, erit fallacia composi­ ' lta dicit tionis, si divisa dat sensum falsum, erit fallacia divisionis" {( 14ra}. ipse Ockham, Summa Logicae, pars II-4, c. 8 (ed. cit. , p. 786s.) . 6 C( supra in hoc capitulo, § 5, nota l .

LIBER

36

l

lacia compositionis ibi est aliquo modo fallacia divisionis, et e converso. Quae autem orario debeat vocari composita et quae divisa, non est multum curandum. T e r t i o n o t a n d u m est circa primam particulam istius par­ tis, sicut dicunt i n s t r u c t i i n l o g i c a quod omnis proposi rio in qua ponitur dictum alicuius propositionis cum modo, est distinguenda secundum compositionem et divisionem. Est autem d i ct u m propositionis propositio mutata in accusativos casus subiecti et praedicati et modum infinitivum ipsius copulae. Sicut dictum istius 'omnis homo est animai' vocatur istud : omnem hominem esse animai. M o d i autem vocantur sex, scilicet : verum, falsum, necessarium, impossibile, contingens et possibile. Unde quaelibet talis 'omnem hominem esse animai est necessa­ rium', 'album esse nigrum est possibile', 'verum esse impossibile est possibile, vel contingens' et huiusmodi, est distinguenda secundum compositionem et divisionem. In sensu c o m p o s i t i o n i s denotatur quod tota propositio sit talis qualis esse significatur per illum modum additum. Sicut per sensum compositionis istius 'album esse nigrum est possibile' significatur quod haec propositio 'album est nigrum' sit possibilis, vel per sensum compositionis istius 'omnem ho­ minem esse animai est necessarium' significatur quod haec propositio 'omnis homo est animai' si t necessaria, et sic de aliis. In sensu autem d i v i s i o n i s non denotatur quod tota propo­ sitio sit talis, sed tantum denotatur quod propositio in qua praedicatur praedicatum istius propositionis de ilio pro quo subiectum supponit, sit talis. Sicut per istam 'album esse nigrum est possibile' in sensu divisionis non denotatur quod haec sit possibilis 'album est nigrum', sed tantum denotatur quod aliqua propositio sit possibilis in qua praedicatur 'ni­ grum' de aliquo pro quo subiectum supponit. Puta si 'album' non supponat nisi pro Sorte et Platone, si scilicet nihil aliud sit album, tunc per istam 'album esse nigrum est possibile' non denotatur nisi quod haec sit possibilis ' Sortes est niger' vel ista 'Plato est niger' ; et si neutra

so

6,

- --

-- -

-

54 irutructi om. (cum lac.) C 60 verum] et add. LP neces um] et add. LP 64 est] omnia sunt F 68 possibile] impossibile O �9 est1 . . . sit] esse . . . est F 72 tota om. O 73 quod] tota add. F ; praedicatur] ponitur L 76 es t] es CL 77 praedicatur] ponitur L 78-79 Puta. . . supponat om. (hom.) C 7 8 album] esse add. L 7 9 supponat] supponit LFW ; scilicet om. LW 6 lta etiam Gualterus Burlaeus, De puritate artis logicae tractatus brevior, p. I, partic. 2 (ed. cit. , p. 239).

ss

60

65

?O

75

ao

CAP.

ss

90

95

100

1os

uo

m

3:

DE FALLACIA COMPOSITIONIS ET DIVISIONIS

37

istarum sit possibilis, tunc est haec falsa 'album esse nigrum est possi­ bile', et hoc si subiectum supponat pro iis quae sunt. Unde sensus divisionis talis propositionis semper exprimitur per propositionem in qua praedicatur praedicatum de subiecto cum tali modo, scilicet cum adverbio vel verbo talis modi. Sicut sensus divi­ sionis istius 'album esse nigrum est possibile' exprimitur per istam 'album potest esse nigrum' ; et sensus divisionis istius 'omnem homi­ nem esse animai est necessarium' exprimitur per istam 'omnis homo necessario est animai' vel 'omnis homo de necessitate est animai', et sic de aliis. Et per tales propositiones non denotatur quod tota illa propositio in qua praedicatur praedicatum de subiecto sit talis qualis denotatur esse per talem modum, sed tantum quod propo­ sitio in qua praedicatum praedicatur de aliquo pro quo subiectum supponi t si t talis. Sicut per istam 'omnis homo necessario est ani­ mal' non denotatur quod haec si t necessaria 'omnis homo est animai', sed denotatur quod quaelibet propositio in qua praedicatur 'animai' de illo pro qua supponit 'homo' sit necessaria. Sicut per istam 'omne album necessario est coloratum' non denotatur quod haec sit necessaria 'omne album est coloratum' , sed denotatur quod haec si t necessaria 'hoc est coloratum', demonstrando aliquod album, et illud, et sic de aliis. Similiter per istam 'verum potest esse impossibile' non denotatur quod haec si t possibilis 'verum est impossibile' , sed quod ali qua talis si t possibilis 'hoc est impossibile', demonstrando aliquid quod modo est verum. Et sicut dictum est de propositionibus in quibus ponuntur tales modi 'necessarium', 'impossibile' etc., vel 'necessario', 'potest' etc., eodem modo uniformiter dicendum est de talibus propositionibus in qui bus ponuntur isti modi ' p e r s e ' , ' p e r a c c i d e n s ', et si qui sint consimiles, qui competunt totis propositionibus sicut alii modi. Nam sicut dicitur de aliqua propositione tota quod est vera, vel falsa, vel necessaria, vel possibilis, vel impossibilis, ita dicitur de tota pro­ positione quod est per se vel per accidens. Et ideo omnes tales propositiones 'omnem ho mine m esse animai est per se verum', 'omnem hominem album esse hominem [est per se -

85 propositionem] praedicationem O 86-87 divisionis] divisus OF 88 divisionis] divisw OFW 95 talis] indefectibiliter vera F 99 omne om. C 100-101 omr.e . . . necessaria om. (hom.) COL 104 aliquid] aliquod COF 1 05 modo est] priw fuit F 1 07 necessarium ] et add. CF 108 in] de L 1 1 2 impossibilis ] ve! contingens add. L 1 1 5-1 1 6 (p. 38) album . . . accidens] esse (hominem est per se verum mg .) album est per accidens (sed exp. est per accidens) F est1 . . album ex coniectura (cf /in. 1 1 8-20 et 124-25). .

38

LIBER I

verum', 'omnem hominem esse album] est per accidens verum et sic de aliis, sunt distinguendae secundum compositionem et divisionem. In sensu c o m p o s i t i o n i s denotatur quod talis tota propositio sit per se vel per accidens. In sensu d i v i s i o n i s non denotatur quod tota propositio sit per se vel per accidens, sed tantum denotatur quod propositio in qua praedicatur praedicatum de illo pro quo su­ biectum supponit sit talis, quia sensus divisionis talis propositionis exprimitur per propositionem in qua praedicatur praedicatum de su­ biecto cum tali modo. Sicut sensus divisus istius 'omnem hominem album esse hominem est per se' exprimitur per istam 'omnis homo albus per se est homo' ; et ad veritatem istius non requiritur quod haec sit per se 'omnis homo albus est homo', sed sufficit quod quaelibet talis si t per se 'iste est homo' et 'ille est homo', demonstrando omnes illos pro quibus supponit subiectum. Ex isto sequitur quod ista vera est ita 'rationale per se est animai' sicut ista : homo per se est animai. Quia ex quo 'homo' et 'rationale' supponunt praecise pro eisdem, non potest aliqua propositio esse per se in qua praedicatur 'animai' de illo pro quo supponit 'homo', quin propositio sit per se in qua praedicatur 'animai' de illo pro quo supponit 'rationale' ; et per consequens, cum non plus requiratur ad veritatem talium propositionum, si una sit vera reliqua erit vera. Hoc tamen non obstante haec posset esse per se 'omnis homo est animai' et non ista : omne rationale est animai. Et hoc quia, quamvis 'animai' non possit praedicari per se de illo pro quo supponit 'homo' quin praedicetur per se de illo pro quo supponi t 'rationale' , quia omnino idem est, tamen non oportet quod si praedicetur per se de hoc termino 'homo' quod praedicetur per se de hoc termino 'rationale' ; quia isti termini, quamvis omnino supponant pro eisdem quando supponunt personaliter, non tamen sunt idem termini nec sunt termini synonymi, - et hoc quia 'rationale' imponitur a parte et 'homo' a toto , et ideo potest aliquid praedicari per se de uno quamvis non praedicetur per se de reliquo. Eodem modo, si aedifi.cator sit albus, tunc si haec sit vera 'aedifi.cator -

-

-

-

--

-

-

-

1 1 6 verum1 om. OF 1 1 9 sensu] autem add. F 1 20 propositio ] talis add. L 1 21-22 subiectum] ve! subiectum unum C 1 24 cum] in C divisw] divisionis L (etiam infta, et compositw] compositionis, nunc unus nunc alius codex) 125 album es hominem] es album O se ] verum 135 non plus om. F 136 si una sit] sit una F ; add. F 126 per se om. O sit] vera add. F erit] est C, sit F vera1] fillsa OW, sed corr. W 139 per se om. F 140 per se om. L 'i de] pro O 141 si] animai O 1 44 idem] iidem L, eisdem W terminil ] terminw CF, terminis W 146 aliquid] aliqualiter O 147 reliquo ] altero F 1 48 aedificator1] domificator (dom.i-ilr) F si1 om. O .,

..

.

120

1 25

1 30

1 35

140

1 45

CAP. 3 : DE FALLACIA COMPOSITIONIS ET DIVISIONIS

1 so

1 55

1 60

165

110

175

39

per se aedificat' haec etiam erit vera : album per se aedificat. Et hoc quia 'aedificator' et 'album' pro eodem supponunt 7• Unde sicut po­ sito quod omnis homo sit albus, non potest, hoc stante, haec esse vera 'omnis homo p o test esse niger' nisi etiam haec si t vera 'album potest esse nigrum', et tamen hoc non obstante haec est possibilis 'omnis homo est niger' et haec impossibilis 'album est nigrum', ita est eodem modo in proposito. Hic tamen est s c i e n d u m quod sicut P h i l o s o p h u s fre­ quenter accipit concretum pro abstracto et e converso, ita P h i l o­ s o p h u s frequenter accipit propositionem exprimentem sensum di­ vmonis pro sensu compos1t10nis et e converso ; et isto modo sunt omnes a·u ctoritates A r i s t o t e l i s quae videntur contra nunc dieta glossandae, sicut suis locis dicetur. Q u a r t o n o t a n d u m est 8 quod idem syllogismus potest peccare penes diversas fallacias. Unde eadem oratio aliquando posset distingui per aequivocationem, per amphiboliam et per compositionem et divisionem. Unde ista 'quadraginta virorum centum reliquit dives Achilles' posset distingui per aequivocationem, eo quod li 'quadraginta' potest esse genitivi casus, et tunc suum substantivum erit 'virorum' et 'centum' erit accusativi casus, et tunc aequivalet isti 'de quadraginta viris dives Achilles reliquit centum' ; vel potest esse accusativi casus, et tunc est iste sensus : de numero centum viro rum dives Achilles re­ liquit quadraginta. Potest etiam distingui per amphiboliam, eo quod li 'virorum' potest construi cum li 'quadraginta' vel cum li 'centum' ; et patent sensus. Eodem modo potest distingui secundum compositio­ nem et divisionem, sicut dictum est. Et idem in multis reperitur. Q u i n t o n o t a n d u Il} est quod omnis propositio in qua ponitur haec coniunctio 'et', vel haec coniunctio 'vel', vel haec co­ niunctio 'si', inter duos terminos, est distinguenda secundum com­ positionem et divisionem, co quod talis propositio potest esse copu9

149 etiam) tamen O, o m . CF 1 52 nisi . . . sit] non . . . erit O 1 53 hoc . . . obstante o m . F 1 54 impossibilis] est possibilis O, omne add. F est1] esse C 156 Hic] Hoc C 1 56-57 frequenter) multocies F 1 57 ita) et C 1 6 1 sicut) in add. F 1 64 aequivocationem ) et add. OFW 1 6� centum . . . Achilles] etc. W dives Achilles ] etc. F 1 68 isti ] quia extrema debent transponi add. C 1 69 dives Achilles om. FW 170 sensus] quia extrema debent transponi add. C virorum dives om. F virorum . . . Achilles om. W 176 'et' ve! haec om. C coniuncrio1 om. COW ; vel1 o m . COL 176-77 haec coniunctio F, om. reliqui ,

c.

7 Cf. Summa Logicae, pars III-3, c. 2 (ed. cit. , p. 592) . 9 Ibid. , (ed. ci t. , pp. 768s.) . 5 (ed. ci t. , pp. 766s.) .

8 Ibid. , pars II-4,

40

LIBER I

lati va vel de copulato extremo ; vel eo quod potest esse disiunctiva vel de disiuncto extremo, vel condicionalis vel de condicionato extremo. Exemplum p r i m i ponit A r i s t o t e l e s in littera, dicens quod quinque sunt duo et tria. Unde si sit copulativa, tunc est sensus 'quinque sunt duo et quinque sunt tria' ; si sit de copulato extremo, tunc est sensus : quinque sunt duo et tria simul sumpta. Similiter talis propositio : isti homines - demonstrando Sortem et Platonem - sunt Sortes et Plato. Quia in sensu compositionis est de copulato extremo, et tunc est sensus quod isti sunt Sortes et P lato simul ; sed in sensu divisionis est una copulativa, et tunc est iste sensus, isti sunt Sortes et isti sunt Plato. Similiter tales propositiones 'omnis homo qui est al bus currit' et 'omne animai quod est bipes est gressibile' sunt distinguendae se­ cundum compositionem et divisionem. In sensu compositionis deno­ tatur quod praedicatum competit omni il de quo verificatur hoc totum 'homo qui est albus' vel 'animai quod est gressibile' ; et tunc est iste sensus 'omne illud quod est homo-qui-est-albus, currit' vel 'omne illud quod est animal-quod-est-bipes, est gressibile' . Et tunc talis propositio aequipollet isti 'omnis homo albus currit,' 'omne animai bipes est gressibile' . In sensu divisionis aequipollet uni copulativae tali 'omnis homo currit et ille est albus', quia tunc est iste sensus : omnis homo, qui - scilicet omnis homo - est albus, currit. Exemplum s e c u n d i est istud : omne animai est rationale vel irrationale. Quia in sensu compositionis est de disiuncto praedicato, et tunc denotatur quod hoc totum 'rationale vel irrationale' verificatur de quolibet animali ; et hoc est simpliciter verum. In sensu divisionis est una disiunctiva, et tunc est iste sensus 'omne animai est rationale, vel omne animai est irrationale' ; quae est falsa. Exemplum t e r t i i patet hic : omne possibile si est necessarium est verum. N am in sensu compositionis denotatur quod hoc praedi­ catum 'verum' competit omni illi de quo verificatur hoc totum 'pos­ sibile si est necessarium' ; et tunc est de condicionato subiecto, et falsa. Nam hoc totum 'possibile si est necessarium' praedicatur vere de ista --

1 80 de1 om. CO 182 Unde om. F 1 84-85 talis propositiol tales propositiones FW 1 86 Sortes et Plato l Sorti et P !atoni (etiam infra) C 190 Similiter l omnes add. F tales propositiones l propositi o talis L W 1 9 1 et J talis add. L W 1 98 tali l taliter F 199 quia l et F 20 scilicetl est add. OL, add. mag . F omnis et est om. F 204 sensul autem add. F 2(J] hicl cum dicirur F, om. W 209-21 0 possibile] est add. CO 210 condicionato] extremo scilicet add. LW, de 11dd. (wltr11) L

1�

1ss

190

1 95

20

205

2 10

CAP.

21 5

220

4:

DE FALLACIA ACCENTUS

41

' tu es asinus', nam verum est dicere quod ista 'tu es asinus' est possibilis si est necessaria, et tamen ista propositio 'tu es asinus' non est vera. Sed in sensu divisionis est una condicionalis, et tunc valet istam 'si omne possibile est necessarium, omne possibile est verum', et tunc est simpliciter vera. Et per hoc solvitur tale argumentum, si fiat : omne possibile si est necessarium est verum ; sed te esse asinum est possibile si est necessarium ; igitur te esse asinum est verum. Quia maior in sensu compositionis est una categorica de condicionato subiecto ; et tunc est discursus bonus, sed maior est falsa, sicut et conclusio. In sensu divisionis est una condicionalis ; et tunc discursus non valet, quia ex tali condicionali maiori, et minori de condicionato extremo vel condicionali, non sequitur conclusio talis categorica.

[ CAPITUL UM 4 DE

FALLACIA ACCENTUS

§ 5

10

15

)

l

Secundum autem accentum ... [c. 4 ; 1 66b 1-3) . In ista parte agit de duobus ultimis locis sophisticis in dictione ; et primo de accentu, secundo de figura dictionis, i bi : Quae autem sunt secundum figuram dictionis 1 • Prima pars dividitur in duas. In prima ostendit ubi iste locus est idoneus ; secundo ponit materiam duorum paralogismorum, ibi : Ut me tuo . Dicit igitur primo quod iste locus non habet locum in pronunciatione, quamvis habeat locum in scripturis et in poematibus. S c i e n d u m est quod fallacia accentus est ex hoc quod eadem dictio vel orario, quantum ad numerum et ordinem litterarum et syllabarum, propter diversum accentum plura significat. Ut patet de 'pendere', si media syllaba producatur vel corripiatur. 212 veverum . . . quod) vera est O 213 necessaria) necessarium OF 2 1 4 istam ) tantum F 216 vera) verum L 220 sicut et conclusio om. CO et om. F conclusio ] e conveno W, est falsa 11dtl. L, sed 11d . F

d

-

CAP. 4, § l . 4 agit] Philosophw add. F 7 dictionis o m . LF Prima] autem add. F heu add. COL (sed cf. infra § 2) 10 iste locw ] ista fallacia L 15 si ] super F

CAP. 4, § l . - 1 Infra, cap. 5, §

l.

9 Ut)

42

LIBER I

S e c u n d o n o t a n d u m 2 quod tres modi communiter assi­ gnantur istius fallaciae. Primus modus est quando eadem dicti.o quantum ad aliquam syllabam potest corripi vel produci, sicut dictum est. Se­ cundus, quando aliqua dictio potest pronunti.ari cum aspirati.one vel sine aspirati.one. Tertius, quando aliqua vox vel aliqua scriptura potest esse una dicti.o vel plures. Primus modus magis latet in scripto quia omnino eodem modo et uno modo scribitur. Terti.us modus decipit tam in scripto quam in oratione, quando scilicet non potest discerni utrum pronunti.etur ut una dicti.o vel ut plures ; et eodem modo est de scriptura. Sed secundus modus tantum decipit in prolati.one. Quia tamen minus decipit in prolatione, cum diversae prolationes sint quando aliquid profertur cum aspiratione et quando distincte et expresse profertur sine aspira­ tione, quam decipiat primus modus in scripto, quia omnino eodem et uno modo scribitur, ideo dicit P h i l o s o p h u s 8 quod iste locus non est ita idoneus ad decipiendum in voce sicut in scripto ; quamvis aliquis modus eius sit magis idoneus ad decipiendum in prolati.one quam in scripto.

�

25

30

§ 2 Ut me tuo. .. [c. 4 ; 1 66b 3-9 ] . Ponit materiam duorum para­ logismorum. Una est sicut : Metuo longas pereunte fidia dorm is 1 • Nam 'metuo' potest esse una dictio vel duae vel tres. Aliud exemplum est : Heu quianam tan ti cinxerunt aethera n im b i 2 . N am 'quianam' potest esse una dicti.o vel plures. 18 est] de 'pendere' add. F 1 8- 1 9 Secundw] aliw OF, modw est add. F 20 aspiratione om. LFW Tertiw] modw est add. F 22-23 codem . . . uno ] uno et eodem F et . . . modo om. W 23 Tertiw O, secundw reliqui in1] prolata add. C 24 oratione] voce L 24 utrum ] scilicet add. F 25 Sed om. LFW secundw] tertiw codd. , quod emendavi; autem add. F 26 decipit1] deficit COL i prolatione] pronuntiatione F 26 decipit1] deficit codd. , quo d comxi (cf. /in. 23 et 31-3 Z). 29 quam ] unde quia L decipiat] deficiat OF, deficit CL W, quod comxi. 32 eiw om. CO CAP. 4, § 2. - 3 Una] unw O sicut] sic F longas . . . dormis om. W lidia] lidea L, om. O 5 quianam1 L, quia nam COW, nam quia F tanti . . . nimbi om. W cinxerunt F, tinxerunt OL, om. (cum lac.) C nimbi L, numbi F, membri C, om. O quianam1 L, quia nam CW, quia OF

Cf. Summa Logicae, pars III-4, c . 9 (ed. cit. , pp. 790s.). 3 Cf. infra, lib. II, c. 6, § 2, lin. 32. CAP. 4, § 2. - 1 Ex Horatio, Carmina, I, 25, versus 8-9 ; vide lectiones variantes translationis Boethii , Aristot. Lat. , VI, 1-3 cit. , p. 10, lin. 9. 2 Ex Vergilio, Aeneas, V, 13. 2

s

43

CAP. 5 : DE FALLACIA FIGURAE DICTIONIS

S c i e n d u m quod ista non sunt exempla P h i l o s o ph i sed translatoris 3 •

[ CAPITULUM 5 DE

FALLACIA FIGURAE DICTI O NIS

§

]

l

Quae autem sunt secundum figuram dictionis [c. 4 ; 1 66b 10-1 1 ] . In ista parte agit P h i l o s o p h u s de figura dictionis. Et dividitur in duas partes, quia primo ponit unum generale omnibus paralogismis peccantibus per figura m dictionis ; secundo innuit di­ versos modos figurae dictionis, i bi : Ut mascu linu m . Dicit igitur primo quod orationes decipientes secundum figuram dictionis tunc fiunt quando non idem similiter interpretatur, hoc est : quando aliqua dictio, propter aliquam similitudinem ad aliam dictio­ nem, eodem modo accipitur quo debeat alia dictio accipi post primam propositionem. Verbi gratia, si sic arguatur 'omnis substantia est alba ; capra est substantia ; igitur capra est alba' , est bonum argumentum. Et ideo si propter hoc quod illud argumentum est bonum, et quod ista dictio 'homo' significat tantum substantiam sicut facit haec dictio 'capra', credatur quod eodem modo debeat argui ponendo loco li 'capra' hanc dictionem 'homo', nulla facta variatione circa alias ter­ minos, scilicet sic arguendo 'omnis substantia est alba ; homo est substantia ; igitur homo est alba', est fallacia figurae dictionis. Est igitur c a u s a a p p a r e n t i a e istius fallaciae similitudo umus dictionis ad aliam, vel eandem. Et hoc vel similitudo quantum . . .

s

10

1s

2tl

7-8 Philosophi. . . translatoris J novae translarionis O

8 sed] translariorus vel add. W

7-8 se4 autem O, om. reliqui 6-7 omrubw paralogismis] sophismaribw F 12 quo] cundo . . . dictionis om. (hom.) O 8 modos] paralogismos F masculinum ] masculum CL quam quod O debeat] deberet LW alia] aliqua O W 1 6 tantum om. OF 17-18 loco li 'capra'] in loco caprae F 17 loco] de add. OW 1 8 variatione] mutatione F 20 dicrionis] communis add. L 22 vel1] et L hoc] haec F CAP. 5, § 1 .

-

Aristoteles enim sumpsit exempla ex Iliade Homeri , XXIII, 328 et XXI, 297. Quod exempla sint po�ita a translatore, non a Philosopho, notavit etiam Aegi­ dius, Expositio l, c. 2 (f. 14rb) . 3

44

LIBER I

ad terminationem vel quantum ad significatum, vel identitas dictionis. Sed istud magis patebit infra Ex isto patet quod n i h i l e s t d i c e r c quod ista fallacia operatur phantasticam multiplicitatem 2 • Hoc enim est satis phantastice dictum ! Nam nulla penitus rcquiritur multiplicitas, nec in dictione quacumque nec in aliqua tota propositione, sed similitudo dictionis vel identitas dictionis est tota causa apparentiae. Et ideo vocatur fallacia figurae dictionis, quando scilicet propter similitudinem dictionis vel propter identitatem dictionis positae in una propositione et in alia, causatur deceptio. 1•

25

JO

§ 2 Ut masculinum femininum [c. 4 ; 1 66b 1 1-12] . In ista parte innuit P h i l o s o p h u s diversos modos istius loci, et sunt tres. P r i m u s m o d u s est quando femininum commutatur in masculi­ num vel neutrum, vel e converso. Sicut hic : omnis substantia est alba ; lapis est substantia ; ergo lapis est alba. Similiter hic : omnis homo est al bus ; aliquod animai est homo ; ergo aliquod ani mal est al bus. Simili­ ter hic : omnis homo est musicus ; aliqua substantia est homo ; igitur aliqua substantia est musicus. Et sicut potest commutari unum genus m reliquum, ita potest numerus pluralis in singularem, et e conver so, et similiter unus casus in reliquum. . . .

23 identitasl identitatem F 24 infra (post magis) C, om. reliqui 2 5 nihil . . . quod1 om. LW dicere l dictum F 26 satis om. F 30 scilicet l dicitur O 32 causatur l talis add. F

CAP. 5, § 2. 2 masculinum om. codd. 6 Similiter] aliter CL, aut O dam F 7-8 Similiterl sicut O 9 commutari l immutari O, mutari FW pluralis] converti add. L -

7 aliquodl-1) quod10 ita om. LW

CAP. 5, § l . 1 Hic infra, § 5. 2 Sicut dicunt etiam, inter alios, Aegidius Romanus, Expositio, I, c. 2 (ff. 14vb, 1 5va) et Gualterus Burlaeus, Tractatus super librum Elenchorum, cap. De fallacia figurae dictionis (cod. cit. , ( 140ra) . Distinctio omnium fallaciarum in dictione secundum multiplicitatem quam faciunt invenitur etiam in commento pseudo-Alexandri , et recepta est fere ab omnibus expositoribus. Vide Aegidium, ibidem : "In parte ista exequitur P h i l o s o p h u s de fallaciis in dictione. Huiusmodi autem fallaciae secundum A l e x a n d r u m tripliciter dividuntur, quia quaedam fallaciae peccant secundum multiplicitatem actualem, ut aequivocatio et amphibologia, quaedam vero secundum potentialem, ut compositio, divisio et accentus, quaedam vero secundum phantasticam ut figura dictionis" (f. lOra) . -

s

to

45

CAP. 5 : DE FALLACIA A GURAE DICTIONIS

§ 3 Rursus quale quantum [c. 4 ; 1 66b 1 2-14] . In ista parte innuit a l i u m m o d u m figurae dictionis, et est quando unum praedi­ camentum commutatur in reliquum. Propter quod s c i e n d u m quod sicut sunt diversa signa distributiva, ita in syllogizando sunt diversa quae debent accipi sub talibus universalibus. Et ideo quando propter aliquam similitudinem inter diversas dictiones acceptabiles sub diversis signis distributivis accipitur indifferenter sub quaelibet talis dictio, tunc est figura dictionis, ut frequenter. Unde alia dictio debet accipi sub, in syllogizando, sub hoc signa 'quidquid' et sub hoc signa 'quantumcumque' et sub hoc signa 'qualecumque' ; et sic de aliis. Quando tamen hoc fit, et quomodo tales paralogismi debeant salvi, declarabitur in s e c u n d o 1 • . . .

s

10

§ 4 Est enim quod idem 1 non est [c. 4 ; 1 66b 1 5-1 9] . In ista parte, secundum u n u m m o d u m l e g e n d i 2 , innuit P h i l o s o p h u s t e r t i u m m o d u m figurae dictionis ; et est quando propter similem terminationem aliquarum dictionum probatur aliqua dictio esse de uno genere, quae tamen non est de eodem genere. Sicut si prcr­ betur quod 'videre' sit agere, quia 'secare' et 'scribere' et huiusmodi sunt agere. Unde si arguatur sic : 'secare est agere ; et scribere et cale­ facere et huiusmodi sunt agere ; igitur videre est agere' est fallacia figurae dictionis. A l i t e r posset dici quod P h i l o s o p h u s in proposito non assignat tres modos, sed ab ilio loco : Rursus quale etc. assignat unum modum, scilicet quando aliquid quod est de uno genere, probatur per paralogismum esse de alio - scilicet quod illud quod est de genere . . .

s

10

9 subl simul CAP. 5, § 3. - 3 unum o m . O 3-4 praedicamentum] praedicarum OFW 1 1 ec'-"1 O , quaelibet] qualibet LFW talis dictio] tali dicto L 10 sub1] simul O, o m . FW alia add. F signo1 F, o m . reliqui ,

5 probatur l putatur C CAP. 5 , § 4. - 2 Est eniml Et est F nere F i scilicet quodl sicut F, sicut quando W

14 esse de alio l de alio ge-

C AP. 5, § 3. - 1 Infra, lib. II, c. 7, 19, lin. 42-46. CAP. 5, § 4. - 1 Pronomen ' idem' in versione Boethii non occurrit. est modus legendi Aegidii, Expositio, I, c . 2 (f. 15vb) .

2 Talis

LIBER

46

I

qualitatis, probatur esse de genere quantitatis. Et tunc in ista littera : Est enim P h i l o s o p h u s exemplificat specialiter de agere et de qualitate, innuens per hoc quod ita potest argui de aliis generibus. Sicut si arguatur : caliditas est qualitas ; frigiditas est qualitas ; igitur humanitas est qualitas. Ultimo epilogat P h i l o s o p h u s quod redargutiones quae secundum dictionem fi.unt ex praedictis locis sex fiunt.

1s

:2n

§ 5 (DE MODIS FIGURAE DICTIONIS SECUNDUM AUCTOREM]

Ad habendum modos istius fallaciae aliter est procedendum quam a l i i c o m m u n i t e r 1 procedunt, quia mihi videtur quod non suflicienter dicunt. Unde s c i e n d u m quod quandocumque propter similitudinem aliquarum dictionum, sine omni multiplicitate quae est secundum aliquam fallaciarum praedictarum, vel propter identitatem dictionis, concluditur aliquod inconveniens, est fallacia fi.gurae dictionis. Principaliter autem fit huiusmodi fallacia vel arguendo syllogistice, scilicet ex duabus propositionibus et tribus terminis dispositis in modo et figura, vel per locum a simili, vel per enthymema. Si primo modo, vel deducitur ad soloecismum, vel ad aliquod congruum non syllogi­ zatum. Tamen si primo modo, sic est p r i m u s m o d u s, quando scilicet ad aliquam incongruitatem deducitur propter similitudinem aliquarum dictionum. Puta, propter hoc scilicet quod aliquid idem aequaliter praedicatur de duabus dictionibus, concluditur quod eadem dictio, sub eodem genere et ceteris accidentibus quae praedicantur de illo communi, praedicetur etiam aequaliter de illis duabus dictioni­ bus. Ut sicut sequitur 'omnis homo est susceptibilis disciplinae ; Sortes est homo ; igitur Sortes est susceptibilis disciplinae', ita etiam sequatur 'omnis homo est susceptibilis disciplinae ; aliquod risibile est homo ; 17 de] in F

20 Philosophw] diceru F

CAP. 5, § 5. - 3 fallaciae] fieurae L 5 quandocumque] quando F 6 aliquarum] aliarum CLW 11 omni ] tamen O 7 aliquam] aliam CO fallaciarum] fallaciam C 12 vel1] autem F congruum] incongruum L 1 3 sic o m . LW 14 ad ... incongruitatem] ad aliam inc. aliquam F 16-18 aequaliterl - 1 ] estialiter O 17 praedicantur] praedicatur O 20 disci­ plinae om. CO 1i sequatur J sequitur L W

CAP. 5, § 5.

-

1

Aegidiw, ibidem.

s

10

1s

:2n

CAP. 5 : DE FALLACIA FIGURAE DICTIONIS

25

30

35

40

45

so

47

ergo aliquod risibile est susceptibilis disciplinae', et ita deducitur ad soloecismum. Si secundo modo, syllogizatur aliqua conclusio quae non sequitur, et tamen ponendo unum alium terminum loco unius accepti bene sequeretur conclusi o ; et tunc est s e c u n d u s m o d u s, et est ex hoc quod commutatur unum praedicamentum in aliud. Qualiter tamen hoc habeat intelligi patebit in s e c u n d o 1 • Et isto modo est hic figura dictionis : quidquid heri emisti hodie comedisti ; carnes crudas h eri emisti ; ergo carnes crudas hodie come­ disti. lste syllogismus non valet, et tamen si lo co huius termini 'carnes crudas' poneretur iste terminus 'avis' vel 'carnes' absolute, esset bonus syllogismus. Similiter eodem modo est hic fallacia figurae dictionis : quantum videt Sortes tantum videt Plato - supponatur quod videant duo corpora diversarum specierum, scilicet lignum et lapidem, aequalis quantitatis, ita tamen quod Sortes videat lignum et Plato lapidem - ; Sortes videt lignum ; igitur Plato videt lignum. Non valet, et tamen si loco huius termini 'lignum' poneretur 'bicubitum' , esset bona con­ sequentia ; nam sequitur 'quantum vi d et Sortes tantum videt P lato ; Sortes videt bicubitum ; igitur Plato videt bicubitum' ; et ideo est fal­ lacia figurae dictionis in primo. Et ita est de consimilibus. Si autem arguatur non syllogistice apparenter, sed per locum a simili, sic est t e r t i u s m o d u s ; quando scilicet ex simili termi­ na tione aliquarum dictionum concluditur idem commune, quod dicitur de multis dictionibus habentibus consimilem terminationem, dici de alia dictione habente consimilem terminationem. Sicut sic arguendo 'albedo est qualitas, dulcedo est qualitas, fortitudo est qualitas ; igitur hirundo est qualitas', quasi per locum a simili videtur tenere ista con­ sequentia. Similiter hic : secare est agere, calefacere est agere, frigefacere est agere, et sic de aliis ; igitur videre est agere. Similiter : femina est feminini generis, musa est feminini generis, capra est feminini -

22 susceptibilis] susceptibile (ti inv. Sortes et aliquod risibile /in. 19-2) F 24 aliqua] una F. om. O 26 et1 F, om. reliqui 27 praedicamentum ] praedicatum OW 28 patebit] declarabitur F 29 hic] haec L, hoc W, o m . C 31 cames om. L 32 avis (p/mis litt.) F, avis ( ?) CO, bovinas ve! tale L avis ve! om. W 33 Similiter om. L est] esset LF 41 primo] prima L 42 autem] hic add. C 44 commune] concludi F 45 consimilem] similem LF dici C, dicitur O, om. LFW 46 alia J ali qua F sic arguendo] si arguitur F 4 7 fortitudo est qualitas o m . FW 49 Similiter hic] Sicut haec F 49-50 calefacere . . . agere•] etc. , ut supra W frigefacere] frigcscere LF 50 Similiter] hic add. L femina ] fornica (pro : formica ?) L, om. O 51 musa . . . generis1 om. CF 51 52 capra . . . generis' om. FW

2 Infra, li b. II,

c.

7, § § 5-1 5 et § 1 9, !in. 42-46.

48

LIBEB. I

genens, lucerna est feminini genens ; igitur propheta est feminini genens. Si autem arguatur enthymematice pure, sic est q u a r t u s m od u s, quando commutatur unus modus supponendi in alium ; quando scilicet creditur quod eadem dictio aequaliter potest praeponi alicui et postponi eidem, et poni a parte unius extremi et a parte alterius extremi. Sicut hic : omnis homo est animai ; igitur animai est omnis homo. Similiter hic : amni parte continui p o test dari ali qua pars minor ; igitur potest dari aliqua pars minor amni parte continui. Et sic de aliis. Sed de istis diffuse dicetur in s e c u n d o 8 , ideo modo est pertranseundum.

55

60

[CAPITULUM 6 DE FALA CIA ACCIDENTIS ]

§ 1 Eorum vero quae extra dictionem [c. 4 ; 1 66b 20-27] . In ista parte determinat P h i l o s o p h u s de locis extra dictionem ; et dividitur in duas partes. In prima enumerat eos ; secundo exsequitur de cis, i bi : Ergo secundum accidens. Dici t igitur quod locorum decipien­ tium extra dictionem sunt species septem : prima est accidens, secunda quando aliquid concluditur simpliciter dici, quod tamen non simpliciter dicitur, sed cum aliqua alia determinatione, tertia est secundum ignorantiam elenchi, quarta secundum consequens, quinta petitio principii, sexta non causa ut causa, septima plures interrogationes ut unam facere. Ad videndum quare istae fallaciae dicuntur extra dictionem et aliae in dictione 1 , est s c i e n d u m quod, secundum B o e t h i u m, propositio habet triplex esse, scilicet in mente in voce et in scripto ; et ideo quando aliqua argumentatio deficit circumscripta amni voce si. . .

52 lucerna . . . generis om. W 52-53 est1 . . . generis] ve! athleta, non valet F lic C 57 poni ] ponitur L extremi1] indifferenter F 59-60 omni1 - 1 ] cum C diffiuius F

54 autem ] 61 diffuse]

CAP. 6, § l. 6 secundo ] in secunda (etiam infta) F 8 est] secundum F 9 dici om. F 12 non . . . causa1] secundum non causam ut causam O septima ] secundum add. O 13 quare] qualiter O -

8 Infra, lib. II, CAP. 6, § 1 . (PL 64, 407 B).

-

7, § 2 et § 19, lin. 36-41 . 1 Boethius, In librum De interpretatione, ed. 2a, l, c.

cap.

De signis

s

to

15

CAP. 6 : DE FALLACIA ACCIDENTIS

�

25

30

49

gnificativa et omni scripto, et universaliter o mni signo voluntarie instituto, tunc est defectus solum in argumento composito ex propo­ sitionibus quae habent esse in mente tantum ; et tunc dicitur peccare per fallaciam extra dictionem. Et non tantum ilud argumentum in mente peccat per talem fallaciam, sed etiam argumentum in dictione, sive in voce prolata sive in scripto, correspondens tali argumento in mente, quia est aliquo modo signum illius, peccat per falaciam extra dictionem et non per falaciam in dictione, ex hoc dico. Quando autem non est talis defectus alicuius argumenti quod tantum est in mente, sed praecise argumenti quod est in voce vel in scripto, tunc est falacia in dictione. Unde deceptus per falaciam aequivocationis non concipit illos syllogismos qui importantur per syllogismum prolatum, sed tantum unum illorum concipit, qui non deficit. Unde quando aliquis arguit sic : 'omnis canis currit ; cadeste sidus est canis ; igitur cae­ leste sidus currit', ile qui decipitur, in mente sua non concipit nisi tantum unum syllogismum non prolatum, qui est bonus syllogismus ; syllogismus tamen prolatus importat plures syllogismos, et ideo non valet, sed hoc credens decipitur. Et ita de alis. § 2 Ergo secundum accidens . [c. 5 ; 1 66b 28-36] . In ista parte exse­ quitur P h i l o s o p h u s de praedictis fallaciis, et dividitur in septem partes. In prima determinat de fallacia accidentis, quae dividitur in duas partes, in quarum prima ostendit quando fit falacia accidentis, secundo exemplificat. Dicit igitur quod tunc est fallacia accidentis quando aliquid as­ signatur alicui ex hoc quod competit alicui de quo illud aliud praedi­ catur. Quod enim fit talis falacia patet ; nam manifestum est quod aliquid potest de multis praedicari, cui tamen potest aliquid inesse quod non inest omnibus ilis multis ; quia si si c, cum ens praedicetur de omnibus, si quidquid inest enti inesset omnibus, sequeretur quod omnia essent unum ; nam nihil est de quo non verificetur ens et e converso. Et ponit exempla. Primum est istud, si probetur quod Coriscus . .

s

to

-

--

20 Et] tunc add. L 22 tali] simili C 23 illius] quod add. F, qui add. W 24 ex hoc dico o m . F _ ; dico] dito ( !) L, dieta W 29 deficit] decipit OL 33 syllogismos om. OF 34 ita] est add. CF 9 enim] autem F fit] sit OF CAP. 6, § 2. - 4 determinat] parte F multis add. F 13 non] praedicetur ve! add. F, om. C 14 Et o m . OLW

OCIDIAM, OPBI PHILOSOPHJCA m

11 cum] tum C ,; de]

4

50

i.tBER 1

est alter a se, sic 'homo est alter a Corisco ; Coriscus est homo ; igitur Coriscus est alter a Corisco' ; hic enim quia ' alter a Corisco' assignatur 'homini', qui praedicatur de Corisco, assignatur 'Corisco'. Aliud exem­ plum est istud : Sortes est homo ; Coriscus est alter a Sorte ; igitur Co­ riscus est alter ab homine.

1s

§ 3 (NOTANDA DE FALLACIA ACCIDENTISj

N o t a n d u m est hic primo quod 'accidens' vocatur hic omne praedicabile de aliquo quod non est ipsum, etiam si sit synonymum, sicut patebit in s e c u n d o 1 • S e c u n d o n o t a n d u m quod quando est fallacia accidentis et non est alia falacia, numquam est variatio medii ; quia medium non potest variari nisi vel quantum ad substantiam, - sicut si primo poneretur 'homo' et postea 'asinus' -, et tunc non esset fallacia acci­ dentis ; aut si si t medium in voce, p o test variari vel quantum ad modum proferendi, et tunc erit compositio vel divisio vel accentus, aut quan­ tum ad significatum, et tunc erit aequivocatio. Et ideo nihil valet q u o d d i c i t u r 2 quod semper fallacia accidentis est ex varia tione medi i. N o n plus enim variatur medium in fallacia accidentis, quando non est alia fallacia in dictione, quam variatur in optimo syllogismo ; nam nula potest ibi intelligi variatio nisi quia de pluribus praedicatur ; sed frequenter in optimo syllogismo medium de pluribus praedicatur. T e r t i o n o t a n d u m quod duo sunt modi principales acci­ dentis Aut enim concluditur propositio absolute, sine amni condi­ ciane propositionis et sine amni condicione respiciente totam propositionem ; et tunc semper est fallacia accidentis, ita tamen quod vere est fallacia consequentis si propositiones praemissae sint verae et con­ clusio falsa. Et ita est hic tam fallacia consequentis quam accidentis 'homo est alter a Corisco ; Coriscus est homo ; igitur Coriscus est alter

s

10

1s

8•

1 6 enim] es t fallacia tuld. L W, accidentis tuld. (ultra) L 17 aaignatur 'Corisco'] ideo 'alter a Corisco' as . i psi Cor. C, nec propter hoc oportet quod assignetur Cor. L, ideo committitur fallacia accidentis F CAP. 6, § 3. - 9 ' h o mo ' . . . 'asinw' ] hominem . . . asinum LW 10 sit] idem tuld. L 12 nihil] non O 14 medi om. OF quando] enim add. O 1 5 variatur] varietur F 17 sed ... praedidicatur om. (hom. ?) F 18 Tertio] Secundo ( !) COW 22 si] sed ( !) CO 2 C( infra, lib. II, CAP. 6, § 3. - 1 Infra, lib. II, c . 9, § 2, lin. 1 32-155. 8 Cf. infra, fusius, li b. II, c . 9, § § 3-5. § 2, lin. 24-26 et nota 3.

c.

9,

20

CAP. 6 : DE FALLACIA ACCIDENTIS 25

JO

35

<10

45

so

ss

51

a Corisco', sicut patet manifeste ; est etiam fallacia accidentis in altero exemplo P h i l o s o p h i et etiam fallacia consequentis. Aliquando autem est talis fallacia accidentis sine falacia consequentis, sicut hic 'lapis est asinus ; homo est lapis ; ergo homo est asinus' ; quia nec se­ quitur sic, nec e converso. Aliquando autem concluditur conclusio cum aliqua condicione respiciente totam propositionem ; et tunc p o test esse fallacia accidentis sine fallacia consequentis quantumcumque praemissae sint verae. Et isto modo est hic fallacia accidentis : scio quod omnis triangulus habet tres ; iste triangulus est triangulus ; ergo scio quod iste triangulus habet tres. Similiter hic est fallacia accidentis 'scio quod Coriscus est homo ; Coriscus est veniens ; ergo scio quod veniens est homo' ; similiter hic 'omnem hominem esse animai est necessarium ; Sortes est homo ; ergo Sortem esse animai est nccessarium', et hoc accipiendo propositiones illas de necessario in sensu compositionis. Et hoc est quod dicit P h i l o s o p h u s quod paralogismi fiunt secundum accidens quando similiter quidlibet assignacu m Juerit rei sub iectae et accidenti inesse ' , hoc est : quando aliquod praedicabile eodem modo assignatur inessc alicui quod accidit alteri, hoc est quod est aliud, propter hoc quod tali modo assignatur rei subiectae, hoc est aiicui de quo illud aiiud praedicatur, vel e converso. Sicut si propter hoc quod animali particulariter inest asinus, quia haec est vera 'aliquod animai est asinus', et animali accidit homo, quia 'animai' vere praedicatur de ho mine, attribuatur eodcm modo 'asinus' ho mini, dicendo parti­ culariter ' aliquis homo est asinus', est falacia accidentis ; quia non oportet quod quidquid praedicatur de animali particulariter sumpto, quod praedicetur de homine particulariter sumpto. Et ita non oportet semper quod omne praedicabile de aliquo praedicetur eodem modo de omni alio de quo ipsum primum praedicatur. Sed quando non potest aliquid praedicari de aliquo, aliquo modo, quin eodem modo praedicetur de omni aiio de quo primum praedi26 et om. O Il ctiam om. OF 26-27 fallacia . . . sine om. F 28 quia] ergo C 30 conclusio] dictio L 31-32 fallacia . . . sine] haec W 32 quantumcumque] quandocumque C, quamcum41 quidlibet] que ( !) W sint] fuerint O, sunt L 33 quod . . . habet] istum uiangulum habere F 46 particulaquodlibct FW (et codd. BnBo tansl. Boethii), quilibet O 42 accidenti] eius aJd. F riter] in particulari F : : quia] et F 48 aruibuatur F, attribuitur reliqui 51 semper om. F ,,

' Aristot. , De sophisticis elenchis, cap. 5 (166b 29-30 ; Aristot. Lat. , VI, 1-3, ed. cit. , p. 1 0) .

52

UBER l

catur, tunc non est fallacia accidentis. Sicut quia omne quo d praedi­ catur de animali universaliter sumpto praedicatur etiam de o mni de quo animai praedicatur universaliter, ideo attribuendo primo aliquid animali universaliter sumpto, et postea alteri de quo animai praedi­ catur, non est fallacia accidentis. Et ideo hic non est fallacia accidentis 'omne animai est substantia ; homo est animai ; igitur homo est subs­ tantia', quia nihil potest inesse animali universaliter sumpto, quin insit eodem modo o mni accidenti animali, hoc est o mni eo de quo animai praedicatur, nisi aequivocatio impediat. Similiter quando aliquid praedicatur de aliquo singulari, necesse est quod praedicetur de omni ilio quod praedicatur de ilio singulari, vel e converso. Et ideo errant q u i d i c u n t 5 quod hic est fallacia accidentis 'Coriscus cognoscitur a te ; Coriscus est veniens ; igitur ve­ niens cognoscitur a te' ; quia hic non est fallacia accidentis, sed est syllogismus expositorius, qui tenet in omni materia, quia ita tenet respectu iliorum quae praedicantur accidentaliter sicut respectu alia­ rum; immo tenet respectu iliorum quae impossibiliter praedicantur, nam hic est bonus syllogismus : Sortes est asinus ; Sortes est albedo ; igitur albedo est asinus. Quia tamen possum scire quod aliquod praedicatum vere praedicatur de aliquo singulari, et tamen ignorare illud praedicatum inesse o mni il quod praedicatur de tali singulari, - quia possum ignorare an tale praedicatum vere praedicetur de tali singulari -, ideo arguendo ex hoc quod cognosco aliquod praedicatum inesse alicui singulari, quod cognosco iliud praedicatum inesse illi quod praedicatur de tali singulari, est falacia accidentis. Et ideo hic est fallacia accidentis 'scio quod Sortes est homo ; et S ortes est veniens ; igitur scio quod veniens est homo', et hoc quia praemissae possunt esse verae quamvis minor sit mihi ignota, et tunc erit conclusio falsa. Et eodem modo est hic fal­ lacia accidentis ' Sortem esse hominem scitur a me ; Sortes est veniens ; igitur venientem esse hominem scitur a me', et hoc accipiendo maiorem 57 de omni om. L 60 ideo] etiam L 61 substantia1] omnia tld. F 61-62 homo est substantia] etc. F 65 singulari] singulariter CO 67 hic est] haec F 68-69 veniens . . . 70 qui] quia C 1 quia om. C 71-72 q uae1 - 1 ] qui LF 71 accidentaliter] actuate] etc . F liter OLF 71-72 aliorum] illorum L 77-78 quia . . . singulari om. (hom.) FW 79 cognosco] cognoscendo O 80 cognosco] cognito O, cognoscam etiam F 84 mihi] materia F • hic] haec LF

c.

5 Vide etiam infra, c. 13, § 12, nota l, et c . 14, § 6 , nota l ; sed praesertim li b. II, 9, 2, ubi Aegidius diffusius improbatur.

60

65

10

75

so

ss

53

CAP. 7 : DB FALLACIA SECUNDUM QUID ET SIMPLICITER

et conclusionem in sensu compositionis ; nam si acciperentur in sensu divisionis esset bonus syllogismus.

(CAPITULUM 7 DE

FALLACIA SECUNDUM QUID ET SIMPUCITER

§ 5

10

]

l

Secundum autem quid . . . [c. 5 ; 1 66b 37 - 1 67a 1 ] . In ista parte determinat P h i l o s o p h u s de fallacia secundum quid et simpli­ citer. Et dividitur in duas partes. In prima innuit aliquos modos huius fallaciae ; secundo ostendit quod aliquando est facile et aliquando diffi­ cile perpendere istam fallaciam, ibi : Huiusmodi autem in quibusdam. Primo assignat causam istius fallaciae in generali, dicens quod tunc est fallacia hic, quando illud quod accipitur cum aliquo addito creditur eodem modo posse accipi simpliciter.

§ 2

5

to

Ut si quod . . . [c. 5 ; 1 67a 1-6] . Innuit modos huius fallaciae, et primo primum, secundo secundum, ibi : Similiter autem et secundum quid et simpliciter. Dicit igitur primo quod si arguatur ad probandum quod illud quod non est sit, sic arguendo ' quod non est, est opinabile ; igitur quod non est, est', est fallacia, quia non est idem esse simpliciter et esse quid, hoc est : esse opinabile. Similiter si arguatur quod ilud quod est non sit, sic arguendo 'illud quod est, non est homo ; igitur aliquid quod est, non est', est fallacia, quia ista non sunt idem : non esse simpliciter et non esse quid, puta non esse homo. N o t a n d u m est hic quod quando arguitur ab aliquo cum ad­ dito ad ipsummet sine addito, vel e converso, et propter hoc argumen­ tum non valet, tunc est fallacia secundum quid et simpliciter. CAP. 7, § 1. - 10 hic) haec FW 7 fallacia] secundum quid add. L, huiusmodi add. W quid] CAP . 7, § 2. - 2 quod) quid FL secundum q. L, hoc F 8 quod est non L, quod non est CW, non est quod O, quod (non add. std thl.) est non est F 9 sit) est L :: illud] aliquid L 1 1 quid. . . es1 om. W . : quid) secundum q. L, secundum C : homo) et non es simpliciter add. L 12 cum om. OF 13 ipsummet) ipsum OFW

54

LIBER I

S e c u n d o n o t a n d u m quod istius fallaciae duo sunt modi principales. U n u s est quando arguitur ab esse quod praedicatur tertium adiacens usque ad secundum adiacens, vel e converso. Et hoc sive negative sive affirmative : affirmative sic ' Caesar est opinabilis ; igitur Caesar est', v el sic ' Sortes est ; igitur Sortes est al bus' ; negative sic 'asinus non est homo ; igitur asinus non est', v el sic ' Sortes non est ; igitur Sortes non est opinabilis, vel : Sortes non est possibilis' . Et est s c i e n d u m quod, ut frequenter, in isto modo concausatur falacia consequentis, quamvis forte non semper. S e c u n d u s m o d u s principalis est quando a parte eiusdem extremi, vel a compositione sumpta cum determinatione, arguitur ab aliquo sumpto cum addito ad ipsummet sumptum sine addito, sicut exemplificat P h i l o s o p h u s.

15

20

25

§ 3 Similiter autem et secundum quid et simpliciter [c. 5 ; 1 67a 7-1 0] . In ista parte ponit P h i l o s o p h u s secundum modum princi­ palem, quando scilicet arguitur ab aliquo sumpto cum determinatione ad ipsum absolute sumptum, vcl e converso. Ut si probetur quod idem est albus et non albus ; supponendo quod Aethiops si t niger et per consequens non albus, arguatur sic 'Aethiops est albus secundum den­ tes ; igitur est albus ; et per consequens est al bus et non albus' ; nam hic arguitur ab isto quod est 'albus' sumpto cum isto addito 'secundum dentes', ad ipsum sine addito sumptum. Alium paralogismum innuit talem : Aethiops est albus secundum dentes, et niger vel non albus secundum pedem ; igitur est albus et non albus. N o t a n d u m est hic quod difficile est dare certam et generalem regulam ad cognoscendum istum modum, propter varietatem illorum in quibus invenitur ; nam aliquando est fallacia secundum quid et simpliciter in isto modo, arguendo ab aliquo sumpto cum addito ad ipsum absolute sumptum, respectu unius verbi et non respectu alterius. Sicut hic non est aliqua falacia 'sum in luto cum centum marcis ; igitur sum in luto', et tamen hic est fallacia 'vellem esse in luto cum centum marcis ; igitur vellem esse in luto' ; similiter hic est falacia ...

17 tertium . . . secundum inv. L wque . . . adiacens1 concawatur] contingit O, concurrit W CAP. 7, § 3. - 6 est] add. C 15 in] de F

es

om.

C

C . supponendo] supposito C 16 addito] dicto F

21 non1

om.

C

1 1 secundum dentes

22 ut om.

om.

F

F, scilicet

5

10

15

20

CAP. 7 : DE FALLACIA SECU!\DUM QUID ET SIMPLICITER

25

30

35

40

55

'nollem tibi dare equum ; igitur nollem tibi dare equum propter centum marcas', et tamen hic non est fallacia 'non do tibi equum ; igitur non do ti bi equum propter centum marcas' ; et ita est de multis aliis. Et ideo certam regulam generalem difficile vel impossibile est dare. Pro aliquibus tamen potest dari ista r e g u l a, quod quando illud quod additur distrahit a principali et sibi repugnat, ita quod de eo non verificatur, tunc est semper fallacia. Sicut 'mortuum' repugnat homini, nam haec est falsa 'aliquis homo est mortuus', ideo hic est fallacia : Caesar est homo mortuus ; igitur Caesar est homo. S i m il i t e r : quando exprimitur aliqua pars ad cuius denominationem non sequitur denomina rio totius, tunc est fallacia. Sicut hic : Sortes est albus secundum pedem ; igitur Sortes est albus. Sed de istis plus dicetur in s e c u n d o 1 . Hic tamen n o t a n d u m quod non tantum fit fallacia arguendo a subiecto vel praedicato sumpto cum addito ad ipsum absolute sum­ ptum, vel e converso, sed etiam arguendo a compositione sumpta cum determinatione ad ipsam sine addito sumptam, vel e converso. Sicut hic est fallacia secundum quid et simpliciter ' Sortes est albus ; igitur Sortes est necessario albus', et similiter hic 'homo non est necessario albus ; igitur homo non est albus' ; similiter hic : homo non est contin­ genter ani mal ; igitur homo non est ani mal. In tali bus tamen fre­ quenter vel semper est fallacia consequentis. § 4 Huiusmodi autem in quibusdam [c. 5 ; 1 67a 10-20] . in ista parte ostendit quod aliquando est facile aliquando difcile perpendere istam fallaciam ; nam quando accipitur pars parva, tunc est facile ; sicut si arguatur sic 'Aethiops est albus secundum dentes ; igitur Ac­ thiops est albus', ali quando tamen contingi t aliquem decipi per tale argumentum. Sed aliquando est difficile, puta si medietas una habeat . . .

s

21 nollem1] vellem OW ' dare1] istum add. L nollem1] vellem W 21-23 propter . . . marcas 1 l] pro . . . marcis F 24 regulam] vel ddd. L, et ddd. F ve!] et C 26 distrahit] distrahitur F :i ita ] illud F 27 fallacia] ista add. L W mortuum ] es t mor. quod F 32 albus om. L 35 cum] aliquo ddd. F 38 hic] haec F 41 tamen] autem O CAP. 7, § 4.

-

CAP. 7, § 3.

2 Huiusmodi] huius codd.

-

1 Infra, lib. II,

c.

10, § 12.

56

LIBER I

unum contrariorum et reliqua alterum contrarium, sicut si una medie­ tas sit alba et alia nigra, difficile erit dicere an sit album vel nigrum vel neutrum.

10

(CAPITULUM 8 DB

FALLACIA IGNORANTIAB

ELENCHI]

§ 1 Qui autem sccundum quod non determinatur . . . [c. 5 ; 1 67a 21-28] . In ista parte determinat P h i l o s o p h u s de ignorantia elenchi. Et primo ostendit quid si t ignorantia elenchi ; secundo innuit modos ipsius, ibi : Quidam autem omittentes. Dicit igitur primo quod illi paralogismi qui peccant per hoc quod non concluditur contradictio propter defectum alicuius particulae de­ finitionis contradictionis omissae, peccant secundum ignorantiam elenchi. Qualiter autem hoc sit, ostendit. Nam elenchus est syllogismus cum contradictione conclusionis ; sed contradictio est unius et eiusdem, non nominis tantum sed rei et nominis, et hoc secundum idem et ad idem et similiter et in eodem tempo re ; igitur si omittatur aliqua con­ dicio praedictarum, et inferatur absolute contradictio, erit peccatum secundum ignorantiam elenchi. Sed hoc est possibile, scilicet totiens mentiri quotiens contingit recte concludere contradictionem. Igitur etc. N o t a n d u m est hic primo quod P h i l o s o p h u s loquitur de contradictoriis complexis ubi de eodem aliquid afmatur et ne­ gatur, et ad perfectam contradictionem requiritur identitas nominum non synonymorum. S e c u n d o n o t a n d u m quod quando dicit quod contradictio est eiusdem rei et nominis, per rem intelligit ilud pro quo nomen supponit, ita quod ad habendum veram contradictionem oportet quod nomen semper in utraque propositione supponat pro eodem, et non pro uno in una propositione et pro alio in alia. 8 alterum

om.

OF

9

an . . .

vel] aut. . . aut LFW

10 vel] aut L

CAP. 8, § 1 . - 4 quod . . . detennatur om. W determinatur] determinan FL 1 1 hoc] haec F 11 ait] accidie O 12-14 et . . . tempore] etc. W 14 et1 om. OLF 14-15 condicio] condicionum (contradictionum scrip. std corr. ) F, contrad.ictio OW 15 praedictarum] praedictorum O 16 po.18 loquitur] hic ndd. FW 19 complexis] completis C, compositionia L sibile] impossibile F 24 habendum] habendam F

5

10

15

:1n

25

CAP. 8 : DE FALLACIA IGNORANTIAE ELENCHI

§ 2

5

10

15

Quidam autem omittentes . . . [c. 5 ; 1 67a 28-34] . In ista parte innuit modos isti.us fallaciae, et assignantur quattuor modi secundum quod quattuor parti.culae ponuntur in defmiti.one contradicti.onis. Innuit igitur p r i m u m m o d u m, quando non arguitur ad idem, ut si arguatur si c : duo sunt duplum ad unum ; et non sunt duplum ad tria ; igitur duo sunt duplum et non duplum. S e c u n d u m innuit arguendo ad idem sed non secundum idem, si c : hoc est duplum ad a secundum longitudinem ; et non est duplum ad a secundum lati.tudinem ; igitur est duplum et non duplum. T e r t i u m non ponit expresse, posset tamen poni si c arguendo : Sortes currit velociter ; et non currit ardenter ; igitur currit et non currit. Q u a r t u m innuit, quando [dicit] : ad idem et secundum idem et similiter, sed non in eodem tempore ; sed exemplum non ponit, sed potest poni tale : Sortes curret in a ; et non curret in b ; igitur curret et non curret. Trahet autem . . . [c. 5 ; 167a 35] . Hic incidenter dicit quod aliquis violenter poterit trahere istam fallaciam ad fallacias in dicti.one.

§ 3 ( N OTANDA

s

DE FALLACIA IGNORANTIAE ELESCHI )

N o t a n d u m est hic primo quod raro est haec fallacia quin sit ibi fallacia secundum quid et simpliciter, quia frequenter arguitur ab aliquo sumpto cum addito ad aliquid sumptum sine ilio addito ; numquam tamen fit e converso in hac falacia, sicut fit in falacia secundum quid et simpliciter ; et ita differunt istae fallaciae 1 • Aliquando eti.am non est ibi falacia secundum quid et simpliciter, sicut patet hic : Sortes est filius Platonis ; et non est filius Ciceronis ; igitur est - CAP. 8, § 2. - 3 assignantur] ponit F, sunt W 5 quando non] scilicet quando F 10 non1 om. F 11 post] solet F 12 ardenter] tarde O 13 dicit conied, dicitur C, arguitur LW, arguit F :r dicit : ad idem] alicui additur O 13 in om. CLW 14 setil] et L potest] possct O 15 c:urml-4] curt CF, es O 16 Trahet] circa hoc L ! dicit] ostendit C CAP. 8, § 3.

-

3 haec] hic CO

8 etiam] tamen O, om. F

CAP. 8, § 3. - 1 De differentia harum fallaciarum fusius agit Aegidius, Expo­ c. 3 (f. 19v) .

sitio, I,

58

LIBER I

filius et non ftlius. Nam hic non est primus modus fallaciae secundum quid et simpliciter, patet. Nec est hic secundus modus, quia non ar­ guitur hic ab aliquo sumpto cum addito ad ipsum sumptum sine ad­ dito ; tunc enim deberet sic argui ' Sortes est filius Platonis ; et est non filius Ciceronis ; igitur est fi.lius et non filius', et non est idem dicere 'non est filius' et 'est non filius' ; unde in fallacia secundum quid et simplicitcr tam antecedens quam consequens est afrmativum, vel utrumque est negativum. S e c u n d o n o t a n d u m quod tres primi modi peccant sive inferantur conclusiones ambae affirmativae, sive inferatur una affir­ mativa et sua contradictoria negativa ; sed in quarto modo valet consequentia si inferatur utraque affirmativa. Unde illud argumentum est bonum ' Sortes curret in a ; et non curret in b ; igitur erit currens et non currens' secundum quod est copulativa, sed si inferatur una affirmativa et alia negativa non valet, propter hoc quod deficit 'in eodem tempore' Et s i d i c a t u r quod ista consequentia non valet ' Sortes est bonus in a ; et non est bonus in b ; igitur est bonus et non bonus', quia conclusi o est falsa et praemissae verae : d i c e n d u m quod ilae duae non possunt esse simul verae ' Sortes est bonus in a ' et 'non est bonus in b ' . Quia aut a et b sunt idem tempus, et tunc patet incompossibilitas. Aut sunt diversa tempora vel instantia, et tunc alterum eorum vd est praeteritum vel futurum ; et quocumque dato erit haec falsa ' Sortes est bonus in a ' , si a sit tempus praeteritum vel futurum, vel erit impropria ; sicut ista 'tu es bonus cras' vel est falsa vel impropria, et similiter ista : tu es bonus heri. Et ideo penes istum non contingit arguere secundum ignorantiam elenchi nisi saltem altera propositionum sit de praeterito vel de futuro. T e r t i o n o t a n d u m quod omnes falaciae peccant contra 1•

1 1 patet] principii O 13 deberet] debent O 10-1 1 fallaciae. . . simpliciter] petitionis CO Sorces om. CLW est1 om. F est non inv. OW 14 non1] est add. CF 14-15 et1 filius1 om. (hom.) O 14 non1 om. L 16 affirmativum] affirrnatum F 17 negativum] neoesum C, neutrum L, negatum F 19 ambae om. F inferatur] inferantur OF 20 et om. L sua] una C, sive L 20-21 consequentia] aliqua F 23 currens] et hoc add. F copulativa] quia si eset dc copulato extremo est conclusio falsa add. F 24 alia negativa] altera F deficit] distinguit L 26 non valer] est bona F, om. O 27 b] a C 30 tempus] tempore O J0.,31 incomposbilitas] impossibilitas L W 32 haec om. C haec falsa ] hic fallacia O 34 impropria] locutio add. L W 35 similiter] sic O, sicut F istum] istam C 34 veP . impropria om. F .•

. .

2

Cf. Summa Logicae,

pars

III-4, c. 14 (ed. cit. ,

p.

839) .

10

1s

20

25

JO

35

CAP. 9 : DE FALLACIA PETITIONIS PRINCIPII

40

59

elenchum saltem obviativum, et sic dicitur ignorantia elenchi fallacia generalis, hoc est ignorantia elenchi est unum commune ad onmes fallacias. Aliter dicitur ignorantia elenchi quando in praemissis idem comparatur divcrsis affumative et negative, et postea in conclusionibus infertur abso1ute idem affumari et negari vel contradictoria incomp1exa de eodem verificari. Et sic est fallacia distincta ab aliis. [CAPITULUM 9 DE FALLACIA

PETITIONIS PRINCIPII

]

Qui autem in eo quod in principio [c. 5 ; 1 67a 36-39] . In ista parte determinat de petitione principii, innuens aliquos modos huius fallaciae ; secundo ostendit causam dcceptionis. Dicit igitur primo quod paralogismi fiunt secundum petitionem principii tot modis quot modis contingit idem sumere in princ1p10. Est autem causa deceptionis eo quod deceptus non potest iudicare inter idem et diversum. I n t e 1 1 i g e n d u m est quod syllogismus peccans per petitionem principii non peccat in forma quin conclusio sequatur, sed quia non probat quod nititur probare. De modis istius fallaciae patebit in II Priorum 1 et in libro Topicorum 2 , ideo hic pertranseo. . . .

5

10

[CAPITULUM 1 0 D E FALLACIA

CONSEQUENTIS

§

]

l

Qui vero secundum consequens [c. 5 ; 1 67b 1-3] . In ista parte determinat de fallacia consequentis. Et primo ponit causam apparentiae . . .

5

39 saltem

om.

LW

CAP. 9. 4 inuens] inveniens C 6-8 Dicit . . deceptionis 1 1 principii int" /in. L, om. COF quin] quando F -

CAP. 10. § 1 .

.

-

4 parte] Philosophw add. L

om.

W

7 sumere] sumi L

5 Et] In L

CAP. 9. - 1 Cf. Aristot. , Anal. Priora, II, c. 16 (64b 28-65a 37 ; ed. L. MinioAristot. Lat. , III, 1-4, 124ss.). 2 Cf. Aristot. , Topica, VIII, c . 13 (1 62b 31 - 1 63a 28 ; Aristot. Lat. , V, 1-3, 175ss.).

Paluello,

60

LIBER I

istius fallaciae ; secundo exemplificat, i bi : Unde et quae circa opinionem. Dicit igitur quod illi paralogismi decipiunt secundum consequens, quando putatur aliqua consequentia converti quae non convertitur. Unde quando putatur quod quia aliquid sequitur ad aliud, quod ideo sequatur e converso, tunc est fallacia consequentis. S c i e n d u m quod contingit arguere secundum istam falaciam affirmative, et tunc dicitur a positione consequentis, vel negative, et tunc arguitur a destructione antecedentis et simul cum hoc a positione consequentis 1 •

10

§ 2 Unde et quae circa opinionem . . . [c. 5 ; 1 67b 4-20] . Exemplificat de ista fallacia, et primo de aliquibus paralogismis respicientibus sensi­ bilia, secundo in rhetoricis, tertio in philosophia naturali. Primus para­ logismus est iste 'omne mel est rubeum ; fel est rubeum ; igitur fel est mel', hic enim arguitur a positione consequentis, quia 'rubeum' se­ quitur ad ' mel' et non e converso ; secundus est iste 'terra est madida ; igitur pluit', quia sequitur e converso et non sic. Rhetorici etiam, ar­ guentes per signa, arguunt per istam falciam frequenter, sicut hic 'iste est comptus ; igitur est adulter', et similiter hic 'iste est errabundus de nocte ; igitur est fur' . In philosophia etiam naturali frequenter est ista fallacia ; sicut patet in ratione M e l i s s i, qui arguebat a destru­ ctione antecedentis. Unde ipse voluit probare quod universum est in­ finitum. Et arguebat si c : quod est factum habet principium ; igitur quod non est factum non habet principium. Sed universum non est factum ; igitur non habet principium ; igitur nec habet finem ; et ultra : igitur est infinitum. In prima consequentia arguitur a destructione antece­ dentis, sicut patet manifeste, et ratio falaciae est, quia 'factum' et 'habere principium' non sunt convertibilia, ideo non contingit arguere a destructione antecedentis. Sicut bene sequitur 'iste habet febrem ; 7 igitur) primo add. F 9 aliud) aliquid C ideo] non L 1 2 positione] propositione FW 13 arguitur] dicitur F , destructione] posi tione F antecedentis om. L CPA. 10. § 2. - 3 paralogismis] syllogismis F 6 enim) igitur O, om. F 8 etiam] et LW, om. F 11 naturali om. COF 1 2 Melissi] I Physicorum add. F 1 arguebat) arguit F 14 quod] quidquid F 16 nec ) non CF : ultra) ultimo F igiturl] non add. C 17 consequentia] conclusione O 19 con­ tingit arguere] concludit argumentum O

CAP. 10, § l . - 1 Vide dubitationem de nomine huiw fallaciae apud Aegidium, Expositio, I, c. 3 (f. 20vb).

5

10

15

2Xl

CAP. 1 1 :

zs

30

DE

FALLACIA SECUNDUM NON CAUSAM UT CAUSAM

61

igitur est calidus' et tamen non sequitur : non habet febrem ; igitur non est calidus. S c i e n d u m quod non potest dari certa regula quando est fal­ lacia consequentis et quando non, sicut non potest dari certa regula quare sequitur e converso et non sic ; sed istud debet cognosci per di­ versas r e g u l a s positas in libro Topicorum 1 , scilicet per tales 'ab inferiori ad superius est bona consequentia, affumative et sine distribu­ tione, et non e converso ; negative tenet praeposita negatione, et e converso', et sic de alis. S e c u n d o n o t a n d u m quod ponit hic paralogismos gratia exempli tantum et non ut ita sit ; unde nec ista consequentia valet 'iste est comptus, ergo adulter' nec e converso, et ita de aliis. Similiter de ratione M e l i s s i dicetur in libro Physicorum 1 •

[CAPITULUM 1 1 D E FALLACIA SECUNDUM NON CAUSAM UT CAUSAM ] § 1 Qui vero secundum non causam ut causam . [c. 5 ; 167b 21-22] . In ista parte determinat P h i l o s o p h u s de sexto loco sophistico, qui est non causa ut causa. Et primo ostendit quid est non causa ut causa ; secundo in qui bus habet fieri, i bi : Acddit autem ; tertio exem­ plificat, i bi : Ut quoniam ; quarto ostendit qualiter pecca t, i bi : Ergo insyllogizatae. Dicit igitur primo quod illi syllogismi fiunt secundum non causam ut causam, quando aliquid assumitur tamquam causa ad concludendum oppositum conclusionis datae a respondente, quod tamen non est causa. I n t e 1 1 i g e n d u m est hic quod P h i l o s o p h u s vocat hic 'causam' omnem propositionem ex qua sequitur conclusio, et 'non . .

s

to

27-28 distributione] distinctione CL primo W CAP. 1 1 , § 1 .

-

4 vero J autem L

3 1-32 unde . . . aliis om. (hom.) L W

33 libro]

7 autem J i bi C, om. OFW

9 insyllogizatae J in syllogizationc C, insyllogisticae LF

8-1 1 ostendit . . . causam om. W 12 quod J quae F

CAP. 10, § 2. - 1 Cf. Aristot. , Topica, II, c. 4 ; IV, c. 1 (1 1 1 a 25 - b 12 et 12la 26 - b 1 4). 2 Cf. Aristot. , Physica, I, c . 3 (186a 4 - 187a 1 1).

62

LIBER l

causam ut causam' vocat propositionem ex qua non sequitur condusio, etiam cum alis, quia impertinens est ad illam conclusionem, app aret tamen inferre illam conclusionem.

15

§ 2 Accidit autem [c. 5 ; 1 67b 22-26] . Ostendit in quibus habet fieri iste locus, et dicit quod fit in syllogismis ducentibus ad impossi­ bile ; nam in talibus, dato a respondente quod conclusio ad quam de­ ducitur sit impossibilis, oportet interimere aliquam propositionum praemissarum. Si tunc aliqua propositio quae est impertinens ad con­ clusionem, adnumeretur inter propositiones ex quibus sequitur con­ clusio, - quas vocat necessarias ad concludendum conclusionem -, putabitur aliquando quod propter illam sequebatur falsa conclusio ; et ita putabitur esse falsa, quae tamen non erat falsa nec propter eam sequebatur conclusio. I n t e 1 1 i g e n d u m est quod, proprie et stricte, numquam est fallacia secundum non causam ut causam nisi in syllogismis ducentibus ad impossibile, quando scilicet, concluso aliquo falso, fit responsio ad concludendum aliquam certam praemissarum esse falsam. Unde in syllogismis ostensivis, quamvis accipiatur aliqua propositio superflua, non tamen est non causa ut causa 1 • Quia aut conclusio sequitur ex aliis propositionibus, et tunc sufcienter concluditur conclusio ; et per con­ sequens respondens concedens eam non redarguitur nec deducitur ad inconveniens. Si autem non sequitur ex aliis propositionibus, tunc est ibi aliqua alia falacia inter illas propositiones et conclusionem, si respondens decipiatur. Unde si propositio superflua tantum propo­ natur ut praemissa, et non ut conclusio propter eam, respondens non deducetur ad inconveniens ; unde ista fallacia est eadem cum 'non propter hoc accidere falsum' 2 • . . .

CAP. 1 1 , § 2. - 5 propositionum] propositionem CL 7 adnumeretur] sumeretur FW 9 soquebatur] sequeretur F 10 esse om. F erat] est C, erit OF 14 responsio] penuasio LW 22 tanrum trp. ante propositio L 23 ut1 om. CO 24 ad] aliquod add. LW

CAP. 1 1 , § 2. - 1 De hac re vide dubitationes apud Aegidium, Expositio, I, c. 3 (f. 21va). 2 Cf. Aristot. , Anal. Priora, II, c. 1 7 (65a 38 - 66a 15 ; Aristot. lAt. , m, 1-4, 126ss.).

5

10

15

7D

25

63

CAP. 1 1 : DE FALLACIA SECUND UM NON CAUSAM UT CAUSAM

§ 3 Ut quoniam non est anima . [c. 5 ; 167b 27-34] . In ista parte P h i l o s o p h u s exemplificat de praedicto loco, dicens quod sic, arguendo ad probandum quod anima et vita non sunt idem : quia si anima et vita sunt idem, et amni corruptioni est generatio contraria, et speciali corruptioni est specialis generati o contraria ; sed mors con­ trariatur vitae ; et mors est corruptio ; igitur vita est generatio et vi­ vere est generari. Sed conclusio est falsa ; igitur aliqua praemissarum est falsa. Sed non ista 'amni generationi est corruptio contraria', nec e converso, nec ista 'speciali corruptioni est contraria specialis generatio', , nec Jsta ' mors et VIta sunt contrana ' , nec 1sta ' mors est corruptto ; 1g1tur ista est falsa : anima et vita sunt idem. In isto argumento est non causa ut causa, quia ista conclusio, scilicet 'vita est generatio', sequitur etiam ista ' anima et vita sunt idem' amata ; et ideo ex falsitate conclusionis non potest inferri falsitas istius, sed alicuius aliarum propositionum assumptarum ; et ita falsa est ista : mors et vita sunt contraria. N o t a n d u m quod illud est acceptum gratia exempli, et ideo quae istarum propositionum sit falsa et quae non, non est multum curandum . S e c u n d o s c i e n d u m quod ad hoc quod aliqua propositio appareat esse causa, quae tamen non est causa, oportet quod communicet in aliquo termino cum aliqua aliarum propositionum. . .

s

10

•

1s

:zo

•

o

•

•

•

•

§ 4

s

Ergo insyllogizatae... [c. 5 ; 1 67b 34-38] . Ostendit quomodo peccat contra syllogismum, dicens quod vere syllogizat, quia vere conclusio quae datur tamquam impossibilis sequitur ex propositionibus assumptis, non tamen syllogizatur suffi.cienter ad probandum falsita­ tem propositionis primo datae. S c i e n d u m quod in fallacia secundum non causam ut causam accidit quod conclusio, quae datur impossibilis, syllogizetur vel non ; CAP. 1 1 , § 3. - 3 Philosophw om. F 12 isto] primo F 15-16 propositionum asumptarunl om. OF 17 Notandum] est tU/d. L, autem add. W 18 et o m . CO 21 communicet] conveniet F CAP. 1 1 , § 4. - 2 insyllogizatae] insyllogisticae LFW 3 vere1 om . F vere• o m OF 4 tamquam ... sequitur] causa . . . non videtur sequi F propositionibw o m F 5 tamen om. F syllo­ gizatur] syllogizat O 5-6 ad . falsitatem om. (cum lac.) L 6 primo datae] praedatae F 8 syl­ logizetur] syllogistice L , ve! non] non ex illa quae accipitur a respondente, et tunc non est conclwio de­ bito modo syllogizata F .

,

.

.

.

64

LlBER l

sed si non sit aliqua alia fallacia inter propositiones et conclusionem quae conceditur impossibilis, tunc est conclusio syllogizata, et haec est intentio P h i l o s o p h i. Et ideo ista falacia frequenter latet tam interrogantes quam respondentes. Ultimo epilogat quod ex praedictis apparet quomodo paralogismi fiunt secundum consequens et secundum non causam ut causam.

10

(CAPITULUM 1 2 D E FALLACIA SECUNDUM ' PLURES INTERROGATIONES UT UNAM FACERE ' ] §

l

Qui autem in eo quod duas interrogationes . . . [c. 5 ; 1 67b 38 1 68a 7] . In ista parte determinat P h i l o s o p h u s de septimo loco sophistico, qui est plures interrogationes ut unam facere ; et primo ostendit quid sit, secundo exemplificat de eis. Dicit igitur quod quando proponuntur duae interrogationes ac si essent una , et petitur una responsio, et etiam datur una responsio ac si esset simpliciter una interrogatio, tunc fit paralogismus secundum hunc locum. Aliquando tamen facile est videre quando sunt plures interrogationes, aliquando est difficile. Nam quando plura simpliciter, distincte proponuntur per interrogationem disiunctivam, tunc est fa­ cile videre quod non est danda una responsio sed plures ; sicut si quae­ ratur an terra sit mare vel caelum, quia faciliter scitur quod respondendum est quod nec est mare nec caelum, vel quod est mare et non caelum, vel quod est mare et caelum. Quando autem aliqua plura proponuntur per copulativam vel per pluralem numerum, tunc est frequenter difficilius. Qualiter autem hoc sit, ostendit P h i l o s o p h u s per exempla, cum dicit : Ut putasne. Et ponit duo exempla. Primum est quando quaeritur de pluribus per copulativam, ut si quaeratur : putasne hic et hic est homo et non plures ? Si dicatur quod sic, tunc arguatur sic : 10 conced.itur] conscquitur F , syllogizata] syllogistica OL

O,

CAP. 1 2, § 1. - 5 septimo] alio aliquo W 8 igitur om. OL 10 si mpliciter om. F 12 simpliciter trp. p. proponuntur (/in. 13) LW 13 distincte] indistincte C 14-15 quaeratur] inquiratur C 20 hoc sit] haec fit O 23 est] unw aJJ. F 23-24 Si . . . . plures om. (hom.) O 23 arguatur] arguitur CF

5

10

15

2D

CAP. 12 : DE FALLACIA SECUNDUM PLURES INTERROGATIONES

25

30

65

hic et hic est homo et non plures ; sed aliquis percussit hunc et hunc ; ergo percussit hominem et non plures. Si autem detur quod hic et hic non est homo et non plures, potest argui sic : hic et hic non est homo et non plures ; sed Sortes et P lato sunt hic et hic ; igitur non sunt plures. S c i e n d u m quod ad istam falaciam possunt reduci omnes paralogismi peccantes per compositionem et divisionem, eo quod accipiunt aliquam propositionem quae potest esse copulativa vel de copu­ lato extremo, et similiter quia accipiunt aliquam propositionem quae potest esse disiunctiva vel de disiuncto extremo. § 2

5

10

15

Aut rursum, quorum haec quidem . . . [c. 5 ; 1 68a 7-1 6] . Ponit secundum exemplum, quando interrogatur de aliquibus multis in numero plurali. Sicut, demonstratis aliquibus quorum aliqua sunt bona et aliqua non sunt bona, si quaeratur de illis omnibus simul 'aut ista sunt bona aut non sunt bona ?' Si dicatur quod sunt bona, sequitur quod illa quae sunt mala sunt bona. Si dicatur quod non sunt bona, sequitur apparenter 1 quod bona non sunt bona. V el : si dicatur quod ista sunt bona, sequitur quod mala sunt bona ; si dicatur quod sunt non bona, sequitur quod bona sunt non bona 2 , sicut manifeste patet. Et ita est deceptio in talibus propter hoc quod interrogatur de pluribus, qualis non esset si interrogaretur de uno solo ; unde si quaeratur 'aut Sortes est bonus aut non bonus ?' non poterit sic argui, quaecumque pars detur, nec apparenter nec veraciter. Quandoque tamen aliqua hypothesi data fiet verus elenchus, scilicet ad concedendum simpliciter unam partem vel aliam sicut si fieret interrogatio de uno tantum, 25 ergo] sequitur igirur quod F non

om.

F

25-27 Si. . . plures1

om.

F

27 sed] ergo CO

CAP. 12, § 2. - 5 non SUD[ in v . O :Hi aut . . . aut ] an . . . an (etiam /in. 12-13) W 6 SUDt1-l] sinr L 7 SUD[ mala] non SUD[ bona F non om. O 8-10 Ve!. . . p a rer o m . FW 9-10 sunt non1 14 Quandoque] in11. O 1 1 Et] Etiam L 12-13 aut . . . aut] an . . . ve! F 13 est] sit F quando O, quacumque L, quandocumque W r a men ] aurem O a l i q ua ] alia L 15 scilicer] quod dld. W, om. C , scilicet ad concedendum] si aliquis concedat L 15 simplicitet trp. p. partem L

CAP. 12, § 2. - 1 Vide Aegidium, Expositio, I, c. 3 : "Notandum autem quod propositis bonis et non bonis, si detur una responsio, ut dicitur in littera, vel fiet elenchus verus, vel fiet elenchus falsus, scilicct apparens, ut supra dicebatur. Si respon­ detur afrmative, et conceditur omnia illa esse bona, fit vera redargutio ; sed si respondetur negative quod non sunt bona, fit redargutio apparens" (f. 22vb) . 1 Cf. supra, c. 8, § 3, lin. 14-15. OCKJIAM, OPI PISOPHICA W

5

66

LIBER I

verbi gratia si dicatur quod idem habet consimilem definitionem expri­ mentem quid nominis in numero plurali et in singulari. Nam si di­ catur quod sicut caecus est ille qui non habet visum, est tamen aptus natus videre, quod eodem modo caeci sunt ili qui non habent visum, et tamen sunt apri. nati videre ; tunc sicut de quolibet uno oportet dicere quod est videns vel caecus, sic de pluribus oportebit dicere quod sunt videntes vel caeci. S c i e n d u m est hic p r i m o quod in isto loco plures interro­ gationes non sunt formaliter una, nec e converso, sed est una, vere tamen aequivalet multis ; et hoc vocat P h i l o s o p h u s plures interrogationes ut unam facere. Unde ista interrogatio 'quaero an Sortes et P lato sint videntes vel caeci' aequivalet istis duabus : an Sortes sit videns vel caecus ; an Plato si t videns vel caecus. S e c u n d o n o t a n d u m quod ad talem interrogationem in numero plurali contingit unica responsione respondere negative, quando quaeritur de contradictoriis complexis, non quando quaeritur de contradictoriis incomplexis. Verbi gratia, si quaeratur an isti ho­ mines sint caeci vel non, potest dici quod non, si unus sit caecus et alius non. Si autem quaeratur an isti sint caeci vel non caeci, non sic contingit ; nam oportet in tali interrogatione certificare de altera parte, et sive dicat quod sunt caeci sive quod sunt non caeci, falsum dicet. De solutionibus et modis istorum locorum sophisticorum diffusius pa­ tebit in s e c u n d o 3 , ideo brevius est hic pertranseundum. S c i e nd u m tamen quod non semper dictio in numero singulari et plurali habet consimilem definitionem, nam ista est conveniens definitio, large accipiendo definitionem, 'caecus est aliquis carens visu natus habere' et tamen ista non 'caeci sunt carentes visu nati habere' ; et ideo hic est fallacia figurae dictionis ' : omnis carens visu natus habere est caecus ; igitur omnes carentes visu nati habere sunt caeci.

17 consimileru] dissimilem O 20 quod] et L 24 hic ti in . loco om. F 25 est una inl'. COF ;i vere] vera F 27 ut] secundum F interrogatio] qua add. F 28 sint] sunt COW 3 1 unica] una F 32 non] autem add. LF quando om. F 34 sint] sunt FO 35 sint F, sunt rtliqui 37 dicat] dicant F, dicas W sunt non inl'. OFW · � dicet] dioes W 40 tamen om. LW ..

3

Infra, lib. Il, § 7, lin. 73-1 1 1 .

' Cf. infra. lib.

Il ,

§ 1 5 , lin. 13-47.

20

2s

30

JS

40

45

CAP. 13 : DE REDUCTIONE PARALO GlSMORUM IS IGNORANTIAM ELENCHI

67

[CAPITULUM 1 3 D E RBDUCTIONE OMNIUM LOCORUM SOPHISTICORUM IN IGNORANTIAM ELENCm ) § 1 s

10

ts

Aut igitur sic dividendum est ... [c. 6 , 168a 1 7-19] . Ista est secunda pars principalis istius partis : Modi arguendi1 , in qua ostendit quomodo paralogismi peccantes per locos praedictos non sunt veri elenchi. Et hoc est quod communiter dicitur 1 quod reducit omnes locos sophisticos vel paralogismos in ignorantiam elenchi, non quidem in illam fallaciam de qua dictum est, sed quod peccant quia non habent vere naturam elenchi. Et primo proponit intentum suum ; secundo exsequitur, ibi : Est enim omnes. Dicit ergo quod aut modo praedicto dividendi sunt apparentes syllogismi et elenchi, secundum tredecim locos sophisticos praedictos, aut omnes reducendi sunt in ignorantiam elenchi, quantum ad eos qui ignorantiam elenchi dicunt esse principium deceptionis per quem­ cumque syllogismum apparentem causatae.

§ 2

s

10

Est enim omnes ... [c. 6 ; 1 68a 1 9-23] . Exsequitur de intento. Et primo pro bat i n g e n e r a l i quod omnes tales syllogismi apparentes deficiunt a vero elencho ; secundo ostendit in speciali de singulis, ibi : Deinde et secundum partes. In prima igitur parte probat istam conclusionern., quod omnes syllogismi apparentes peccant contra definitionem elenchi, sic : omnes syllogismi immodificati, quia non inferunt de necessitate conclusionem ex iis quae posita sunt, peccant contra definitionem elenchi ; cum elenchus sit syllogismus, et in syllogismo ex iis quae posita sunt aliud

CAP

13, § 1 . - 5 dividendum] dicendum CFW 10 sed] ostendit 11dd. L ' vere] verwn elc:nchum nec F et dicit L i. dividendi] dicendi CW

CAP

.

.

13, § 2. - 5 et

om.

FL

6 igitur

om.

OFW

CAP. 13, § 1 . - 1 Supra, cap. 2, § 1 .

9 inl ] ad F fallaciam] sicut dictum. est et dd. F 1 1 proponit] ponit FW 13 Dicit ergo ] ·

10 et in syllogismo] in quo L

68

LIBER l

accidat de necessitate. Sed omnes syllogismi sophistici secundum praedictos modos sunt immodificati isto modo. Igitur etc. N o t a n d u m est hic quod ignorantia elenchi de qua hic agitur non est fallacia specialis de qua actum est prius, sed vel est communis per praed.icationem, ut sit idem quod paralogismus non concludens conclusionem intentam ex praemissis - et isto modo praedicatur de amni syllogismo sophistico - ; vel est causa deceptionis causatae per quemcumque syllogismum sophisticum ; nam ignorans naturam elen­ chi faciliter decipitur, ita quod si non ignoraret non deciperetur. Et ideo errant q u i d i c u n t 1 quod ignorantia elenchi de qua hic agitur est fallacia specialis.

15

:1n

§ 3 [ Deinde] et secundum partes... [c. 6 ; 1 68a 23-26 ] . In ista parte ostendit specialiter de fallaciis divisim quod peccant contra naturam elenchi. Et primo de a e q u i v o c a t i o n e et a m p h i b o l i a et f i g u r a d i c t i o n i s, dicens quod istae tres fallaciae peccant secundum duplex ; nam consuetum est in omnibus talibus accipere ac si dictio hoc aliquid significaret. S c i e n d u m est quod ex ista littera a c c i p i t u r 1 quod P h i l o s o p h u s intendit quod fallacia figurae dictionis peccet se­ cundum multiplicitatem, ita quod sit ibi aliqua multiplicitas vel aliqua dictio multa significans. Quod tamen non est ita, quia nulla est i bi dictio quin in bono syllogismo poni posset tamquam unum significans, nec etiam supponit pro diversis in diversis propositionibus ; verumtamen fallacia figurae dictionis peccat secundum duplex, sicut dicit P h i l o s oP h u s, non tamen quia importet plura vel quia sit in veritate plura importans, et ideo in rei veritate nulla est i bi multiplicitas ; pecca t tamen secundum duplex, quia creditur plura importare, vel ad plura se posse extendere, cum tamen se extendat ad pauciora. V erbi gratia, sic arguendo ' quidquid heri vidisti hodie vides, bicubitum heri vi disti ; ergo bicubitum hodie vides', hic est fallacia quia creditur quod hoc - - - - - - - ---- · · - - - - -- - - -

12 modos] locos O, con.suetum

cnim

...

om.

2 Deinde tr11l. Bodhii

CAP. 13, § 3.

-

F om.

17 causa] apparentia L codd. 5 tres 7 hoc] hic LF,

om. om.

F O

6 consuetum est] consueverunt CL W, 18 tamen om. F

CAP. 13, § 2. 1 Vide dubitationem de hoc argumento apud Aegidium, Expo­ sitio, I, c. 4 (( 23rb-va) . CAP. 13, § 3. - 1 Cf. Aegidius, ibid. (f. 23vb). -

5

10

15

2n

CAP. 13 : DE REDUCTIONE PARALOGISMORUM IN IGNORANTIAM ELENCHI

25

30

69

signum 'quidquid' se extendat ad plura quam facit ; nam creditur quod sicut sub eo potest accipi hoc nomen 'homo' vel 'albedo', quod ita possit accipi hoc nomen 'bicubitum' . Et ita modo contrario peccant aequivocario et amphibolia secundum duplex, et figura dicrionis ; nam aequivocario et amphibolia peccant secundum duplex propter hoc quod accipiunt aliquod mulriplex quod ad plura aliquo modo se extendit, cum tamen [credatur quod] se extendat ad pauciora ; sed e converso est de figura dicrionis, quia peccat secundum mulriplex propter hoc quod se extendit ad pauciora, et creditur se extendere ad plura. Et ita in syllogismo peccante per figuram dicrionis non est aliquod mulriplex sed magis est unitas, et unitas est c a u s a n o n e x s i s t e n t i a e, mulriplicitas eredita est c a u s a a p p a r e n­ t i a e ; e converso est de aequivocarione et amphibolia. § 4

5

10

15

Compositio autem et divisio . . . [c. 6 ; 1 68a 26-33] . Hic ostendit quod c o m p o s i t i o et d i v i s i o et a c c e n t u s peccant contra elenchum, sic : in vero elencho debet esse eadem orario et idem nomen, et quantum ad significatum et quantum ad vocem et modum proferendi vel scribendi, et hoc si aliquid debeat bis accipi ; sed in composirione et divisione et accentu, accipiendo idem bis, non est idem quantum ad modum seri bendi vel proferendi, si eu t patet prius ; igitur in talibus non est verus elenchus. Maiorem declarat per simile, quia quantumcumque 'vesris' et 'tunica' significent idem, quia tamen non est hoc notum, ideo syllogizata veste de aliquo non propter hoc syllogizatur tunica, nec habetur illa conclusio de tunica ; sed adhuc nesciens, antequam talem conclusionem concedat, interrogabit an vesris et tunica significent omnino idem. Sed sicut 'tunica' et 'vestis' possunt significare diversa, ita orario composita et divisa possunt si­ gnificare diversa, et sirniliter idem nomen sub uno accentu et sub alia ; igitur ex talibus orarionibus composiris et divisis v el ex tali bus nominibus non fit verus elenchus, quia ad hoc quod habeatur con21 &cit) &ciat F 23 possit) posset LF 24 nam) verumtamen F 26 aliquod om. L : 1 aliquo] un o F 26-'1:7 se c:xtendit] creditur se c:xtendere F Z7 credatur quod conied, non credatur quod L, om. rtliqui 29 creditur) credatur L

O

codd. om.

CAP . 13, § 4. - 4 elencho) syllogismo 8 patct cor. in patuit F 11 syllogizata) sillo-ca 12 adhuc om. L 13 antcquam] ante LW conclusionem conoedat om. conoedat LW l! intergabit trp. p. nesciens F

O

70

LIBER I

clusio oportet interrogare an oratio composita et divisa significent idem, et de nomine sub uno accentu et sub alio, eodem modo. N o t a n d u m est quod in syllogismo et perfecto elencho, quantum ad omnes condiciones elenchi, requiritur eadem vox et quantum ad numerum syllabarum et litterarum et quantum ad modum proferendi. Et ideo accipiendo in conclusione 'vestem' et in praemissis 'tunicam', quantumcumque conclusio sequatur, si significent omnino idem, non tamen sequitur syllogistice ; ita in composi tione et divisione et accentu, si sensus compositus et divisus significent omnino idem, conclusio sequitur, non tamen sequitur syllogistice ; et eodem modo de nomine quod potest habere diversos accentus. S e c u n d o n o t a n d u m quod in paralogismo peccante per aequivocationem vel amphiboliam vel compositionem et divisionem vel accentum, saltem quando reducitur in syllogismum, oportet aliquid unum, vel simpliciter vel quantum ad numerum et ordinem litterarum et syllabarum, bis accipi in diversis propositionibus, propter cuius multiplicitatem causatur ibi deceptio ; et ideo in illis omnibus est simpliciter multiplicitas. Sed hoc non requiritur in fallacia figurae dictionis ; et ideo fallacia figurae dictionis non peccat propter acceptionem ali­ cuius multiplicis, sed magis peccat propter acceptionem alicuius non multiplicis, quod tamen creditur aliquo modo esse multiplex. T e r t i o n o t a n d u m quod 'multiplex' in istis fallaciis non accipitur pro aliquo quod essentialiter includit plura, sed pro ilio quod aliquo modo ad plura se extendit, propter quam extensionem causatur in aliquo paralogismo deceptio. Quae tamen multiplicitas causat fal­ laciam et quae non, est considerandum secundum praedicta in pnoribus fallaciis et secundum dicenda in s e c u n d o libro.

3l

25

30

35

40

45

§ 5 Qui vero secundum accidens [c. 6 ; 1 68a 34-38] . In ista parte ostendit quod paralogismi extra dictionem peccant contra elenchum, et primo ostendit hoc de falacia a c c i d e n t i s. Et primo ostendit hoc, secundo exemplificat, i bi : Non enim si hoc sit. . . .

28 modo] est add. L 30 paralogismo ] syllogismo OF 31 et] vel F 35 causatur] causetur C, sequitur OF 36 hoc non inv. L 37 et . . . non] nec O '' acptionem om. O 38 multi­ plicis . . . alicuiw om. (hom.) C multiplicis] multiplicitatis L, multiplicitatem O 38-39 sed . . non mul­ tiplicis om. (hom.) O 39 multiplicis] multiplicitatis CL 44-45 prioribw] et in add. L, om. W 45 dicenda] dieta FW .

CAP. 13, § 5.

-

4 Et1

..•

ostendit1 om. (hom.) OFW

s

CAP. 13 : DE REDUCTIONE PARALOGISMORUM IN IGNORANTIAM ELENCHI

10

15

:�n

25

30

71

Probat igitur quod paralogismi accidentis peccant contra elenchum, si c : quicumque paralogismi peccant contra syllogismum - hoc est : non sunt veri syllogismi - peccant contra elenchum - id est : non sunt veri elenchi. Haec maior declaratur. Nam omnis elenchus est verus syllogismus, tamen in definitione elenchi aliquid additur ultra syllogismum, quia elenchus est syllogismus contradictionis. Sed pa­ ralogismi accidentis non sunt veri syllogismi. Igitur non sunt veri elenchi. Ex ista littera satis p a t e t quod 'ignorantia elenchi' vocat defectum elenchi, ita quod peccare per ignorantiam elenchi est peccare contra naturam elenchi, hoc est non esse elenchum. Et ita non est fal­ lacia distincta, sed est unum commune praedicabile de omnibus ; vel est causa omnium, et tunc non est fallacia nec specialis nec generalis, sed est causa earum. S e c u n d o n o t a n d u m quod dicit quod eadem est definitio elenchi et syllogismi, quia scilicet definitio syllogismi praedicatur de elencho universaliter, tamen in definitione elenchi aliquid additur ultra defmitionem syllogismi et ultra syllogismum. Ex hoc accipiunt a l i­ q u i 1 quod quidquid includitur essentialiter in superiori includitur essentialiter in inferiori , et quod inferius includit essentialiter aliquid ultra suum superius ; quae omnia falsa sunt, sicut super P o r p h y­ r i u m est declaratum 2 • Nec hoc dicit P h i l o s o p h u s, sed dicit quod definitio elenchi aliquid includit ultra definitionem syllogismi ; nam si defmias elenchum accipiendo primo definitionem syllogismi, aliquid addes ultra. Et s i d i c a t u r quod quidquid includitur in 14 igno 6 Probat] Dicit O 8-9 id est . . elenchi om. F 9 elenchi W, syllogismi COL rantia] ignorantiam CW 14-15 vocat . . . elenchi' om. (hom.) O 1 4 vocat] notat L 16 es om. F J: elenchum] elenchw CLW 25 essentialiter om. COF 26-Z7 super Porphyrium] in Porphyrio (?) F .

CAP. 13, § S. 1 Opinionem communem exprimit ad hunc locum, Aegidius, Expositio, I, c. 4: "Notandum autem quod species abundat a genere differentia, et omne inferius includi t in sua ratione aliquid quod non est de ratione superioris : quidquid tamen est de ratione superioris reservatur in inferiori et est in eo. Inde est quod quidquid removetur a superiori removetur ab inferiori, cum tota ratio superioris claudatur in ratione inferioris ; non tamen quidquid removetur ab in­ feriori removetur a superiori , quod inferius claudit in se aliquid quod non est de ratione superioris. Cum ergo syllogismus sit superius ad elenchum, quidquid non est syllogismus non est elenchus" (f. 24ra) . 2 Guillelmus de Ockham, Expositio in librum Porphyrii, c. l , § 5 ; c. 2, § § 4 et 1 2 (ed. ci t. , pp. 22, 33ss., 46-50) . -

72

LIBER l

definitione includitur in definito, d i c e n d u m quod haec est falsa simpliciter, quia in definitione includitur genus et differentia frequenter, et tamen nullum istorum includitur essentialiter in definito, sicut est ostensum al ibi 8•

§ 6 Non enim si hoc sit 1 [c. 6 ; 1 68a 38-40] . In ista parte exem­ plificat P h i l o s o p h u s. Primum exemplum est quod quando aliquid necessario praedicatur de aliquo, non oportet quod omne illud quod praedicatur de praedicato praedicetur de subiecto. Verbi gratia, si 'animai' necessario praedicetur de homine, vel saltem vere, ita quod haec si t vera 'omnis homo est animai', non oportet quod si animai si t album, quod propter hoc homo sit albus. I n t e I l i g e n d u m est quod in isto exemplo non est falacia accidentis nisi animai sumatur particulariter ; si enim sumeretur universaliter, non esset fallacia accidentis 1 • Non enim est hic fallacia acci­ dentis 'omnis homo est animai ; omne animai est album ; igitur omnis homo est albus', sed hic est fallacia accidentis : 'omnis homo est animai ; animai est album ; ergo homo est albus'. • • •

5

10

§ 7 Neque si triangulus . . . [c. 6 ; 1 68a 40 - 1 68b 5 ] . Ponit secundum exemplum dicens quod si triangulus habet tres, et accidit triangulo quod sit figura vel principium vel prima figurarum, non oportet, propter hoc, quod habere tres competat figurae vel principio etc ; et hoc quia triangulus non habet tres in quantum figura vel in quantum principium figurarum, sed in quantum triangulus. Et eodem modo est in ali. Ex quo concludit quod si huiusmodi paralogismi accidentis non sunt syllogismi, non sunt veri elenchi. 31 f.alsa] vera ( !) O CAP. CAP

cotlJ.

13, § 6. - 6 necesio

om.

F ! vel saltem vere] univenaliter F

13, § 7. - 3 accidit] accidat OF 9 veri] vere O

5 etc] ve! primae figuraru F

8 huiuamodi] huiUJ

8 Vide hic supra, notam 2. CAP. 13, § 6. - 1 lta plures codices translationis Boethii ; sed editio critica habet : "Non enim si cum haec sint", (Aristot. Lat. , cit. , p. 1 5). 1 Vide supra, c. 6, § 2, lin. 54-88.

5

CAP. 13 : DE REDUCTIONE PARALOGIS.MORUM IN IGNORANTIAM ELENCm 10

1s

20

25

73

N o t a n d u m est hic quod hic non est paralogismus 'omnis triangulus habet tres ; triangulus est figura ; igitur figura habet tres', quia est syllogismus dispositus in modo et figura, nullius requisiti ad syllogismum habens defectum, sed intelligit quod hic est fallacia : omnis triangulus in quantum triangulus habet tres ; triangulus est figura ; igitur triangulus in quantum figura habet tres. Et ideo primum exemplum P h i l o s o p h i est penes primum modum accidentis, sed istud exemplum est penes secundum modum 1 , ubi non concluditur absolute praedicatum de subiecto sed cum condicione respiciente totam propositionem. Nam per istam 'triangulus in quantum figura habet tres' importatur, propter naturam reduplicationis, quod haec sit per se vel universalis 'omnis figura habet tres' 2 , quod tamen falsum est. Et ideo propter hoc significandum dicit P h i l o s o p h u s quod non in eo quod figura, sed in eo quod triangulus est demonstratio, volens dare intelligere quod debet concludi conclusio cum tali reduplicatione. Et illa conclusio est simpliciter falsa, quamvis praemissae sint simpliciter verae. Et ideo errant d i c e n t e s quod per fallaciam accidentis ali­ quando concluditur falsum simpliciter, aliquando falsum secundum aliquem modum, et quod haec non est falsa simpliciter 'figura habet tres' sed est falsa secundum aliquem modum. Nam nulla est distinctio inter falsum simpliciter et falsum secundum aliquem modum, quia 8

30

11 triangulw1 ] figura O figura1 C, triangulw rtliqui 1 3 intelligit] intellige F 14 in . . . triangulw1 om. C 1 5 figura1] triangulus L 17 concluditur] concludit CF 22 significandum] signifi.canter F 28 simpliciter J et add. FL

CAP. 13, § 7. - 1 De duobus modis fallaciae accidentis dictum est supra, c. 6, § 2. 2 De reduplicativis in quibus ponitur haec dictio 'in quantum' ex professo agit Ockham, Scriptum in I Sent. , d. 12, q. 2 ( Opera Theologica III, ed. cit. , pp. 400406) et Summa Logicae, pars II, c. 16 (ed. cit. , pp. 289-296) . 3 Ockham hic incre­ pat Aegidium qui in Expositione, I, c. 3, dicit : "Notandum autem quod per falla­ ciam accidentis aliquando concluditur falsum simpliciter, aliquando concluditur falsum non simpliciter sed secundum aliquem modum ; ideo positi sunt duo para­ logismi. Nam primus deservit huic fallaciae ut concludit falsum simpliciter ; simpliciter enim concluditur falsum dicendo 'corvus est animai ; animai est album ; ergo corvus est albus'. Secundus vero paralogismus deservit huic fallaciae ut per eam concluditur falsum secundum aliquem modum ; nam si dicitur 'triangulus habet tres ; triangulus est figura ; ergo figura habet tres', haec conclusi o non est falsa sim­ pliciter, sed est falsa si intelligatur cum reduplicatione, ut si credatur quod figura habet tres sicut triangulus. P h i l o s o p h u s ergo ut insinuarct hoc, ait quod triangulus habet tres non in eo quod figura, sed in eo quod triangulus" (f. 24vb) .

74

LIBER I

quod est secundum aliquem modum falsum est falsum simpliciter, quia 'secundum aliquem modum' nec est determinatio distrahens nec diminuens. Similiter ista 'figura habet tres' nec est falsa simpliciter nec secundum aliquem modum, quia secundum nulum modum est falsa. Tunc enim scqueretur quod simpliciter necessarium esset falsum se­ cundum aliquem modum, et quod impossibile est verum secun�um ali­ quero modum, et multa talia absurda quae non nisi ab ignorantibus propriam vocem et modum loquendi concederentur. Et ideo d i c e n d u m est quod ista 'figura habet tres' nec est falsa simpliciter, nec secundum aliquem modum est falsa, sed est vera secundum omnem modum sibi convenientem. Et ideo ista non est conclusio in praedicto paralogismo, sed ista 'figura in quantum figura habet tres' vel 'triangulus in quantum figura habet tres', et ista est simpliciter alia propositio a priori et est simpliciter falsa ; et ista est conclusi o in praedicto syllogismo ; et ideo conclusio in praedicto syl­ logismo est simpliciter falsa et impossibilis et non tantum secundum aliquem modum. Unde sicut istae propositiones sunt simpliciter distinctae 'omne animai est homo' et 'aliquod animai est homo', et una est simpliciter vera et alia est simpliciter falsa, ita istae sunt distinctae propositiones 'figura habet tres' et 'figura in quantum figura habet tres', et una est simpliciter vera et alia est simpliciter falsa.

35

40

45

so

§ 8 Deinde cum dicit : Sed secundum hoc . . . [c. 6 ; 1 68b 6-10] , ostendit efficaciam istius fallaciae, dicens quod secundum istam fallaciam artifices et sapientes ab insciis arguuntur. Nam inscii tales paralogismos faciunt contra sapientes, et cum sapientes non possunt satisfacere inscio interroganti per distinctionem vel indistinctionem illorum quae proponit interrogans, vel sapientes concedunt conclusionem interrogantis, vel putantur ab interrogantibus dedisse quae non dederunt. S c i e n d u m quod aliquando convenientia inter aliquos sufficit ad hoc quod illud quod inest aliquo modo determinato uni ilorum, 34 i st a om. OF 35 quia . . . modum om. O secundum] per L 36 est] est O 37-38 et modum om. (hom.) W 37 et quod] quod etiam C est ] csset F 4 1 vera] e t add. COF 4 2 sibi (s-i scribunl OL W, si-i pro : syllogismi ? corr. ex si bi F) om. C 44 et i sta l quae F 45 est• om. FW 46 syllogismo l paralogismo FW 46-47 et . . . syllogismo om. FW

•..

.

CAP. 13, § 8. - 1 Deinde cu m dicit subnotant ut lemma COW cum dicit om. F Sed . . . hoe) quod secundum hoc L, om. reliqui. Sed cf. Aeg. rt transl. Boeth i 4 Nam] Et O 5 cum ] quod F 6 indistinctionem] in distinctioncm CL, om. W proponit] proposuerit C 10 a d hoc om. OF

5

to

CAP. 13 : DE RED U CTIONE PARALOGISMORUM IN IGNORANTIAM ELENCHI

t5

20

25

75

quod eodem modo insit alteri, et aliquando non sufficit de aliquo modo determinato ; et ideo sapientes aliquando concedunt conclusionem in­ terrogantis, et tamen putantur ab insciis male concedere, aliquando autem negant conclusionem, et tamen putantur dedisse, propter hoc quod dederunt unam aliam, quae videtur illam inferre, cum tamen non inferat in rei veritate. Verbi gratia, quando sunt aliqua synonyma, si utrumque supponat personaliter, quidquid per se praedicatur de uno et de alio ; et ideo sapiens concedens unam propositionem esse sicut aliam, putatur ab interrogante male concessisse, qui non potest perpendere quod sicut una est per se ita et alia. Sed quantumcumque una illarum non possit esse per se nisi alia sit per se, tamen una poterit esse nota alia exsistente ignota ; et ideo aliquando sapiens negans unam illarum esse notam, putatur dedisse eam esse notam, propter hoc quod dedit aliam esse notam quae infert eam. Et ideo efficacia istius fallaciae consistit in hoc quod etiam sapientibus est difficile satisfacere insciis syllogizantibus per huiusmodi paralogismos, immo frequenter inscii redarguunt sapientes quia eis non satisfaciunt tamquam insciis. Tamen n o t a n d u m quod frequenter sapientes in una materia, decipiuntur per istam fallaciam in alia materia. § 9

5

to

Qui autem secundum quid et simpliciter . . . [c. 6 ; 1 68b 1 1-16] . In ista parte ostendit quod paralogismi s e c u n d u m q u i d et s i m p l i c i t e r peccant contra elenchum, dicens quod paralogismi qui fi.unt secundum quid et simpliciter peccant contra elenchum quia accipiunt ac si idem esset negatio alicuius simpliciter accepti et alicuius accepti cum addito, quod tamen non est verum, quod negatio alicuius accepti simpliciter est negatio eius accepti non cum addito, sicut negatio albi est non album. Ita etiam negatio alicuius accepti cum addito est negatio eiusdem accepti cum eodem addito, sicut huius affirmationis 'album secundum pedem' est negatio 'non album secundum pedem'. 1 4 dcdisse] responsionern add. CLW 1 6 rei o m . C O F aliqua] nomina add. F 18 ese ] per 29 fallaciam ] et add. C 25 satisfacere] simul add. C 26 h uiwmo di ] huius codd. add. F materia ] non add. F se veram

CAP. 13, § 9. - 3 In . . . ostendit] p rar macula lrgi 11011 por esi irr r ostendit J i'h;losophus a dd. O pa­ ralogismi ] qui fiunt add. C 4-5 diccns . . . elench um orn . LFW 7-8 quod 1 addito ] cum tamen non si t sic. Sed fallacia es t negati o uni w et alterius, un de L 7 quod negati o J ncgatio enim F quod J quia W 8 est] simpliciter add. O non o m . OW s i cut ] sic enim C 9 eti a m om. O addito ] non add. O IO affirmarionis] affirmativi L, affectionis C •

•

76

LIBER I

Et ideo arguendo ab aliquo cum addito accepto ad ipsum simpliciter, et similiter arguendo a negatione alicuius cum addito ad negationem eiusdem sine addito, non est facere elenchum ; tamen videtur aliquando esse elenchus propter hoc quod nescitur quid est elenchus. S c i e n d u m est hic quod fallacia secundum quid et simpliciter dupliciter fit, vel syllogistice vel enthymematice. Si syllogistice, tunc proprie peccat contra elenchum, immo etiam contra syllogismum. Et tunc debet sic argui 'omne nigrum est non album ; iste est niger se­ cundum dentes ; igitur iste est non albus', tunc enim accipitur ac si album opponeretur nigro secundum dentes, sicut opponitur nigro ; vel sic : nullum album est non album ; Aethiops est albus secundum dentes ; igitur Aethiops non est non al bus. Si autem arguatur enthyme­ matice, tunc non ita directe peccat contra elenchum, nam tale poterit accipi medium per quod reduceretur in syllogismum, qui esset elenchus. Sicut si arguatur sic : 'Aethiops est albus secundum dentes ; igitur Aethiops est albus' est fallacia secundum quid et simpliciter. Si autem intelligatur tenere virtute istius mcdii 'omne album secundum dentes est album', et isto accepto pro maiori, non eri t paralogismus sed elen­ chus ; nam iste est bonus syllogismus : omne album secundum dentes est album ; Aethiops est al bus secundum dentes ; igitur Aethiops est al bus. § 10 Manifestissimi autem omnium [c. 6; 1 68b 1 7-21 ] . In ista parte ostendit quod i g n o r a n t i a e l e n c h i peccat contra elenchum, dicens quod de illis est manifestum quod peccant contra elenchum, nam propter hoc sic nuncupantur. Et quod ita sit ostendit ; nam quandocumque fit deceptio propter ornissionem alicuius illarum quattuor parti­ cularum, scilicet 'ad idem', 'secundum idem', 'sirniliter' et 'in eodem tempore', peccatur contra elenchum ; sed in paralogisrnis istius fallaciae fit fallacia propter ornissionem alicuius illarum particularum ; igitur etc. Unde in omnibus talibus est deceptio propter hoc quod contradictorium dirninute accipitur, nam si arguatur sic 'hoc est bonum ad hoc ; et

1s

�

25

30

...

-

-

21 album] albw F 22 est non in11. L non om. C Aethiops] non add, O 23 nonl C, om. rtliqui 25 accipi ] accipere F per quod reducereretur] quod ipsum redua:ndo F . reduceretur] reducetur C qui O, quod CLW, orn. F esset] fiet F 28 tenere] teneri OF 29 et] tunc F 30 bonus om. C

CAP. 13, § 10. - 5 propter hoc] ipsi F hoc om. O · nuncupantur] nuncupatur LW. Std cf triiI. Botthii 6 illarum ] istarum LW (ttiam fin. 9 L) 8 pectur] peccant LW, peccat O 9 fallacia] deceptio FW 1 1 hoc1] i llud F

s

10

CAP. 13 : DE REDUCTIONE PARALOGISMORUM IN IGNORANTIAM ELENCHI

15

20

77

non est bonum ad hoc ; igitur est bonum et non bonum', patet quod non accipitur contradictorium primi. Et eodem modo, propter talem diminutionem, est deceptio in alis. N o t a n d u m est hic quod ex ista littera manifeste patet quod ignorantia denchi in quam reducit P h i l o s o p h u s omnes para­ logismos, non est fallacia distincta ab aliis fallaciis 1 ; quia tunc seque­ retur vd quod essent quattuordecim fallaciae, scilicet tredecim de quibus actum est prius et ista quarta decima, vel sequeretur quod P h i l o s o p h u s doceret reducere eandem fallaciam in seipsam ; quorum utrumque est inconveniens. Et ideo, sicut dictum est 1 , redu­ cere omnes fallacias in ignorantiam denchi non est aliud quam osten­ dere quod nullus paralogismus secundum aliquam praedictarum fal­ laciarum est verus elenchus. § 11 Qui vero in eo quod sumitur [c. 6 ; 1 68b 22-26] . In ista parte ostendit quod paralogismi secundum fallaciam p e t i t i o n i s p r i n c i p i i peccant contra elenchum, et etiam paralogismi secundum non causam ut causam. De non causa ut causa probat per hoc quod in syllogismo, et per consequens in elencho, necesse est conclusionem accidere eo quod haec sunt, hoc est : propter ipsas praemissas. Sed in non causa ut causa est aliqua propositio propter quam non accidit conclusio, quia ea remota nihilominus sequeretur conclusio. Igitur etc. De petitione principii patet, quia in syllogismo, et per consequens in elencho, necesse est accidere aliud a praemissis ; sed in petitione principii non accidit aliud sed idem ; igitur non est ibi verus denchus. N o t a n d u m est hic primo quod in non causa ut causa est primo defectus in syllogismo ostensivo, pro quanto est ibi superfluitas, sed non est adhuc propter hoc deceptio ; sed quando respondendo con­ cluditur illud superfluum esse falsum propter falsitatem conclusionis, tunc primo est deceptio. . . .

5

10

1s

12 igitur ... non bonum F, CAP. 13, § 1 1 . probat F, o m . O

-

om.

reliqui

13 talem

om.

F

20 doceret] deberet L

4 principii f, om. reliqwi 9 nihilominw F, nihil minw reliqwi 15 propter hoc om. F respondendo] arguendo F

10 patet]

CAP. 13, § 10. 1 Secundum Aegidium ignorantia elenchi, ut est fallacia com­ munis, distinguitur formaliter ab aliis tredecim fallaciis ; cf. Expositio, I, c. 3 {f. 25ra-rb). 2 Supra, § l, lin. 7-1 1 . -

78

LIBER I

S e c u n d o n o t a n d u m quod ubi est petlo prinopn Slm­ pliciter et primo et principalissime ibi non est syllogismus, qwa tunc eadem conclusio accipitur inter praemissas.

1D

§ 12 Qui vero secundum consequens partes sunt accidentis... [c. 6 ; 1 68b 27-31 ] . In ista parte ostendit quod paralogismi secundum c o ns e q u e n s peccant contra denchum, et hoc sic : omnes paralogismi secundum consequens sunt secundum accidens ; sed paralogismi accidentis peccant contra denchum ; igitur omnes paralogismi secundum consequens peccant contra elenchum. Minor istius rationis probata est prius, maiorem declarat in assignando convenientiam consequentis et accidentis et in ostendendo differentiam eorum. Dicit igitur primo quod paralogismi qui fìunt secundum consequens sunt paralogismi accidentis, nam conscquens est pars accidentis, hoc est : paralogismi qui peccant secundum. consequens peccant secundum accidens, quamvis non e converso. Differentiam assignat per hoc quod accidens fit in uno solo, sed consequens fì.t in pluribus. lsta littera ab a l i q u i b u s 1 sic exponitur, quod fallacia accidentis fì.t ex uno medio variato, sed consequens fì.t ex hoc quod plura credimus esse eadem imer se quia sunt eadem uni tertio. Sed ista expo­ sitio non valet, nam manifestum est quod medium non variatur magis in fallacia accidentis quam in falacia consequentis. Ideo d i c e n d u m est quod intentio A r i s t o t e l i s est quod fallacia accidentis est ex hoc quod idem non variatum, propter hoc quod competit pluribus vel de eo verifì.cantur plura, quantumcumque sit unum et quantum 20 accipitur] acciperctur L CAP. 13, § 12. 5 sunt] paralogismi aJJ. F 9 et in . eorum om. F 13 Ditferentiam assignat] ditferentia asignatur 0 21 variatum CO". in variatur Cl, variatur 0 (cf. cap. 15, § 4, /in. 18) -

.

.

CAP. 13, § 12. - 1 Cf. Aegidius, Expositio, I, c. 4: "Si ergo in dicto paralogismo decipimur ex ipso medio, quia non credimus ipsum variari cum variatur, decipimur per fallaciam accidentis ; ideo accidens fit in uno solo, quia originaliter innititur medio variato. Sed si decipimur quia credimus antecedens esse idem antecedenti quia sunt eadem consequenti, decipimur per consequens. Ideo consequens fit in plu­ ribus, quod non semper fit per se loquendo ex uno termino variato, sed fit ex eo quod duo aliqua putantur esse idem, quod dupliciter contingit : vel quia putamus idem esse antecedens et consequens, vel quia putamus antecedentia esse eadem inter se" (f. 25va) .

5

10

15

1D

CAP. 1 3 : DE REDUCTIONE PARALO GISMOR U M IN IGNORANTIAM ELENCHI

25

79

ad rem et quantum ad significatum et quantum ad ilud pro qua supponit, concluditur unum de alia, modo eodem, verificari. Unde fallacia accidentis etiam medio exsistente hoc aliquo potest accidere, sed medio exsistente hoc aliquo non potest contingere falacia conse­ quentis ; et ideo oportet quod ad fallaciam consequentis, quando syl­ logistice arguitur, quod medium de pluribus verificetur. § 13

5

10

t5

Nam quae uni. . . [c. 6 ; 1 68b 31-34] . In ista parte probat P h i­ l o s o p h u s quod consequens est pars accidentis per talem rationem : fallacia consequentis fit per hoc quod, quia videmus aliqua plura verificari de eodem, credimus unum illorum de altero verificari. Sed quandocumque aliqua sunt eadem tertio, et tamen non sunt eadem inter se, tunc concludendo illa esse eadem inter se ex hoc quod sunt eadem tertio, est fallacia accidentis. Igitur quandocumque est fallacia consequentis, est fallacia accidentis. Maiorem ponit P h i l o s o p h u s dicens : Nam quae uni et e idem eadem, et si bi int,icem probamus esse eadem ; propter quod secundum consequens .fi t elenchus, hoc est : frequenter in talibus fit denchus secundum consequens. Minorem poni t dicens : Est autem non omnino verum, ut si si t secundum accidens, hoc est : quando ex hoc quod aliqua sunt eadem tertio non contingit inferre illa esse eadem inter se, tunc hoc faciendo est accidens, hoc est fallacia accidentis.

§ 14

5

Nam nix . . . [c. 6; 1 68b 34 - 1 69a 5] . Hic declarat quomodo in eodem syllogismo est fallacia consequentis et etiam fallacia accidentis, secundum praehabita. P r i m u m e x e m p l u m est de nive et cygno, quae sunt eadem albo, hoc est : de quorum utroque praedicatur 'album' . Unde potest paralogismus sic formari : omnis nix est alba ; omnis cygnus est albus ; igitur cygnus est nix. Hic est fallacia accidentis, nam quia 'nix' et 'album' non sunt convertibilia, non oportet quod de -25 etiam] est CW,

om.

F

CAP. 13, § 13. - 2 In . . . probat] Hic ostendit W probat] et ostendit add. F 4 quia om. LFW 13 ex] quamvis sit L 10 eidem] sunt add. F , sibi] etiam add. F 12 ponit] Philosophus add. C 14 contingit] est C, ostendit {o-t) O 15 tunc hoc] sed sic F , . hocl ] hic C, autem O CAP. 13, § 14. - 2 quomodo] quando CW 8 quia om. LW de eodem add. COF

" praedicatur] verificatur O

5 cygno] agna (etiam ira.fra) C , albo] albedine O convertibilia] et ideo add. L, unde ad. W , quod]

80

LIBER I

quocumque praedicatur ' album ' , quod de eodem praedicetur 'nix' ; et ideo quamvis cygnus sit albus, non tamen oportet quod cygnus sit nix. Est

10

etiam fallacia consequentis, quia non oportet quod de quo­

cumque praedicatur superius, quod de eodem praedicetur inferius : et ideo cum album sit aliquo modo co mm une et superius ad nivem, non oportet quod de cygno praedicetur ' nix' , de quo praedicatur ' album ' . ecundum

S

e x e m p l u m e s t de ratione Melissi, e t potest

ts

ratio sic formari : quod est factum habet principium ; quod est termi­ natum habet principium ; igitur quod est terminatum est factum. Hic est fallacia accidentis, quia quamvis ista ' esse factum' et ' esse termi­ natum' sint eadem tertio, scilicet 'ha bere principium', quia tamen non sunt eadem ilis omnibus modis, ideo non oportet quod sint eadem

:1

inter se ; et propter hoc est fallacia accidentis. Est etiam hic falcia consequentis, quia primo hic consequens ponitur, scilicet ' habere prin­ cipium' , et postea antecedens, scilicet 'esse factum' ; nam 'ha bere prin­ cipium' est in plus quam ' esse factum' .

T

ertium exe

m

p l u m est istud : quae habent eandem ma-

25

gnitudinem sunt aequalia ; sed tres homines et tres canes sunt aequales ; igitur tres homines et tres canes habent eandem magnitudinem. Hic est fallacia accidentis propter consimilem causam sicut in priori bus ; est etiam fallacia consequentis quia ' esse aequalia' est consequens et in plus quam 'habere eandem magnitudinem' . Ex praedictis concludit

P

hilo s o phus

30

quod cum sit osten­

sum prius quod paralogismi accidentis peccant contra elenchum, et nunc ostensum quod paralogismi consequentis sunt paralogismi acci­ dentis, manifestum est quod paralo gismi consequentis peccant contra elenchum. Tamen

hoc aliter perspiciendum

est,

scilicet per naturam

35

propriam consequentis ; et hoc quia ista est fallacia aliquo modo di­ stincta a fallacia accidentis, et ideo aliter solvenda est solutione generali quam fallacia accidentis, sicut patebit in s e c u n d o 1 •

No

tandu m

est hic quod

P

hilo s o phus

accipit aliqua

esse eadem tertio vel inter se pro praedicari de tertio vel pro aliquod 9 quocwnque) quo OF 13 nivem] et cygnum ll. LW 15-16 potcst . . . sic) prima ratio sic potcst F 19 quia om. LW 22 quia om. L hic C, haec LW, om . OF 29 et) tamcn est ll. F 35 hoc . . est) haec aut (a' pro aliter ?) solvenda sunt L 1: hoc) hic O 39 aliqua om. F 40-42 inter . . undc) quando aliquod tertium dc aliquibw duobw praedicatur, i ta quod in terti o sunt eadcm per prae­ dicationem et non per i dcn ti tatem n:alem, ita tamen quod illud tertium quod sic dc duobw praedicatur non supponit in propositione pro se, sed pro ilio dc quo praedicatur ; et F 40 pro1) secundum O, om. L .

CAP. 1 3, § 14.

.

-

1 Infra, lib. II, c. 13, § 3, lin. 37-83.

40

81

CAP. 13 : DE REDU CTIONE PARALOGISMORUM IN IGNORANTIAM ELENCHI

45

so

tertium praedicari de eis, et pro aliquo praedicari de alio, non tamen pro se sed pro eodem ; unde si aliquando inveniatur a P h i l o s o p h o quod subiectum et praedicatum sunt idem, est glossandum quod prae­ dicatum vere praedicatur de subiecto. Tamen de virtute sermonis d i c e n d u m est quod in nulla propositione ubi non praedicatur idem de se, subiectum et praedicatum sunt idem, immo non sunt idem, sicut in ista 'homo est animai' subiectum et praedicatum non sunt idem realiter, nec inter se ; similiter ista praedicata 'animai' et 'album' non sunt idem isti subiecto quod est 'homo', tamen praedicantur de eo, non pro se sed pro re. Et ita dicendum est de aliis. §

15

Qui vero in eo quod plures interrogationes [c. 6 ; 1 69a 6-16] . In ista parte ostendit quod paralogismi secundum p l u r e s i n t e r­ r o g a t i o n e s u t u n a m f a c e r e peccant contra elenchum, per talem rationem : omnis elenchus, sicut omnis syllogismus, est ex pro­ positionibus quarum quaelibet est una propositio ; sed paralogismus talis non est ex propositionibus quarum quaelibet si t una proposi rio ; igitur talis paralogismus non est elenchus. Maior est manifesta, mino­ rem probat. Nam 'propositio' et 'propositio una' sunt idem et definitio unius est defmitio alterius ; igitur quod non est propositio una, non est propositio. Sed quando enuntiantur plura de pluribus vel de uno, vel unum de pluribus, non est propositio una, quia propositic una est illa quae enuntiat unum de uno ; igitur tunc non est propositio et per consequens tunc non est verus elenchus. ...

s

lO

§ 16 Si igitur [c. 6 ; 169a 1 6-1 8 ] . Hic infert unam conclusionem, quae est quod si aliquis ad talem interrogationem quae plures est dederit unam . . .

41 et tt aliquo orn. L · : tamcn] tantum O pro1] per (etiam /in. 50) L 43 praedicatum1 ] non dd. C 43-44 praedicatum] sunt idem non identitate reali scd sunt idem tali modo quod unum, scilioet praedicatum, aliquando in praedicatione supponit pro subiecto et F 46 sunt1 . . . i=o om. F SO pro1] per L CAP. 13, § 1 5 . 6 una om. F 6-8 paralogismus . . . igitur orn. (horn.) O 6-7 paralogismus . . . propositio] ea quae ponuntur i n paralogismo peccante (cod. peccant ! ) secundum plures interrogationes non sunt propositiones F 7 si t una in v. L una] si t vera add. C 8 talis paralogismus om. F elen­ cbus] et peccat contra elenchum add. F 10-1 1 una . . . propositio] est propositio una nec e conveno L 1 1 vel] plura dd. F 13 est1 . . . quae orn. F uno] secundum Philosophum, II Perihermeneias dd. F 14 tunc non est] talis procesus non est syllogisticus, et per consequens nec F -

.

OCKHAM, OPDA PHU.OSOPHICA m

6

82

LIBER

l

responsionem, scilicet affirmativam, concedendo aliquam propositionem affirmativam, sivc fuerit de praedicato finito sive de praedicato infinito, erit elenchus, hoc est : vere redarguetur. Si autem non dederit unam affirmativam sed negativam, apparenter et non vere redarguetur. Verbi gratia, demonstrato homine et asino, si aliquis quaerat an ista animalia sint homines, si dicat quod sic, vere redarguetur per talem verum elen­ chum : isti sunt homines ; et iste asinus est de numero istorum ; igitur iste asinus est homo. Si autem dicat quod non sunt homines, redar­ guetur apparenter tantum, quia arguetur apparenter sic : isti non sunt homines ; et iste homo est de numero istorum ; igitur iste homo non est homo. S c i e n d u m est hic quod semper in paralogismo secundum istam fallaciam vel accipiuntur plures propositiones simpliciter et for­ maliter, vel per aequivalentiam. Sicut ista 'isti sunt homines' aequiva­ let istis : iste est homo et iste est homo - et hoc ex forma propositio­ nis - ; non sic est de ista : omnis homo est animai. Et ideo sicut ad pro­ positiones plures non est danda una responsio, sic ad talem propositionem aequivalenter plures non est danda una responsio affir­ mativa, quia aequivalet uni copulativae ; et ideo non plus potest ex illa afrmativa syllogizari quam ex copulativa, et propter hoc ex tali­ bus non fit syllogismus de quo est hic sermo, sicut nec ex copulativis.

5

10

1s

20

§ 17 Quare omnes . . . [c. 6 ; 1 69a 1 8-21 ]. Hic ultimo epilogat P h i l os o p h u s, concludendo ex praedictis quod omnes paralogismi redu­ cuntur in ignorantiam elenchi, sed illi qui sunt in dictione reducuntur quia concludunt apparentem contradictionem, alii autem quia peccant magis directe contra syllogismum. S c i e n d u m est quod paralogismi in dictione non ita mani­ feste peccant contra syllogismum sicut fallaciae extra dictionem ; nam syllogismi in dictione non omittunt dispositionem terminorum et propo�itionum in figura et modo, sicut patet hic : 'omnis canis currit ; caeleste sidus est canis ; igitur caeleste sidus currit', se d pecca t iste syllogismus propter multiplicitatem termini ; et ita directe, quamvis CAP. 13, § 16. - 6-7 redarguecur1-1) redargucretur (diana infra) C 12 arguctur) argucretur C 16 plues propositioncs inv. L 17 per] secundum F 18 et1 om. CO ;l iste1) ille CL ;, hoc ex ) haec est FW . hoc) est add. L 22 uni] propositioni F non om. F 24 sicut . . . copulativis om. F CAP. 13, § 17. - 3-4 reducuntur

om.

OF

5

so

83

CAP. 1 4 : DE CAt;SA DECEPTIONIS FALLACIARUM

15

3l

apparenter, per syllogismum habentem dispositionem terminorum et propositionum in modo et figura concluditur contradictorium dati a respondente. Unde omnes paralogismi in dictione, si termini essent instituti aliter ad significandum, retentis eisdem propositionibus et dispositione eadem in modo et figura, possent fieri veri syllogismi. Sed paralogismi extra dictionem peccant directe contra dispositionem propositionum in modo et figura. Patet quod in fallacia accidentis frequenter accipiuntur tantum propositiones universales aliquando omnes affirmativae in secunda figura, in fallacia secundum quid et simpliciter et in ignorantia elenchi sunt plures quam tres termini, in non causa ut causa accipitur una propositio superflua, et sic de alis. Et ita directe magis peccant contra syllogismum quam alii in dictione.

[CAPITULUM 14 DE CAUSA DECEPTIONIS FALLACIARUM ) § 1 5

to

15

Fallacia autem fit in his... [c. 7 ; 1 69a 22-25] . Ista est tertia pars principalis istius partis : Modi arguwdi in qua determinat de impotentia nostra iudicandi de defectibus praedictorum paralogismo­ rum, propter quam impotentiam decipimur per eos. Et primo ostendit quare decipimur per a e q u i v o c a t i o n e m et a m p h i h o­ l i a m, dicens quod decipimur per istas fallacias quia nescimus distinguere quod multipliciter accipitur, et quamvis aliquando sit hoc facile, tamen in aliquibus est difficile, sicut difficile est distinguere ista multi­ pliciter dieta : 'ens', 'unum', 'idem' , et huiusmodi. S c i e n d u m est quod illud multiplex quod unus faciliter distin­ guit alius difficiliter distinguit, et e converso ; et ideo nihil est multiplex quod ex se sit magis difficile ad distinguendum quam aliud. Et ideo ila multiplicia quae a l i q u i 2 vocant 'multiplicia secundum analol,

16 instituti] constituti L · . et] in L CAP. 14, § 1 .

- 10

21 fallacia] autem 11dd. C

23

una om.

F

multipliciter] dicitur et 11dd. F

CAP. 14, § l . - 1 Cf. supra, c. 2, § l .

Ut Aegidius, Expositio, I, c. 5 : "Notandum autem quod vera univocatio est solum in specie specialissima, ut probatur VII Physicorum ; in omnibus aliis universalibus �t aliquo modo multiplicitas. Sed 2

84

LIBER l

giam' non sunt ex se magis difficilia ad distinguendum quam alia, et aliqua illorum sunt faciliora ad distinguendum quam alia quae vocant 'pure aequivoca' . Et ideo difficultas ad distinguendum frequenter oritur ex hoc in scientiis, quod in diversis auctoribus, et etiam ab

eo-

20

dem, frequenter in diversis locis idem multipliciter accipitur ; et ideo quia difficile est omnes libros auctorum revolvere, et difficile est scire frequenter intentionem eorum, ideo frequenter difficile est distinguere aliqua talia multiplicia . Et ita est de istis nominibus ' unum' , ' ens' , et huiusmodi, quia auctores utuntur cis multum aequivoce in diversis

25

locis, propter quod de significatione eorum oriuntur diversae opini
In bis autem quae secundum compositionem . . .

[c. 7 ; 1 69a 25-27 ] .

O stendit quomodo decipimur per c o m p o s i t i o n e m e t d i v i­ s i o n e m, dicens quod ideo decipimur quia nescimus distinguere orationem compositam ab oratione divisa, sicut frequenter non diffe-

s

runt quantum ad veritatem et falsitatem. Unde

sciendum

quod quandocumque cum modo ponitur

dictum propositionis habentis aliquod singulare pro subiecto , necessario illi sensus convertuntur nec est possibile quod unus sit verus sine alio ; sicut ista ' Sortem currere est necessarium' non potest esse vera in sensu compositionis nisi si t vera in sensu divisionis, nec e converso ; et sic de aliis. Et ideo quando putatur quod eodem modo est in aliis habentibus terminos communes pro subiectis, est deceptio. -17 non om. F om. F i i eriam om. OF

S c i e n-

--

18 vocant) vocantur CO 19 ad distinguendum) distinguendi L 20-21 et . . . eodem om. LW 24 'ens' ) 'idem' tu/d. F

CAP. 14, § 2. - 3 Ostendit) Hic prum. (etiam § 3 7 quandocumque) quando F cum modo om. CF

et

20 et

§ 6) F 1 quomodo ) quando (eti11 injr11) C

huiusmodi multiplicitas aliquando est aequivocationis, aliquando cuiusdam analo­ giae. Aequivocationis autem multiplicitas est quando salurn nomen commune est, et secundum illud nomen nulla est unitas rei ... Vere ergo univoca non sunt distin­ guenda, nec etiam ea quac multum appropinquant ad veram univocationem. Cuius­ modi est analogia generum. Distinguenda ergo sunt aequivoca et analoga per attri­ butionem [f. 27ra], sed aequivoca est facile distinguere, quia salurn nomen com­ mune habent, analoga vero, quia aliquo modo concurrit ibi unitas rei per attribu­ tionem, ideo talia non est facile distinguere. Et quia ens, unum et idem huiusmodi analoga sunt, ideo dictum est quod non est idoneum ea dividere" (( 26vb-27ra).

to

CAP. 14 : DE CAUSA DECEPTIONIS FALLACIARUM

t5

85

d u m est tamen quod illud quod dictum est de tali propositione sin­ gulari intelligendum est de subiecto cuius pars non est terminus com­ munis ; et ideo sensus divisus istius 'hoc verum esse falsum est contin­ gens' poterit esse verus, quamvis sensus compositus sit impossibilis. § 3

5

10

Similiter autem et in his quae secundum accentum ... [c. 7 ; 1 69a 27-29] . Ostendit quare decipimur per a c c e n t u m, dicens quod propter hoc quod non possumus indicare quod orario intense et remisse prolata non significat idem, sed quia credimus quod signi­ ficat idem, vel in omnibus vel in pluribus. S c i e n d u m est quod accipit hic orationem large, pro omni voce. S e c u n d o s c i e n d u m quod in scripto accidit deceptio propter hoc quod credimus quod illud quod scribitur sive proferatur intense sive remisse significat idem.

§ 4

10

Eorum vero quae sunt secundum figuram dictionis ... [ c. 7 ; 1 69a 29-36] . In ista parte ostendit quare decipimur per paralogismos secundum f i g u r a m d i c t i o n i s ; et primo hoc facit, secundo ostendit hunc locum esse in dictione, i bi : Quare in h is. Dicit igitur primo quod decipimur per paralogismos secundum fi­ guram dictionis propter similitudinem dictionum, nam difficile est videre quae dictiones dicuntur similiter et quae dissimiliter ; nam qui posset hoc facere in omnibus, esset in multis prope verum ; quia qui sciret hoc facere quantum ad multa, per nullam fallaciam deciperetur, quia facile esset deprehendere in eis alias fallacias si fierent. Causam autem huius impotentiae, quae maxime habet locum quando com­ mutatur unum praedicamentum in aliud, assignat P h i l o s o p h u s 16 es] est CO CAP. 14, § 3. - 2 quae . . . accentum om. FW quae ] qui OL, quod C. Sed cf § § 4, 5, 6 et trallSI. Botriti i 3 per] secundum F 4 quod1] est add. F iudicare] videre L 5 significat1] significant CL 5-6 significat W, significant CL, signi fi cet OF 6 pluribus] ideo decip im ur add. C 7 large om. F 1 1 significat] significet F CAP. 14, § 4. - 2 quae . . . dictionis om. W quae] qui CO 1 3 praedicamentwn] p raedi ca tum COF

8 nam] quia F

12 quae] quia L

86

LIBER I

dicens quod causa est quia omne quod videmus praedicari de aliquo, opinamur significare tantum unum et hoc aliquid. Et huius causa est : quia 'ens', 'hoc aliquid', et huiusmodi, maxime praedicantur de sub­ stantia et uno in genere substantiae, ideo putamus quod omne quod praedicatur de aliquo significat tantum unum, sicut praedicabile in substantia significat tantum unum. N o t a n d u m est hic quod intentio P h i l o s o p h i in proposito est dare causam quare maxime decipimur per fallaciam figurae dictionis, et est ista : quia putamus quod omnes dictiones eodem modo significant illa quae significant, quod scilicet sicut aliqua dictio non significat aliqua plura, unum scilicet principaliter et aliud secundario, sed si significat plura, aeque primo significat plura, ita quod in definitione quid nominis non oportet aliquid poni in recto et aliquid in obliquo, - et ita est de illis quae sunt in genere substantiae -, ita etiam putamus quod si t de aliis dictionibus ; et quod sicut in illis quae sunt in genere substantiae non possunt esse aliquae dictiones non synonymae nisi significent res realiter distinctas, ita etiam putamus de aliis dictionibus ; et propter ista et consimilia putamus quod ita potest accipi una dictio post aliam sicut alia. Unde ista fallacia maxime decipit in scien­ tis particularibus et maxime quando metaphysice vel logice proceditur. Diffusius tamen de hoc dicetur in s e c u n d o 1 • S e c u n d o n o t a n d u m quod P h i l o s o p h u s aliter accipit hic 'hoc aliquid' et in libro Praedicamentorum 2 ; nam significare hoc aliquid vocat P h i l o s o p h u s in Praedicamentis significare unum solum, sicut ' Sortes' significat hoc aliquid, sed significare hoc aliquid in proposito vocat significare aliquid et non connotare aliud vel idem, vel non dare intelligere aliud. Quod maxime contingit in genere substantiae, immo in illis praecise est hoc verum universa­ liter, quia in nullo alio genere est hoc verum universaliter, quamvis secundum intentionem P h i l o s o p h i hoc solum sit particulariter verum in genere qualitatis 3 • Et hoc est quod dici t P h i l o s o p h u s -

-

--

15 opinamur] opinatur C, opinamw LW 1 8 de aliquo om. F significat] signifioet OF 23 significant1 ] significent OF quod scii. ] et quod L, etiam quod WN scilioet om. O sicut om. F 25 si om. OLW 27-28 quae . . . in] de LW 31 et] quod L potest ] possi t F 32 sicut) in add. L W 39-41 non . . . immo om. W 40 vel 1 om. C non] vult O, est add. L aliud] aliquid codd. , quoti correxi Quod] non add. F contingit ] conveni t F ·

C AP. 14, § 4. - 1 Infra , li b. II, c. 7. 2 Aristot. , Praedicamenta, c. 5 (3b 10-13) ; cf. Guillelmus de Ockham, Expositio in librum Praedicamentorum , c. 8, § 1 (ed. cit. , 3 Cf. Summa Log icae , pars III-4, c. 10 (ed. cit. , p. 8 1 0) . pp. 1 67-1 71).

15

:zo

25

30

35

40

CAP. 1 4 : DE CAUSA DECEPTIONIS FALLACIARUM 45

so

ss

60

87

quod : Unum et substantiam maxime videtur sequi hoc aliquid et ens. Quod sic debet intelligi, quod 'hoc aliquid' et 'ens' maxime praedi­ catur de substantia, hoc est de nomine quod praecise significat sub­ stantiam nihil connotando, et de uno, hoc est de nomine quod non significat unum et aliud connotat vel dat intelligere, sed praecise significat unum nihil connotando, sicut est de hoc nomine 'albedo', 'ca­ lor' et huiusmodi, quae sunt in genere qualitatis. Unde magis propria praedicatio est hic 'homo est ens' et 'homo est hoc aliquid', et similiter hic 'calor est ens' et 'calor est hoc aliquid' ; qua m hic 'quantitas est ens, vel hoc aliquid', 'pater est ens, vel hoc aliquid', et sic de aliis. Et hoc quia 'ens' et 'hoc aliquid', quando accipiuntur ut sunt nomina non con­ notativa, non praedicantur ita per se de istis nominibus 'quantitas' , 'ad aliquid', 'pater', 'filius', et huiusmodi, sicut de huiusmodi 'homo', 'animai', ' calor', 'albedo', et sic de aliis quae non sunt nomina conno­ tativa ; quia tamen putatur quod 'ens', 'unum', et huiusmodi, eodem modo praedicantur de eis, ideo frequenter decipimur per fallaciam figurae dictionis, quando putamus quod loco nominis non connota­ tivi potest poni nomen connotativum, et e converso. Sed de hoc in s e c u n d o patebit '·

§ 5

s

to

Quare in his quae secundum dictionem . . . [c. 7 ; 1 69a 36-40) . In ista parte probat P h i l o s o p h u s quod fallacia figurae dictionis est in dictione, per tres rationes. Prima ratio est ista : illa fallacia quae magis decipit considerando vel conferendo cum alio quam per se, est fallacia in dictione, cum tales collocutiones fiant per orationes, et fallacia quae est extra dictionem non minus decipit per ipsam rem quam per orationem. Sed figura dictionis magis decipit aliquem disputando vd conferendo cum alio. Igitur etc. Deinde et . . . [c. 7 ; 1 69a 40 - h 1 ] . Ponit secundam rationem, quae est quod per se ipsum cum aliquis accipit orationem, potest falli per 46 quod1] et L 49 unum et trp. p. aliud C 50 unum om. O nihil connotando om. OF 50-51 calor] color FW (ttiam /in. 53 F) 53 hic1 om. COW 56 ad om. OF 58 non om. F 60 praedicanrur] praedicentur FW 61 quando] scilicet a dd. F 62 potest] possit F Sed] Sicut OF Sed de hoc] De quo W 1

CAP. 14, § 5. - 2 quae] qui C

etiam L, om. OFW

' Infra, lib.

II,

c.

5 decipit F, est L W, om. CO

16, § 4, !in. 57-130.

!! per] ipsam add. F

lO et C,

88

LIBER I

hanc fallaciam ; igitur haec fallacia est in dictione, qu1a Haec ratio posset poni confirmatio praecedentis.

m

oratione.

Amplius fallacia [c. 7 ; 1 69b 1-2] . Ponit tertiam rationem quae est quod fallacia quae fit ex similitudine est in dictione ; sed ista fallacia fit ex similitudine ; igitur etc. Maiorem probat, quia similitudo est dictionis ad dictionem ; et - supple - haec fallacia non fit ex similitu­ dine rei ad rem ; igitur ex similitudine dictionis ad dictionem. Igitur est in dictione. ...

15

§ 6 In bis autem quae sunt secundum accidens [c. 7 ; 1 69b 3-6] . Ostendit quomodo decipimur per paralogismos a c c i d e n t i s, di­ cens quod deceptio accidit in illis eo quod non possumus iudicare inter idem et diversum et inter unum et multa ; nam non omnibus praedicationibus quibus aliqua praedicantur de aliquo praedicato praedican­ tur de subiecto, nec e converso. S c i e n d u m est quod non est fallacia accidentis ex hoc quod non possumus iudicare quando medium est unum et quando est multa, sicut a l i q u i 1 exponunt. Nam hoc facile est videre an medium sit multa vel unum, sicut facile est videre an discursus factus sit ex tribus terminis vel ex quattuor ; et ideo falsum est quod m u l t i dicunt quod paralogismus accidentis est ex quattuor terminis, immo est ex ...

1 8 ex om. OLF similitudine trp. p. dictionem LP om. W 19 est ] fallacia add. LP

igitur1 om. L

18-19 Igitur . . . dictione

CAP. 14, § 6. - 2 quae] qui C 5 non] in add. O :Hi praedicationibus] in add. O 10 hoc] hic C, lectio dubia F 1 2 ex om. CF quattuor] sit bonus idem (pro : syllogismus) add. F

CAP. 14, § 6. 1 Aegidius, Expositio, I, c. 5 : "Notandum autem quod in fallacia -

accidentis haec tria se ha ben t per ordinem : primo enim per medium diversificatur et variatur ; secundo medio variato, qualiter habet vim multorum terminorum ; tertio quia medium est multa, virtute medii maiores extremitates non possunt co­ eludi de minoribus. Decipimur ergo per fallaciam accidentis, quia nescimw cogno­ scere quando medium manet idem et quando diversificatur, et quia manens medium idem habet vim unius, diversificatum vero habet vim multorum, non cognoscendo autem quando medium manet idem et quando diversificatur non cognoscimw quando accipitur ut unum et quando ut multa, et quia si accipitur ut multa minor extremitas extraneatur a medio et accidit ei , non cognoscendo quae dieta sunt non cognoscimw qualibus praedicationibus minores extremitates accidunt rei subiectae si ve medio" (f. 27v) ; cf. etiam textus Aegidii citatus infra, li b. Il, c. 9, § 2, nota 3 (p. 231).

5

10

CAP. 14 : DE CAUSA DECEPTIONIS FALLACIARUM

ts

�

zs

30

Js

40

89

tribus, nec aliquis terminorum plus variatur in fallacia accidentis quam in vero syllogismo. Sed ex hoc decipimur per paralogismos accidentis quia non pos­ sumus iudicare inter idem et diversum, quantum ad modum praedi­ candi ; quia scilicet credimus quod quando aliquid praedicatur de ali­ quo, quod propter hoc quidquid praedicatur de uno illorum praedicatur eodem modo de reliquo, et ita credimus quod quodlibet idem praedicatur de utroque eodem modo ; et non iudicamus quod diversum praedicatur de uno et diversum praedicatur de reliquo, vel non iudi­ camus quod diversum praedicatur uno modo de uno illorum et di­ versum et non idem praedicatur de ali o eodem modo. Verbi gratia : quia scimus quod 'animai' praedicatur de homine, si tunc credamus quod omne idem quod praedicatur de animali praedicetur de homine, - puta quod quia ' asinus' praedicatur de animali, quod ideo praedi­ cetur de homine -, decipiemur per fallaciam accidentis, eo quod non possumus iudicare inter idem, quod praedicatur de animali et de homine, et inter diversum, quod scilicet praedicatur de animali et non de homine. Eodem modo si non possumus iudicare inter idem, quod prae­ dicatur de homine et de animali universaliter, et inter diversum, quod praedicatur de homine universaliter et non de animali universaliter, decipiemur per fallaciam accidentis. Et eodem modo exponendum est quod dicit A r i s t o t e l e s quod non possumus iudicare inter unum et multa. Et hoc est quod P h i l o s o p h u s dicit quod non q uibuslibet praedicationibus omnia hoc et rei acddunt 2 hoc est : non omnia eodem modo praedicationis praedicantur de aliquo praedicato, et rei, hoc est : subiecto de quo verificatur ilud praedicatum, nec e converso ; et ideo si non possumus iudicare talia diversa praedicata et multos modos praedicandi, sed reputamus omnia praedicari uno modo et non multis modis, decipie­ mur per falaciam accidentis. 19-20 praedicatur] praedicetur (etiam /in. 21) F 21 utroque ] et add. F 22 praedicatur1 OF rcliquo] alio O, altero F 25 quia om. CF 26 i dem] illud F 37 quibuslibet ] cuiuslibet L, quolibet O, quocumque W ; qualibus tran.sl. Boethii et Aeg. 38 hoc' J haec LW (etiam traiiSI. Bodhii ti Atg.) : et] etiam C 39 est] de add. F 42 uno] eodem F modis] eodem modo O, om. F om.

2 Verba autem translationis boethianae sunt : "neque qualibus praedicationibus omnia haec et rei acciderunt", (Aristot. Lat. , VI, 1 -3 cit. , p. 1 8) ; quae sic exponit Aegidius, Expositio, I, c. 5 : "neque qualibus praedicationibus, id est secundum qualia attributa, omnia haec, id est minores extremitates , accidunt rei subiectae, id est medio" (f. 27vb) . Ockham igitur textum corruptum legit et suo Marte interpretavit.

90

LIBER I

§ 7 Similiter autem et in his . . . [c. 7 ; 1 69b 6-9) . Ostendit quomodo decipimur per paralogismos c o n s e q u e n t i s. Et dicit quod hoc contingit dupliciter. Uno modo, quo decipimur per paralogismos ac­ cidentis, et hoc quia consequens est pars accidentis 1 • Alio modo, speciali, quia scilicet non possumus iudicare quod antecedens potest se­ parari a consequente, sicut videmus quod consequens non separatur ab antecedente. S c i e n d u m quod P h i l o s o p h u s non loquitur hic de se­ paratione reali, sed loquitur de separatione quae est negatio, quae fit per propositionem negativam ; et tunc est sensus quod : quia videmus quod consequens non separatur ab antecedente, hoc est : impossibile est antecedens verificari de aliquo et consequens vere negari ab eodem, ita credimus quod impossibile est quod consequens verificetur de ali­ qua et tamen quod antecedens vere negetur ab eodem ; et quando ita est, faciliter decipimur per fallaciam consequentis.

5

to

t5

§ 8 In his vero q uae sunt . . . [c. 7 ; 1 69b 9-1 2) . Hic ostendit quomodo decipimur per i g n o r a n t i a m e l e n c h i et per secundum quid et simpliciter, dicens quod in istis fit fallacia eo q uod paene - id est fere - ; nam quasi nihil differt aliquid sumptum simpliciter et sumptum cum addito, sive sit determinatio respectu ipsius simpliciter sumpti, sive non secundum idem, vel non ad idem, vel non simpliciter, vel non in eodem tempore. Unde s c i e n d u m quod in istis fìt fallacia co quod non sumus potentes iudicare quod multum refert, quantum ad veritatem propositionis, ponere aliquid cum addito vel non cum addito, et ideo decipimur quia cred.imus quod paene est idem aliquid sumptum sinc addito et cum addito. 5 e t . . . accidentis om. (hom.) OW accidentis] anCAP. 14, § 7. - 4-5 quo . . . quia] quando F tecedentis F 6 quia J quando F antecedens J non add. co dd. (txcryto O) . quod exp unxi 7 a con­ sequente ] ab antecedente O sicut vidcmus ] sic non videtur C quod ] quando F non habent ante videmus codd quod emtndavi (�(. infra, /in . 1 1 ss. ) 1 1 videmus] vi detur OF 14 est] sit F .•

CAP. 14, § 8. - 2 vero O, enim CLF, aucem W 4 istis] h i s F 5 diffi:rr] differunr L 6 cu m ] ali q uo add. L addito] additione F 10 non cum] sine O 12 er] non add. O

CAP. 14, § 7.

-

1

Cf.

supra ,

c.

1 3 , § § 12-14.

s

tO

CAP. 1 5 : DE SUFFICIESTIA TREDECIM LOCOR U M SOPHISTICORUM

91

§ 9

5

lO

ts

Similiter a utem et in his ... [c. 7 ; 1 69b 1 2-1 7 ) . Hic ostendit qua­ modo decipimur per t r e s a l i a s f a I l a c i a s, quia in ornbus illis est fallacia in eo quod paene. Et hoc quia non subtiliter discernimus definitionem propositionis, quod scilicet multum refert ponere propositionem simpliciter unam vel propositionem etiam aequiva­ lenter plures ; et ideo si eodem modo proccdimus per propositionem quae plures est sicut procedimus per propositionem unam, decipimur per fallaciam quae est unam interrogationem ut plures facere. Et similiter quia non subtiliter discernimus definitionem syllogismi, quod scilicet non debet habere aliquid superfluum, dccipimur per fallaciam quae est non causa ut causa ; vel quia debet concludere aliud a prae­ missis, decipimur per petitionem principii. Et ita omnes praedictae quinque fallaciae decipiunt in eo quod paene, quia scilicet non discernimus inter aliquid sumptum sine addito et cum addito, vel inter propositionem unam et non unam, vel inter syllogismum vcrum et non verum.

[CAPITULUM 1 5 DE SUFFICIENTIA TREDECIM LOCORUM SOPHISTICORUM ) § 5

l

Quoniam autem habemus secundum quot fiunt apparentes syllogismi ... [c. 8 ; 1 69b 1 8-20] . Ista est quarta pars principalis istius partis : Modi autem arguendi 1 , in qua parte P h i l o s o p h u s com­ parat syllogismum sophisticum ad alias syllogismos. Et dividitur ista pars in duas, nam primo P h i l o s o p h u s probat unam conclusioCAP. 14, § 9. - 4 in . . . paene] ex qua non iudicamus inter propositionem quae plures est et inter illam 6 etiam ] et C, om. O 6-7 aequivalenter] aequivalentem OF 10 quia ] quando F 12-13 ve! . . . praemissis ] quando etiam credimw praemissas esse magis veras quam conclwionem et magis evidentes cum tamen ita non sit F 14 quinque] tres F 1 4- 1 5 quod pacnc ] vcl ex eo F 15 sci­ licer om. F quae una est F

CAP. 15, § 1 . - 6 Modi . . . arguendi

CAP. 15, § l. - 1 Supra,

c.

s.

/in . F autem

2, §

l.

om.

OL

92

LIBER I

nem quasi praeambulam et necessariam ad propositum ; secundo exsequitur de principali intento, i bi : Est autern sophisticus 2 . In prima parte intendit istam conclusionem, quod syllogismus sophisticus fìt secundum tredecim locos sophisticos praehabitos. Et est ratio sua ista : secundum eosdem locos et secundum tot fìt syllo­ gismus sophisticus secundum quot fìt syllogismus apparens et non exsistens ; sed syllogismus apparens et non exsistens fìt secundum praedictos locos sophisticos ; igitur syllogismus sophisticus fìt secundum praedictos locos sophisticos. Circa istam rationem sic procedi t : primo ostendit maiorem, secundo minorem, tertio infert conclusionem. Se­ cunda pars i bi : Apparens autern secundurn particulas 3 ; tertia, in fine istius partis, i bi : Quare habernus Prima pars dividitur in tres quia primo ponit maiorem ; secundo exponit eam, ibi : Dico autern ; ter­ tio resumit eandem et probat, ibi : Quoniarn autern habernus. Dicit igitur primo quod, quia habemus secundum quot locos fìunt apparentes syllogismi, habemus etiam secundum quot locos fìunt syllogismi sophistici et elenchi sophistici. '·

10

15

20

25

§ 2 Dico autem [c. 8 ; 1 69b 20-29] . In ista parte exponit P h i l o­ s o p h u s praedictam maiorem dicens quod non solum vocat 'syl­ logismum sophisticum' illum qui videtur syllogismus et elenchus et non est, cuiusmodi est syllogismus peccans in forma, sed etiam 'syllogismum sophisticum' vocat eum qui non est conveniens, quia scilicet non fìt ex veris sed ex falsis, et huiusmodi vocatur 'syllogismus peccans in materia' . Differunt autem isti syllogismi sophistici quia unus est proprius tentativae alius est proprius sophisticae, quae distinguitur a tentativa. N am syllogismus peccans in materia est proprius tentativae, quia illi qui non arguunt ex veris sed ex falsis, proprie sumunt experi­ mentum de ignorantia alicuius. Et quod hoc conveniat tentativae, pro­ bat : quia dialectica potest syllogizare falsum propter ignorantiam eius ...

11 intenditl Philosophus tJdd. F

16-17 igitur. . . sophisricosl igitur

etc

W,

om.

CO

CAP. 15, § 2. - 2-3 Philosophus o m . F 7 huiusmodil syllogismus tJdd. F 9-10 proprius1 tentati va l proprie tentativus alius proprie sophisricus, qui disc. a tentativo F 9 quae l qui L 1 0 pro­ 12 quodl ex OF conveniatl communicat O, arguit F prius tentativael proprie tentativus F 12-13 probat o m . OF ..•

2

Infra, c. 1 6 , §

l.

3

Hic infra, § 4.

' Hic infra, §

5.

5

10

CAP. 1 5 : DE SUffiCIENTIA TREDECIM LOCORUM SOPffiSTICORUM

ts

�

25

30

35

40

93

qui respondet ; sed non nisi pro parte illa quae est tentativa ; 1g1tur tentativae est syllogizare ex falsis et per consequens per syllogismos so­ phisticos peccantes in materia. Sed non syllogizat per peccantes in forma, quia per tales syllogismos non accipitur experimentum de ignorantia alicuius, cum tales fiant contra sapientes. Igitur tentativa non syllogizat per syllogismos sophisticos peccantes in forma, et ita oportet sophisticam per tales syllogizare. Ex ista declaratione vult accipere quod intendit de syllogismis sophisticis peccantibus in forma et non in materia. Et ideo falsa est expositio a l i q u o r u m 1 qui dicunt quod P h i l o s o p h u s in­ tendit hic quod eadem via sumendi sunt syllogismi sophistici tam peccantes in forma quam peccantes in materia, et quod syllogismi peccantes in materia fi.unt secundum praedictos locos sicut syllogismi pecantes in forma. Quod enim hoc sit falsum manifeste patet, quia aliquando, immo frequenter, est syllogismus peccans in materia qui secundum nullam fallaciam pecca t ; patet de isto syllogismo 'omnis homo est animai ; omnis asinus est homo ; igitur omnis asinus est animai' et de consimilibus, in quibus patet inductive quod nulla est ibi fallacia. Ideo s c i e n d u m est quod 'syllogismus sophisticus' tripliciter accipitur, scilicet large, stricte et strictissime. Primo modo accipiendo 'syllogismum sophisticum', syllogismus peccans in materia, quia accipit aliquam praemissam falsam, est syllogismus sophisticus. Stricte, syllogismus sophisticus est syllogismus peccans in forma, quia scilicet est apparens syllogismus et non est ; et ita 'syllogismus sophisticus' et ' apparens cum non exsistentia' sunt idem et quantum ad contenta et quantum ad quid nominis. Strictissime dicitur 'syllogismus sophisticus' syllogismus apparens et non exsistens, inferens falsum ex veris, vel apparens falsum, vel ex iis quae videntur vera ; et isto modo omnis syllogismus sophisticus est apparens, sed non e converso. Et de tali syllogismo sophistico loquitur in proposito, et hoc quia loquitur prin­ cipaliter de syllogismis apparentibus, non quibuscumque, sed de syllo15 per1] secundum F 15-16 sophisticos om. F 16 syllogizat per J sicut per syllogismos F 18 tales J etiam add. F 20 tales J peccantes in materia add. F 21 vult a ccipere J intendit Philoso23 aliquorum] Opinio Aegidii (abbr. eg.) falsa notat i11 mg. C 26 syllogismi] simiphus F 27 enim om. LFW 29 peccatj consequens add. O 30 et] ita est add. L, sic add. W liter F 41 ve! apparens falsum om. F 43 loquitur1] Philosophus 40 ex veris trp. p. falsum ( /in. 41) O add. o

CAP. 15, § 2. - 1 Sic exponit bune locum etiam Aegidius , Expositio, I, c. 6 (f. 28rb-va). Vide infra, § 3, notam 1 .

94

LIBER l

gismis et elenchis apparentibus qui in disputatione sophistica, quae est apparens et non exsistens, fiunt ad concludendum oppositum positi a respondente. Et talis syllogismus sophisticus stricte vocatur 'decepto­ rius' , quia scilicet facit credere verum esse falsum vel e converso. Et ideo hic est syllogismus apparens et non exsistens 'omnis homo est animai ; album est animai ; igitur album est homo', quia deficit contra naturam syllogismi , et tamen non decipit, quia non facit falsum appa­ rere verum ncc e converso ; et ita strictissime non est syllogismus sophisticus. S e c u n d o s c i e n d u m quod P h i l o s o p h u s vocat hic scientem, in aliqua scientia, qui non credit falsum esse verum nec e converso in tali scientia, et scit veritates illius scientiae nec errat circa aliquam illarum ; et ideo tentativa per syllogismum peccantem in ma­ teria numquam sumet experientiam de eius ignorantia, sed magis de sci.entia, quia bene respondebit ad interrogata ; et ideo tentativus cessa bit a disputando contra eum. Quia tamen possibile est quod aliquis sciat aliquam veritatem in aliqua scientia speciali, et tamen quod ne­ sciat eam defendere propter ignorantiam fallaciarum, ideo adhuc con­ tra talem poterit sophista disputare ; et accipiet experimentum ignoran­ tiae ipsius in logica, non tamen accipiet experimentum ignorantiae ipsius in illa scientia speciali. Et hoc est quod dicit P h i l o s o p h u s : sop histici elenchi, et si syllogizent contradictionem, - scilicet apparenter - , non manifestum Jaciunt si ignorant, hoc est : inducunt experimentum si re­ spondens sit ignorans in illa scientia speciali, quia contra scientes scien­ tias speciales sophistae utuntur syllogismis sophisticis peccantibus in furma.

•s

so

55

60

65

�

§ 3

Deinde cum dicit : Quoniam autem habemus . . . [c. 8 ; 1 69b 30-40] , resumit eandem maiorem quam prius, et probat eam, dicens quod manifestum erit per dicenda quod per eandem viam habemus syllogismos sophisticos et apparentes. Et hoc probat sic : omnis s yllogismus apparens tantum uni, puta audienti, potest esse sophisticus re­ spendenti, et similiter idem syllogismus qui primo est apparens tantum - 49 omnis Dm. F 56 veritates] veritatem OFW 60 a Dm. LFW ,; dispu45 et Dm. C 61-65 et . . . speciali Dm. (hDm.) W 62 fallaciarum] faciendi falam C tando] disputare F 63-64 ignoranriae Dm. OF 64 ignorantiae1 Dm. L 66 si Dm. CO 67 non] tamen add. F L ignorane] ignorent F, ignorat triiI. Boethii est] non add. F si1] iste add. F

CAP. 15, § 3. - 2 Deinde . . . dicit Dm. W : cum Dm. CF, dicit Dm. (ultra) F 6 eue] apparens et alii potest es ad. L li sophisticus] valet ad. L

4 erit] est LFW

5

CAP. 1 5 : DE S UFFICIENTIA TREDECIM LOCORUM SOPHISTICORUM

10

15

:1

25

30

35

40

95

alicui, postea potest esse eidem sophisticus ; et manifestum est quod omnis syllogismus sophisticus est apparens ; igitur manifestum est quod per quamcumque viam potest esse syllogismus apparens, potest per eandem fieri syllogismus sophisticus, ex quo quicumque qui est apparens potest esse sophisticus. Antecedens istius rationis satis patet. Nam audiens syllogismum apparentem potest reputare con­ clusionem esse veram, quae in rei veritate est vera, et potest credere quod sequitur ex praemissis, quae tamen in rei veritate non sequitur ; et tunc sibi erit tantum apparens et non sophisticus, quia circa conclu­ sionem non decipitur, cum ipsa sit vera per positum ; sed interrogatus, puta respondens, potest credere eam esse falsam ; et tunc est sibi syllo­ gismus sophisticus, quia credit conclusionem prius negatam sequi ex praemissis quae videntur inferre conclusionem, et tamen non inferunt ; et ita redarguitur. Et hoc est quod dicit : nam secundum q uod videtur audientibus velut interrogata syllogizare, hoc est : sicut videtur audientibus quod illa quorum opposita prius dedit respondens sequuntur, ita et secundum hoc respondenti videbitur, hoc est : ita poteri t videri respondenti quod opposita illorum quae concessit sequuntur ; et tunc audien­ tibus tantum erit syllogismus apparens, sed respondenti erit syllogismus sophisticus. Et ita per eadem fiunt syllogismi falsi, hoc est syllogismi concludentes falsa, et syllogismi apparentes ; quia quilibet syllogismus sophisticus et deceptorius concludens potest esse apparens, sicut est manifestum de se, et nunc ostensum est quod quilibet syllogismus apparens potest esse sophisticus. Quod etiam idem syllogismus poterit esse primo respondenti apparens et postea sophisticus, patet ex hoc quod aliquando poterit inferre conclusionem veram, apparenter et non exsistenter ; et postea quando inceperit disputare poterit credere eam esse falsam, et tamen postea poterit concludi per syllogismum apparentem sibi ; et tunc erit sibi sophisticus. Et hoc est quod dici t : quod enim non interrogatus arbitratur esse dandum, hoc est : illam conclusionem quam aliquis, propter ali­ quas praemissas non inferentes conclusionem, arbitratur eam esse veram, quae in rei veritate est vera, potest postea arbitrari esse falsam ; et si primo in disputatione, negata ea, postea fiat sibi ille syllogismus 8 eidcm] idem LW 11 qui o m . F 1 5 sequitur1] sequatur F 17 cum . . . sit] quia. . . est L W 18 esse J non add. C 1 9 negata m J necesriam C 21 dicit] Philosophus add. F 29 deceptorius J deceptionem L 31 sophisticus J igitur etc. add. F 32 poteri t] possit F 34 apparenter. . . exsistenter] apparentem . . . exsistentem L 37 dicit] Philosoph us add. F 37 non interrogatus inv. O non] nunc (sed co". ?) C 40 arbitrari] eam add. LW

96

LIBER l

qui primo erat sibi tantum apparens, concedet eandem conclusionem quam prius negavi t propter apparentiam illius syllogismi ; et per consequens tunc erit sibi sophisticus. Et ita per eadem per quae fit syllogismus sophisticus, fit elenchus. Verumtamen dici t P h i l o s o p h u s quod ali quando con tingit quod eo ipso quod aliquod falsum proponitur vel interrogatur, statim apparet esse falsum ex modo interrogandi, sicut in accentu et in com­ positione et divisione, et forte aliquando in figura dictionis apparet statim esse incongruum ; et ita isti loci aliquando sunt minus apri ad decipiendum quam ali. Concludit autem P h i l o s o p h u s maiorem quod propter ea­ dem propter quae fit apparens elenchus, propter eadem fiunt sophistici syllogismi, hoc est Jalsorum syilogismi. S c i e n d u m, sicut tactum est prius, quod 'syllogismos falsorum' vocat syllogismos concludentes falsa secundum responsionem primam respondentis. Et quod dicunt a l i q u i 1, quod P h i l o s oP h u s loquitur de syllogismis peccantibus in materia, hoc est de syl­ logismis habentibus aliquam praemissam falsam, est manifeste falsum, quia in talibus nulla est fallacia frequenter. Nec declaratio e o r u m ad hoc probandum valet in aliquo. Nam quando dicunt quod imme­ diate per tales locos decipitur aliquis per syllogismum peccantem in forma, et postea, concessa conclusione falsa, conclusio illa fit praemissa in alio syllogismo peccante in materia, et ita mediate syllogismus pec­ cans in materia fit per talem fallaciam : si istud sufficeret, optimus syllogismus, immo demonstratio, fieret per talem fallaciam. Probatio : nam neget aliquis aliquam propositionem veram, quam credit esse falsam ; postea probatur sibi illa per syllogismum peccantem in forma ; 54 falso rum syllogismi C, fa lla cia rum syll. O, falcia (figura L, om. W) fals. syllogismorum LFW 63 conclusio illa fi.t] conclusa fit (sit OL, om. F) illa (ita L) codd. , qwod comxi tx Aeg. (cf nota 1) 65 si ] sed L, sed si F 68 probatur] probetur F

CAP. 15, § 3. 1 Aegidius, Expositio, I, c. 6 : "Notandum quod dupliciter pos­ sumus estendere quod per eadem principia sumuntur paralogismi peccantes in forma et in materia. . . Prima via sic patet : illa enim eadem propositio quae est conclusio syllogismi peccantis in forma, potest esse praemissa in peccante in materia ... ; cum ergo ille syllogismus peccans in forma innitatur loco sophistico, ut aequivocationi, loci sophistici non solum erunt principia syllogismorum peccantium in forma, sed etiam peccantium in materia, aliter tamen et aliter, quia peccantium in forma sunt prin­ cipia directe et immediate, peccantium vero in materia sunt principia ex conse­ quenti et mediate" (f. 29ra). His conformiter exponit etiam litteram. -

..s

so

55

60

65

97

CAP. 1 5 : DE SUmCIENTIA TREDECIM LOCORUM SOPIDSTICORUM

70

talis redarguetur et decipietur per syllogismum peccantem in forma. ma conclusio, prius negata et postea conclusa, poterit esse principium in demonstratione ad concludendum aliquod verum ; et per consequens demonstratio ila capiens propositionem prius negatam et postea con­ clusam per syllogismum peccantem in forma, esset syllogismus so­ phisticus et peccar et per fallaciam ; quod non est verum. § 4

s

to

ts

�

25

Est autem apparens . . . [c. 8 ; 1 69b 40 - 1 70a 9] . In ista parte pro­ bat P h i l o s o p h u s minorem principalis rationis, sic : quot modis contingit aliquam condicionem veri elenchi deficere, tot modis fit syllogismus apparens ; sed secundum praedictos tredecim locos con­ tingi t aliquam condicionem veri elenchi deficere. Quod declarat in­ ductive. N am si in syllogismo ad impossibile deducatur ex impossi­ bilitate conclusionis ad impossibilitatem alicuius propositionis propter quam non sequebatur conclusio falsa, est non causa ut causa ; et manifestum est quod est ibi defectus alicuius condicionis veri elenchi, quia ibi est aliquid superfluum propter quod non sequebatur conclusio. Similiter qui peccant in eo quod duas interrogationes faciunt unam, peccant propter defectum elenchi, qui debet esse ex propositionibus unitis. Similiter est quando propter identitatem alicuius termini videtur aliquid accidere quod non accidit, sicut in falacia accidentis, est ap­ parens syllogismus propter defectum alicuius condicionis veri elenchi. Et hic n o t a 1 quod fallacia accidentis bene contingit ex identitate medii ; nam propter hoc quod medium est unum et non variatum, frequenter creditur quod quando aliqua duo praedicantur de ilio uno non variato, quod propter hoc unum ilio rum praedicatur de alio ; et ita ex hoc est frcquenter fallacia accidentis et numquam est ex varia­ tione medii. Similiter paralogismi consequentis, quod est pars acci­ dentis, peccant propter defectum alicuius condicionis veri elenchi, sicut paralogismi accidentis. Sirniliter paralogismi concludentes oppositum concessi a respondente secundum vocem et non secundum rem, sicut CAP . 15, § 4. - 12 &ciunt unam] ut unam fac. F 1 5 accidentis] tunc IU!d. F 15-16 est syllogismw] Wltum , et hoc tZdd. F , o m . (infili/! /in.) L 1 8 non o m . L variatum] variatur C O 1 9 aliqua 20 pracdicatur] praedicetur F 21-22 variatione] varietate F 22 medii] sed ex va­ om. F rietate medi est fal pencs tertium modum aequivocationis IU!d. F ..•

CAP. 15, § 4. OCUIAM ,

-

l

Vide supra,

OPBI PJISOPHICA m

c.

6, § 2,

c.

13, § 1 2 ; infra, lib. n,

c.

9, § 2.

7

98

LlBER I

paralogismi aequivocationis et ali , peccant propter detectum veri elenchi. Et hoc idem accidit - esse talem defectum veri elenchi propter defectum alicuius condicionis contradictionis, scilicet si non ad idem vel non secundum idem vel non similiter vel non in eodem tempore, sicut contingit in ignorantia elenchi. Similiter quando fi.t syllogismus propter hoc quod idem ponitur in praemissis quod est conclusio, fi.t syllogismus apparens propter defectum alicuius condi­ cionis veri elenchi. Ex istis sequitur conclusio, quod tot modis, scilicet secundum tredecim locos praedictos, potest fieri syllogismus apparens.

30

§ 5 Quare habemus . . . [c. 8 ; 1 70a 9-1 1 ] . Hic infert conclusionem prin­ cipalem istius capituli, quae est quod secundum praedictos tredecim locos sophisticos fi.unt omnes paralogismi, hoc est omnes syllogismi sophistici ; nam secundum plura non fi.unt, sed secundum ea quae dieta sunt fi.unt omnes. N o t a n d u m est quod illud quod dictum est de aequivocatione et quibusdam aliis, quod 'non concludunt oppositum concessi nisi se­ cundum vocem, non secundum rem' non debet sic intelligi quasi requi­ reretur oppositum et in voce et in re, quia in re non est contradictio, sed tantum in mente vel in voce vel in scripto, sicut et propositio ; sed debet intelligi quod concludatur oppositum secundum vocem et pro re, quia pro eodem debent termini in syllogismo non peccante sup­ ponere in omnibus propositionibus in quibus sumuntur.

26 pect] cnim add. F 27 Et . . . accidit] Contingit etiam F, in ignorantia elenchi add. L 28 non] sit add. LW 31..32 propter . . . syllogismus1 om. (hom.) L :i est conclusio] in conclusione F 32 apparens J tantum add. F 33 elenchi J svpple : sicut contingit in pctitione principii. CAP . 15, § 5. - 1 1 tantum] est add. CF 12 debct] sic add. FW et] non add. O, om. L bcnt F, possunt LW, om. CO 13-14 supponen:] et add. L

13 de-

s

10

CAP. 1 6 : DE DIFFERENTIA SYLLOGISMI SOPHISTICI AD ALIOS

99

(CAPITULUM 1 6 D E DIFFERENTIA INTER SYLLOGISMUM SOPHISTICUM ET ALIOS SYLOGISMOS, SCILICET SYLLOGISMUM IN GENERALI ET PARALOGISMUM DISCIPUNAE ] § 1 5

10

15

?D

25

Est autem sophisticus elenchus [c. 8 ; 1 70a 1 2-1 9] . In ista parte ostendit P h i l o s o p h u s differentiam syllogismi sophistici ad alias syllogismos, quod est principale intentum in ista tota parte. Et dividitur in tres partes, quia primo ostendit differentiam secundum opinionem propriam ; secundo poni t opinionem alio rum et eam improbat ; tertio redit secundum opinionem propriam, quaedam ad­ dendo. Secunda pars incipit i bi : Non est autem difrentia orationum 1 ; tertia i bi : Et syllogismus litigiosus 2 • Prima pars dividitur in duas, quia primo ostendit differentiam inter syllogismum sophisticum et syllogismum in generali ; secundo inter syllogismum sophisticum et paralogismum disciplinae in speciali, i bi : Secundum autem quae arguunt. Dicit igitur quod syllogisrni sophistici non sunt simpliciter syllogi­ srni, sed tamen quantum ad aliquem sunt syllogisrni. Sicut syllogismus secundum aequivocationem non est simpliciter syllogismus, sed tamen ili qui supponit quod illa vox, quae in rei veritate est aequivoca, signi­ ficet unum solum, est syllogismus ; et eodem modo est in figura dic­ tionis, et ita est in aliis ; sed aliis, qui tales hypotheses non supponunt, nec sunt syllogisrni illis, nec simpliciter. Est igitur differentia, quod syllogismi simpliciter sunt illi qui sunt syllogisrni quacumque hypothesi data, sophistici autem syllogisrni non sunt syllogisrni quacumque hypothesi data, alicui tamen supponenti aliquam deterrninatam hypo­ thesim sunt syllogisrni. N o t a n d u m est hic quod, supposita significatione vocabulo. . .

CAP. 16, § 1. - 14 in generali] simpliciter F secundo J dat differentiam add. F 15 in speciali] secunda F 17 igitur) primo add. F 18 sed . . . syllogismi om. (hom.) W . tamen] salurn F aliquem] 19 tamen] tantum FW aliquid F 20 supponit] supponunt F vox] dictio OF 21 es t syllogismus] illi habcnt syllogismum F 22 sed aliis om. C sed ] in add. OL ! tales hypotheses] tale O 23 nec] non OF 23 syllogismi . . . simpliciter] illis simpliciter syllogismi sed salurn secundum quid F , illis] illi O 28 supposita) sumpta CW 28-29 vocabulorum] terminorum F

CAP. 16, § l .

-

1 Infra,

c.

17, § l .

2

Infra,

c.

18, § l.

LIBER l

100

rum, ita quod non de novo instituantur, tunc syllogismi simpliciter sunt syllogismi quacumque hypothesi data, significatis tamen vocabulorum semper retentis ; nam variata significa tione vocabulorum iste non esset syllogismus : 'omnis homo est animai ; Socrates est homo ; igitur Socrates est animai' ; supposito enim quod 'homo' esset ita aequivocum sicut 'canis', esset i bi fallacia aequivocationis. S e c u n d o n o t a n d u m quod talis paralogismus aliqua hypothesi data, non est syllogismus alicui vere, sed tantum aestimative vel quantum ad usum, quia utitur ilio tamquam vero syllogismo.

30

35

§ 2 Secundum autem quae arguunt... [c. 9 ; 1 70a 20-34] . In ista parte intendit P h i l o s o p h u s dare differentiam syllogismi so­ phistici ad paralogismum disciplinae ; et dividitur in duas partes se­ cundum quod duas differentias ponit, quarum secundam infert ex prima, ibi : Manifestum est igitur. Prima differentia est ista : paralogismus disciplinae fit secundum propria principia specialium scientiarum, sed syllogismus sophisticus non fit secundum specialia principia scientiarum specialium. Et illud secundum primo probat sic : unius scientiae non est considerare principia scientiarum specialium, quia principia scientiarum specialium sunt infinita et unius artis non est considerare infinita ; sed sophistica est una ars ; igitur sophisticae non est considerare principia scientiarum specialium. Ultra : si sophisticae non est considerare principia scien­ tiarum specialium, quia sunt inf1nita, igitur eius non est considerare demonstrationes scientiarum specialium, cum sint infinitae sicut scien­ tiae sunt infinitae ; et ultra : igitur eiu:: non est considerare elenchos scientiarum specialium, cum sint infiniti, eo quod quaelibet demon­ stratio potest esse elenchus, quia potest fieri ad redarguendum eum qui verum negavit. Sicut si aliquis ponat quod diameter est commensurabilis costae, illa demonstratio quae demonstrat quod diameter est incommensurabilis costae potest fieri elenchus ad redarguendum eum 33 enim om. OFW CAP. 16, § 2. 8-10 sed . sic] ergo non pertinet ad artem sophisticam determinare de paralogismis disciplinae. Antecedcn.s est manifestum et consequens probatur, qui a F 9-1 1 Et. . . specialium1 om. (hom.) W 10 secundum om. O probat] probatur O 13-14 sophisticae 1-1] sophistae (sop-«) C -

. .

14-15 Ultra . . . infinita] Et si hoc F 21-2 illa . . . costae om. (hom.) CO

20

verum] negat ve! aJd. F ponat] ponit CO : : est] sit F, om. C

5

10

15

20

CAP. 16 : DE DIFFERENTIA SYLLOGISMI SOPHISTICI AD ALIOS

25

JO

Js

40

45

so

ss

l 01

qui concedit quod est commensurabilis costae. Ex quo patet quod sophistae non est considerare elenchos scientiarum specialium, quia tunc oporteret eum omnia scire, cum in aliis scientiis sint alii elenchi ; nam alii sunt in medicina et alii in geometria et alii in aliis scientiis. Et ultra : si sophisticae non est considerare elenchos scientiarum spe­ cialium quia sunt inftniti, et elenchi etiam [falsi] scientiarum specialium sunt inftniti, igitur sophisticae non est considerare elenchos falsos scientiarum specialium. Et per consequens syllogismus sophisticus quem considerat sophista non est elenchus alicuius scientiae specialis ; et per consequens differt a paralogismo disciplinae qui est elenchus alicuius scientiae specialis. N o t a n d u m est quod scientiae non sunt simpliciter inftnitae, secundum intentionem P h i l o s o p h i, sed tamen sunt quasi inft­ nitae quo ad nos, quia a quocumque uno homine sunt inattingibiles ; non enim est possibile, secundum viam naturae, quod aliquis unus habeat omnes scientias speciales, sicut nec potest apprehendere omnia individua diversarum specierum. Unde autem hoc accidat, non est modo considerandum. S e c u n d o n o t a n d u m quod quaedam est ars sophistica do­ cens, et illa est una unitate tali quali metaphysica vel physica est una, et illa est applicabilis ad omnes scientias speciales, sed tamen non con­ siderat specialia principia specialium scientiarum ; et de ista loquitur P h i l o s o p h u s in proposito ; alia est sophistica utens, et ista est diversa in diversis scientiis et non est una. Ita est alius syllogismus sophisticus quem facit dialecticus, et ille non pertinet ad aliquam scien­ tiam specialem ; alius est syllogismus sophisticus quem facit aliquis artifex specialis, et ille pertinet ad scientiam specialem. T e r t i o n o t a n d u m quod sicut hic est paralogismus disciplinae 'triangulus est ftgura ; quadrangulus est ftgura ; igitur quadran­ gulus est triangulus' et hic : 'omne corruptibile est alterabile ; luna est alterabilis ; igitur luna est corruptibilis', ita hic est paralogismus sophi­ sticus de quo loquitur P h i l o s o p h u s in proposito : aequivocatio est fallacia in dictione ; accentus est falacia in dictione ; igitur accentus est aequivocatio. Unde sicut in illis possunt fteri veri syllogismi et ven elenchi, de locis sophisticis dico, qui, certum est, non pertinent 24 sophistae] sophisticae (sop-ce) FW 28-29 et . . . infiniti om. W 41 an om. OF 48 aliw] aliquis F 53 paralogismw] syllogismus F 56 in illis] ibi F, om O 57 dico ] dicitur L, om. OF est J quod add. F pertinentJ pertinet CO .

,

1 02

LIBER

l

ad aliquam scientiam specialem, ita possunt de eis fieri falsi elenchi qui non pertinent ad aliquam scientiam specialem. § 3 Manifestum est ergo... [c. 9 ; 1 70a 34-b 1 1 ] . In ista parte ponit secundam differentiam, inferens eam ex prima, dicens quod ex prae­ dictis manifestum est quod loci sophistici non sunt sumendi secundum omnes elenchos sed secundum illos qui sunt artis dialecticae, quia elenchum scientiae specialis est illius scientiae considerare, sed illos qui sunt ex communibus est dialecticorum. Ex quo sequitur ulterius quod [prin­ cipia] elenchorum falsorum sophisticorum est dialecticorum consi­ derare, et elenchorum falsorum in scientiis aliis est aliarum scientiarum considerare. Quod autem syllogismus sophisticus sit de consideratione dialectici, declarat per multas consequentias, arguendo a primo ad ultimum, sic : habitis principiis ex qui bus fiunt syllogismi dialectici, habentur principia ex quibus fiunt elenchi, cum elenchus vel sit syllo­ gismus unus unius partis contradictionis vel duo syllogismi duarum partium contradictionis ; sed his habitis, habentur illa ex quibus fiunt loci sophistici. Et ultra : igitur habentur solutiones ; quia instantiae con­ tra eos, quae habentur per hoc quod habentur principia ex quibus fiunt syllogismi dialectici, sunt solutiones falsorum elenchorum. Sed illis habitis, habentur illa secundum quae fiunt apparentes syllogismi, non cuilibet, quia tales syllogismi apparentes possunt esse infiniti, sed habentur illa ex quibus fiunt syllogismi apparentes talibus, hoc est dia­ lecticis ; igitur dialectici est considerare syllogismos sophisticos et eius non est considerare paralogismos disciplinae ; igitur differunt. N o t a n d u m quod syllogismi sophistici numquam possunt per­ fecte sciri, nec possunt sciri perfecte solutiones eorum sine dialectica. Nam ibi ostenditur qualiter consequentia tenet inter multa, et per consequens qui scit quando consequentia tenet et quando non, scit quando fi.t syllogismus sophisticus et quando verus syllogismus ; et ita, in speciali, sine dialectica nullus potest scire perfecte solvere syllogismos sophisticos ; et pro tanto sunt de considera tione dialectici, non quidem principaliter sed quasi secundario et universaliter. S e c u n d o n o t a n d u m quod dialectica considerat de comCAP. 1 6, § 3. - 1 1 a] de F quilibet OF, quomodocumque W

14 unw] scilicet add. F 27 scit 1 ] ctiam add. F

20 cuilibet transl. B«thii, quolibet CL, 28 syllogismw1 om. OFW

s

10

1s

20

25

30

CAP. 1 7 : DE DISPUTATIONE AD NOMEN ET AD INTELLECTUM

1 03

unibus non per praedicarionem sed per applicarionem 1 • N am pro­ posiriones multae quas considerat dialecricus possunt applicari ad alias scientias ; nam ista est una propositio dialecrica 'omne genus praedi­ catur universaliter de sua specie', haec potest applicari si c 'omne genus praedicatur universaliter etc. ; figura est genus trianguli ; igitur etc', et sic de aliis, sed de exemplis non est multum curandum.

m

35

[CAPITULUM 1 7 DE DISPUTATIONE AD NOMEN ET A D INTELLECTUM ) § 1 5

10

15

Non est autem di.ferentia orationum ... [c. 1 G ; 1 7Gb 12-14] . In ista parte ponit P h i l o s o p h u s opinionem a l i o r u m circa differenriam orationum sophisticarum et aliarum, et eam improbat ; et primo ponit eam, secundo improba t, i bi : Inconveniens enim. Dicit igitur quod non diffcrunt orationes sophisticae ab aliis ilio modo quo ponebant a l i q u i, scilicet quod orationes sophisricae sunt illae quae disputantur ad nomen et orariones aliae sunt illae quae disputantur ad intellectum. S c i e n d u m quod orationes disputantur ad nomen quando op­ ponens et respondens utuntur eadem voce, non tamen pro eodem ; ad intellectum disputantur quando opponens et respondens utuntur eadem voce pro eodem.

§ 2

5

Inconveniens enim est . .. [c. 1 G ; 1 7Gb 14-28] . In ista parte im­ probat dictam opinionem ; et primo per hoc quod ista divisio non est per opposita, quod tamen ipsi intendebant. Dicit igitur quod eadem orario non est alia a se ; sed eadem orario p o test disputari tam ad no-

.. curandum om. W , , sed om. CF CAP. 17, § 1. - 10 orationes] omnes F, om.

38 Scd .

tellectum . . . eodem om. (hom.) C

13-15 ad inW 12 Sciendum] Notandum F 15 voce] ve! etiam divenis vocibw, verwn tamen ddd. F

CAP. 17, § 2. - 2 enim] autem LW

4 igitur] primo ddd. F

5 est] exsistens F

CAP. 16, § 3. - 1 Scilicet "secundum . . . intentiones communes applicabiles ad omnem materiam", iuxta expositionem Aegidii , Expositio, I, c. 6 (f. 31rb) .

104

LIBER I

men quam ad intellectum ; igitur praedicta divisio non est conveniens tamquam per opposita. Mai or est manifesta. Minorem probat : quia orationem disputari ad nomen est quando opponens et respondens non utuntur nomine pro eadem, et disputari ad intellectum est quando utuntur pro eodem ; sed isto duplici modo potest eadem orario disputari ; nam isto modo potest disputari et orario multiplex et orario non mulriplex. Quod oratio multiplex isto modo possit disputaci, patet. Nam si aliquis putet hoc nomen ' unum' significare tantum unum, si tunc opponens et respondens putent ipsum significare tantum unum, et disputent de ista oratione 'omnia sunt unum', sicut aliquis de ea disputavit cum Zenone, illa orario, quae in rei vecitate est ad nomen et mulriplex, disputabitur ad intellectum, quia opponens et respondens utuntur illo nomine pro eodem. Si vero unus illorum putet hoc no­ men 'unum' significare unum et alius putet illud nomen significare plura, isri disputabunt ad nomen. Igitur orario mulriplex potest disputari tam ad nomen quam ad intellectum.

to

ts

20

§ 3 Deinde circa quamlibet . . . [c. 1 0 ; 1 70b 28-3 5 ] . Ostendit quod orario non multiplex potest isto duplici modo disputaci ; et hoc sic : omnes orationes tales possunt disputari ad intelectum, quia non est in potestate orarionis sic disputari, sed sic disputatur quia respondens uritur orarione eodem modo quo opponens, et hoc est in potestate sua ; igitur potest talis orario disputaci ad intellectum. Et similiter in pc­ testate respondenris est non ferre intellectum suum ad idem ad quod uritur opponens, igitur potest talis orario disputaci non ad intelectum ; et ultra : igitur talis orario disputatur ad nomen. Istam ulrimam consequenriam probat ; nam si ista consequenria non valet 'ista orario disputatur non ad intelectum, igitur disputatur ad nomen', sequero­ tur quod essent aliquae orariones quae neque essent ad nomen neque ad intellectum, quod est contra praedictos opinantes qui ponunt o mnes orariones esse ad nomen vel ad intellectum. 10 uruntur] nomine add. F

1 5-1 6 aliquis . . . disputavit] aliqui . . . disputant F

19

unwn•

mg. F .. unwn1 et] et aliud F

CAP. 1 7, § 3. - 2 Ostendit] Hic prum. F add. w

5 sed] et L . disputatur] disputantur CW, omnes

s

to

tS

CAP. 1 7 : DE DISPUTATIONE AD NOMEN ET AD INTELLECTUM

1 05

§ 4 At tamen quicumque s yllogismi [c. 1 0 ; 1 70b 35-40] . Hic re­ movet unam dubitationem : posset aliquis credere ex praedictis ratio­ nibus quod omnes orationes essent aequaliter ad nomen. Hoc removet, dicens quod orationes quae ex sui impositione sunt multiplices, sunt simpliciter ad nomen et possunt simpliciter disputari ad nomen. Sed isto modo non omnes orationes sunt ad nomen, sed sunt tantum ad nomen quia respondens ignorat significata vocabulorum, non quia ipsa orario plura significet ; sed aliae sunt ad nomen quia simpliciter plura significant. . . .

s

so

§

5

Et omnino inconveniens [c. 1 0 ; 1 7 1 a 1-1 1 ] . In ista parte ponit secundam rationem contra praedictam opinionem. Et est ratio sua ista : tradens artem de falsis elenchis debet tra der e arte m de falsis syllogismis ; sed isti non tradiderunt per praedictam divisionem artem de falsis syllogismis, non enim per illam divisionem contingit cognoscere quis est falsus syllogismus et quis non ; igitur non sufcienter tradiderunt artem de falsis elenchis. Maiorem istius rationis probat : nam aliquis tradens artem de vero elencho, debet prius tradere artem de vero syllogismo, cum elenchus sit verus syllogismus cum contradictione conclusionis ; et per consequens non potest cognosci quis est verus elen­ chus, nisi cognoscatur quis est verus syllogismus. Igitur eodem modo tradens artem sufcientem de falso elencho, debet tradere artem de falso syllogismo, quia sicut verus elenchus est verus syllogismus, ita apparens elenchus est apparens syllogismus cum contradictione con­ clusionis. Et per consequens, si falsus elenchus sit apparens syllogismus cum contradictione conclusionis, poterit esse defectus in elencho vel ex parte syllogismi vel ex parte contradictionis vel in utroque. Quod enim possit ese defectus in contradictione, et non in syllogismo, patet. Nam si aliquis primo dicat quod non contingit tacentem dicere 1 , hoc est quod haec est impossibilis 'tacens dici t', et postea arguatur ...

s

to

ss

:1D

CAP. 17, § 4.

-

3 pos] Clm ll. F

CAP 1 7, § S. - 4-6 syllogismis 1-1 om. CFW 5 artem LW, om. reliqui 8 probat] per simile ll. L 13 suflicientem om. F 16-17 Et . . . conclusion.is om. F 17 poterit] en.im ll. F 21 cst1] sit LW, om. O

CAP. 1 7, § S.

-

1 C(

supra , c.

2, § 5, lin. 32-36.

1 06

LIBER I

sic ' Sortes potest dicere ; Sortes est tacens ; igitur tacens potest dicere' ; hic in rei veritate est bonus syllogismus ; et tamen est parelenchus, quia concludit illud quod apparet esse contradictorium prius concessi, et tamen in rei veritate non contradicit sibi, quia secundum rei veritatem ista non contradicunt 'haec est impossibilis : tacens dici t' et 'tacens potest dicere', nec etiam repugnant, sed sunt simul verae. Ali­ quando autem est defectus in falso elencho, non in contradictione sed in syllogismo. Sicut si aliquis primo dicat quod iste non dat quod non habet ; et postea opponens arguat sic 'iste dat unum solum denarium ; iste non habet unum solum denarium ; igitur dat quod non habet' ; hic apparenter concluditur illud quod in rei veritate contradicit praeconcesso ; et ita non est defectus in contradictione sed tantum in syllogismo, quia syllogismus non est syllogismus verus sed apparens tantum. Aliquando autem est defectus tam in syllogismo quam in contradictione. Puta, si aliquis primo dicat quod poema Homeri non est figura ; et postea opponens argua t sic 'carmen metricum est cir­ culus ; poema Ho meri est carmen metricum ; igitur poema Ho meri est circulus' ; hic est defectus in contradictione, quia ista conclusio 'poema Homeri est circulus' non contradicit isti 'poema Homeri non est figura' nisi apparenter ; est etiam defectus in syllogismo, quia est ibi fallacia accidentis. Quando autem nec est defectus in syllogismo nec in contradictione, tunc est verus syllogismus et verus elenchus. Ex praedictis patet quod sicut ad cognoscendum falsum elenchum opor­ tet cognoscere quae est vera contradictio, ita oportet cognoscere quis est verus syllogismus ; et per consequens cum praedicti hoc non do­ cuerunt, insufcienter tradiderunt. N o t a n d u m quod elenchus numquam fit nisi inter disputantes, et inter disputantes potest contingere quod disputant ad nomen vel ad intellectum ; sed syllogismus falsus haberi potest sine omni disputatione, et sine disputa tione non est ad nomen orario vel ad intellectum ; et ita illa divisio nihil valet ad cognoscendum falsum syllogismum, et ita insufciens est. § 6 Sed unde venit sermo prius [c. 1 0 ; 1 7 1 a 1 2-1 8] . In ista parte P h i l o s o p h u s redit ad primam rationem, ipsam declarando et . . .

26 haec est impossibilis o m . F 28 non] autem add. L 46-47 docuerunt] docuerint F 49 disputant] disputabunt L

33 praeconoeso J praeconoese F 50 falsus o m . L

25

30

35

40

•s

so

CAP. 1 7 : DE DISPUTATIONE

s

10

15

AD

NOMEN ET AD INTELLECTUM

1 07

cavillationem removendo ; et primo ipsam resumit, secundo poni t ca­ villationem, i bi : Aut q uomodo oportet interrogare. Dicit igitur primo quod redeundum est ad priorem sermonem et quaerendum est an propositiones in disciplinis sint ad nomen vel ad intellectum, et ostendendum est quod possunt disputaci tam ad nomen quam ad intellectum. Quod enim possint disputari ad nomen, patet. Nam si respondens credat triangulum plura significare, et neget in uno sensu triangulum habere tres ; si postea opponens probet quod trian­ gulus, secundum suum significatum, habet tres, erit disputatio ad no­ men. Similiter orationes multiplices possunt disputari ad intellectum. Nam si opponens et respondens non credant orationem multiplicem ese multiplicem, disputabunt eam ad intellectum. § 7 Aut quomodo oportet interro gar e [c. 1 0 ; 1 7 1 a 1 8-20] . Hic removet quandam cavillationem. Et primo hoc facit ; secundo inter­ serit unam novam rationem contra praedictam opinionem, i bi : Sed neque apparentes, tertio redit su per praedictam cavillationem, i bi : S i autem aliquis. Dicit igitur primo quod posset aliquis dicere quod quando est aliquod multiplex, opponens debet distinguere illud multiplex ; sicut si opponens proponat tale multiplex 'contingit tacentem dicere', debet distinguere dicendo quod dupliciter potest intelligi ; et ita in dispu­ tatione doctrinali semper fiet disputatio ad intellectum et numquam ad nomen. Littera igitur legatur sic : Aut quomodo oporte t interrogare nisi dante m divisionem ? Hoc est, cavillator dicet : quomodo oportet aliquem nisi solum dantem divisionem - hoc est : distincte - multiplex, si aliquod multiplex proponat, interrogare - hoc est : disputare doctrinaliter ? Quasi dicens : nullus alius potest doctrinaliter disputare. Ut si l aliquis . . .

10

t5

12 suum] quodlibet CAP. 17, § 6. - IO respondens] opponens CF, respondens opponens W sui L suum . . . habet] sign. suum quod habet, habet C significatum] quod add. LW .

CAP. 1 7, § 7. - 15 distincte L, distinctive C, distinguentem OF, dividendum ( !) W proponatur F 1 7 dicens] dicat F

1 6 proponat ]

CAP. 1 7, § 7. 1 Sic habet codex Vat. lat. 2982 translationis Boethii , contra alios qui legunt 'si ve interroget aliquis', cf. Aristot. Lat. VI, 1-3, p. 23, !in. 24 . -

1 08

LIBER I

etc., ponit exemplum quomodo talis opponens debet primo distin­ guere multiplex. Si autem aliquis .. [c. 1 0 ; 1 7 1 a 20-25] . Removet praedictam cavillationem, dicens quod si opponens distinguat sensus multiplicis, po­ terit contingere quod respondens nullum illorum sensuum recipiat sed aliqucm alium ; et per consequens tunc disputabunt ad nomen, non obstante distinctione praemissa ab opponente. Et ita quamvis talis orario videatur esse de numero earum quae sunt ad nomen, et quamvis distinguatur ab opponente, adhuc tamen non disputatur ad intellectum. Ex quo infert P h i l o s o p h u s quod non est aliquod genus ora­ tionum ad intellectum, quod scilicet sit praecise commune orationibus ad intellectum et non orationibus ad nomen ; sed tales orationes sunt ad nomen ; non tamen omnes tales sunt semper ad nomen, quia quando fiunt veri elenchi et secundum intentionem opponentis et respondentis, non sunt ad nomen. .

20

25

30

§ 8 Sed neque apparentes... [c. 1 O ; 171 a 25-27] . Hic interserit unam aliam rationem contra praedictam opinionem, estendendo quod prae­ dicta divisio est insufciens. Et est talis : disputatio ad nomen est prae­ cise quando accipitur aliquod multiplex, vel secundum veritatem vel secundum aestimationem opponentis vel respondentis, vel quando acci­ pitur tamquam significans unum ab opponente et aliud a respondente ; sed multi sunt falsi et apparentes elenchi qui nihil tale accipiunt, sicut elenchi falsi extra dictionem ; igitur tunc est disputatio sophistica et tamen non ad nomen. Igitur praedicta divisio est insufciens. N o t a n d u m quod disputatio sophistica per fallacias extra dictionem non est ad nomen, quia nullum ibi multiplex accipitur, ut frequenter, nec accipitur aliquis terminus vario modo sed eodem modo, sicut vult hic P h i l o s o p h u s. Et ideo fallacia accidentis non est ex variatione medii sed magis est ex identitate medii, sicut vult P h il o s o p h u s in multis locis.

21 si] etsi F multiplicis] multiplices C, multiplicitatis L W disputatur] disputabitur F

t une CO

..

24 ita] ideo F

26 tamen ]

5

10

ts

CAP. 1 7 : DE DISPUTATIONE AD NOMEN ET AD INTELLECTUM

1 09

§ 9

5

1o

15

3l

25

30

Si autem aliquis prob et ... [c. 1 0 ; 1 7 1 a 28-3 1 ] . Hic redeundo improbat praedictam cavillationem, ostendendo quod opponens non debet distinguere multiplex. P r i m o sic : quandocumque tale multiplex non videtur opponenti esse multiplex, non debet distinguere multiplex ; quia nullus debet distinguere illud quod non credit esse multiplex ; igitur tunc opponens non debet distinguere tale multiplex. Deinde quid aliud erit ? ... [c. 1 0 ; 1 7 1 a 31-34 ] . Ponit s e c u n­ d a m r a t i o n e m, quae est quod distinguens est docens, quia manifestat multiplicitatem illi qui nec considerat actualiter talem multipli­ citatem, nec scit habitualiter, nec etiam opinatur ; sed opponens non tenetur docere respondentem ; igitur non tenetur distinguere multiplex. Deinde etiam in non dup licibus ... [c. 1 0 ; 1 7 1 a 34 - b 2 ] . Ponit t e r t i a m r a t i o n e m, quae est quod orario quae non est duplex vel multiplex non debet distingui ; sed aliqua oratio potest disputari ad nomen quamvis non si t duplex vel multiplex ; igitur non omnem orationem quae potest disputari ad nomen debet disputans non sophi­ stice distinguere. Maior est manifesta. Minorem declarat per duo exem­ pla. Primum est istud : binarii et unitates in quaternario sunt aequales. Haec non est duplex et tamen potest disputari ad nomen. Nam unus potest intelligere de binariis non unitis, in quibus scilicet non est aliqua unitas bis sumpta, et ita non sunt uniti in aliqua unitate communi eis ; et sic non sunt nisi duo binarii in quaternario. Alius potest intelli­ gere de binariis unitis, et sic sunt plures binarii in quaternario quam duo Aliud exemplum est istud : oppositorum eadem est disciplina. Haec non est duplex, et tamen unus potest intelligere de oppositis quae sciuntur esse apposita, et alius de oppositis quae ignorantur esse apposita. Ex praedictis concludit P h i l o s o p h u s quod dicens pro­ positionem multiplicem esse primo distinguendam ab opponente, ignorat differentiam inter docere et disputare, et ignorat quod docens 1•

CAP. 1 7, § 9. 4 distinguere] tale add. L quandocumque] quandoque O 5-6 non1 . . . quia ] scd OF 1 1 habitualiter] habitudinaliter F 13 etiam] et O 27 oppositis] illis OF -

1 7, § 9. I, c. 7 (f. 34rb) . C AP.

-

1 De hac re vide fusius apud Aegidium Romanum, Expositio,

110

LIBER I

non interrogat, hoc est non opponit, sed disputans debet interrogare, hoc est opponere. Amplius ut dicant. . . [c. 1 1 , 1 7 1 b 3-6] . Ponit q u a r t a m r at i o n e m, quae est : ille qui nititur pro bare, id est cogere alium ut concedat vd neget propositum, non est demonstrator sed tentator. Sed tentator non habet distinguere multiplex, cum non habeat docere se d tantum sumere experimentum de ignorantia alicuius ; unde quia tentativa sumit experimentum de ignorantia respondentis, ideo est dialectica quaedam, et de omnibus considerat et ad omnes habet viam, non tamen ad scientem sed ad ignorantem et fingentem se scire. Igitur sicut tentator non debet distinguere, ita nec ille qui nititur cogere alium ut concedat vel neget propositum, et per consequens nec dispu­ tans.

35

-40

§ 10 Qui igitur secundum rem... [c. 11 ; 1 71 b 6-7] . In ista parte, im­ probata priori opinione, ponit unam differentiam inter dialecticum et sophistam, ex hoc relinquens differentiam inter orationem sophisticam et non sophisticam. Dicit igitur quod ille qui considerat communia secundum rem et secundum veritatem, ille est dialecticus, qui autem apparenter considera t, ille est sophista ; ex quo patet quod orario so­ phistica est apparens et non cxsistens, sed orario non sophistica est exsistens. I n t e 1 1 i g e n d u m est quod est dialecticus utens et docens, et similiter est sophista docens et utens. Dialecticus utens, et similiter sophista utens, aliquis utitur communibus et aliquis propriis. Unde ille qui procedit dialectice in scientiis specialibus non accipiendo proposi­ tiones applicabiles, est dialecticus utens propriis ; et eodem modo pro­ cedens sophistice in tali bus est utens propositionibus propriis ; sicut si aliquis arguat sic : omne animai est generabile et corruptibile ; omnis lapis est generabilis et corruptibilis ; igitur omnis lapis est animai. Sed procedens ex probabilibus ad probandum aliquam propositionem in arte dialectica, est dialecticus utens communibus ; similiter procedens 31 disputans] disputantes COL. Sed cf trlltiSI. Boethii ; , debet] debent OL 32 est] disputare sive add. F 36 Sed tentator] igitur L, om. O 37 unde quia] tamen quod C 39 quaedam] quod CO , etl] quia L

10

1s

111

CAP. 1 7 : DE DISPUTATIONE AD NOMEN ET AD INTELLECTUM 20

25

30

35

apparenter in talibus, communibus utitur ; sicut sic arguendo : omne genus praedicatur de pluribus ; omnis species praedicatur de pluribus ; igitur omnis species est genus. Sed dialecticus docens est ille qui docet ex probabilibus procedere, et accipit propositiones evidenter notas, et multas per se notas, sicut faciunt aliae scientiae demonstrativae ; similiter sophista docens docet procedere apparenter ex probabilibus, sicut facit P h i l o s o p h u s in docendo quomodo possunt fieri fallaciae et in docendo cautelas, et talis sophista non procedit sophistice sed procedit probabiliter vel demonstrative. Dialecticus tgltur utens et sophista utens differunt, quia unus procedit ex vere probabilibus et veraciter, sed alius tantum apparenter. S e c u n d o s c i e n d u m quod dialecticus utens etiam in scien­ tia speciali est duplex, scilicet procedens ex propriis vel procedens ex communibus illi scientiae et aliis ; et sic correspondenter est duplex sophista. Sed de secundis loquitur P h i l o s o p h u s in proposito, non de primis.

(CAPITULUM 1 8 DE

SYLL O GIS MO

LITI GIO S O

ET

S O PHISTI C O ,

DE

PARAL O GISMO

DIS CIPLINAE SEU FALSIGRAPHO ET DE SYLL O GI S M O TENTATIVO

§ s

10

15

]

l

Et syllogismus litigiosus [c. 1 1 ; 1 7 1 b 7-1 1 ] . In ista parte redit P h i l o s o p h u s ad dandum differentiam inter syllogismum sophisti­ cum et alios syllogismos, addendo quaedam. Et dividitur ista pars, quia primo ponit quandam divisionem syllogismi litigiosi et sophistici ; se­ cundo probat membra divisionis, ibi : Quare et qui de his ; tertio dat differentiam syllogismi litigiosi ad paralogismum disciplinae vel falsi­ graphum, i bi : Litigiosus autem. Prima pars dividitur in duas. In prima ponit divisionem et probat unum membrum ; secundo, quasi incidentaliter, ponit differentiam inter illud unum membrum et syllogismum falsigraphum, ibi : Et quicumque. . . .

CAP. 18, § l. 6 dandum] dandam OF 9 qui ] quidcm OF falsigraphi L 1 2 prinu] Philosophw add. C, parte add. O -

l 0- 1 1 ve! falsigraphum] et

112

LIBER l

Dicit igitur primo quod syllogismus litigiosus et similiter syllogi­ smus sophisticus est duplex, quia quidam est apparens syllogismus et non exsistens, quia peccat in forma ; quidam syllogismus sophisticus et litigiosus est verus syllogismus, non tamen est ex propriis, sed est ex communibus, per quae dialectica tentativa sumit experimentum ign.orantiae in speciali bus scientiis ; et potest talis syllogismus esse sophi­ sticus et litigiosus quantumcumque conclusio conclusa sit vera. Et quod talis syllogismus sit sophisticus et litigiosus, patet. Nam omnis syllogismus deceptorius est sophisticus et litigiosus ; sed talis syllo­ gismus est deceptorius quantum ad propter quid, quia scilicet facit apparere conclusionem esse demonstratam, cum tamen non sit de­ monstrata. N o t a n d u m est hic quod hic vocatur syllogismus 'sophisticus et litigiosus' deceptorius qui non est ex propriis. Et tunc sicut aliquis decipitur quando credit falsum esse verum, ita decipitur quando credit contingens esse necessarium vel credit non demonstratum esse de­ monstratum. Ex quo patet quod qui credit falsum esse verum propter syllogismum habentem aliquam praemissam falsam, apparentem tamen veram, decipitur ; similiter qui credi t aliquid esse demonstratum quod non est demonstratum, decipitur, ita tamen quod sit ex communibus applicabilibus ad multas scientias.

:�n

25

30

35

§ 2 Et quicumque enim non sunt 1 [c. 1 1 ; 1 71 b l l-1 8]. In ista parte ponit P h i l o s o p h u s differentiam inter syllogismum sophi­ sticum et litigiosum, secundo modo dictum, et falsigraphum, dicens quod quicumque veri syllogismi syllogizant ex communibus et non ex propriis aliquid in scientia speciali, dicuntur syllogismi litigiosi. Sed illi syllogismi qui concludunt ex propriis, non sunt litigiosi ; sicut falsae descriptiones non sunt litigiosae, [et] etiam falsa descriptio procedens ad veram conclusionem non est litigiosa ; sed talis syllogismus procedens • • •

19 syllogismus om. F 20 sumit l facit LF 26 apparere l apparenter C 30 falsum . . . erodi t" om. (hom.) C 31 co n tingens sic F, consequens reliq. codd. necesuml si sit contingens add. LV 35 tamen Olfl. CO 32 qui om. CO 34-35 decipitut . . . dcmonsttatum orn. (h om.) CO ··

CAP. 18, § 2 .

-

5 syllogizant ] syllogizent F

et

om. CO

8

et sic transl. Boetli.

etiaml et O

CAP. 18, § 2. - 1 Verba autem translationis Boethii : et quicumque, cum non sint, (Aristot. Lat. VI, 1-3, p. 25, lin. 3) ; quidam codices omittunt 'cum'.

s

CAP. 18 : DE DIFFERENTIA INTER SYLLO GISMUM SOPmSTICUM ET AUOS

1 13

., ex communibus, sive ad conclusionem falsam sive ad conclusionem veram, est litigiosus. Sicut ratio Hippocratis per quam probavit qua­ draturam circui, nec ratio ila quae procedit per lunulas, non est liti­ giosa ; sed ratio Brysonis, quae fit ex communibus, est litigiosa, etsi quadratura circuii esset vd posset probari, et hoc quia ratio sua ex t5 communibus procedebat. N o t a n d u m quod talis orario ex communibus concludens con­ clusionem necessariam, si credatur concludere propter quid et de­ monstrative, propriissime est litigiosa, si non, non ; et ideo eadem orario est uni litigiosa et ali non litigiosa, sicut unus per eam decipitur et z alius per eam non decipitur. N o t a n d u m est s e c u n d o quod 'syllogismus litigiosus', et similiter 'sophisticus', dupliciter accipitur, scilicet large et stricte. Large omnis syllogismus deceptorius est litigiosus et sophisticus. Et isto modo falsigraphus, quantumcumque procedat ex propriis, est litigiosus, quia 25 decipere potest ; sed sic non loquitur P h i l o s o p h u s in proposito de syllogismo litigioso. Stricte 'syllogismus litigiosus' dicitur syllo­ gismus potens decipere ex communibus applicabilibus ad diversas scientias. Et sic falsigraphus non dicitur litigiosus, et sic loquitur P h i­ l o s o p h u s in proposito.

§ 3 Quare et qui de bis [c. 1 1 ; 1 71b 1 8-25] . In ista parte probat P h i l o s o p h u s membra praedictae divisionis ; et dividitur in duas partes, quia primo hoc facit ; secundo ostendit quomodo eadem orario est sophistica et litigiosa et quomodo differunt quid nominis istorum nominum, ibi : Ergo qui ob victoriam. Dicit igitur primo quod tam syllogismus apparens tantum, quia peccat in forma, quam syllogismus apparens, tamen ex veris et neces­ saris vd probabilibus, qui non est ex talibus secundum rem1, est liti...

s

11 ratio Hippocratis. . . usque ad lltrba : peccantem in materia (Lib. II, c. 3 § 4, lin. 4) apponunt post jiMm totius Expositio.Us VW. NoW aute11 in 11g : Deficit hic (et add. signu11 quodda11) . In penultimo sextcr­ no ad tale signum V1 • (Pro isto parte qutrndo V et W consentiunt, solum lectio�s V nota11i11us, ubi 11ero dis1 8 si non, non om. F non1 om. CO 1 9 - 4 ( § 3) est . . . orario 011. (ho11.) C 20 per eam et decipitur 0 11 . F 25 Philosophw om. OF 'Z7 decipere] procedens add. F : ' divenas] plures F

mstiiUI, lectio�s amborum] .

CAP. 18, § 3. - 8 syllogismus ] vere add. OF, d-<: (mech . 7) add. C

CAP. 18, § 3.

-

tamen] tantum L

1 Scii. 'apparens syllogismus secundum rem, id est secundum

OCKBAM, OPI PISOPICA m

8

1 14

LIBER 1

giosa orario. Quod probat sic : omnis orario falax et iniusta est litigiosa ; sed omnes tales orationes sunt falaces et iniustae ; igitur etc. Maiorem probat, quia sicut est in certamine ita est in disputatione ; sed in certamine illa certatio quae habet speciem iustitiae, quia videtur ese iusta et non est, vere est certa ti o iniusta et fallax ; igitur similiter in disputatione il syllogismi qui iniuste fiunt, scilicet ad decipiendum, et qui omnino volunt vincere contra veritatem, sunt iniusti et fallaces, et per consequens litigiosi. N o t a n d u m quod per istam rationem potest probari quod falsigraphus est litigiosus et sophisticus, quia est fallax et iniustus ; et ideo oportet dicere vel quod P h i l o s o p h u s accipit hic orationem litigiosam large, v el quod supplenda est mai or sic : illae orationes quae sunt iniustae et falaces, et non sunt ex propriis, sunt litigiosae.

10

15

2D

§ 4 Ergo qui oh victoriam... [c. 1 1 ; 1 7 1 h 25-34] . Dici t igitur quod sicut homines qui propter victoriam in istis agibilibus sunt rixae ama­ tores dicuntur 'litigiosi', et qui propter gloriam utuntur divitis 1 di­ cuntur 'sophic;tici' ; nam sophistica est apparens sapientia, et per consequens sophistici maxime appetunt apparentem demonstrationem, et ideo proportionaliter in istis divitiis qui maxime appetunt esse divites dicuntur 'sophistici' ; ita etiam est in orationibus quod homines qui utuntur orationibus tantum ad contradicendum, tamquam litium ama10 probat] probatur CO debet dici ?

20 oportet dioere sic O, debes dioere F, debet dioere CLV,

di

pro :

CAP. 18, § 4. 2 Dici t J Hic ostendit quomodo cadem oratio est sophistica et litigiosa prum . LV 5 sophistici] ita qui propter gloriam utuntur orationibus talibus dicuntur 'sophistici' add. LV 6 sophistici] sophistae F 7 ideo] ita LV proportionaliter om. F 9 litium] honoris F -

propria, quia simulat se arguere ex propriis, etsi sit syllogismus et litigiosa oratio", ut exponit Aegidius , Expositio , I, c. 8 (f. 35rb). CAP. 18, § 4. 1 Translatio Boethii dicit : "propter gloriam quae in divitias", plurimi autem codices legunt : "in divitiis", (Aristot. Lat. VI, 1-3, p. 25, lin. 18). Quae sententia Aristotelis non piane intelligitur hic ab Ockham et abstrwe inter­ pretatur ab Aegidio, Expositio, I, c. 8 : "in divitiis, id est in exteriori apparentia ... nam sophistica ... est quaedam ars ditativa, id est copiosa ab apparente sapientia . . No­ tandum quod divitiae sunt quaedam exteriora bona. Sophista ergo appetit gloriam in divitiis, quia gloriatur in sapientia prout est quasi quoddam exterius bonum", (f. 35va). -

5

CAP. 1 8 : DE DIFFERENTIA INTER SYLLOGISMUM SOPHISTICUM ET ALIOS 10

15

:?n

25

115

tores dicuntur 'litigiosi', e t qui utuntur eis propter gloriam, u t scilicet videantur esse sapientes, dicuntur esse sophistae. Et eodem modo est de oratione, quod eadem orario est litigiosa et sophistica, sed non p ropter idem, hoc est : alius finis est orationis litigiosae et sophisticae ; nam finis orationis litigiosae est apparens victoria, sed fmis orationis sophisticae est apparens sapientia, quod patet ex defìnitione sophisticae quia ipsa est apparens sapientia et non exsistens. N o t a n d u m quod orario sophistica aliqua non differt ab ora­ tione litigiosa ; nam si idem disputet tam propter victoriam quam propter gloriam, eadem orario omnino indistincta est litigiosa et sophistica. Tamen aliqua orario sophistica differt a litigiosa, puta si unus disputet propter victoriam tantum et alius propter gloriam tantum ; hoc sup­ posito, haec orario litigiosa non est sophistica, sed potest esse sophistica et e converso. Et propter hoc ista communia 'orario litigiosa', 'orario sophistica' differunt et habent distincta quid nominis, sed aliqua contenta nullo modo differunt, aliqua realiter differunt. § 5

5

m

Litigiosus autem qui quodammodo sic se habet... [c. 1 1 ; 1 71 h 34-37] . In ista parte dat differentiam syllogismi sophistici ad paralo­ gismum disciplinae vel falsigraphum. Et dividitur in duas partes, quia primo hoc facit ; secundo, ex hoc, ponit etiam differentiam intcr falsi­ graphum et syllogismum tentativum, ibi : Talis autem est et temp tativa. Et primo innuit quis syllogismus est litigiosus et quis paralogismus disciplinae seu falsigraphus, dicens quod aliquo modo sicut falsigra­ phus se habet ad geometricum sic syllogismus litigiosus se habet ad dialecticum ; nam sicut falsigraphus geometrice procedit et ex propriis geometriae, ita syllogismus litigiosus dialectice procedit ex communibus.

§ 6 Sed hic quidem... [c. 1 1 ; 1 71 b 38 - 1 72a 4] . Hic ostendit quod differunt, et primo quod simpliciter differunt ; secundo ostendit quod 13 hoc . . . cs t 1] alius est enim finis F hoc] hic C est1 sic L, o m. re/iq. codd. , quia add. LV 18 propter1] vanam add. F 23 communia] dieta add. LW CAP. 18, § 5 .

-

4 ve!] et COV

CAP. 18, § 6. - 3 simpliciter] non add. COLV, quod correxi ! i differunt1

om.

F

1 16

l.IBER 1

non omni eodem modo se habet litigiosus ad dialecticum sicut falsigraphus ad geometricum, i bi : Et hunc quidem non est transferre. . . . Dicit igitur primo quod falsigraphus non est syllogismus litigio­ sus, quia falsigraphus procedit ex propriis alicui scientiae speciali, sed litigiosus procedit ex illis quae sunt sub arte dialectica, quae sunt com­ munia. Sicut quadratura circuii quae est per lunulas, non est orario litigiosa, sed orario Brysonis ad eandem conclusionem fuit litigiosa, quia fit ex communibus. Igitur sicut communia non sunt propria nec e · converso, ita falsigraphus non est litigiosus. N o t a n d u m est quod non est multum curandum de exemplis quae geometricalia sunt et ad aliam scientiam per consequens pertinent. Tamen dicitur quod ratio B rysonis fuit ista : ubi contin git reperire aliquid maius aliquo et aliquid minus in eodem genere, contingit in eodem genere reperire aliquid aequale ; sed contingit invenire quadra­ tum maius circulo et quadratum minus ; igitur con tingi t reperire qua­ dratum aequale. Et ista ratio procedit ex communibus quia 'aequale' est multis commune. S e c u n d o n o t a n d u m quod syllogismus litigiosus qui fit ad aliquam conclusionem falsam in aliqua scientia speciali, non est ex omnibus praemissis communibus illi scientiae et aliis, nec propter hoc dicitur esse ex communibus ; sed communiter in tali syllogismo medium est commune multis scientiis, vel saltem aliqua praemissarum, et propter hoc dicitur syllogismus litigiosus. T e r t i o n o t a n d u m quod talis syllogismus litigiosus non pertinet ad dialecticum docen­ tem, sed pertinet ad dialecticum utentem communibus in aliqua scien­ tia speciali.

5

10

15

2D

25

§ 7 Et bune quidem non est transferre... [c. 1 1 ; 1 72a 4-1 1 ] . In ista parte probat quod non omni eodem modo se habet litigiosus ad dialecticum quo se habet falsigraphus ad geometricum, sic : syllo­ gismus falsigraphus non potest transferri ab una scientia et applicari ad aliam ; sed syllogismus litigiosus potest transferri ab una scientia et alteri applicari ; igitur etc. Maiorem probat per exemplum, quia 4 amni] omnino F R sub] tali add. CO 1 1 fit] fuit CLV 1 6- 1 8 maius . . . maius] magis. . . magis F 1 5 fuit] sit CO, fucrit ( ?) F 19 ista] ita C ,; ratio om. CO

CAP. 18, § 7.

-

3 amni] omnino F

7 quia] quod CO

14

quae] quia F, non ( !) C 17 aliquid] illi add. CO

5

CAP. 1 8 : DE DIFFERENTIA I:sTER SYLLOGISMUM SOPHISTICUM ET ALIOS

10

15

117

falsigraphus qui fi t i n geometria, a d aliam scientiam transferri non potest. Minorem probat, scilicet quod alius syllogismus litigiosus potest transferri, et hoc per duas rationes. P r i m a est per exemplum. Dicit igitur quod contra illos qui non sciunt quid est possibile, quid impos­ sibile, in scientia speciali, potest syllogismus litigiosus in una scientia, applicaci alteri scientiae. Sicut patet de ratione per quam Bryso 1 qua­ dravit circulum. Patet etiam si aliquis per rationem Zenonis probet quod non est deambulandum post cenam, sic : nullus potest ambulare per infinita spatia pertranseundo ; sed in quolibet spatio sunt infinita spatia ; igitur nulus p o test ambulare per spatium ; igitur non est deam­ bulandum post cenam. Ex quo patet quod non eodem modo se habet falsigraphus ad geometricum et litigiosus ad dialecticum. § 8 Nunc autem non est [c. 1 1 ; 1 72a 1 1-21 ] . Ponit s e c u n d a m rationem, et potest sic formari : dialecticus potest se transferre ad scien­ tiam specialem probando utramque partem contradictionis ; sed non potest probare utramque partem contradictionis nisi accipiendo syllo­ gismum litigiosum ; igitur syllogismus litigiosus p o test sic transferri. Minorem istius rationis non ponit P h i l o s o p h u s nec probat, quia satis nota est ; nam cum altera pars contradictionis sit falsa, et falsum non potest probari nisi per syllogismum sophisticum et litigiosum, sequitur quod dialecticus non potest probare utramque partem con­ tradictionis nisi utendo syllogismo sophistico et litigioso. Maior con­ tinet duas partes, scilicet quod dialectica potest transferri, et quod potest probare utramque partem contradictionis. Ideo primo probat p r i m u m, si c : ille artifex qui non est circa aliquod genus determinatum, potest se transferre, quia si non posset se transferre, esset circa aliquod genus determinatum ; sed dialecticus non est circa aliquod genus determinatum, quia nec est ostensivus alicuius passionis propriae alicui inferiori ad ens, nec est talis qualis est metaphysicus qui est ar­ tifex universalis ; igitur etc. Istam minorem probat, quia nec omrua . . .

5

10

15

8 geometria] geometrica C

1 9 geometricum sic V, geometriam reliq. codd.

CAP. 1 8, § 8. 7 istius rationis om. V transferre om. FV esset ] tunc add. LV -

rationis om. CO

9 potest] possit F

15 posset

se

CAP. 18, § 7. 1 Pro 'Antipho' in textu Aristotelis (172a 7) ; cf. translatio Boe­ thii (ed. cit. , p. 26, lin. 12). -

118

LIBER I

sunt sub uno genere, neque si essent sub uno genere, haberent omnia eadem principia ; sed dialecticus considerat omnia ; igitur dialecticus non est alicuius generis determinati. S e c u n d u m probat, scilicet quod dialecticus potest pro bare utramque partem contradictionis : quia ars interrogativa utriusque partis potest utramque partem contradictio­ nis pro bare ; se d dialectica est hui usmodi, et nulla alia ars specialis ; igitur etc. Posset tamen aliquis credere quod dialectica interrogat omnia, quod non est verum. Ideo hoc removet dicens quod etsi osten­ dat aliqua, immo multa, non tamen omnia, quia non prima et propria principia ; nam si aliquis negaret ea, non haberet amplius unde instaret contra talem. N o t a n d u m quod P h i l o s o p h u s in proposito loquitur de dialectica utente co mm unibus ad probandum conclusiones speciales, et non loquitur de dialectica docente, quia ista est ita determinati generis sicut aliae scientiae ; nam ita considera t syllogismum dialecticum et alia pertinentia ad eum sicut geometria considerat magnitudinem et alia ad ipsam pertinentia. S e c u n d o n o t a n d u m quod dialectica utens, de qua loqui­ tur P h i l o s o p h u s, non est una in tali unitate quali geometria vel metaphysica vel dialectica docens est una ; et ideo a nulo philosopho in nullo tractatu est tradita ; sicut nullus facit nec tradit syllogismos concludentes diversas conclusiones specialium scientiarum ex commu­ nibus, sed aliquando tales syllogismi in geometria permiscentur, et aliqui in metaphysica, et aliqui in aliis scientiis, a diversis tradentibus eas. T e r t i o n o t a n d u m quod ' dialectica utens communibus' ali­ quando accipitur large et aliquando stricte. Large accipitur pro quolibet procedente ad aliquid probandum non demonstrative ; et sic comprehendit sophisticam et tentativam ; et sic accipit P h i l o s op h u s dialt.cticam in proposito. Stricte accipiendo dialecticam, pro­ cedit solum ex veris et probabilibus, non tamen per se notis nec suf­ ficienter notis per experientiam, sed ex notis per auctoritatem vel aliam viam probabilem, ad probandum conclusionem veram. Et sic distin­ guitur a sophistica et tentativa et universaliter a litigiosa ; sed sic non accipit P h i l o s o p h u s in proposito. Q u a r t o n o t a n d u m quod dialectica utens non potest pro­ bare aliqua principia prima, sicut non talia 'de quolibet affirmatio vel 25 dialectica] dialecticus COF 38 in] et L, et in O, etiam V 43 et1

27 omnia om.

CFV

om.

45

CO , quod . . . Ideo ] et F 29 ampliw o m . F aliquando1 om. CO 55 non] sunt O, om. F

2D

25

30

35

40

45

so

ss

CAP. 1 8 : DE DIFFERENTIA INTER SYLLOGISMUM SOPHISTICUM ET ALIOS

60

119

negatio' e t 'impossibile est idem esse e t non esse' 1 ; nam huiusmodi supponit, et non probat nec interrogat de eis tamquam de dubiis. Q u i n t o n o t a n d u m quod d.ialectica aliquando utitur pro­ positionibus necessariis et evidenter notis, immo etiam per se notis ; sed non praecise talibus, in nullo syllogismo, sed accipit semper ali­ quam praemissam non evidenter notam, sicut litigiosus aliquando acci­ pit unam praemissam veram et aliam falsam. § 9 Talis autem est et temptativa [c. 1 1 ; 1 72a 21-30] . In ista parte ex praedictis dat differentiam inter falsigraphum et tentativum, et intendit talem rationem : falsigraphus est ex propriis alicui scientiae speciali ; sed tentativus non est ex propriis sed ex communibus ; igitur d.ifferunt. Maiorem supponit, minorem probat. Et primo probat quod tentativa est ex communibus ; secundo infert quoddam corollarium, ibi : Quare [ omnes] et idiotae ; tertio, resumendo rationem, universaliter concludi t conclusionem, i bi : Quoniam autem sunt multa. Dicit igitur primo quod tentativa non est talis qualis est geometria, quia - supple - est de communibus et nulus generis determinati. Et hoc proba t sic : illa ars quae sumit experimentum de ignorantia alicuius non per propria sed per communia, non est ex propriis sed ex com­ munibus ; sed tentativa sumit experimentum ignorantiae non per propria sed per communia ; igitur etc. Minorem probat, quia aliquis ne­ sciens propria, dummodo sciat communia, potest sumere experimen­ tum ignorantiae alicuius ; nam ali qua sunt communia in omni arte, quibus ignoratis necesse est propria ignorari, ipsis tamen scitis non est necesse propria sciri ; igitur per talia communia potest aliquis sumere experimentum ignorantiae alicuius. Igitur tentativa non est alicuius generis determinati sed est de communibus, nam omnes artes utuntur aliquibus communibus. ...

5

10

15

:l!

•

60 nullo] aliquo LV

8 omnes inserui, cf infta, § 10, lin. 2 CAP. 18, § 9. - 4-5 alicui . . . speciali] alicuius . . . specialis F univenalitcr] conclusam add. F 9 conclusionem om. CO 1 1 nullius] non F 13 ex1 om. CO 14 ignorantiae] alicuius add. F 18 ignoratis s ic F, ignotis L, igno-tis reliq. codd. scitis] notis O 19 aliquis] quis LV

CAP. 18, § 8. - 1 Cf. Aristot. , Topica, VI, c. 6 (143b 1 5-16) ; Metaph. , IV, c. 3 (1005b 19-20, 23-24) ; Guilldmus de Ockham, Summa Logicae, pars III-2, c. 4 (ed. cit. , p. 510) .

1 20

LIBER I

§ 10 Quare omnes [c. 1 1 ; 1 72a 30-36 ] . Infert quoddam corollarium ex praedictis, quod est quod omnes idiotae utuntur quadam dialectica et quadam tentativa. Quod patet ex hoc : nam omnes qui nituntur indicare pronuntiantes, habent aliqua communia quibus utuntur contra alias, contra quos nituntur indicare ; sed idiotae nituntur ar­ guere contra alias ; igitur habent aliqua communia quae sciunt, per quae nituntur contra alias. Et per consequens dialectica et tentativa quae est obviativa - utuntur, quamvis non artificialiter, sed sine arte docente per regulas certas, participant aliquo modo usu talis artis, scilicet dialecticae et syllogisticae. . . .

5

10

§ 11 Quoniam autem sunt multa [c. 1 1 ; 1 72a 36 - 1 72b 4] . Hic resumendo primam rationem concludit conclusionem principaliter in­ tentam, cum conclusione prioris partis. Dicit igitur quod cum manifestum sit quod sunt multa communia quae possunt ad omnia applicari et non sunt propria alicui generi de­ terminato nec alicui naturae, sed sunt communia, sicut negationes sunt communes, et non sunt talia qualia sunt propria, manifestum est quod per talia communia contingit sumere experimentum de ignorantia alicuius in scientia speciali et quod talis ars non est talis qualis est ars demonstrativa. Et per consequens tentativa differt a demonstrativa et etiam a falsigrapha. Et ad hoc potest adduci alia ratio : nam syllogismus litigiosus non se habet ad scientiam sicut falsigraphus, eo quod liti­ giosus non est ex propriis sicut falsigraphus ; sed tentativus est litigiosus ; igitur tentativus non est falsigraphus. Et ita ex ista littera habetur quod syllogismus tentativus non est syllogismus falsigraphus, quae est conclusio principalis istius partis 1 ; habetur etiam quod litigiosus non est falsigraphus, quae fuit conclusio principalis prioris partis 1 • . . .

CAP. 18, § 10. - 6 alias) illos F 7-8 igitur . alios om. (hom.) L 7 quac sciunt om. F 9 utuntur] etiam add. L, communibw add. FLV 10 regulas) il (?) CO, res L . .

CAP. 18, § 1 1 . 3-4 intentam 0111 . COF 1 2 etiam om. OL ad hoc) ad huc O 1 7-18 quac . . falsigraphw om. (hom.) C -

codd.

&lsigrapha O, &lsigrapho rrliq.

.

CAP. 18, § 1 1 .

-

1 Scil. § § 9-1 1 .

1 Id est § § 3-8.

17 conclwio) intenta et add. F

5

10

1s

CAP. 18 : DE DIFFERENTIA INTER SYLLOGISMUM SOPHISTICUM ET ALI OS

121

§ 12 Loci

s

to

1s

�

25

30

igitur de sophisticis... [c. 1 1 ; 1 72b S-9] . Hic recapitulat quantum ad totam partem praecedentem, dicens quod loci praedicti sunt de sophisticis elenchis ; et etiam facile est videre quod loci praedicti et elenchi sunt de considera tione dialectici : nam dialecticus est habens methodum et speculationem circa propositiones circa utramque partem contradictionis, quod non potest fieri sine syllogismo sophi­ stico, et per consequens de talibus pertinet ad dialecticum considerare. Dictum est etiam superius de apparentibus elenchis, idest de syllogismis peccantibus in forma. N o t a n d u m est quod idem paralogismus potest esse litigiosus et so phisticus - et hoc tam peccans in materia quam peccans in forma et potest esse tentativus 1 ; tamen ista communia differunt, quia habent diversa contenta, vel saltem possunt habere, et ideo non sunt nomina synonima, sed habent distincta quid nominis et aliquid ponitur in de­ finitione unius et non in definitione alterius. S e c u n d o n o t a n d u m quod sicut contingit sumere expe­ rimentum de ignorantia alicuius per communia, puta si nesciat respon­ dere ad communia, ita contingit sumere experimentum de ignorantia alicuius per propria, puta si nesciat illa quamvis scia t communia ; sed hoc non pertinet ad tentativum, de quo loquitur P h i l o s o p h u s in proposito, sed pertinet ad demonstratorem, hoc est ad habentem artem demonstrativam specialem. Unde s c i e n d u m quod 'tentativa' dupliciter accipitur, scilicet large pro omni arte qua contingit sumere experimentum de ignorantia alicuius, et isto modo pertinet aliqua tentativa ad artem specialem et est ex propriis. Aliter accipitur stricte, quae scilicet potest haberi sine arte speciali, et illa non est ex propriis sed ex communibus, et habetur frequenter virtute propositionum per se notarum et etiam virtute propositionum famosarum communium et virtute artis syl­ logisticae. Et n o t a n d u m quod talis tentativa non tantum utitur communibus, sed frequenter simul cum communibus utitur propriis ; CAP l K, § 1 2 . 3 totam ] rat i o ne m O partem om. CO 6 ci rc.1 ] concludcmes F 1 2 et sophisticw o m . CO 1 5 in] una add. CO 1 6 et non ] quod non ponitur F 1 !!-20 pota . puta] principia . . . p r inci pia O 19 communia ] illa add. F 20 alicui us o m . CO per] principia add. LV illa] propria F 29 ctiam om. CO 29-30 per se propositionum 0111. (horn.) V -

. .

. . .

CAP. 18, § 12. - 1 De hac re vide dubitationcs Aegidii, Expositio, I,

c.

8 (f. 38vb).

UBER

122

I

et hoc est quod P h i l o s o p h u s vult 1 , quod numquam praecise utitur propriis, verumtamen aliquando praecise utitur communibus et aliquando utitur communibus et aliquo proprio simul. Tamen a tt e n d e n d u m est quod tali tentativa con tingi t uti dupliciter : vel faciendo opus tentantis, sicut faciendo talem syllogismum qualem facit tentativus, et hoc modo potest aliquis nesciens propria uti tentative propriis. Aliter contingit hoc sumendo scientifi.ce experimentum et experiendo ignorantiam alicuius, et hoc modo non potest aliquis nesciens propria uti illis, quia nescit an sint vera vel falsa.

JS

40

(CAPITULUM 1 9 D E METIS ET CAUTELIS JN DISPUTANDO : DE FALSO ET INOPINABru )

§ 1 Falsum autem in aliquo ostendere ... [c. 1 2 ; 1 72b 1 0-1 1 ] . Postquam determinavit P h i l o s o p h u s de locis sophisticis qui princi­ paliter ducunt ad redargutionem, in ista parte incipit P h i l o s o p h u s de metis et cautelis in disputando. Et dividitur in duas partes ; in prima determinat de metis residuis, secundo de cautelis quibus utendum est in disputatione sophistica, ibi : D ifert autem non parum 1 • Prima dividitur in tres partes, in prima determinat de falso et inopinabili coniunc­ tim ; secundo de nugatione, i bi : De Jacere autem 1 � tertio de soloeci­ smo, ibi : Soloedsmus autem 8 • Prima pars dividitur in duas. Primo ponit intentionem suam, di­ cens quod post praedicta ostendendum est quibus cautelis utendum est ad ducendum aliquem ad aliquod falsum vel inopinabile ; et hoc quia hoc est secundo intentum a sophista, qui primo intendit ducere -- - - -

34 verumtamen sic C, om. reliq. codd. aliquando J autem add. O, tamen add. C 37 sicut sic O, sic reliq. codd. 39 scientifice sic F, quod non illell. reliq. codd. (scien-te CV, sciente O, scientiae L ; cf supra, Cap. 1, § 5, lin. 1 /f) . 41 sint] sit CLV CAP. 1 9, § 1 . - 8 inl ] quibus utendum est sophistice L 10 autem sic V, quidem reliq. codd. 17 ducere] reducere F

Vide supra, § 8. CAP. 1 9, § l. - 1 Cf. infra, c . 22, § l .

S-9 in1

•.•

cautelis om. (hom.) F

2

2

Infra , c.

20, § l .

8

Infra, c. 21 , § l .

s

10

1s

CAP. 1 9 : DE METIS ET CAUTEUS IN DISPUTANDO

respondentem ad redargutionem et secundo, si hoc non potest, tendit eum ducere ad aliquod falsum vel inopinabile.

123 m­

§ 2

s

to

ts

21>

25

Secundo, ibi : Primum quidem ... [c. 1 2 ; 1 72b 1 2-1 6 ] , exsequitur de intento. Et primo ponit cautelas et documenta quibus utendum est ad ducendum respondentem ad falsum et inopinabile ; secundo ponit unam ad ducendum ad falsum, ibi : Ad mentientem ; tertio ponit alias ad ducendum specialiter ad inopinabile, i bi : Rursum ut quod extra op inionem. Prima dividitur in quinque, secundum quod quinque cautelas vel documenta vel elementa ponit. Prima est celatio propositi. Dicit igitur primo quod primo accidit falsum vel inopinabile ex modo interro­ gandi ; nam si aliquis interroga t et non ad determinatum propositum, venabitur cito falsum vel inopinabile. Nam illi respondentes qui sta­ tim respondent ad omne propositum, sive sit ad propositum sive non, sunt vane respondentes, et magis peccant quam illi qui nolunt re5pondere ad aliquod propositum antequam videant quomodo est ad propo­ situm et quomodo non. S c i e n d u m est quod multae sunt propositiones similes quantum ad apparentiam, quae tamen in rei veritate sunt aliquac repugnantes et aliquae e converso ; et ideo respondens qui non vult deliberare quomodo propositum se habet ad conclusionem principaliter intentam et quomodo non, cito aliquando, proptcr similitudinem propositi ad conclusionem principaliter intentam, concedet falsum vel inopinabile. Et interro gare multa... [c. 1 2 ; 1 72b 1 6-1 7] . Ponit secundum elementum vel cautelam, et est quod opponens debet interrogare multa, quamvis illud quod intendit principaliter sit aliquod unum determinatum. Nam propter multitudinem interrogatorum impeditur respondens a indicando de omnibus simul, et ideo faciliter concedet falsum sicut verum ; similiter aliquando interrogata apparent similia, quae tamen non sunt, immo unum est aliquando verum et aliquando CAP. 1 9, § 2. - 2 Secundo, ibi om. V Secundo] sccunda F 6 alias] aliquas F 10 quod ] opponens add. F accidit] accipit LF, acci-t COV 14 vane ] varie C (cf transl. Boeth . codd. Bo, Ma1 1 8- 1 9 aliqu.ae . . . aliqu.ae] ira Arist. LAt.) nolunt sic O, volunt reliq. codd. 1 8 qu.ae] imer quas F , aliqui . . . aliqui C, aliquando . . . aliqu.ando L 20 principaliter] principalcm F intentam orn . OF .

124

LIBER I

falsum, et tunc propter similitudinem falsi cum vero concedet falsum sicut verum. Et ea quae videntur [c. 1 2 ; 1 72b 1 7-1 8] . Ponit tertiam caute­ lam, quae est respondentis commendatio. Unde debet opponens ap­ probare ea quae concedit respondens, ut alliciat eum ad concedendum etiam alia quae proponet, et ita ducet ad falsum et inopinabile.

30

. . .

Et si interrogatus... [c. 1 2 ; 1 72b 1 8-21 ] . Ponit quartum ele­ mentum, et est interrogationum ad materiam in qua abundat opponens translatio. Unde quando opponens non multum abundat in aliqua materia, debet se caute transferre ad aliam materiam in qua abundat ; et tunc non minus possunt opponentes laedere respondentes quam in priori materia. Est autem hoc latenter et caute faciendum, quia si non fi.at latenter sed nimis manifeste, petent respondentes ab opponen­ tibus 'quid est ad propositum principale ?' et ita impediunt proces­ sum eorum. Elementum autem . . [c. 1 2 ; 1 72b 21-24] . Ponit quintum, et est opponentis humiliatio. Unde opponens frequenter non debet statim arguere, sed debet se fateri interrogare praecise ut addiscat ; et sic respondens minus curabit respondere ad quodcumque propositum, sive sciat respondere sive non, et hoc quia respondens in disputatione so­ phistica ita quaerit apparere sicut opponens, et ita concedet falsum et inopinabile. § 3 .

Ad mentientem autem . [c. 1 2 ; 1 72b 2 5-28 ] . Ponit unam caute­ lam per quam contingit specialiter ducere ad falsum, et est ad mate­ riam in qua abundat translatio. Unde debet opponens transferre se ad aliam materiam in qua abundat argumentis ; sed hoc potest fieri bene et male, nam si facit latenter fit bene, si manifeste male. S c i e n d u m quod praecedens elementum est intelligendum tran­ sferendo se ad praemissas in quibus abundat respectu eiusdem conclu­ sionis, sed istud elementum intelligendum est ut se transferat ad aliam conclusionem ad quam plura habet argumenta.

JS

40

45

so

. .

33 respondentis commendatio] quod debet responsionem respondenris commendare L 36-37 quartum elementum ] quartam cautelam FV 3!1 aliqua] una F 40 opponentes] opponentem F 43 est ] hoc add. LV impediunt] impediant CL, impedirent V, i m p edi n t W 44 eorum ] opponentis L 45 quintum ] quintam cau telam F

e

5

to

CAP. 1 9 : DE METIS ET CAUTELIS IN DISPUTANDO

1 25

§ 4

5

10

t5

Rursum ut quod extra opinionem . . . [c. 1 2 ; 1 72b 29-35] . In ista parte dat cautdas proprias ducendi ad inopinabile. Et dividitur in quattuor partes, secundum quod quattuor cautelas ponit. Prima est ex oppositione et contrarietate diversarum opinionum diversorum sapien­ tum. Unde debet opponens considerare quas opiniones sequitur re­ spondens ; quo facto, debet prop onere aliquod extraneum in illa opi­ nione quod contradicit opinionibus multorum, quo concesso ducitur ad aliquod inopinabile. Quod autem hoc sit possibile patet, quia in singula opinione est aliquid tale extraneum. Verumtamen facile est resistere tali cautelae, quia debet respondens dicere quod concedit illud reputatum inopinabile non propter vim argumentationis ipsius oppo­ nentis, sed tamquam illud quod sustinet ; et ita evacuatur gloria oppo­ nentis quam contendit, quia semper contendit quod inopinabile concedatur propter veritatem argumenti sui.

§ 5

10

t5

Amplius autem ex voluntatibus . . . [c. 1 2 ; 1 72b 36 - 173a. 6 ] . In ista parte ponit secundam cautelam, quae sumitur ex contrarietate illorum quorum unum aliquis tenet occulte in corde et aliud tenet publice et in ore. Unde debet opponens, si respondens dicat opinionem suam occultam, ducere eum ad opinionem manifestam ; si dicat mani­ festam, debet eum ducere ad occulta m ; et sic semper ducet ad inopina­ bile. Verbi gratia aliqui tenent publice quod melius est bene mori quam vivere prave et voluptuose, similiter dicunt quod est melius iuste egere quam prave afuere divitiis, et tamen occulte et in corde tenent con­ trarium. Unde si respondens dicat quod melius est bene mori quam male vivere, debet opponens ex factis ipsius respondentis probare con­ trarium, per hoc scilicet quod ipse facit contrarium quia ipse male vivit ; similiter si dicat quod non est melius bene mori quam male vivere, debet per rationem probare contrarium ; et ita possunt duci in talibus vel ad opiniones occultas vel manifestas. CAP. 19, § 4. - 5 opinionum] et aJd. L 1 0 singula] tali aJd. F , aliquid] aliquod CV 14 contendit1 . . . contendit1 /ea. coniu. ; quaerit V, con-t (quasi : contingit) reliq. codd. 1 4- 1 5 quam . . . sui om. F 15 veritatem] virtutem O, vim L CAP. 19, § 5 . - 5 ore] oratione C debet trp. p. occultam (/in. 6) O 6 occultam] debet aJd. CV, srd non add. W ducere eum] e. d. COF , . opinionem om. CV m.anifestam1 ] et aJd. FV

1 26

LIBER

I

§ 6 Plurimus enim locus . . . [c. 1 2 ; 1 73a 7-1 8] . Ponit terti.um docu­ mentum et sumitur ex contrarietate eorum quae sunt secundum legem et secundum naturam. Dicit igitur quod frequens locus ad ducendum ad aliquid quod est inopinabile, est dicere sicut dixit quidam Callides, secundum quod recitatur in quodam libro quem edidit P l a t o et in­ ti.tulavit a discipulo suo Georgia \ scilicet quod omnes vetercs arbitrati sunt quod differenti.a est inter ilia quae fiunt secundum legem et quae fiunt secundum naturam ; nam lex frequenter et natura sunt contraria, nam secundum legem iusti.ti.a est bona, secundum naturam non est bona. Et ideo qui vult ducere respondentem ad aliquid quod est extra opinionem, si dicat aliquid quod est secundum naturam, debet obviare per il1a quae sunt secundum legem, et contra eum qui dicit secundum legem, debet obviare per naturam ; nam ista sunt contraria, nam quod videtur sapienti.bus est secundum naturam, quod videtur pluribus est secundum legem. Et ita quidquid dicat respondens, potest duci ad aliquid extra opinionem, immo contra opinionem multorum, quod est intentum opponenti.s. N o t a n d u m est hic quod non sumitur hic 'inopinabile' pro ilio quod nullo modo nec ab aliquo est opinabile, sed pro ilio quod a multis, sive sapienti.bus sive simplicibus, non est opinatum. S e c u n d o n o t a n d u m quod ista documenta non valent in omni materia, scd aliqua valent in ali qua materia et aliqua in alia ; unde secundum et terti.um raro vel numquam valent nisi in materia morali. T e r t i o n o t a n d u m quod 'natura' multi.pliciter dicitur. Ali­ quando enim dicitur 'natura' pro eo quod est principium naturale acti.vum vel passivum alicuius transmutationis, et sic accipitur II Physi­ corum 1 • Aliquando dicitur insti.nctus naturaliter sequens cogniti.onem -

-

-

CAP. 1 9, § 6. - 4 quod] plurimw, id est add. V 4-5 ad . . . dioere] etc. sicut et Callidcs, id est V 5 inopinabile] opinabile ( !) CO 6-7 intitulavit] intitulatur L 7 a 0111. C Georgia] Georgia LV, sive Georgia add. V 8 quod] et C 19 hic1 o m . FV non trp. p . inopinabile F hic1 o m . OF 2 1 sivc1 o m . F simplicibus o m . OF 28 passivum] passionis vel O accipitur II] in libro F 29 dicitur instinctus] accipitur pro instinetu F instinctw ] actw indistinctw O 29-30 sequcns . . . scnsi­ tivam] sequcntem (sic!) cognitioncs an-va (?) F

C AP.

19, § 6. - 1 lta, cum quibusdam codicibus versionis Boethii, pro 'Gorgia'. II, c. l ( 1 92b 12-23) .

2 Aristot. , Physica,

5

10

15

:2n

25

CAP. 1 9 : DE METIS ET CAUTEUS IN DISPUTANDO 30

35

40

45

so

1 27

sens1t1vam ad aliquid faciendum vel operandum1 , et sic non sumitur in proposito. Aliquando dicitur 'natura' recta ratio circa agibilia, si nulla esset malitia nec errar alicuius personae in communitate. Et isto modo si nullus esset malus nec errans in genere humano, omnia debe­ rent esse communia, quia non esset aliqua ratio quare aliqua res plus deberet appropriari uni quam alteri ' ; similiter isto modo secundum naturam omnes homines deberent esse liberi, quia si non fuisset pecca­ tum, iniustum fuisset quod aliquis fuisset servus. Et de natura isto modo dieta loquitur P h i l o s o p h u s in proposito. Quarto modo dicitur 'natura' rectum dictamen rationis et determinatum 5 , et sic non loquitur P h i l o s o p h u s in proposito. Q u a r t o n o t a n d u m quod lex iusta numquam potest esse contraria naturae quarto modo dictae. N ec etiam lex iusta est proprie contraria naturae tertio modo ; quia quaecumque lex praeciperet con­ trarium naturae, esset iniusta, cum dictatum a lege iusta et dictatum a natura, si nulus esset errar nec malitia in aliqua persona nec fuisset, non essen t contraria ; tamen propter errorem, malitiam et peccatum possunt talia dictata esse contraria. Unde si numquam aliquis fecisset iniuriam, natura, hoc est recta ratio, dictaret quod iste, immo nullus debet esse servus ; et tamen lex iusta dietat quod iste debet esse servus. Q u i n t o n o t a n d u m quod 'iustitia' vocatur hic virtus punitiva vel appropriativa, quia secundum naturam nisi fuisset delictum nullus deberet puniri, et tamen secundum legem iustam debet quis puniri ; et ita iustitia illa non est ex natura, quia non est ex dictamine rationis nisi praesupposito delicto . --

-

31 circa agibilia] agibilium F 32 nulla ] non L in communitate] nec communitatis L 34 quia] si add. O 39 rectum dictamcn] recta in dictamine O determinatum] determinat ( !) CO 41 numquam] non V, om. L 42 iusta] iniusta O tertio] secundo O 43 praeciperet] reciperet O, perciperet C 44 cum sic L, tunc C, tamen OF, quia V dictatum1 ] dictant ( !) OL a . . . dictatum1 om. (hom.) O dictatum1 ] dictant ( !) CLV, sed: dictatum W 4� nec1 . . . esnt] fuissent F non esent] sunt O 4f>-47 tamen . . . contraria om. (hom.) OF 47 iniuriam] in add. L 48 natura] nulla F hoc est om. LF iste . . . debet ] aliquis deberet F immo om. O 49 et . . . servus om. (hom.) OV iusta] post peccatum add. L 5 1 appropriati va] approbativa O 52 quis ] aliquis C

3 Cf. ex. gr. Thomas Aquinas, Summa theol. , I-II, q. 15, a. 2 Resp. ' Cf. Isidorus, Etymol. V, c. 4, n. 1 (PL 82, 1 99) ; Scotus, Opus Oxon., IV , d. 15, q. 2, n. 4 (ed. Wadding IX, 151). 5 Cf. Thomas Aquinas, Summa theol. I-II, q . 99, a. 4 Resp.

1 28

LIBER I

§ 7 Quaedam autem interrogationes... [c. 1 2 ; 1 73a 1 9-31 ] . Hic ponit quartum documentum, et sumitur ex contrarietate opinionum vulgi et sapientum. Dicit igitur quod sunt quaedam interrogationes ad quas non contingit respondere nisi concedendo aliquid contra opinionem, sicut in talibus 'aut est oboediendum sapientibus aut patri ?' et 'utrum expedientia sunt facienda vel iusta ?' et 'utrum ante debet aliquis pati iniuriam vel nocere ?' Nam in talibus si respondeat secundum quod videtur sapientibus, ducetur ad illud quod est contra opinionem plu­ rium, si dicat quod videtur pluribus dicet contra opinionem sapientum ; sicut sapientes dicunt quod iustus est beatus, sed plures, scilicet vulgares, dicunt quod iustus non est beatus, sed dives ; et ita quamcumque par­ tem dicat, dicet contra opinionem istorum vel illorum. Addit autem P h i l o s o p h u s quod istud documentum sive cautela multum con­ venit cum priori, nam quae videntur pluribus, sunt, ut frequenter, ea quae dicuntur secundum legem, et quae videntur sapientibus, sunt frequenter il1a quae sunt secundum naturam. I n t e I l i g e n d u m est, sicut dictum est prius, quod lex iusta numquam contradicit rectae rationi, quamvis dictet aliquid quod non esset dictatum a recta ratione si homines numquam recederent a recta ratione ; et hoc vocatur frequenter 'ius naturale', scilicet dictamen ra­ tionis circa agibilia particularia respectu illorum qui numquam rece>­ dunt a recta ratione sed semper recta ratione utuntur. Tamen lex ini­ qua frequenter contradicit rectae rationi ; et multi utuntur legibus iniquis ; ideo dicit quod lex est opinio plurium, quia, ut frequenter, homines condunt leges non secundum rationem sed secundum volunta­ tem ; et ideo, in tali, opinio sapientum contrariatur opinioni vulgi. Ultimo epilogat dicens quod ex his, scilicet praedictis, potest aliquis deducere aliquem ad ponendum aliquid contra opinionem.

CAP. 19, § 7. - 6-8 obocdiendum . . . noc:ere] etc. V 7 sunt] sint OF l i :ante om. F dcbet] dcbcat OF, trp. p. aliquis F 9-10 plurium . . opinionem om. (hom.) O 10 dicet] ducetur LV 17 fre. quentcr] saltcm frequenter ti trp. p. naturam F : sunt] dicuntur F 20 recederent] recest F 26 condunt] contradicunt OL Z7 opinio] opinione CF, op. (?) reliq. codd . sapientum contrariatur] sapientcs contrariantur L Z7 opinioni] opinio F, op. (?) LV 11

.

.

.

5

10

15

2n

25

129

CAP. 20 : DE NUGATIONE

[CAPITULUM 20 DB NUGATIONB) § 1 De facere autem nugari (c. 13 ; 1 73a 32-33] . Postquam docuit cautelas et vias ducendi ad falsum et inopinabile, in ista parte docet cautelas et vias ducendi ad nugationem. Et primo dat intentionem suam, secondo exsequitur, ibi : Omnes autem. Dicit igitur primo quod cum dicturi simus de facere nugari, hoc est de cautelis et vis ducendi ad nugationem, supponendum est quid sit nugatio, quia quid sit nugari in principio libri ostendimus. ...

s

10

§ 2 Omnes autem (c. 1 3 ; 1 73a 33-35] . Hic exsequitur, et dividitur in duas partes, quia primo ostendit quod aliqui vere ducontur ad nugationem ; secondo ostendit quomodo non vere sed apparenter tantum, ibi : Videntur autem Jacere. Prima pars dividitur in tres par­ tes, quia primo ostendit causam quare aliqui ducontur vere ad nuga­ tionem ; secondo exemplifi.cat, ibi : Dup lum autem ; tertio ostendit ge­ neraliter in quibus dieta causa habet 1ocum, ibi : Sunt autem huiusmodi ...

s

orationes.

10

15

Dicit igitur quod frequenter homines vere ducontur ad nugationem supponendo quod nihil differt dicere nomen et orationem. I n t e 1 1 i g e n d u m est quod per 'nomen' inteligit hic P h i­ l o s o p h u s definitum, et per 'orationem' intelligit definitionem exprimentem quid no minis , vel intelligit definitionem sive exprimat quid nominis sive quid rei. Est igitur intentio sua dicere quod suppo­ nendo quod quidquid potest convenienter addi nomini potest con­ venien.ter addi definitioni correspondenti tali nomini, vere sequitur nugatio. CAP. 20, § 1. - 5 ducendi] inducendi O om.

CAP. 20, § 2. - 4 ostcndit om. CO FV 16 potat1] poait F

OCIDIAM,

OPBIA I'ICA

m

10 principio libri] primo libro O

quomodo] quando L

1 1 dif] differat F

12 hic

9

130

LIBE.tl. l

§ 3 Duplum autem... [c. 1 3 ; 1 73a 35-40] . In ista parte P h i l o s op h u s exemplificat, et ponit duo exempla. Primum est de duplo et sua defmirione, dicens quod 'duplum' et 'duplum dimidii' sunt idem - hoc est sunt converribilia, vel se habent sicut definirio et defmitum ; si igitur idem potest convenienter addi nomini et orationi - hoc est definirioni -, tunc sicut convenienter 'dimidii' additur 'duplurn', di­ cendo sic 'hoc est duplum dimidii', ita eriam convenienter addetur huic orarioni ' duplum dimidii', sic dicendo : hoc est duplum dimidii di­ midii. Et adhuc, si convenienter loco isrius nominis 'duplum' possit poni haec orario 'duplum dimidii', dicetur ter 'duplum dimidii di­ midii dimidii' ; immo sic poteri t procedi in infinitum. Secundum exemplum est de concupiscenria. N am orario exprimens quid nominis sui est : apperitus delectarionis. Si igitur quidquid potest addi nomini potest addi defmirioni, tunc quidquid convenienter potest . . . . . . . 1ung1 cum 1sto nornme concuptscentla ' potent converuenter 1ung1 cum ista orarione 'apperitus delectarionis' ; ergo sicut convenienter dicitur 'concupiscenria delectarionis', ita convenienter dicetur : apperitus de­ lectarionis delecta rionis. -

.

.

'

.

5

10

15

§ 4 Sunt autem huiusmodi orationes ... [c. 1 3 ; 1 73b 1-1 1 ] . In ista parte ostendit P h i l o s o p h u s generaliter in quibus dieta causa deceprionis habet locum, dicens quod habet locum in omnibus rela­ rivis quae non solum secundam genera sua sed eriam secundum se ipsa sunt ad aliquid, et hoc assignando defmiriones eorum in quibus ponitur aliquid unum et idem. Sicut accipiendo tales definiriones seu orariones : [apperitus est] alicuius apperitus, [concupiscenria est] ali­ cuius concupiscenria, duplum est alicuius duplum, dimidium est ali­ cuius dimidium. Et non solum habet locurn in relarivis, sed eriam habet locum in alis nominibus in quorum defmirionibus exprimenribus quid nominis necessario ponitur subiectum. Supposito enim de talibus CAP. 20, § 3. - 7 additur] addatur CO, ad add. O duplum] duplo LV 8 sic om. LV S-9 ita . . . dimidii1 sic COV, om. LFW 9 orationi] rationi C 9-10 dimidii om. OL 10 du­ plum] dupliciter C 1 1 tcr] tunc FV, est add. F 12 potcrit procedi] potest procedere F, crit procesw V 16 iungi] coniungi F 19 delectationis1 sic LW, ergo C, om. O FV ,

CAP. 20, § 4. - 3 quibw] quo L

6 hoc] patet add. LV

10 etiam

om.

CV

5

10

CAP. 20 :

ts

20

25

30

DE

NUGATIONE

1 31

quod quidquid potest addi nomini potest convenienter addi orationi, hoc est defmitioni exprimenti quid nominis, ita quod semper loco nominis licitum sit ponere defmitionem exprimentem quid nominis, necessario sequitur nugatio. Et ad hoc ponit P h i l o s o p h u s duo exempla. Primum est de abundante, nam 'abundans' est nomen et sua defmitio est 'numerus medium habens' 1 ; si igitur quidquid potest addi nomini potest addi defmitioni, tunc sicut convenienter dicitur 'numerus abundans' ita convenienter dicetur : numerus numerus medium habens. Secundum exemplum est de simo, nam defmitio exprimens quid nominis ipsius est 'naris cava' ; si igitur quidquid potest addi nomini potest addi de­ finitioni, sequitur quod sicut convenienter dicitur 'naris sima', ita convenienter dicetur : naris naris cava. !sta littera : Et quorumcu mque etc. est intricata, et debet sic legi : Et quorumcumque, scilicet praedicabilium, cum supple : ipsa praedicabi­ lia, non sint ad aliquid omnino, hoc est : non sunt relativa, subiecta, quo­ rum, scilicet subiectorum, sunt habitus aut passiones aut aliquid huiusmodi, designantur in ratione eorum, hoc est : ponuntur in defmitione expri­ mente quid nominis eorum praedicatorum de his, hoc est : quae scilicet nomina praedicantur de his, scilicet de subiectis 2 • 1 3 potest1] possit F 1 3- 1 4 orationi hoc est o m . F 1 7 ad hoc] adhuc O V 23 cava ] 26 !ittera ] scilicet add. O intricata] intruncavitas LF addi1] et add. O 25 naris1 o m . CO cata ( ?) F 27-28 praedicabilium ... praedicabilia] prob. . . 27 scilicet] supple LV cum o m . OF prob. C 28 subiecta om. F 28-29 quorum ] quarum L 29 scilicet subiectorum sic FV, scilicet subiecta L, scilicet isti O, o m . CW aut 1 ] et F aut1] ut F aliquid) a li ud add. C .30-3 1 exprimente] exprimentium OF 32 scilicet ) i ta C

C AP. 20 , § 4. 1 Vide Aegidium, Expositio, I, c. 10 : "Dicit ergo quod abundans, id est numerus impar, est numerus medium habens; est autem mtmerus abundans id est in abundanti et in impari intelligitur numerus ; bis ergo dicitur ibi numerus - ; abundans ergo numerus est numerus numerus medium habens. Notandum autem quod par nu­ merus divisus in duo aequalia nihil remanet medjum ; de ratione enim paris est quod possit dividi in duo aequalia, ut vult Boethius in Arismetica sua. Impar autem cum [f. 41rb) dividitur in duo aequalia dividentia non evacuat totum divisum, sed in medio remanet unitas ; ideo dicitur impar es numerus medium habens" (f. 4lra­ rb). 1 Cf. translatio Boethii : "Et quorumcumque substantia, cum non sint ad aliquid omnino, quorum sunt habitus aut passiones aut aliquid huiwmodi, in ratione eorum condesignatur [nonnulli codJ. habent : condesignantur) praedicatorum de his", (Aristot. Lat. VI, 1-3, p. 30), vel "consignifi.catur praedicatorum de his", ut legitur in recensione Guillelmi de Moerbeke (ibid. , p. 91}. Vide etiam Expositionem Aegidii, I, c. 10 : "Hic ostendit idem veritatem habere in per se passionibw ... Dicit -

-

132

LIBER l

S c i e n d u m est quod P h i l o s o p h u s non loquitur hic de accidentibus quae ponuntur res distinctae a subiectis et subiective in eis exsistentibus, sed loquitur de nominibus praedicabilibus de subiectis, non tamen pro se sed pro re. Et ideo falsum est quod a l i q u i 8 dicunt quod quaedam sunt talia accidentia, scilicet exsistentia subiective in subiectis, per se et quaedam per accidens, et quod quaedam acciden­ tia definiuntur per subiecta sua et quaedam non, scilicet accidentia per accidens : Nam nullum accidens proprie definitur, nec magis aliquod tale accidens definitur per subiectum suum quam aliud, nam accidens per accidens ita dependet a suo subiecto sicut accidens per se. Et ideo d i c e n d u m est quod P h i l o s o p h u s non loquitur hic de acci­ dentibus subiective exsistentibus in suis subiectis, sed loquitur hic de nominibus praedicabilibus de subiectis, non pro se sed pro re, in quorum nominum definitione exprimente quid nominis ponitur subiec­ tum, ita quod non potest sciri significatum vocabuli nisi habeatur subiectum de quo praedicatur. Et ita est de isto nomine 'simum', nam istud nomen non significat aliquam qualitatem absolutam, distinctam realiter a nare et subiective exsistente in nari, - nam si esset ibi talis qualitas ita posset absoluto nomine significari quod non daretur intel­ ligi subiectum, sicut hoc nomen 'albedo' significat qualitatem non dando intelligere nec consignificando subiectum -, sed significat sub37 quaedam] aliqua F add. L

38 quod om . FV

40 aliquod] aliquid L

51 significari] per

ergo quod subiecta quoru mcum que accidentia, cum non sint ad aliquid omnino, id est praeter hoc quod sint relativa , si illorum subiectorum praedicta accidentia sunt habitus aut passiones aut aliquid huiusmodi, ut dispositiones, et in ratione, id est in de­ finitione eorum praedicatorum, id est illorum accidentium , cum designantur vel cum significantur, ut habet correctio graeca, de his, id est de subiectis, supple : in talibus habet fieri nugatio. Notandum autem quod accidentium quaedam sunt per se , quaedam vero per accidens ; in definitione accidentium per se ponuntur subiecta, sed in definitione accidentium per accidens, secundum quod talia sunt, subiecta non cadunt. Utrum autem nulla sint accidentia talia, ita per accidens quorum non sint aliqua subiecta per se , non est praesentis speculationis. Suflicit autem ad praesens scire quod in definitione accidentium per se ponuntur subiecta, non autem in definitione accidentium per accidens, non cadit subiectum. Ut ergo P h i l o s o p h u s osten­ deret quod nugatio committitur in accidentibw per se et non in per accidens, dixit nugationem contingere in illis accidentibw quae sic sunt habitw aut pasio­ nes aut dispositiones subiectorum, quod tamen in ratione eorum condesignantur de his, 3 Scilicet Aegidiw. Vide notam praece­ id est fit mentio de subiectis" (f. 4a). dentem.

35

40

45

so

CAP. 20 :

55

DB

1 33

NUGATIONB

iectum sic depressum, quod potest fieri sine amni qualitate adveniente per salurn motum localem, sicut in VII Metaphysicae apparebit, quia ibi P h i l o s o p h u s male exponitur sicut hic S e c u n d o s c i e n d u m quod P h i l o s o p h u s non inten­ dit quod illa de quibus hic loquitur sint habitus subiective exsistentes in subiectis, sed per 'habitus' intendit idem quod per 'passiones', et per passiones non intendit nisi praedicabilia, et ad hoc innuendum dicit : Quorum sunt habitus aut passiones aut aliquid aliud huiusmodi, hoc est : quocumque nomine vocentur, sive scilicet vocentur habitus sive pas­ siones sive aliquo alia nomine, ita tamen quod in defmitione expri­ mente quid nominis ponatur subiectum ; nam in omnibus talibus contingit vere ducere ad nugationem, supposita ila propositione quod semper loco nominis licitum sit ponere definitionem exprimentem quid nominis. '·

60

65

§ 5 Videntur autem facere . . [c. 1 3 ; 1 73b 1 2-1 6 ] . Hic ostendit qua­ modo non vere sed tantum apparenter ducitur quis ad nugationem, d.icens quod videntur facere nugationem, non tamen faciunt, si opponentes non petant in principio sibi dari illam propositionem, scilicet quod nomen et sua definitio idem omnino significent et quod loco unius possit alterum poni et quod quidquid convenienter additur uni potest convenienter addi alteri, - sicut dictum est quod ita sit de duplo et sua defmitione -, sed statim inferunt nugationem quaoi omnino sit certum quod praedicta propositio sit vera, cum tamen non sit vera quamvis videatur esse vera ; et ita apparenter ducunt ad nugationem et non vere. .

5

10

54 adveniente l supervenicnte L duccrc . . . sumpta alia O

65

CAP. 20, § 5. 2-.3 quomodo l quod C 3 tantum om. FV Il potest . . . addi l additur F dictum est o m . OF quod l et L -

si F

61 aut 2 ] ad add. L

vere

duccre. . . supposita il!a l re-

4 videntur l aliqui add. L 9 quasi ] quod OV

non ]

4 Aristot. , Metaph. , VII , c. 5, t. 1 7 (1030b 1 3-103 1 a 14) ; cf. et i a m Aegidius Romanus, Quaestiones Metaphysicales, VII, q. 2 , ubi quaerit 'Utrum accidentia habeant definitionem per additamenta', praesertim a verbis "Patebit tertio ... " (ed. Venetiis 1499, f. d 3+2va) .

134

LIBER I

[CAPITULUM 21 DE SOLOECISMO]

§ 1 Soloecismus autem [c. 1 4 ; 1 73b 1 7-25] . In parte ista determinat P h i l o s o p h u s de soloecismo. Et dividitur in duas partes, quia in prima ostendit quod ad aliquam artem pertinet cognoscere soloeci­ smum ; secundo ostendit quomodo magis commode fit, ibi : Sunt autem omnes. Dici t igitur quod supponendum est ex praecedentibus quale quid 1 sit soloecismus, quia hoc dictum fuit in principio istius libri. Sed quod spectet ad aliquam artem, et maxime sophisticam, cognoscere soloeci­ smum, probatur per hoc : nam omne vitium quod in disputatione liti­ giosa potest videri fieri et non fieri, et e converso fieri et non videri fieri, pertinet ad aliquam artem et maxime sophisticam, quae vitia talia habet facere et cognoscere ; sed soloecismus est vitium possibile in disputatione, et aliquando videtur fieri et non fit et aliquando e converso ; igitur ad aliquam artem pertinet cognoscere tales, cum mul­ tae videantur colligere soloecismum, quae tamen non faciunt, et e converso, sicut est de elenchis quod quidam videntur elenchi et non sunt et quidam e converso. Maior istius rationis est manifesta, minorem declarat P h i l o s oP h u s per duo exempla. Primum est istud : nam quidam di:xit, scilicet Caecilianus, quod ficus est secundae declinationis et masculini gene­ ris ; ideo secundum eum convenienter dicitur 'ficos maturos', et ita isto modo dicendo committitur soloecismus, et tamen tali non videtur soloecismus. Sed dicendo 'ficus maturas' non fit soloecismus, et tamen ...

CAP. 21, § 1. - 5 partes om. LF 6 cognoscere soloecismum] determinare dc soloecismo (syllogismo L) LV 9 igitur] primo add. F 1 1 spectet] pertineat L aliquam] aliam LF et maxime] maxime ad F 12 probatur per hoc] probat Philosophus O 13 fieri1, et] fit, ve! L 15 facere et] frequenter O 18 colligere] con vertere L, facere 19 elenchis] elencho O quod quidam sic CV, qui quidem O, et quidam L, quod F 20 quidam ] quidcm C O 24 ficos sic V, ficus rdiq. codd. ita om. L 25 tamen] in C, om. O tali ] talibus L tali non] talium F

21 , § 1 . - 1 Versio Boethii : " Soloecismus autem quale quidem [plures codd. legu n t 'quid' ] est dictum est prius", (Aristot. Lat. VI, 1-3, p. 31). C AP.

5

10

15

20

25

CAP. 21 : DE

30

35

40

45

SOLOECISMO

135

tali videtur fieri 1 • Igitur aliquando fit soloecismus et non videtur et aliquando e converso. Similiter aliud exemplum est de fine. Nam si 'fmis' sit masculini generis tantum, tunc dicendo 'certam fmem' fit soloecismus ; et tamen forte aliquibus non videtur, qui scilicet credunt quod 'fmis' sit feminini genens. N o t a n d u m quod ad sophistam pertinet tractare soloecismum, cum suum sit disputare, et in omni disputatione proprius modus loquendi sit supponendus, quod non potest scire nisi sciat quando est soloecismus et quando non ; hoc tamen non potest scire sine gramma­ tica ; et ideo in tali casu necesse est quod sophista utatur grammatica. Et ita docere qualiter utendum est grammatica in decipiendo respon­ dentem pertinet ad sophisticam et non ad grammaticam. Et sic quantum ad hoc est aliquo modo simile de sophistica et grammatica sicut est de politica et scientiis speculativis ; nam politica non docet pure speculabilia, et tamen docet quis debet docere speculativam scientiam, et quando, et quis debet audire, et si c de aliis ; ita sophistica docet qua­ liter quis debet uri grammatica, et quando, ad decipiendum respondentem, et docet qualiter respondens debet vitare illud vitium, et tamen non docet grammaticalia, sed grammatica tantum. § 2 Sunt autem omnes paene [c. 1 4 ; 173b 26-36] . In ista parte ostendit in quibus frequentius et magis apparenter fit deceptio per soloecismum. Et primo hoc facit, secundo ostendit quomodo se habet ad figuram dictionis, ibi : Et quodam modo. Prima dividitur in duas partes ; in prima docet quomodo fit, secundo quomodo oportet vitare illud vitium, i bi : Oportet autem. . . .

s

29 Similiter om. FV 30 tunc] non C 35 scire ... sciar] sciri ... sciatur F 36 scire] sciri F 37 ideo om. CO 39 et non] ve! O, et ideo L 41 et ] aliis tJd. F 42 spcculabiliaì speculativa L, specialia F CAP. 2 1 , § 2. - 6 oportet] contingit L

oporter virare] vitatur O

2 Cf. Martialis, Epigrammata, li b. I, stropha 65 : "Cum dixi ficus, rides quasi barbara verba et dici ficos, Caeciliane, iubes. Dicemus ficus, quas scimus in arbore nasci, dicemus ficos. Caeciliane, tuos", (ed. W. Lindsay, Oxonii 1 929) ; cf. etiam Priscianus, Instit. Grammat. , lib. VI, c. 14 (ed. A. Krehl, Lipsiae 1819, p. 271) ; vide expositionem Aegidii, lib. I, c. 1 1 (f. 42ra) .

136

LIBER I

Intendit igitur in prima parte quod facilius fìt soloecismus duobus modis, scilicet per mutationem generis et per mutationem casus. Dicit igitur quod paene omnes soloecismi apparentes fìunt secundum hoc, hoc est : secundum genus, quod ponitur accidens nominum 1 ; et maxime fìt secundum genus neutrum, scilicet accipiendo primo genus neutrum et postea accipiendo genus masculinum vel femininum, quo­ rum unum, scilicet masculinum, declinatur per 'hic' et femininum per 'haec', sicut neutrum declinatur per 'hoc'. Causa autem quare soloecismus fìt frequentius per genus neutrum quam per alia genera, est quia ilud genus confundit utrumque, scilicet tam masculinum quam femi­ ninum, et interrogando de aliquo 'quid est hoc ?' contingit respondere per omne genus ; et ita fìt talis soloecismus per genus neutrum. Fit etiam per rnutationem casus, et hoc maxime in genere neutro ; et hoc quia plus casus in genere neutro conveniunt quam in aliis ge­ neribus, ut frequenter. Et ideo primo ponendo casum generis neutri et postea accipiendo casum alium alterius generis, propter hoc quod idem est casus nominativus et accusativus in genere neutro, - et ideo creditur quod indifferenter potest correspondere casus nominativus vel accusativus in genere masculino -, fìt soloecismus. Et eodem modo dicendum est de genere feminino.

to

ts

20

25

§ 3 Oportet autem.. . [c. 1 4 ; 1 73b 36 - 1 74a 5 ] . Hic docet vitare praedictum vitium, dicens quod 'hoc', id est illud quod est tam no­ minativus quam accusativus in genere neutro, oportet permutatim si­ gnificare ; nam aliquando signifìcat nominativum generis masculini et aliquando accusativum, et eodem modo aliquando signifìcat nomina­ tivum generis feminini et aliquando accusativum, nam cum verbo indicativi modi signifìcat nominativum, cum verbo infìnitivi modi si­ gnifì.cat accusativum. S c i e n d u m quod generis neutri, ut frequenter vel semper, 9 mutationcm] nugationem (eti12m injr12) F 1 1 nominum] nomen F, nominativi C 15 si cut ] et L, om. F 1 6 fit frequentius] frequentcr fit L 17 illud] idem L confundit] comprehendit O 19 soloecismw] et 12dd. F 2 1 genere o m . CF 25 potest] possi t F 26 masculino] et si c 12dd. LV

CAP. 2 1 , § 3.

-

4 oportet permutatim ] permutat F, oportet per mutationem O

21 , § 2. (ed. cit. , p. 12). C AP.

- 1 Cf.

hic infra, § 4, lin.

1 5-25

et Summa Logicae, pars l, c. 3

s

to

137

CAP. 21 : DE SOLOECISMO

1s

20

eadem vox accipitur in diversis casibus ; sed non est sic in aliis gene­ ri bus, et maxime est hoc verum de casu nominativo et accusativo. Et ideo credere quod sicut eadem vox in neutro genere potest praeponi verbo indicativi modi et etiam verbo infinitivi modi, quod eodem modo potest eadem vox in genere masculino et feminino praeponi praedictis verbis, est decipi. Unde credere quod sicut bene dicitur ' album est animal' et similiter 'album esse animal est verum', quod eodem modo bene dicatur 'homo est animal' et 'homo esse animal est verum', et similiter 'capra est alba' et 'capra esse albam est verum', vd sic 'capram esse animal est verum' et 'capram est animal', est de­ cipi et facere soloecismum. Et ita in talibus fit deceptio et soloecismus per mutationem casus, scilicet ponendo unum casum pro alia ; simi­ liter potest fieri deceptio per mutationem generis, scilicet ponendo unum genus pro alio. § 4

s

10

1s

Et quodam modo similis est . . . [c. 14 ; 1 74a 5-1 3] . Ostendit qua­ modo se habet soloecismus ad figuram dictionis, dicens quod quodam­ modo se habet consimiliter ad elenchos qui dicuntur secundum quod non similia videntur similiter dici ; nam sicut contingit facere elenchum in illis rebus, ita contingit facere soloecismum in nominibus . Ultimo epilogat quod tentandum est facere soloecismum per praedicta. Simi­ liter dictum est de disputationibus et speciebus et partibus earum, et de modis decipiendi etiam dictum est. I n t e 1 1 i g e n d u m est quod paralogismus ducens ad soloecismum est unus modus fallaciae figurae dictionis ; et ideo P h i l o s o­ P h u s intendit hic dare similitudinem inter modum figurae dictionis secundum quem deducitur ad soloecismum, et alias modos secundum quos deducitur ad falsum, vel ad aliquam conclusionem apparenter tantum falsam, propter similitudinem dictionum. Est tamen differentia in isto modo et in ilio, quia hic est figura dictionis praecise propter accidentia nominum, quia scilicet unum est unius generis et aliud alterius generis, vd quia unum est unius casus et aliud alterius casus, et sic de aliis accidentibus ; in aliis autem modis f1t fallacia principaliter 15 praeponi ] proponi L, postponi F 1 5- 1 6 p ra e p on i . . . verbis 0111 . V 17 esse] est OF 19 capra 1 ] capram COV 20 cst 1 ] es COL 22-23 casus . . . 22 ponendo ] accipiendo O 23 scilicet ] et F, 0 1 1 1 . V

l !! homo1 ] horninem CO mutationem om. (l1om .) C

CAP. 2 1 , § 4. - 5-6 elenchum . . . facc.-re om. (hom.) O om. O aliquam . . . apparenter ] aliam . . . apparentem F 19 autem] quidem L, om. F

elenchum] elenchos F 15 falsam om.

OF

14 ad aliquam 16 e st ] fit F, o m . O

1 38

UBER I

in dictionibus propter significata earum, quia scilicet aliquid significatur vel consignificatur per unum quod non eodem modo signifi­ catur per aliud. !sta tamen causa non est causa praecisa, sed aliquando est causa ; et propter hoc dici t P h i l o s o p h u s quod in ilis modis est figura in rebus, hoc est propter significata, hic autem in nominibus, hoc est propter accidentia grammaticalia nominum. S ecundo s c i e n d u m quod non tantum potest fieri soloecismus propter accidentia nominum, sed etiam propter accidentia verborum et aliarum partium orationis. Unde hic est figura dictionis et deducitur ad soloecismum 'omnes homines currunt ; Sortes est homines ; igitur Sortes currunt', similiter hic 'homo et animai currunt ; Sortes est homo et animai ; igitur Sortes currunt', tamen frequentius et facilius fit per accidentia nominum quam per accidentia aliarum partium orationis.

�

25

30

[CAPITULUM 22 DE CAUTEIJS COMMUNIBUS )

§ 1 Difert autem non parum .. . [c. 1 4 ; 1 74a 1 3-1 9 ] . Postquam P h i l o s o p h u s determinavit de metis et cautelis ducentibus ad inconvenientia specialia, hic determinat de cautelis communibus in disputatione. Et dividitur in tres partes, quia primo ponit cautelas communes et quantum ad omnem respondentem et quantum ad om­ nem partem disputationis, quae possunt fieri et in principio disputa­ tionis sophisticae et post principium ; secundo ponit cautelas speciales contra discolos et protervos, i bi : Ad abnuentes ; tertio docet cautelas sumptas ex dictis respondentis, i bi : Sophisticum. Prima dividitur in quinque partes, secundum quinque cautelas quas ponit. Dicit igitur quod non modicum refert diverso ordine proponere interrogata ad hoc quod lateat intentum respondentem et decipiatur, quemadmodum dictum est in dialecticis, scilicet in VIII Top icorum 1 ; 26

soloecismus ] paralogismus O

CAP.

22,

C AP.

§ l.

32 per] alia add. F

- 6 inconvenientia spccialia] eas OF

22, § 1 . -

1

Aristot. , Topica, VII,

1 1 Ad] et C,

c.

om.

OV

1 (155b3-1 56a2) .

15 et ] ut add. O

5

m

t5

CAP. 22 : DE CAUT.ELIS COMMUNIBUS

139

20

et ideo de hoc est aliquid dicendum. Est igitur prima cautela ad de­ cipiendum respondentem orationum longitudo. Et accipit hic longi­ tudinem secundum quod est commune ad longas orationes et multiplicatas ; et causa quare citius decipitur per multitudinem et longitu­ dinem orationum est quia difficilius est conspicere et comprehendere multa quam pauca et orationes longas quam breves. Qualiter autem debeat fieri talis multiplicatio, dictum est alibi.

25

Unum . [c. 1 5 ; 1 74a 1 9-20] . Ponit secundam cautelam, et est in disputando festinatio ; nam illi qui sunt tardi ingenii minus possunt praevidere et deliberare quando festinantur, et ideo citius decipiuntur. . .

30

35

40

Est autem ira.. . [c. 1 5 ; 1 74a 20-23] . Poni t tertiam cautelam, et est respondentem perturbare ; debet enim opponens provocare re­ spondentem ad iram et cum ipso contendere, quia conturbati minus possunt orationes in memoria conservare, et de retentis minus possunt iudicare, et ita facilius decipiuntur. Quomodo autem debet respon­ dentem provocare, docet P h i l o s o p h u s, quia debet sibi imponere proterviam et iniustitiam, quod velit iniuste et proterve disputare et circa omnia proposita impudentiam exercere. Amplius interrogationes . [c. 1 5 ; 1 74a 23-26] . Ponit quartam cautelam, et est quod debet interrogationes permutare, hoc est intri­ cate proponere ; et hoc sive habeat orationes, hoc est argumentationes, ad idem, hoc est ad eandem partem contradictionis, sive non habeat plures ad eandem sed unam, ad quam sic, hoc est ad partem affirmativam, et aliam quoniam non sic, hoc est ad partem negativam ; quia sic faciendo respondens observabit vel ad plura vel ad contraria, et sive sic sive sic, minus bene iudicabit. . .

Omnino autem . . [c. 1 5 ; 1 74a 26-29] . Ponit quintum elementum vd cautdam, et est occultati o propositi ; nam occultatio propositi est causa latentiae, et ita deceptionis. Qualiter autem hoc habeat fieri, dictum est prius. S c i e n d u m est quod aliquae istarum cautelarum videntur eaedem cum aliquibus positis in capitulo de falso, tamen ibi per illas .

45

17 de) ad F 22 orationes longas . . . breves ) orationem longam . . . brevem F 23 debeat . . . multiplicatio) determinat Philosophus istam multiplicitatem O 25 festinatio ) festinare L 27 Ponit) autem add. F tum . . . ve!) quimam F

34 imp udentiam) imprudemiam CO 45 ita

om.

FV

37 est) plures add. F

47-48 vidcntur caedem ) videtur eadem F

43-44 quin-

1 40

LIBER I

cautelas docuit specialiter paralogizare et deducere ad falsum, hic autem docet universaliter deducere ad quodcumque inconveniens et ad quamcumque metam.

so

§ 2 Et abnuentes . . . [c. 1 5 ; 1 74a 30-33) . Docet cautelas contra pro­ tervos, et sunt quinque. Prima est quod contra abnuentes hoc est contra protervos qui semper nituntur contradicere et negare intentum opponentis - debet opponens tali modo proponere illud quod valet ad propositum suum, ac si esset negandum ; et eo ipso protervus con­ cedet, quia sicut vult negare illud quod opponens vult concedi, ita vult concedere illud quod opponens vult negari. V el debet proponere ex aequo hoc et suum oppositum, quasi non plus curet unum concedi quam reliquum ; et tunc protervus concedet illud quod opponens vult negari, et ita citius decipietur. Et ideo tunc sunt minus graves, hoc est : minus protervi. -

5

to

Et

quando in partibus ... [c. 1 5 ; 1 74a 33-37) . Ponit secundam cautelam, et est quod quando respondens dederit aliquas singulares alicuius universalis, quamvis non omnes, debet opponens statim assumere universalem tamquam concessam. Nam aliquando et ipsi respon­ dentes et audientes, propter hoc quod dederunt aliquas et multas sin­ gulares, videntur dedisse universalem, quia frequenter non statim ap­ paret ratio quare plus debet negari universalis quam singularis. Et in quibus non nomine . . [c. 1 5 ; 1 74a 37-40) . Ponit tertiam cautelam, et est quod quando non habemus nomen proprium univer­ salis, utendum est aliquo per circumlocutionem et similitudinem, quia similitudo plurium magis latet. .

Et ad sumendam propositionem [c. 1 5 ; 1 74a 40 - 1 74b 7] . Ponit quartam cautelam, et est quod frequenter opponens cum conclusione quam intendit debet simul proponere contrarium ilus conclusionis, quod non potest esse simul verum cum conclusione, quamvis possit esse simul falsum. Verbi gratia, si opponens intendat probare quod in

15

w

...

CAP. 22, § 2. - 4 negare] proposimm sive add. F l! proponere] opponere L 9 aequo] e conveno L, qui bus F, q ua O quasi l quare L I l sunt o m. F 12 protervi l erunt etc. lldd. F 1 5- 1 6 assumere] sumcre F 1 7 et1 ] etiam add. F 1 8 quia] et F 1 9 singularis ] multae particulares F

25

141

CAP. 22 : DE CAUTEUS COMMUNIBUS

30

35

40

omnibus est oboediendum patri, debet sic proponere : putas quod est in omnibus oboediendum patri, aut in nullo est oboediendum patri ? Similiter si intendat probare quod per multa est oboediendum patri, debet sic proponere : putasne est oboediendum patri per multa aut per pauca ? Nam sic proponendo citius respondens concedet propositum, et hoc quia opposita posita iuxta sua contraria frequenter apparent maiora vel minora, et similiter peiora vel meliora apparent ; et ideo ex hoc quod unum contrarium apparet magnum malum, aliud apparet melius, et ita citius concedetur. N o t a n d u m quod frequenter non est evidens incompossibilia posse esse simul falsa, sed creditur quod non possint ese simul falsa sicut non possunt esse simul vera ; et tunc ex quo apparet manifesta falsitas unius illorum incompossibilium, creditur quod aliud sit verum, quod tamen est falsum. Valde autem [c. 1 5 ; 1 74b 8-1 1 ] . Ponit quintam cautelam, et est quod opponens facit frequenter respondentem videri redargui propter sophisticam calumniam, quia scilicet infert conclusionem statim tamquam concedendam non praeinferendo praemissas, quasi non egeret probatione ; et ideo non accipit hoc et hoc, scilicet maiorem et minorem, sed statim infert quod intendit. . . .

45

§ 3 Sophisticum autem [c. 1 5 ; 1 74b 1 2-1 8 ] . Hic docet cautelas sumptas ex datis a respondente, et sunt septem. Prima est haec, quod quando respondens concesserit aliquid inopinatum, debet opponens ipsum commendare tamquam bene concedentem ; et tunc debet pro­ ponere aliquid ex quo sequitur oppositum concessi, quod videatur esse multum probabile. Et tunc si respondens concedat, - quod faciliter faciet propter praecedentem commendationem -, vere fiet elenchus contra eum et vere redarguetur. Si autem neget, negabit aliquid multum probabile, et per consequens [concedet] eius oppositum quod erit ino. . .

s

10

29-30 dcbet. . . patri' om. (hom.) OF, trp . p. patri (/in. 31) L dcbet. . . patri1 om. (hom.) V 32 putasne] in omnibw O 37 et ita] ideo F 39 crcdi tur ] conccditur F possint] posunt CLV 46 conccdcndam] concedendo O conccdcndam non praeinfercndo] conccdatur infercndo L cgc:ret] cgcrcnt F "

"

..

CAP. 22, § 3. 4 concit] conct CO rtliq. codJ. ; erit] est CF -

,

10 et} ncgabit add. codd. , concedct mg. 01, om.

142

LIBER I

pinatum a multis ; et per consequens apparenter deducetur ad inopi­ nabile. Amplius [c. 1 5 ; 1 74b 1 9-23] . Ponit secundam cautelam, et est quod quando opponens non potest probare quod intendit per ea quae respondens tunc concessit, tunc faciendum est sicut faciunt rhetorici, qui considerant si testes inter se contradicant ; ita considerandum est in sophistica disputatione, an scilicet iste aliquando dixit contrarium, vel an illi quos fatetur bene dicere, dicant contrarium, vel an illi qui videntur talia dicere qualia iste dixit dicant, contraria, vel an plures vel omnes dicant contraria. . . .

Et sicut respondentes [c. 1 5 ; 1 74b 23-27] . Ponit tertiam cau­ telam, quae est quod sicut respondentes quando concluditur eis oppo­ situm dati distinguunt ilud tamquam multiplex, ne videantur redargui, sic opponentes debent facere contra distinguentes, dicendo se acce­ pisse in ilio sensu in quo sequitur intentum, ilio modo quo docuit quidam philosophus esse faciendum.

ts

�

. . .

Oportet autem [c. 1 5 ; 1 74b 28-30] . Ponit quartam cautelam, quae est, quod cum opponens praesenserit respondentem velle cavil­ lare, debct dimittere argumentum et interim illas cavillationes praedi­ cere respondenti et eas excludere, et tunc iterum argumenta sua resumere. V el si forte praesenserit respondentem scire respondere et scire dare veram responsionem, debet illam responsionem respondenti prae­ dicere, ne respondens eam accipiat. N o t a n d u m quod multi sunt protervi et multi sunt cupidi gloriae in di�putatione, et propter hoc nolunt videri consentire aliis, nec dicere concorditer cum aliis, ut ipsi appareant singulares ; et ideo quando praedicitur eis ab opponente vera responsio, ne videantur ab ipso illam responsionem didicisse, ilam dimittunt et incidunt in peio­ rem ; et ideo frequenter redarguuntur.

25

...

Conandum autem [c. 1 5 ; 1 74b 30-33] . Hic ponit quintam cautelam, quae est quod quando videmus respondentem abundare in ma­ teria quam disputamus, et nos minus abundamus, debemus nos ad . . .

1 1 deducetur] ducetur F 14 non potest] intcndit F, non L 18 quos fatetur] qui sic fatentur F 28 praesenserit] praesumpserit (rtiam infra) L 30 iterum ] interim CO 31 respondere et] resistere et F, o m . L 33 ne . . . eam] ut respondens verecundatw eam non F 35 consentire] quod consentiant L 37 quando praedicitur] quamvis primo dicatur F 38 illam1 didicisse] ipsam dedisse responsionem F didicisse] dedis L 42 nos1] ideo L ..•

JO

35

40

CAP. 22 : DE CAUTELIS COMMUNIBUS

45

143

aliam materiam in qua abundamus transferre. Et ad hoc faciendum debemus illam aliam materiam tamquam meliorem et utiliorem commendare, et per hoc respondentem ad eam allicere. Quod Lycophron fecit ; nam proposito isto tamquam probando, scilicet quod oportet lyram extollere ultra omnia instrumenta, cum nesciret probare, ad aliam materiam se divertit. Ad eos [c. 1 5 ; 1 74b 33-38] . Ponit sextam cautelam, quae est quod cum respondens interrogat quid intendit probare, - hoc enim rationabile est, praedicere conclusionem quam debet probare -, non debet opponens in speciali praedicere conclusionem, sed debet dicere in generali quod vult contradicere et probare illud quod prius negavit vel improbare quod prius concessit ; et non debet sibi dicere quod intendit in speciali istam conclusionem probare quod contrariorum est eadem disciplina, nec consimilem. . . .

so

55

Non oportet autem [c. 1 5 ; 1 74b 38-40] . Ponit septimam cau­ telam, quae est quod cum opponens habeat propositiones ad proban­ dum conclusionem quam intendit, non debet ipsam conclusionem interrogare tamquam dubiam, sed statim debet eam inferre tamquam necessario concedendam. Et quod sit ita faciendum, probat per hoc quod etiam non omnes propositiones oportet primo interrogare tamquam dubias, sed aliquae sunt accipiendae tamquam concedendae sine interrogatione ; igitur multo magis est hoc faciendum de conclus10ne. . . .

60

65

§ 4 Ex quibus igitur [c. 1 6 ; 1 75a 1-2 ] . Hic ultimo epilogat P h i­ l o s o p h u s, dicens quod ex quibus sunt interrogationes faciendae et quomodo est interrogandum in agonisticis disputationibus - hoc est sophisticis - dictum est. N o t a n d u m est quod sophista, hoc est appetens videri sapiens, non semper utitur paralogismis, sed quantum potest utitur veris elen­ chis, quia per eos potest apparere redarguere respondentem sicut per alias falsos elenchos. . . .

5

44 aliam o m . F 45 respondentem om. CV 47 ncsciret] hoc tJdd. C proban: o m . OF 50 cnim] non L 51 debet] videt F, om. L probare] quia tJdd. L 53 quod] qui F contradicere] sibi dd. LV 56 nec sic LV, vel F, ut C, non O 61 faciendum] facile O

CAP. 22, § 4.

-

5 sophisticis] disputationibw tJdd. F

6 appetens] apparens OFV

LIBER I I

DE S O L U T I O NE FALLACI A RU M

(CAPITULUM 1 DE UTIUTATE ET NECESSITATE ARTIS SOLVENDI ORATIONES SOPIUSTICAS ]

§ 1 5

10

De responsione et quomodo oportet solvere . . . [c. 1 6 ; 1 75a 2-4] . In priori libro determinavit P h i l o s o p h u s de locis sophisticis et disputatione sophistica quo ad opponentem., sive per modum inven­ tionis ; in hoc secundo libro determina t P h i l o s o p h u s de lo cis sophisticis, et universaliter de orationibus sophisticis, quantum ad respondentem, sive per modum iudicii. Et dividitur iste liber in prooe­ mium et tractatum. Secunda pars incipit i bi : Utiles igitur. In p r o o e m i o, continuando dieta dicendis, proponit quattuor quae intendit in isto libro. Primum est scire respondere apparenter ad syllogismos sophisticos, et ideo dicit : de responsione hoc est de solutione apparenti. Secundum est scire vere solvere orationes sophisticas ; et ideo dicit : et quomodo oportet solvere. Tertium est scire quae sunt digna solutione et quae non, et ideo dicit : et quid scilicet est dignum solutione et quid non. Quartum est quae sit istius artis utilitas. Et de istis dicendum est post praedicta in primo libro. -

15

-

§ 2

5

Utiles igitur sunt.. . [c. 1 6 ; 1 75a S-9] . Hic incipit t r a c t a t u s, et dividitur in quattuor partes. In prima parte determinat de istius artis utilitate ; secundo, de solutione apparenti orationum sophisticarum ; tertio, de solutione recta et vera ; quarto ostendit quae orationes indi­ gent solutione et quae non. Secunda pars incipit ibi : Primum igitur sicuti syllogizare 1 ; tertia i bi : Quoniam autem est recta l·olutio • ; quarta ibi : Oportet autem intelligere 8• CAP. 1 , § 1 . - 5 Dc] incipit scdus not. mg. C 18 quae] quid LV 19 pracdicta] dieta C

CAP. 1 , § 2. - 1 Infra ,

c.

2, § 1 .

6 priori] primo C

1 Infra,

c.

3, § 1 .

12 proponit] ponit C

8 Infra ,

c.

1 8, § 1 .

1 48

LIBER II

Prima pars dividitur in duas partes, quia primo probat istius artis u t i l i t a t e m ; secundo, incidenter removendo quandam cavillationem, pro ba t ipsius n e c e s s i t a t e m, ibi : Respondentibus. Prima pars dividitur in duas, quia primo probat quod scire solvere orationes sophisticas est utile ad s c i e n d u m p h i l o s o p h i a m. Secundo ostendit quod est utile propter g l o r i a m a c q u i r e nd a m, ibi : Tertium vero. Primum probat dupliciter, p r i m o sic : illa ars quae facit scire quotiens multiplex dicitur, et quae dissimiliter se habent in rebus et in nominibus, valet ad philosophiam acquirendam. Sed ista ars est huiusmodi, quantum ad fallacias in dictione, quae peccant in hoc quod aliquid est multiplex, vel in hoc quod non similiter est in rebus et in nominibus, quantum ad figuram dictionis. Igitur etc. S c i e n d u m quod philosophia dupliciter acquiritur, scilicet per inventionem et per doctrinam Et quia philasophia acquiritur per doctrinam vel ab alio audiendo vel libros aliorum inspiciendo, et fre­ quenter tam loquentes quam scribentes utuntur multiplicibus, et ita idem est in uno sensu verum et in alio sensu falsum, ne addiscens acci­ piat falsum pro vero et e converso, necesse est et utile quod sciat ta­ lium multiplicitatem. Et ita utile est scire solvere orationes peccantes propter multiplicitatem. Similiter, quia philosophia acquiritur per disputationem et collationem, et arguentes frequenter faciunt falsos syllogismos penes figuram dictionis et per alias fallacias extra dictio­ nem, ideo, ne decipiantur, utile est scire solvere tales orationes. Tales etiam falsi syllogismi frequenter relinquuntur in libris scribentium qui veris falsa miscuerunt ; ideo ne inspiciens libros eorum aequaliter creda t probatum falsum sicut verum, utile est scire solvere tales falsos syllogiSmos. S e c u n d o n o t a n d u m quod ista ars non docet solvere falsos syllogismos in philosophia, sed docet quomodo falsi syllogismi de­ beant solvi a quocumque et in quacumque arte fiant, et docet modos

10

1s

20

'·

CAP. 1 , § 2. - 9-12 istiw . . . probat om. (hom.) F 11 ipsiw] istiw LV 1 9 huiwmodi ] ergo tzdd. CO, ergo etc. add. V 23-24 Et1 . . . doctrinam sic FW , om. (hom.) OLV Et1 . . . audiendo om. C 24 inspiciendo] disputando et inspiciendo O, respiciendo F 26 falsum] et ideo ad. C 27-28 talium] talem FV, om. L 28-29 Et . . . multiplicitatem om. (/rom.) LV 28 scire om. F 32 decipiantur] decipiatur FV scire sic L, om. rrliq. codd. Tales om. F 33 frequenter om. F 34 veris falsa] veros falsis L, veris syllogismis V, veris falsis W 35 solverc om. F falsos om. F .

' C( Boethiw, in Topica Ciceronis, lib. I (PL 64, 104+1047).

25

30

35

CAP. 1 : DE uTILITATE ARTIS SOLVENDI SOPIDSMATA 40

45

149

deceptionum ; et ita illa quae hic dicuntur, faciliter possunt applicaci falsis syllogismis qui fiunt in philosophia, et ita est multum utilis philosophiae. T e r t i o n o t a n d u m quod P h i l o s o p h u s hic distinguit figuram dictionis a fallaciis quae peccant propter multiplicitatem 5• Q u a r t o n o t a n d u m quod in assignando quomodo scire solvere orationes peccantes per figuram dictionis est utile philosophiae, assignat et intelligit idem de fallaciis extra dictionem, quia quantum ad hoc est consimilis ratio. § 3 Secundo autem [c. 1 6 ; 1 75a 9-1 2] . Ponit s e c u n d a m r a­ t i o n e m, et est ista : illud quod prohibet deceptionem quam potest aliquis incurrere in inveniendo aliqua philosophica et per se considerando est utile philosophiae acquirendae. Sed ista ars est huiusmodi : nam qui facile per istas fallacias decipitur disputando cum alio, de fa­ cili decipitur conferendo per se ipsum ; igitur quod prohibet decep­ tionem disputando cum alio, sicut facit ista ars, prohibet deceptionem conferendo per se ipsum. Igitur etc. N o t a n d u m est quod ista ars est multum utilis quando philosophia per inventionem acquiritur, quia omnibus modis quibus potest procedere audiendo ab alio, potest ipse per se ipsum procedere, et ita eisdem modis decipi potest in procedendo. . . .

s

to

§ 4 Tertium vero [c. 1 6 ; 1 75a 1 2-1 6 ] . Probat quod ista ars est utilis propter g l o r i a m a c q u i r e n d a m, si c : illa ars quae facit ali­ quem videri esse exercitatum circa omnia, facit ad hoc quod gloria sibi acquiratur ; sed ista ars est huiusmodi, quia ignorantia istius facit respondentem videri gravem et rudem ; igitur ipsius notitia facit eum videri gloriosum et subtilem. Antecedens pro ba t P h i l o s o p h u s : ...

s

40 hic dicumur l dicentur F CAP. 1 , § 3 . - 4 in inveniendol investigando L, inveniendo O W 6 facile l faciliter LV alio l et add. L 1 3 decipi potest l decipitur L

5-6 utile. . . facile l ista F

5 Cf. supra, li b. I, c. 5, § l , l in. 25-32, et nota 2 ; c. 13, § 3, lin. 8-33. Iuxta Aegidium , in hunc locum, figura dictionis non accipit nisi multiplex phantasti­ cum (f. 44vb).

1 50

LIBER II

quia si respondens spernit solverc orationes sophisticas 1, quasi nihi1 haberet determinare de vitio earum, datur suspicio quod sit gravis et rudis ; non quia tales orationes in rei veritate sin t difficiles, sed propter imperitiam quam talis respondens praetendit, videntur difficiles.

10

§ 5 Respondentibus [c. 1 6 ; 1 75a 1 7-20] . In ista parte, removendo quandam cavillationem, ostendit istius secondi libri n e c e s s i t a­ t e m. Et primo innuit cavillationem ; secondo removet eam ibi : Non est autem idem. Dicit igitur quod resp ondentibus, id est cavillantibus aliquibus, et dicentibus quod manifestum est ex dictis in primo libro quomodo est obviandum talibus orationibus sophisticis, si sufficienter dictum est in primo ex quibus et quomodo fiont syllogismi sophistici, et etiam si sufcienter divisae sont superabondantiae1 quibus aliquis utitur in opponendo, et per consequens superfluum erit amplius de illis tractare. N o t a n d u m quod 'superabondantias' vocat hic cautelas, quia ilae non semper fiont per orationes sophisticas, sed magis dependent ex more et actu volontatis, et ita quasi superabondant disputationi sophisticae. ...

CAP. 1, § 4. - 8 spernit so! vere L, inceperit contemnere F, spemit contemnere COV 10 rudis ] et dat suspicionem quod orationes illae sint difficiles ad solvendum, ex qua ostenditur sua ruditas et gravitas add. L CAP. 1 , § 5. - 6 igitur] primo add. F aliqui usi sunt F 14 more et] mere F

H si ] sed CV

9 etiam

om.

C

10 aliquis utitur]

1 , § 4. - 1 Verba versionis Boethii sunt : "nam si is qui communicat ora­ tionibus spernit orationes, cum nichil habeat determinare de vitio earum . . . " (Aristot. Lat. , VI, 1-3, p. 35), quae verba sic exponit Aegidius, op. ci t. , II, c. "t : "Si respondens spernat huiusmodi orationes sophisticas, id est non vdit respondere ad eas, cum nihil habeat determinare de vitio earum, id est cum nesciat eas solvere" (f. 45ra). CAP. 1 , § 5. - 1 Cf. Aegidius, Expositio, II, c. 1 : " ... ubi sufcienter divisimus superabundantias, id est cautdas quae quaerendae sunt ad huiusmodi sophisticationes, quasi dicens quod videtur hic secundus liber superfluere, quia per ea quae dieta sunt in primo libro sufficienter haberi potest quomodo respondentes debent obviare orationibus sophisticis. Notandum autem quod cautdae dicuntur superhabundan­ tiae es , quia nihil videntur facere ad esse artis, sed ad bene es et ad quandam supererogationem. Unde ubi nos habemus 'superhabundantias' graeca correctio habet 'supergresiones' [sicut in versione Guillelmi de Moerbeke, Aristot. Lat. , VI, 1-3, p. 94] " (f. 45rb) . C AP.

s

10

1s

CAP. 1 : DE UTILITATE ARTIS SOLVENDI SOPmSMATA

1 51

§ 6 Non est autem idem [c. 1 6 ; 1 75a 20-21 ] . Hic probat utilitatem et necessitatem istius secundi libri. P r i m o sic : non est idem videre quod opponens sumit orationem sophisticam et solvere vitium illius orationis ; sed primus li ber docuit opponentem sumere orationes sophi­ sticas, et non docuit respondentem solvere eas ; igitur adhuc necessarius est secundus ad sciendum solvere vitia talium orationum. N o t a n d u m est quod aliquis potest scire quod aliquando ora­ rio deficit, quia videt evidenter quod praemissae sunt verae et tamen conclusio falsa, et tamen nescit in quo deficit nec scit assignare cau­ sam quare deficit, quia nescit an deficit propter multiplicitatem alicuius termini vd orationis, vel quia non est ibi modus vel figura, et sic de aliis requisitis ad syllogismum ; et ideo docere facere tales orationes non est docere solvere eas. . . .

5

10

15

:a�

Oponet etiam interroganti 1 • • • [c. 1 6 ; 1 75a 21-23]. Ponit s ec u n d a m r a t i o n e m ad idem, quae est ista : oportet responden­ tem esse promptum ad faciliter respondendum et obviandum oppo­ nenti. Sed per primum librum non fit aliquis promptus : nam saepe quod scimus uno ordine propositum, ignoraremus si alio ordine proponeretur ; sed talem diversum modum proponendi non docet pri­ mus liber ; igitur per primum librum non sumus prompti ad respon­ dendum proposito, quocumque ordine proponatur - quod tamen re­ quiritur. Igitur oportet addere alium librum. Amplius autem [c. 1 6 ; 1 75a 23-26] . Ponit t e r t i a m r a t i on e m, quae est ista : sicut in disputationibus ali qui citius, ali qui tar­ dius opponunt, et illi qui sunt exercitati citius ; sic est in responsionibus quod exercitati citius respondent. Nam quamvis aliquid sit nobis cer. . .

25

CAP. l, § 6. 3 libri om. CLV 6-7 necessariw est secundw] necesa est istiw secundi libri notitia F, est iste liber necesw V 7 vitia] vitium F 10 scit asignare] assignat C, assignare OF 1 1 deficit1] deficiat F 13 ad syllogismum om. F 19 ignoraremw] ignoramw L, ignoremw O 20 diverswn om. LF proponendi] vel promptitudinis ad respondendum tuld. (i11 principio colll.) L 26 illi] ibi C 26-Zl sic . . . citiw om. (hom.) C 26 sic] semper C -

CAP. l , § 6. - 1 Translatio Boethii : "Non est autem idem sumentem orationem videre et solvere vitium, et interoganti posse obviare velociter" (Aristot. Lat. , VI, 1-3, p. 35).

1 52

LIBER II

tum, frequenter propter defectum exercitationis, si debeamus immedi­ tati 1 respondere, falimur in talibus temporibus. Igitur cum per pri­ mum librum non simus exercitati in respondendo et solvendo orationes sophisticas, oportet addere secundum. Accidit autem quandoque . . . [c. 1 6 ; 1 75a 26-30) . Hic ponit q u a r t a m r a t i o n e m, quae est ista : sicut in descriptionibus geo­ metricis et aliis scimus dissolvere descriptiones et nescimus eas compo­ nere, ita contrario modo est in elenchis apparenti bus ; nam facile est eos componere, sed difficilius est eos dissolvere. Unde frequenter sci­ mus facere orationem sophisticam et tamen dubitamus solvere eandem.

30

35

[CAPITULUM 2 DE SOLUTJONE APPARENTI ORATIONUM SOPIUSTICARUM }

§ 1 Primum igitur si cuti s yllogizare.. . [c. 1 7 ; 1 7Sa 31-36] . In ista parte intendit P h i l o s o p h u s de solutione apparenti, et dividitur in duas. In prima ostendit quod syllogismus litigiosus aliquando est solvendus apparenter ; secundo docet modos solvendi eos apparenter, ibi : Respondendum autem Prima dividitur in tres partes. In prima pro ba t quod aliquando respondendum est apparenter. Secundo incidenter, ex eodem modo, ostendit quod ali quando respondendum est veraciter et recte ; i bi, cito post : Nam et si elenchus. Tertio resumit quod oportet aliquando appa­ renter solvere, versus finem istius partis, i bi : Sicut igitur diximus Praemittit igitur conclusionem dicens quod sicut aliquando magis eligimus syllogizare et arguere contra respondentem apparenter quam

s

1•

to

•.

28 fteqw:nter l tamen add. F 28-29 immcditati sic CL, immecmte (immo-te O V) OFV 29 temporibwl propositionibw L, o m . C 31 secunduml librum add. F 34-36 dissolvere . cfu. soi'vere l solvere . . solvere F 37 dibutamus l dubitatur F .

.

CAP. 2, § 1 . - 5 inte:ndit l determinat LV

2

15-16 quam . . . apparenter om. (hom.) O

Quidam codices versionis Boethianae hic legunt 'immediati'. CAP. 2, § 1. l Infra, § 1 1 . 2 Infra, § 10. -

.

15

CAP. 2 : DE S OLUTIONE APPARENTI SOPffiSMATUM

31

25

30

35

1 53

vere, sic aliquando eligimus magis a p p a r e n t e r solvere quam vere. Cuius ratio est : quia contra litigiosos, intendentes victoriam et gloriam, oportet respondentem omnibus modis resistere, et non tan­ tum debet resistere estendendo quod non arguunt - quod fit per veram solutionem - sed etiam resistendum est ne videantur etiam appa­ renter arguere, quia non tantum dicimus frequenter eos non syllogi­ zare, sed etiam dicimus eos non syllogizare apparenter ; igitur ne vi­ deantur syllogizare, corrigendi sunt, estendendo scilicet quod non ap­ parenter syllogizant. Sed hoc fit per apparentem solutionem aliquando, sicut i n f e r i u s ostendentur. Igitur aliquando est appa­ renter respondendum. N o t a n d u m quod aliter respondendum est protervis sive liti­ giosis, qui non disputant nisi propter victoriam et gloriam ; quia cis est amni modo obviandum ne consequantur finem quam intendunt, scilicet ne consequantur nec victoriam nec gloriam, et hoc fit fre­ quenter per apparentem responsionem, quia etiam aliquando per ta­ lem responsionem impediuntur ab arguendo. Sed aliter respondendum est disputantibus praecise proptet exercitium et doctrinam, quia illis est semper respondendum ad rem, et non sunt impediendi nisi satisfaciendo eis per veram et rectam solutionem. § 2 Nam et si 1 elenchus [c. 1 7 ; 1 75a 36 - b 3 ] . In ista parte inci­ denter probat quod aliquando est respondendum etiam litigiosis et protervis per v e r a m et rectam solutionem. Et hoc virtute medii praecedentis. Et hoc sic : protervis est respondendum non salurn ne redarguant, sed etiam ne redarguere videantur ; sed hoc ali quando non . . .

s

1&-17 sic . . . vere om. (hom.) FV mentant F 2 1 quial tamen add. C om. C 27 sivel quam OF, om. V add. F quial et L aliquando om. F 35 eis om. OF

CAP. 2, § 2. - 3 etiaml et OF, om. V hoc o m . OF

16 sic l ita L sol vere l respondere L 19 arguunt l argutantum o m. L 21-22 eos. . . eos o111. (r.om.) O 21 non1 29 quam l quem FLV 31 apparentem l solutionem ve! 33 disputanti bus l in disputationibus OW, disputationibus V 4 protervis l et add. CO

6 redarguant l redarguatur O

CAP. 2, § 2. 1 Translatio tamen Boethii habet "Nam si est elenchus ... " (Ari­ stot. Lat. , VI, 1-3, p. 36) . In expositione huius partis usque ad § 10 inclusive (vide etiam supra, § l , lin. 10-1 1) Ockham et Aegidius notabiliter differunt (c( infra, § 10, nota 1). -

1 54

LIBER II

potest fieri nisi per veram solutionem et rectam ; igitur per veram solu­ tionem et rcctam est aliquando etiam protervis et litigiosis responden­ dum. Maior est manifesta, ideo P h i l o s o p h u s insistit ad proban­ dum minorem. Et probat eam tripliciter. Et secundum hoc dividitur ista pars in tres, secundum t r e s r a t i o n e s. Secunda incipit ibi : Si vero dividens. Tertia ibi : Si autem duas. In ista igitur parte probat istam minorem, quod est aliquando danda recta solutio, probando quod aliquando est respondendum per distinctionem. Et primo probat quod respondendum est per distinctionem ; secundo quo tempo re disputationis est respondendum per distinctionem, ibi : Nam q ue licet. Dicit igitur primo quod, quamvis quando sit elenchus verus, quia ex praemissis debito modo dispositis et sine omni aequivocatione et amphibolia et omni alia multiplicitate, - supple : non sit respondendum per distinctionem - quia talis non facit syllogismum habentem aliquod multiplex, et numquam est distinguendum nisi quando vide­ tur fieri elenchus et non fit propter aliquod multiplex acceptum ; ta­ men aliquando, puta quando accipitur aliquod multiplex, est respon­ dendum per distinctionem. Sed responsio per distinctionem est vera et recta solutio. Ergo aliquando est per veram et rectam solutionem respondendum. Prima pars maioris probata est, scilicet quod aliquando est respon­ dendum per distinctionem. Secunda pars, scilicet quod quan do propo­ nitur multiplex est respondendum per distinctionem, probatur sic : quia respondens protervo et litigioso non tantum debet cavere redargui, sed etiam debet cavere videri redargui ; sed quando proponitur aliquod multiplex, non p otest cavere videri redargui nisi distinguendo ; igitur quando proponitur multiplex, debet respondere per distinctionem et distinguere. Maior istius rationis est manifesta ; minorem probat : quia illa quae obnubilant verum elenchum et faciunt dubitare responden­ tem, vel audientem dubitare an opponens vere sit arguens vd non arguens, hoc est vere sit redarguens vel non redarguens respondentem, sunt evacuanda. Sed quamdiu est ibi aliqua aequivocatio vd amphi­ bolia vel aliqua talis obtusio - hoc est aliqua alia multiplicitas - et non 7 rectam] resporuionem add. F 8 etiam om. LFV 18 quando om. OF 20 amni ] sine F 21 talis. scii. arguens syllogismum] argumentum L 23 fieri] verus add. F 30 probatur] pro ba t C 34 respondere. . . et] responderu F 37 dubitare om. OF 37-38 arguens. . . si t o m. (l1om.) O argueru. . argueru ] argutus. . . argutus F 39 hoc . . . redarguens• om. (hom.) L 40 alia ] talis LV

10

1s

2'J

25

30

35

40

CAP. 2 : DE SO LUTIONE APPARENTI SOPHISMATUM

1 55

exprimitur talis multiplicitas a respondente, potest audiens dubitare an respondens sit redargutus ab arguente vel non. Igitur talia multipli­ eia oportet aliquando distinguere, ne videatur opponens apparenter redarguere respondentem. § 3 Namque 1 licet [c. 1 7 ; 1 75b 3-6] . Hic ostendit quo tempore disputationis debet distinguere, ostendens quod in principio, antequam conclusio concludatur, hoc est antequam respondeat sine distinctione, debet distinguere. Nam si aliquis primo concederet aliquam conclu­ sionem et postea distingueret eam, dicendo eam esse multiplicem et se concessisse eam in uno sensu et non in alio, poterit audiens vere dubitare an vere sit redargutus et an modo dicat verum, scilicet se concessisse in uno sensu quem non 'modo negat sed affirmavit'. Sed hoc est sum me cavendum, ne scilicet videatur redargui. Igitur in prin­ cipio debet distinguere multiplex. . . .

5

10

§ 4 Si vero dividens [c. 1 7 ; 1 75b 7-1 4] . In ista parte ponit P h i­ l o s o p h u s s e c u n d a m r a t i o n e m ad probandum quod ali­ quando est per veram et rectam solutionem respondendum, scilicet per distinctionem. Et primo hoc facit ; secundo vituperat quorundam consuetudinem et dictum, ibi : Accidit autem 2• In prima parte intendit talem rationem : respondendo ad multiplex per distinctionem, vitatur apparens redargutio ; sed aliquando non potest vitari apparens redargutio nisi per distinctionem multiplicis ; igitur cum respondens debeat vitare et veram et apparentem redargu­ gutionem, aliquando debet distinguere. Sed responsio per distinctioncm multiplicis est vera solutio. Igitur aliquando debet dare veram et rectam solutionem. . . .

5

to

CAP. 2, § 3. - 3 ostendens l dicens F affirmavit l afrmat LFV (vide transl. Boeth.) deatur etiam W (sed: videatur V)

9 non o m. F non modo l m. n. V 5 aliqua m l unam F I O videaturl etiam vidcatur O, videatur etiam et L, vi-

CAP. 2, § 4. - 9-12 mulriplicis . . . mulriplicisl mulriplicitatis . . . multiplicitatis O, multiplicem . . . mulriplioem V 11 responsio l respondendo LV

CAP. 2, § 3. - 1 Versio Boethii : "Nam quia licet in fme conclusi non quod afimavit negare dicere" (Aristot. Lat. , VI, 1-3, p. 36).

1 56

LIBER II

M a i o r e m istius rationis probat per hoc quod si opponens, proponens aliquod aequivocum vel amphibolum, in principio distingueret sufficienter illud aequivocum vel amphibolum, non esset dubium quin ex tali modo non fieret vcrus elenchus. Et ideo qui primo inter­ rogant et non distinguunt, videntur magis litigiosi quam illi qui primo distinguunt et postea arguunt ; et quando primo distinguunt, faciliter vitatur apparens redargutio. Igitur, eodem modo, si respondens corrigat vitium propositionis propositae, eam distinguendo et ostendendo quod proponit multiplex, non oportebit respondentem simpliciter con­ cedere nec simpliciter negare eam, sed poterit concedere in uno sensu et negare in alio ; et ita per distinctionem vita bit apparentem redar­ gutionem.

15

20

25

§ 5

Secundo, ibi : Si autem aliquis . . . [c. 1 7 ; 1 75b 1 5-33] , probat m i­ n o r e m praedictae rationis sic : si aliquis putet illum elenchum falsum qui est secundum aequivocationem, esse verum elenchum , propter hoc forte quod nomcn in conclusione est singulare, non effugiet saltem apparentem redargutionem nisi distinguat. Nam in visibilibus - hoc est in singularibus - si respondeat sine distinctione, idem secundum nomen affirmabit quod negavi t, vel e converso ; et ita apparenter rc­ darguetur. N e c v a l e t responsio a l i q u o r u m dicentium quod in talibus singularibus non est dicendum absolute quod Coriscus est musicus, vel Coriscus non est musicus, sed dicendum est quod hic Coriscus est musicus, et hic Coriscus est non musicus. Ista, inquam, responsio n o n v a l e t: nam eadem orario est 'Coriscus est mu­ sicus' et 'hic Coriscus est musicus', et similiter 'hic Coriscus est non musicus' et 'Coriscus est non musicus' : igitur concedendo quod Coriscus est musicus, Coriscus non est musicus ; idem de eodem affirmant et negant ; et ita, saltem apparenter, redarguentur. Sed forte potest a l i q u i s dicere quod non est idem 'Coriscus' et 'hic Coriscus' ; nam ex una parte accipitur pronomen, ex alia non. Hoc adhuc n o n v a l e t, quia sive addat utrique subiecto pronomen sive non, sive addat pronomen subiecto in una propositione et non in alia, nihil 15 proponens] proponat LV. orn . O 17 modo ] multiplici C non otn . O vverus talis elenchus L, elenchw talis V ! M vi d en tur ] dicuntur O , vocantur F respondentem] a p pa rebi t respondente m ncc L 21

CAP. 2, § 5. - 7 sccundum orn. L 10 quod ] quia CO pronomen subiecto o m . F 21-22 et . . . refert] in alia non F

13

verus

23

elenchw] non oportebit

cadcm orati o J code m modo

C

10

15

20

CAP. 2 : DE SOLUTIONE APPARENTI SOPffiSMATUM

25

30

Js

40

1 57

refert ; quia semper si concedat primo quod Coriscus est musicus, sine distinctione, non exprimendo sensus aequivoci vel amphiboli, appa­ renter redarguetur cum probabitur quod Coriscus non est musicus. Igitur manifestum est quod in disputationibus oportet tale multiplex dividere ; quia apparebit non determinantem distincta significata, sed dantem simpliciter tale multiplex committere peccatum, scilicet re­ dargui. N o t a n d u m quod hic non est eadem orario 'Coriscus' et 'hic Coriscus', quia non est eadem vox ; tamen quantum ad significatum idem est, quia non significant distincta, et hoc est 'esse idem' quantum ad significata. S e c u n d o n o t a n d u m quod quando est aliquod singulare, hoc est nomen proprium alicuius, numquam respondendum est protervo nisi per distinctionem, quia tale nomen est pure aequivocum ; sicut hoc nomen 'Sortes', si imponatur pluribus hominibus, est pure aequivocum. Tamen alteri disputanti praecise propter exercitium, non est danda responsio per distinctionem, quia talis vel utitur ilio nomine pro aliquo uno determinato, vel utitur tali nomine gratia exempli, ac si non esset multiplex nec impositum pluribus. § 6 Accidit autem saepe [c. 1 7 ; 1 75b 33-38 ) . Hic removet dictum et consuetudinem aliquorum. Dicit ergo quod saepe - hoc est multi ­ frequenter videntes multiplicitatem pigritantur distinguere, quia cum talia saepe proponantur, si semper distinguerent multiplex, viderentur esse nimis graves - hoc est viderentur esse nimis protervi. Sed taliter facientes et dicentes, quia taliter errantes, saepe accidit improbabile et apparens redargutio propter hoc quod non distinguunt. Quare con­ cludit P h i l o s o p h u s quod quandocumque proponitur aliquod multiplex non est pigritandum distinguere, sicut dictum est p r i u s . . .

s

to

1•

36 si imponatur) sive ponatur C, si ponatur L

37 alteri) aliquando C

3 multi J multum L CAP. 2, § 6. 2 Hic remo ve: J in ista parte vituperat et reprobat F 8 Quare] quia F 6 nimis . . . nimis) minus . . . minus OF 7 talitcr errantes) sic errant F -

CAP. 2, § 6.

-

1

Supra, § 3.

1 58

LIBER II

§ 7 Si autem duas .. . [c. 1 7 ; 1 75b 39 - 1 76a 5] . Hic ponit t e r t i a m r a t i o n e m ad probandum quod aliquando est danda recta solutio, scilicet per distinctionem, sic : omne multiplex per aequivocationem et amphiboliam est aequivalens pluribus interrogationibus ; sed ad plures interrogationes quae proponuntur ut una non est respondendum una responsione ; ergo nec ad multiplex est danda una responsio prae­ cise. Igitur sunt dandae plures responsiones. Sed non possunt dari plures responsiones ad multiplex nisi per distinctionem ; ergo ad aequi­ vocationem et amphiboliam et omne multiplex respondendum est per distinctionem. S ed respondere per distinctionem ad multiplex est vere solvere ; ergo etc. Maiorem declarat P h i l o s o p h u s, quia nihil refert interro­ gare an Callias et Themistocles sint musici, et interrogare an a sit musicus, si a imponatur utrique ; et per consequens sicut ad unam interrogationem dandae sunt plures responsiones, quia est aequivalenter plures, hoc est aequivalet plures, ita ad aliam propter eandem ratio­ nem dandae sunt plures responsiones.

5

10

t5

§ 8 N ec si de omnibus... [c. 1 7 ; 1 76a 5-1 3] . Removet una m cavila­ tionem, dicens quod non valet dicere quod non est respondendum per plures responsiones si quilibet sensus sit verus. Nam quantum ad for­ mam respondendi, in hoc non differt plus quam si interrogasset utrum Coriscus et Calas sint domi, sive sint praesentes sive non sint prae­ sentes, quia semper ex forma interrogationis sunt plures interrogationes aequivalenter. Et ita quantumcumque aliquis interrogaret mille vera, non esset danda una responsio, quia hoc esset interimere formam dispu­ tationis. § 9 Resumit igitur rationem suam, ibi : Hoc autem simile tamquam si idem . . . [c. 1 7 ; 1 76a 1 3-1 8 ] , dicens quod sicut ad plures interrogationes CAP. 2, § 7. - 4 omne] oratio CV, conclusio 14 Themistocles sic versio Boeth . , sed multi codices habmt Thcnùstodes ; Thcmistodes F, Demistodes O, Demostones LV, Demostcres C 15 a] autem OL CAP. 2, § 8. - 2 omnibus] In ista parte add. F garct] intcrroget F CAP. 2, § 9. - 3 idem

om.

F

3 non

om.

F

5 plus

om.

OF

l! intcrro-

5

10

CAP. 2 : DE S OLUTIONE APPARENTI SOPlflSMATUM

5

10

15

7D

25

1 59

quae apparent una non est danda una responsio sed plures, ita ad multiplex quod aequivalet pluribus interrogationibus non est danda una responsio sed plures ; unde non est dicendum simpliciter et absolute 'sic' vd 'non', sed est distinguendum. Nam qui diceret sine distinctione 'sic' vd 'non', hoc est sine distinctione concederet vel negaret, diceret sed non responderet, immo concederet in disputationibus aliquod inconveniens, eo quod lateret deceptio in tali multiplici. N o t a n d u m quod quantum ad aliquid, consimiliter sunt dandae plures responsiones ad propositionem multiplicem et ad plures inter­ rogationes quae videntur una. Nam affirmative ad neutram generaliter est danda una responsio sin e inconvenienti ; quia propositio multiplex numquam est concedenda sine distinctione, interrogatio autem plures aliquando posset concedi sine inconvenienti, non tamen semper. Unde, si aliquis quaereret an Socrates et Plato sint homines, convenienter respondctur quod sic ; si autem quaereret an isti - demonstrando unum hominem et unum asinum - sint homines, non convenienter respondetur quod sic. Si militer ad propositionem quae videtur plures interrogationes potest convenienter responderi negative ; sicut si quaeratur an isti - de­ monstrando hominem et asinum - sint homines, convenienter potest dici quod n on. Sed ad multiplex, maxime protervo, numquam conve­ nienter potest responderi negative sine distinctione. S e c u n d o n o t a n d u m quod protervo numquam respondendum est sine distinctione ad multiplex, tamen non protervo, sed volenti disputare propter eruditionem, quando vult uti termino vel nomine pro determinato sensu, potest homo respondere sine distinctione. § 10

5

Sicut igitur d.iximus... [c. 1 7 ; 1 76a 1 9-23] . In ista parte resumit P h i l o s o p h u s quod oportet aliquando solvere a p p a r e n t e r, dicens quod sicut sunt quidam elenchi apparentes et non exsistentes, secundum praedicta, eodem modo sunt quaedam solutiones apparentes, sicut dictum est, quas aliquando oportet praeeligere veris solutionibus ; et hoc in disputationibus agonisticis et in responsione ad multiplex. -

--

16 aliquando om. F 18 respondctur] respondcretur OF quaereret] quaereretur F 19 respondctur] respondcretur F 20 propositionem . . . videtur] propositiones . . . videntur F 22-23 potest dici] respondetur F 25 quod] licet ddd. F 26 est ] sit F ad multiplex om. F 28 nomine] materia OF CAP. 2, § 10. 5 apparentes] exsistentes sive verae F 6 quas] et quaedam apparentes, quas qui7 agonisricis] agonismaricis F dcm solutiones apparentes F -

LlBEl

1 60

u

N o n tamen est i n t e 1 1 i g e n d u m quod istud ultimum sit referendum ad praecedens quasi per distinctionem, de qua locutus est prius, sit respondendum ad multiplex apparenter et non recta solutione ; nam solutio per distinctionem ad multiplex est vera solutio. 1,

10

§ 11 Respondendum autem. . . [c. 1 7 ; 1 76a 23-25] . Postquam P h il o s o p h u s in parte praecedenti ostendit quod aliquando danda est apparens responsio et aliquando danda est vera solutio, in ista parte docet a p p a r e n t e r solvere, dando aliquas c a u t e l a s quibus debet uti respondens. Et dividitur ista pars secundum numerum caute­ larum quas ponit. P r i m a est haec : ad propositionem probabilem quae non potest bene negari, nec est inconveniens eam concedere propter aliqua prae­ concessa qui bus forte repugnat, respondendum est dicendo 'sic', quod sit ita. Sic enim respondendo nec simpliciter concedit nec simpliciter negat, et ita propter talem responsionem non fiet contra eum elenchus nec redarguetur.

5

10

§ 12 S i vero aliquid . . [c. 1 7 ; 1 76a 25-27] . Ponit s e c u n d a m c a ut c l a m, dicens quod cum proponitur aliquid valde improbabile, quia est valde extra opinionem, et tamen oporteret eum hoc concedere, debet respondere dicendo 'videtur' ; quod sic dicendo nec simpliciter concedit nec simpliciter negat, et ita nec fiet contra eum elenchus nec reducetur ad inopinatum. N o t a n d u m quod respondens protervo, maxime quando est m puncto redargutionis, debet uti omru cautela ad evadendum, vel .

1 1 multiplex] non add. L

10 si t] sic OF

CAP. 2, § 1 1 . - 9 inconvenicns] conveniens O L, hoc O, hoc sic F, hoc scit ita V

CAP. 2, § 12. - 3 quia ] quod LV dicendo] rcspondendo LV, sic add. F

concedere] nisi add. L 10-1 1 quod sit sic C, sit 1 1 Sic] similiter O respondendo] direndo F 4 valde

om.

F

5 videtur] univcnaliter O l: quod] quia L . _

CAP. 2, § 10. 1 Sicut facit Aegidius, Expositio, II, c. l : "Epilogat circa totam praecedentem partem, videlicet quod aliquando expedit solvere apparenter... Hic vero epilogus continct quod principaliter intenditur in tota praecedenti parte, vi­ delicet quod in agonisticis disputationibus et in obviatione ad duplex aliquando magis expedit ferre solutiones apparentes quam veras" (f. 47va) . -

5

161

CAP. 2 : DE SOLUTIONE APPARENTI SOPIUSMATUM 10

turbando opponentem ne aliquid disputet, vel redimendo tempus ne ante fmem disputationis redarguatur. Hoc autem fi.t maxime per cau­ tdas praedictas, vel etiam per alias cautelas debet vitare redargutionem. § 13

s

Quoniam autem... [c. 1 7 ; 1 76a 27-30] . Hic ponit t e r t i a m c a u t e l a m, et est quod quando ab opponente proponitur aliqua praemissa propinqua conclusioni probandae, debet respondens dicere quod petit quod est in principio. Quomodo autem petitur principium, dictum est a l i h i 1•

§ 14 Et quando aliquid [c. 1 7 ; 1 76a 30-33] . Ponit q u a r t a m c a u t e l a m, quae est ista : quod quando opponens evidenter infert aliquod falsum vel inopinatum ex concesso a respondente, debet respondens dicere quod est idem - scilicet idem, quod infert, cum prae­ concesso. Nam ilia quae de necessitate sequuntur ex aliquo sunt eiusdem positionis cum illo, et debent ab eodem opinari. Et ita per istam cau­ telam appat enter vitatur quod propter virtutem argumentationis non conceditur tale falsum, sed quia est de opinione respondentis. . . .

s

§ 15 Amplius quando universale . [c. 1 7 ; 1 76a 33-39] . Ponit q u i n­ t a m c a u t e l a m, quae est ista : quod quando aliquid primo con­ ceditur, et postea proponitur aliquod universale non sub nomine proprio sed in parabola vel similitudine, et ex ilio infertur contrarium prae­ concessi, debet respondens dicere quod non sequitur ilio modo qua ipse dedit, nec opponens accipit propositionem ut concessit. Et quod sic sit respondendum, patet per hoc quod saepe fit elenchus et redar­ gutio propter hoc quod aliquid accipitur in suo simili et non in se, et ita tali cautelae opponentis debet respondens per istam cautelam obviare. .

s

10

.

CAP. 2, § 13. - 3 et est] dicens F 5 idem . . . cum] illud . . .

CAP. 2, § 14. - 3 quae est ista J dicens F CAP. 2, § 15. - 5 infertur] infert FL

7 nec] sed F

CAP. 2, § 13. - 1 Vide supra, lib. I,

OCJDL\M, OPEI PISOPHICA m

c.

ex

F

propositionem ut] propositum

nec

L

9.

11

162

LIBER II

Quod si prohibeatur ab opponente ne per istam cautelam evadat, debet obviare eidem, estendendo quod non bene ostensum est et se­ cundum dictam h.:!terminationem in primo libro, scilicet estendendo ibi esse aliquem locum sophisticum. Nam quando aliquid proponitur sub propriis nominibus, respondendum est simpliciter vel divisim - hoc est distinguendo. Vult dicere quod quando aliquis non potest evadere per cautdas, debet respondere vera solutione, assignando in argumento opponentis aliquem locum sophisticum, si potest. Nam opponens quando proponit aliquid sub certo nomine et proprie loquitur, potest artare respondentem quod respondeat simpliciter, hoc est simpliciter concedendo vel simpliciter negando, vel divisim, hoc est quod distin­ guat. Et ita potest artari respondens ad veram solutionem, si sciat.

1s

20

§ 16 Quaedam autem subintelligentes [c. 1 7 ; 1 76a 39 - b 7] . Hic ponit s e x t a m c a u t e l a m, quae est ista : quod quandocumque proponimus aliqua subintelligendo alia, puta quando proponimus ora­ tiones truncatas, - tunc enim aliquid subintelligimus necessarium ad orationis completionem -, et ad tales orationes non debet respondens simpliciter respon dere concedendo vel negando, sed antequam respon­ deat debet petere quod orationes perficiantur, et tunc potest respondere. Nam saepe propter hoc quod ad tales orationes respondetur ante earum completionem, fit elenchus, hoc est vera vel apparens redargutio. Et exemplificat P h i l o s o p h u s. Nam si quaeratur 'putasne quidquid est Danaum est possessio Danaum ?', si respondens simpliciter concedat, fiet contra eum saltem apparens elenchus, sic : quidquid est Danaum est possessio Danaum ; sed Alexander est Danaum, quia est de numero Danaum ; igitur est possessio Danaum. Similiter si quaeratur 'putasne quidquid est animalium est possessio animalium ?' vel 'quidquid est Lacedaemoniorum est possessio Lacedaemoniorum ?', si respondeatur quod sic, fit elenchus ad probandum quod homo est possesio animalium, quia est animalium eo quod est animai ; et si­ militer quod Alexander est possessio Lacedaemoniorum, cum sit La. . .

13 eidem] respondens add. F respondendo F

H l per om. F

CAP. 2, § 16. 3 quandocumque] quando OL cessarium] necesio F 8 poteSt] primo C, post L 20-21 cum sit Lacedaemoniorum om. (hom.) F -

20 loquitur] loquendo F

22 negando ]

4 proponimus] ponimus F, om. C 5 ne16 est1] sit F 19 quia . . . animai om. F

5

to

15

20

CAP. 2 : DE SOLUTIONE APPARENTI SOPHISMATUM

25

30

1 63

cedaemoniorum quia Lacedaemonius. Ad tales ergo orationes trun­ catas et obscuras non est respondendum ante earum completionem. N o t a n d u m quod tales orationes ' Socrates est animalium', 'Alexander est Graecorum' et huiusmodi, nec sunt distinguendae nec sunt de virtute sermonis verae nec falsae, quia sunt orationes incom­ pletae, et ideo oportet eas compleri. Et quia possunt compleri diversis modis, vcl sic ' Socrates est possessio animalium', vel sic 'Socrates est de numero animalium', vel forte aliis modis, ideo non est ad eas respon­ dendum ante completionem. Qui tamen diceret quod tales orationes de virtute sermonis sunt verae, haberet dicere quod habent tot causas veritatis quot modis possunt compleri. Et ita arguendo a tali oratione incompleta ad aliquam illarum completarum esset falacia consequentis, arguendo a propositione habente plures causas veritatis ad unam illarum. § 17

s

10

1s

Quando autem duobus existentibus . . . [c. 1 7 ; 1 76b 8-1 1 ] . In ista parte ponit P h i l o s o p h u s s e p t i m a m c a u t e l a m, quae est ista : quod quando proponuntur duae propositiones ex quarum una de necessitate sequitur altera, et non e converso, hoc est quando se habent sicut antecedens ad consequens, si alterum oportet concedere, prius dandum est illud quod est in minus quam illud quod est in maius, hoc est prius est concedendum consequens quam antecedens. Nam difcilius est probare illud quod est in pluribus, hoc est difficilius est probare antecedens quam consequens, et ideo difficilius est improbare consequens quam antecedens ; unde difficilius est improbare istam 'animai est album', quam istam 'homo est albus'. N o t a n d u m quod consequens aliquo modo est in plus et aliquo modo est in minus quam antecedens. Nam consequens pauciora infert quam antecedens, nam quidquid infert consequens infert antecedens et non e converso ; tamen ali quando consequens est in plus, quia ali­ quando consequens continet unum terminum qui pluribus est communis quam aliquis terminus antecedentis, sicut patet in istis propositionibus : 24 Gracrum] Lacedaemoniw F haberent F 31 possunt] possent F

nec] non F 26 compleri] compiere L 32 incompleta] completa L

CAP. 2, § 17. - 5 altera] altcram OL 7 inl om. L in1 o m . CL probare F, concedere istam O 12 animai est album] album est animai F aliquando L 16 aliquando] aliquo modo OF

30 habcret]

1 1 impro bare istam] 13-14 aliquo1 modo est]

1 64

LIBER I l

homo currit, animai currit. Et ideo errant a l i q u i dicentes quod universalia sunt in minus secundum simplicitatem, quia dicunt quod genus est pars speciei. Nam hoc est simpliciter falsum, sicut ostensum est a l i h i 1, quod genus, nec differentia, est pars speciei, sed animai est in pluribus quia pluribus est communis. 1

20

§ 18 S i autem conetur

. . .

[c. 1 7 ; 1 76b 1 1-13] . Hic ponit o c t a v a m

c a u t e l a m, quae est ista : quod quando respondens concesserit de

duobus quod utrique est aliquid contrarium, et opponens probat quod aliquid est contrarium uni illorum et quod alteri nihil est contrarium, quamvis verum probet, debet respondens, ut apparenter vitet redar­ gutionem, dicere quod illi alteri est aliquid contrarium, sed illi non est nomen impositum.

5

§ 19 Quoniam autem quaedam [c. 1 7 ; 1 76b 14-25 ] . Hic ponit P h il o s o p h u s n o n a m c a u t e l a m, praemittens primo unam distinctionem orationum sive propositionum, dicens quod de numero orationum quaedam sunt tales quod quamcumque partem contradictionis respondens non concesserit, plures inquiunt eum mentiri ; quia si non concedit partem affirmativam, plures opinantes ilam partem esse veram dicunt eum mentiri, si autem non concedit partem nega...

22 quod]

nec

CAP. 2, § 18.

add. F -

genw] in materia add. C

3 concesserit] concessit CO

CAP. 2, § 19. - 6 concesrit] concesit CO

5 quod el est contrariwn inquiunt ] dicunt F

om.

F

7 illam] unam O

CAP. 2, § 1 7. 1 Aegidius, Expositio, II, c. 2 : "Dicendum quod plus et minus possunt dupliciter accipi ; vel secundum simplicitatem, vel secundum ambitum. Universalia enim sunt in minus quantum ad simplicitatem. Species enim est co­ piosior et in plus quam genus, sive abundat genere differentia. Homo enim dicit totum quod dicit animai et plus, quia aliqua differentia est de ratione hominis quae non est de ratione animalis. Sed si consideremus quantum ad ambitum, non sunt in minus sed in plus. Sunt enim genera maioris ambitus quam aliqua eorum species. N on enim est contradictio si consequens est in minus et in plus, quia est in minus quantum ad simplicitatem, in plus autem quantum ad ambitum", (ed. cit. , f. 48va). 1 Praesertim in Expositione in librum Porphyrii, c. 2, § 4 et c. 8, § 4 (ed. cit. , p. 33ss. et pp. 106s.), et alibi saepe ; Scriptum in I Sent. , d. 8, q. 2 et q. 4 (Opera Theologica m, ed. cit. , pp. 195ss. et pp. 225-248) . -

5

CAP. 3 : DE VERA SOLUTIONE ORATIONUM SOPIDSTICARUM

10

15

20

1 65

tivam, plures opinantes illam esse veram dicunt eum mentiri. Quaedam autem orationes non sunt tales, sed una pars contradictionis est opinata ab omnibus et alia a nullo. Et de primis orationibus exemplificat P h i l o s o p h u s, quia tam ista ' anima animalium est corruptibilis', quam ista 'anima animalium est immortalis', est opinata et habet de­ fensores suos. Sunt ergo aliquae propositiones in quibus dubium est utro modo soleat dici propositum - hoc est utraque pars defenditur -, et aliquae sunt ut conceptiones. Vocantur autem 'conceptiones' verae opiniones quae tenentur ab omnibus sapientibus, et etiam totae nega­ tiones, hoc est opiniones verae, negativae, quae tenentur ab omnibus. Hac distinctione praemissa, dicit P h i l o s o p h u s quod cum proponitur aliqua propositio quae habet defensores, et similiter sua contraria habet defensores, respondens debet se transferre ad aliqua nomina metapho­ rica, per quae latebit quam partem tenet ; et ita neutri putabunt eum mentiri nec opinabuntur quod faciat sophisma, sed apparenter evadet redargutionem. § 20

5

Amplius quascumque ... [c. l 7 ; 1 76b 26-28] . Ponit d e c i m a m et ultimam c a u t e l a m , quae est quod respondens, quascumque oppositiones et obiectiones praesenserit fiendas contra eum, debet eas praedicere, dicendo quod 'sic vel sic potest argui contra me'. Nam per istum modum maxime impediet opponentem ab obiectionibus.

[CAPITULUM 3 DE VERA SOLUTIONE ORATIONUM SOPilSTICARUM ) § 1 5

Quoniam autem est recta quidem solutio ... [c. 1 8 ; 1 76b 29-30) . Postquam P h i l o s o p h u s docuit responsionem apparentem, in ista parte docet Philosophus veram et rectam solutionem. Et divi17 sapientibus] 1 5 utro] utrum F 9 illam] partem add. OV 14 aliquae] aliac FV scientibus F totae] verae F 18 verae . . amni bus] quae tenentur ab omnibw et sunt verae negativae F 1 9-20 praemissa . . . contraria om. L 20 sua contraria] suum contrarium F 21 defensores] suos add. F 22 tenet] tenebit F neutri putabunt] ncuter putabit F 23 opinabuntur] opinatur F

.

'

:,

CAP. 2, § 20. - 4 oppositiones] opiniones OF

5 me]

eum

F

1 66

LIBER II

ditur in duas partes, quia primo docet eam in generali ; secundo, m speciali, ibi : Eorum igitur 1• Prima pars dividitur in tres partes, quia primo ostendit quid est recta solutio ; secundo ostendit cuius est recta solutio, i bi : Falsus autem syllogismus ; tertio ostendit quomodo debet fieri recta solutio, ibi : Quare acddit. Dicit ergo quod recta solutio est manifestatio falsi syllogismi quan­ documque secundum aliquam interrogationem - hoc est oppositionem accidit aliquod falsum. S c i e n d u m quod recta solutio non datur nisi quando conclu­ ditur aliquod falsum secundum veritatem vel secundum responsionem respondentis ; nam quando concluditur verum non oportet solvere, quia non fit contra respondentem ex quo concedit conclusionem. S e c u n d o n o t a n d u m quod, quamvis non oporteat solvere orationem quando non est contra respondentem, tamen si accipiat falsum illud argumentum vel peccet in forma, quantumcumque con­ cludat verum, potest illa falsitas vel defectus ille doceri.

10

15

20

§ 2 Falsus autem s yllogismus . . [c. 1 8 ; 1 76b 31-35) . Hic ostendit cuius est recta solutio, dicens quod falsus syllogismus est duplex : unus quia accipit aliquam propositionem falsam, scilicet syllogismus peccans in materia ; alius autem dicitur falsus, non quia accipit aliquam praemissam falsam, sed quia non est syllogismus, qua mvis videatur esse syllogismus. Et utriusque est recta solutio, quia utriusque interroga­ tionis - hoc est utriusque oppositionis, scilicet tam peccantis in materia quam peccantis in forma - fit per rectam solutionem correctio. .

§ 3 Quare accidit orationes. . . [c. 1 8 ; 1 76b 35-36] . In ista parte ostendit P h i l o s o p h u s quomodo debet fieri recta solutio. Et 1 1 quomodol quando (niam in.fra, saepe) C 14 aliquam om. F CAP. 3, § 1. - 9 quidl quae O 19 quia non fitl cum non faciat F 23 ille doceril manifestari F

Il oppositionem l opinionem F

CAP. 3, § 2. 7 utriusque l in utroque F est facienda correptio F -

CAP. 3, § l .

-

l

solutio l danda tuld. F

Infra, c. 4, § l .

9 fit

...

correctio J per

=:t.

solut.

5

CAP. 3 : DE VERA SOLUTIONE ORATIONUM SOPIDSTICARUM

5

10

15

21l

25

167

primo dividit rectam solutionem, secundo exsequitur de uno membro, tertio ostendit quo casu est difficile solvere et quo casu facile. Secunda i bi : Rursum. Tertia i bi : D ifrt autem. Dicit ergo quod duplex est solutio : una est per interemptionem, quando scilicet syllogismus est bonus tamen peccat in materia, alia est per distinctionem. N o t a n d u m quod non omnis responsio ad paralogismum peccantem in materia est per distinctionem alicuius multiplicis accepti in eo , quia aliquando nullum est multiplex acceptum 1, sed illa solutio est tantum quando accipitur aliquod multiplex. Tamen P h i l o s o­ P h u s non exprimit hic alium modum solvendi syllogismum apparentem, quia per illum modum innuit alium ; nam sicut per distinctio­ nem solvitur paralogismus quando ostenditur quod aliquod multiplex accipitur, et per consequens quod non est verus elenchus, ita alii pa­ ralogismi sunt solvendi estendendo quod non sunt syllogismi propter defectum alicuius condicionis veri syllogismi. S e c u n d o n o t a n d u m quod, quamvis aliter posset responderi ad paralogismum quam per interemptionem vel distinctionem, ta­ men ad unam propositionem ex qua infertur contrarium concessi non debet aliter responderi, scilicet nisi negando eam vel distinguendo. Et hoc forte intendit P h i l o s o p h u s. Unde in fa 1 1 a c i a a c c id e n t i s e t a l i i s f a 1 1 a c i i s communiter non respondetur ad aliquam propositionem certam, sed respondetur ad totum discursum estendendo illum non valere ; unde in talibus nec oportet propositiones concedere nec negare ; et si aliquando concedantur propositiones hoc est ex superabundanti.

§ 4 Rursum autem [c. 1 8 ; 1 76b 36 - 1 77a 6] . In parte ista agit de solutione per interemptionem, quae est danda ad syllogismum peccan­ tem in materia, dividens primo syllogismum peccantem in materia ; quia quidam talis syllogismus habet conclusionem falsam, quidam con­ clusionem veram. Sed syllogismus peccans in materia habens conclu. . .

5

CAP. 3, § 3. - 7 interemptionem] interpretationem (etiam infra) O 11 materia] forma C 16 paralogismus] syllogismus F 20 posset] possit CO 22 infertur] infert OF 25 communiter] consequenter L, convenienter W 26 certam] rectam L Z7 talibus] falsibus O CAP. 3, § 4. - 2 agit] determinat F

CAP. 3, § 3.

-

1

4 material vide supra, lib. l,

Cf. supra, lib. I,

c.

5,

§

l,

nota 2.

c.

18, § 2, lin. 1 1

168

LIBER II

sionem falsam duobus modis solvitur, scilicet per interemptionem con­ clusionis et per interemptionem alicuius praemissae. S ed syllogismus peccans in materia habens conclusionem veram solvitur tantum uno modo, scilicet per interemptionem alicuius praemissae et non per interemptionem conclusionis, cum sit vera. Et ideo volentes recte solvere, primo inspiciant an conclusio sequatur ex praemissis vel non, secundo an conclusio sit vera vel falsa. Si autem invenerint quod conclusio non sequitur, dividant, hoc est respondeant per distinctionem vel osten­ dendo quod non si t i bi syllogismus. V el si inveniant quod conclusi o sequitur, respondeant duobus modis, scilicet negando tam conclusionem quam praemissam aliquam ; vel respondeant uno modo tantum, scilicet negando aliquam praemissam, si conclusio sit vera. S c i e n d u m quod quando aliquis respondet, si opponens arguat directe contra eum inferendo oppositum praeconcessi, non oportet respondere negando conclusionem, quamvis sit falsa, quia negata est prius. Et ideo P h i l o s o p h u s loquitur de prosyllogismis quia respondendo ad tales prosyllogismos inspiciendum est respondenti an conclusio illa sit vera vel falsa, et similiter ad praemissas inspiciendum est ; et ita in ilio casu contingit dupliciter solvere talem syllogismum, scilicet negando tam conclusionem quam aliquam praemissam.

10

15

w

l,

25

§ 5 Difert autem plurimum [c. 1 8 ; 1 77a 6-8] . Hic agit de facilitate et difcultate solutionif, dicens quod plurimum differt, solvere ora­ tionem interrogatam cito, et non cito solvere. Nam statim praevidere orationem et cito eam solvere est difficile, quia hoc non est nisi multum exercitatorum et expertorum ; solvere autem non cito, sed post multam vagationem 2 , vel deliberationem, est facile, quia hoc possunt aliquando etiam non exercitati ; unde solvere cito est difcile, sol vere non cito est facile. ...

1

12 primo] prius O 14 sequirur] sequatur F 1 4-15 estendendo] ostendant F quirur] sequarur F 16-17 tam aliquam ] aliquam praemissam et conclusionem F •..

vis] conclusio tuid. F

CAP. 3, § 5.

-

1 6 se21 quam-

22 prosy llogismis] paralogismis (eti11m injr11) L

7 vagarionem ve! om. F

9 est facile] non est difficile C

CAP. 3, § 4. - 1 De 'prosyllogismo', vide Aristot . , Anal. Priora, l, c. 25 {42b 5-1 1) ; Topica, Vl, c. 12 (162a 37-162b 2). CAP. 3, § S. - 1 Versio Boethii : 'providere'. 2 lta quidam codices versionis Boethianae pro 'vacationem'.

5

169

CAP. 4 : DE SOLUTIONE FALLACIAE AEQUIV. ET AMPilB.

[CAPITULUM 4 DE

S OLUTIONE FALLA CIAE AEQUIVO CATI O NIS ET AM PHIB OLIAE

)

§ 1 Eorum igitur qui sunt secundum aequivocationem [c. 1 9 ; 1 77a 9-14] . In ista parte determinat d e solutione recta in speciali, et specialiter determinat de solutione quae danda est syllogismo peccanti in forma, quia de solutione recta quae danda est syllogismo peccanti in materia dictum est in parte praecedenti. Et dividitur in duas partes, quia primo agit de solutione paralogismorum peccantium per aliquam falaciam ; secundo agit de nugatione et soloecismo, ibi : In illis autem quae deducunt 1• Prima pars posset dividi secundum quod primo agit de falaciis in dictione ; secundo, de fallaciis extra dictionem, ibi : Ad illos vero qui sunt secundum accidens 2• Prima pars dividitur in duas, in prima determinat de istis fallaciis in speciali ; secundo, in generali, i bi : Omnino autem 3• Prima dividitur in quattuor. In prima determinat simul de aequivocatione et amphibo­ lia ; secundo, de compositione et divisione simul, ibi : Manifestum autem et eos qui sunt ; tertio, de accentu, ibi : Secundum accentum 5 ; quarto, de figura dictionis, i bi : Palam autem etiam his 6• Prima pars dividitur in tres partes, quia primo praemittit duas distinctiones necessarias ; secundo infert quoddam corollarium, i bi : Quibus ig itur in fine; tertio applicando ad propositum docet modum solvendi tales paralogismos, i bi : Ergo in principio. P r i m a d i s t i n c t i o est ista, quod paralogismorum peccantium per aequivocationem vel amphiboliam aliqui habent aliquam praemissam multiplicem, aliqui autem non habent aliquam praemis­ sam multiplicem, sed habent conclusionem multiplicem. Et exemplifi­ cat P h i l o s o p h u s dicens quod in paralogismo inferente istam conclusionem 'est tacentem loqui' conclusio est duplex, sed in paralogismo inferente istam conclusione m 'est non scire scientem' una inter-...

s

10

1s

'

7D

25

30

--

CAP. 4, § 1 . - 12 dictioneml secunda add. F 22 modum l modos LW V habentl tantum F 30-31 interrogationum l interrogatione F

4, § 1 . ' Infra, c . 5 , § l . CAP.

-

1 Infra, c. 16, § l . 5 Infra, c . 6 , § l .

2

Infra , c . 9 , § l . 6 Infra, c . 7, § l .

26 aliquam

3 Infra,

c.

om.

8, §

F

l.

1 70

UBER II

rogationum, hoc est una praemissarum, est amphibola, hoc est multiplex secundum amphiboliam. S c i e n d u m quod primus paralogismus p o test sic formari : contingit istum loqui ; iste est tacens ; igitur contingit tacentem loqui. Nam haec condusio est duplex eo quod li 'tacentem' potest supponere pro eo qui est tacens, vel pro eo qui potest esse tacens. Secundus para­ logismus potest sic formari : quod quis sci t hoc non contingit scire ; sed sciens scit ; igitur scientem non contingit scire. Maior est multiplex eo quod li 'hoc' potest construi a parte post istius verbi 'scire', et sic est mai or falsa ; vel p o test construi a parte ante et demonstrare scitum, et tunc est vera. N o t a n d u m quod sicut aliqui paralogismi habent aliquando conclusionem multiplicem et aliquando praemissam multiplicem, ita aliquando habent tam conclusionem quam praemissam multiplicem. S e c u n d o n o t a n d u m quod in exemplis P h i l o s o p h i tam conclusio quam praemissa est multiplex aliquo modo, tamen in secundo paralogismo aliquo modo praernissa est multiplex, quo modo conclusio non est multiplex. T e r t i o n o t a n d u m quod frequenter in paralogismo in quo est amphibolia est etiam aequivocatio ; unde ista maior 'quod quis scit hoc non contingit scire' potest distingui per aequivocationem, eo quod li 'hoc' potest demonstrare scientem vel scitum ; similiter potest distingui eo quod potest esse nominativi casus vel accusativi.

35

40

45

so

§ 2 Et duplex quidem [c. 1 9 ; 1 77a 14-15] . Ponit s e c u n d a m d i s t i n c t i o n e m, quod multiplex, scilicet propositio, aliquando est vera in utroque sensu, aliquando in altero tantum, et tunc significat tam verum quam falsum ; aliquando autem est falsum in utroque sensu. N o t a n d u m est hic quod, sicut dictum est in principio p r i m i libri, sicut dicitur quod multiplex est in utroque sensu verum ali­ quando, et aliquando est in uno sensu verum et in alio sensu falsum, ita potest dici quod ilud multiplex est verum et falsum, quia hoc non . . .

-- - -

-

- -

3 1 est1 ) in F 37 non om. O 35 duplex] multiplex C 38 sci t] hoc add. L 40 scitum ) rem scitam F 47 aliquo modo om. O praemissa om. OF om. O 51 non 53 distingui ) per amphiboliam add. F quod] hoc add. O, li hoc add. F CAP. 4, § 2.

-

3 distinctionem) et est add. F

9 quia hoc) quod F

non L

om.

5

1 71

CAP. 4 : DE SOLUTIONE FALLACIAE AEQUIV. ET AMPIDB. to

t5

20

est aliud quam dicere quod significat verum et falsum. Si tamen iste modus loquendi non placeret, posset dici quod tale multiplex nec est verum nec falsum. Et tunc oporteret negare istam consequentiam 'haec orario significa t verum, ergo est vera', quia oporteret addere quod haec orario non est mulriplex ; et tunc in definirione propositionis, quando dicitur quod 'propositio est orario verum vel falsum signifi­ cans', oporteret subintelligere quod est orario non mulriplex, verum vel falsum significans. Sed de hoc non est multum curandum, quia est magis altercatio de vocabulo quam de re, et non est multum utilis altercatio. Hoc tamen s c i e n d u m quod, quidquid sit de propositione, P h i l o s o p h u s numquam vocat verum elenchum nec syl­ logismum quando est aliquod multiplex acceptum.

§ 3

5

Qui bus igitur in fine... [c. 1 9 ; 1 77 a 1 6-20 J . Hic infert q uoddam corollarium, dicens quod propter hoc quod aliquando conclusio est multiplex et aliquando praemissa, contin git quod non contingit arguentem arguere contra respondentem per paralogismos in quibus est multiplicitas in fine hoc est in conclusione - nisi quando respondens prius dederit oppositum illius multiplicis. Sicut si respondens non det istam 'non contingit caecum videre', nihil valet probare per syllo­ gismum non habentem aliquam praemissam multiplicem, sed tantum conclusionem istam 'contingit caecum videre', quia talis argumentatio foret impertinens. S ed quando est multiplicitas in praemissa, potest opponens arguere ex multiplici, quamvis non prius sit datum opposi­ rum illius multiplicis ; et hoc quia talis syllogismus non est ad proban­ dum tale multiplex, sed est ad probandum aliquid non multiplex prius negatum. Vult ergo dicere quod quando non est aliquis defectus in paralogismo nisi salurn multiplicitas conclusionis, talis paralogismus non est ad propositum nisi prius negata conclusione ; sed quando est multiplicitas in aliqua praemissa, potest esse iste paralogismus ad pro­ positum, quamvis illa praemissa multiplex non prius negetur, dummodo tamen conclusio non multiplex sit prius negata. -

10

t5

20

1 0 quam orn . F istel talis F 13 ergo l haec orario add. F tricatio . . . alrricario C, alterario . . . alteratio rtliq . codd.

CAP. 4, § 3. - 4-5 arguentcml opponentem F positum o r n . C O 1 4 aliquidl aliquod F

1 !l- 1 9 altercatio . altercati o l al.

7 m ultiplicis ] multiplici tatis OLW

.

1 2- 1 3 op-

1 72

LIBER II

§ 4 Ergo in principio quidem ad duplex .. [c. 1 9 ; 1 77a 20-24) . In ista parte docet P h i l o s o p h u s solvere. Et primo docet solvere sive sit multiplicitas in conclusione sive in praemissa, dicens quod in principio antequam aliqua propositio multiplex concedatur, sive sit multiplex ex nomine multiplici sive in oratione, distinguenda est propositio et est dicendum quod uno modo est sic et alio modo non. Et exemplificat : nam ista 'contingit tacentem loqui' est distinguenda et uno modo est concedenda et alio modo non est concedenda. Simi­ liter, si proponatur, ista 'quae expediunt sunt facienda' est distinguenda ; nam 'expedientia' multipliciter dicuntur. S c i e n d u m quod aliquando in prosyllogismo est multiplicitas in conclusione, et tunc est ostendendum in quo sensu sequitur conclu­ sio et in quo sensu non sequitur conclusio ; quando autem est multipli­ citas in praemissa, tunc est ostendendum in quo sensu est illa propositio vera et in quo sensu est falsa. S e c u n d o s c i e n d u m quod ista 'contingit tacentem loqui' est distinguenda eo quod subiectum potest supponere pro iis quae sunt vel pro iis quae contigunt. Similiter 'expedientia' dicuntur dupliciter, vel simpliciter vel in casu aliquo determinato. .

s

10

ts

20

§ 5 Si autem lateat in fine.. . [c. 1 9 ; 1 77a 24-26] . Hic docet sol vere syllogismos quando est multiplicitas in conclusione principali, dicens quod si lateat multiplicitas in fine hoc est in conclusione - quando primo negatur, si postea fiat elenchus contra eum per paralogismum non habentem aliquam pr aemissam multiplicem sed habentem conclu­ sionem multiplicem prius negatam, oportet respondentem addendo aliquid corrigere responsionem prius datam. Sicut si primo negetur haec conclusio 'contingit tacentem loqui', si postea fiat talis paralo­ gismus 'contingit istum lo qui ; iste est tacens ; ergo con tingit tacentem loqui', debet respondens dicere quod non intellexit de ilio tacente, sed de isto, qui scilicet non potest loqui. S c i e n d u m quod ista propositio 'contingit tacentem loqui' -

C\P . est F

4,

§ 4. - 3 E t. . . solvere1 o m . (hom.) OL 6- 7 distinguenda es t propositio] dis6nguendum 13 OS[endendum ] attendendum O 17 tacentem] scientem CF

I l dicumur] dici[Ur F

s

10

CAP.

15

4 : DE SOLUTIONE FA LLACIAE

AEQutv.

ET

AMPHIB.

1 73

potest aliter distingui quam eo quod subiectum potest supponere pro eo quod est vel pro eo quod contingit ; nam forte in lingua A r i s t o­ t e l i s 'tacens' dupliciter accipiebatur scilicet vel pro muto qui non potest loqui, vel pro ilio qui simpliciter non loquitur, potest tamen loqui, et sic forte intelligit P h i l o s o p h u s 'tacentem' in isto paralogismo. Qui ig i tur negat istam 'contingit tacentem loqui', si postea probetur quod sic, quia iste potest loqui et iste est tacens, debet sic respondens dicere quod non intelligebat de tacente qui non loqui­ tur potest tamen loqui, sed intellexit de tacente qui non potest loqui. 1,

�

§ 6

5

to

t5

�

Et in bis quae habent . . . [c. 1 9 ; 1 77a 26-32] . Hic docet specialiter solvere quando est multiplicitas in praemissis, dicens quod tunc est eodem modo solvendum sicut quando est multiplici tas in conclusione principali prius negata ; et hoc si aliquo casu contingat primo negare aliquam illarum praemissarum, quia dicendum est quod non negavit in ilio sensu quem probat. Ut si negata aliquo casu haec praemissa 'quae aliqui sciunt haec non consciunt', et per consequens concessa sua a pposita, arguatur sic tamquam ad falsum : quae aliqui sciunt haec consciunt ; sed haec scita non consciunt ; igitur quae aliqui sciunt non consciunt ; et per consequens scientes non consciunt. !sta deductione facta, haec conclusio non est concedenda 'scientes non consciunt', sed dicendum est quod non negavit istam maiorem 'quae aliqui sciunt haec non consciunt' nec concessit suam oppositam in ilio sensu ex quo sequitur ista conclusio, sed in alio. Et hoc quia ista duo non sunt idem, sic dicendo 'non est conscire' et sic dicendo 'scientes non consciunt' et in istis duobus intendit exprimere duos sensus illius maioris. Unde ista maior 'quae aliqui sciunt haec non consciunt' est distinguenda per aequivocationem, eo quod li 'haec' potest demonstrare scientes, et tunc est sensus 'quae aliqui sciunt haec - scilicet scientes vel habentia scientiam - non consciun t', et tunc est falsa ; vel potest demonstrare scita, et tunc est sensus ' quae aliqui sciun t haec - scilicet scita ipsa CAP. 1 2- 1 6

4,

§

5 - 14

quam 011 . C

18 intelligit Philosophus l intellexit Aristotdes F, intellexit Phil. W

CAP. 4, § 6. - 5 principali om. F ' primo l prius F 9 arguatur l argueretur F sed . . . consciunt om. (hom.) F 16 conscire l scire L W

haec l non add. O

CAP. 4, § 5. - 1 Hoc Ockham non ab aliis commentatoribus sumpsit sed sua sponte falso coniecit.

1 74

LIBER

Il

non consciunt', et ista est vera. Et ita dicendum est quod mai or fui t concessa in uno sensu et non in alio. Et ita universaliter est faciendum quod, quando aliquis primo negat absolute aliquod multiplex, si postea opponens vere syllogizet, dicendum est sibi apparenter quod non ar­ guit ad rem, sed ad nomen, quia non negavit sibi reni sed nomen. Et ita apparenter evadet elenchum. Circa istas duas fallacias est p r i m o n o t a n d u m quod sicut patet ex processu P h i l o s o p h i, ipse in isto secundo non docet qui paralogismi fi.unt per aequivocationem vel amphiboliam nec docet cognoscere, sed postquam constat quod est ibi aequivocatio vel am­ phibolia, per artem traditam in primo libro, docet hic modum sol­ vendi eos, scilicet per distinctionem ; quia qui vult solvere tales para­ logismos debet distinguere, nec alia solutio recta danda est ad tales. Et ideo qui horrent tales distinctiones tamquam sophisticas et non veras, nesciunt quae est solutio recta et quae non. §

25

30

35

7

[DE MODIS AEQUIVOCATIONIS ET AMPffiBOLIAE)

S ed quamvis solum pertineat ad primum librum docere qui syl­ logismi peccant per aequivocationem et qui per amphiboliam, tamen recolligendo aliqua dieta in p r i m o 1 sunt circa haec aliqua hic addenda. Unde n o t a n d u m quod, sicut docet P h i l o s o p h u s in primo libro, tres sunt modi aequivocationis et similiter amphiboliae. P r i m u s m o d u s est quando dictio vel orario plura signifi.cat principaliter. Quod est sic i n t e I l i g e n d u m quod 'plura significare principaliter' potest intelligi tripliciter : Vel quod una impositione signifi.cet plura, ita quod imponens numquam intendat uti illa dictione plus pro uno illorum quam pro alio. Et i s t o m o d o orne commune praedicabile de pluribus plura significat principaliter et acque primo ; sicut hoc nomen 'homo' significat primo ornes homines. Non enim 'homo' signifi.cat aliquam rem 30 ipse

om.

OF

CAP. 4, § 7.

-

36 horrent] habcrent L, crederent F

33 hic ] bune O

4 qui per

om.

7 docet J dici t F

COW

CAP. 4, § 7. - 1 Supra, lib. l,

c.

2.

s

to

ts

CAP. 4 : DE SOLUTIONE FALLACIAE AEQUIV. ET AMPHIB.

:ID

25

30

36

40

1 75

aliam ab hominibus particularibus, quia nula talis res est, sicut osten­ sum est in multis locis 2• N e c v a l e t d.icere quod 'homo' significat primo unum conceptum vd intentionem in anima 8 : Q u i a differentia est inter no­ mina secundae intentionis, quae sunt significantia intentiones animae, cuiusmod.i sunt 'genus', 'species' et huiusmod.i, et inter nomina primae intentionis ; sed huiusmod.i nomina 'homo' et 'animai' et huiusmodi sunt nomina primae intentionis, secundum omnes ; igitur non significant intentiones animae ; igitur significant ipsas res, sicut declaratum est in p r i m o libro 4• Et ita ista nomina significant plura aeque primo, et tamen non sunt aequivoca, nec penes ipsa accipitur primus modus aequivocationis. A l i t e r aliqua vox significat plura aeque primo pluribus impositionibus. Et istud est aequivocum et penes ipsum est primus modus aequivocationis. Differt autem istud significans plura a primo, quia pri­ mum aliquando significa t unum solum - p uta si esset tantum unus homo, 'homo' non significaret nisi illum hominem -, s.ine tamen nova impo­ sitione posset significare plura, per hoc solum quod novi homines generarentur. Sed significans plura s e c u n d o m o d o, quamvis posset significare unum solum - puta 'canis', si non esset animai latrabile nec marina bdua, sed tantum unum cadeste sidus quod significat, tunc significaret tantum istud cadeste sidus, ita quod per veram praed.i­ cationem de nullo alio praedicaretur in quocumque sensu -, tamen, isto posito, per taiem propositionem in qua poneretur talis vox deno­ taretur quod signifìcaret aiiquid aliud et denotaretur quod aliud signi­ ficaretur. Unde per istam propositionem 'omnis canis currit' denota­ retur quod animai !atrabile curreret et quod marina belua curreret. - �-

1 8 est] prius add. O multis] pluribw F 2 1 quae sunt om. LW 22 primae] secundae O 23-24 scd . . intentionis o m. (ho m.) C ct2 . . . intentioni s ] lapis, quae F 23 sed huiusmodi1] cuiwmo­ di sunt hacc F homo om. O et om. OF 24 igitur om. F 26 isca . . . significant ] nomina signi­ ficantia F 30 ipsum] illa F 31 aequivocationis] et il la nomina sunt duplicia, si ve in duplici differentia, quia aliqua significant plura a consilio et quaedam a casu, sicut alibi dictum est add. F 41-42 et . . . significarerur om. LW significaretur si c C, significaret OF 38 istud] est CO .

2 Cf. Guillelmus de Ockham, Scriptum in I Sent. , d. 2, qq. 4-8 (Opera Theolcr­ gica II, ed. cit. , pp. 99-292) ; Expositio in librum Porphyrii, prooem. , § 2 (ed. cit. , 8 Cf. Aegidius, Expositio, I, c. 2 (ed. cit. , f. l lra) ; de hoc proble­ pp. 10-16). mate diffuse agit Gualterus Burlaeus in Quaestiones in librum Perihermeneias, q. l ' Supra , lib. I, (ed. S. F. Brown, Franciscan Studies, XXXIV (19 74), 202-217). c. 2, § 7, lin. 22-29 ; § 9, lin. 20-28.

1 76

LIBER II

Sed per terminum significantem plura primo· modo non denota­ retur, quantum est ex vi propositionis, quod talis terminus signifi.cat plura. Unde per istam 'omnis homo est' non denotatur semper quod plures homines sunt ; sed quando sunt plures, tunc denotatur quod sunt plures, quando non sunt plures, non denotatur quod sunt plures. S ecus est de ista 'canis est' ; nam sive sint plura, quorum cui­ libet imponitur hoc nomen 'canis', sive non sint plura, semper denotatur quod plura sunt ; et ideo si plura talia non sunt sed unum tan­ tum, unus sensus est verus et alius falsus. Et ita pate:t manifeste quo­ modo diversimode tales voces 'homo', 'animai' significant plura aeque primo, et tales 'canis', 'piscis' et huiusmodi. Et ideo f a l s u m est quod a l i q u i dicunt quod iste terminus 'homo' non est terminus aequivocus quia significar unam naturam in diversis, sed iste terminus 'canis' non significar unam naturam in diversis : N a m iste terminus 'homo' non imponitur tali formae vel naturae communi, cum nul talis si t a parte rei ; et si esset aliqua talis forma, ita esset una forma communis in significatis 'canis' sicut in significato 'corporis' vel 'substantiae'. T e r t i o m o d o dicitur aliqua vox significare plura quia ali­ quando accipitur loco unius vocis significativae et aliquando loco alte­ rius. Verumtamen aliquando nulla illarum significar proprie aliquid, sed tantum consignifi.cat ; cuiusmodi sunt partes indeclinabiles, scilicet coniunctiones, praepositiones, adverbia et huiusmodi. Et etiam aliquando 5, secundum quod eadem vox potest esse vox significativa ad placitum vel interiectio naturaliter significans. Unde eadem vox potest esse unius partis orationis et alterius, sicut 'quod' potest esse pronomen vel coniunctio, et similiter ' quia' et sic de aliis. Similiter ali quando eadem dictio p o test esse aequivalens diversis dictionibus ; et isto modo tales dictiones 'per', 'in', 'de', 'quod', 'quia' et huiusmodi multa sunt aequivoca, quia, quamvis multa earum non signifi.cent primo et per se diversa, sicut nec signifi.cant aliquando proprie aliquid, sed magis consignificant, et ideo de nullo praedicantur quia magis - -- -

-

----

-

- - ---- -

45-46 significatl significet F 46 semper om. L 49 Secusl 44-45 denotareturl denotatur CO Similiter OL W 53 voces om. F 56 non om. OF aequivocwl univocw F 57-58 sed . . . diversis o m . (hom.) L 63 significativae l significare L 65 consignificat l significa t CO 6 9 e tl vel F 70 similiter1l hoc nomen add. F quia sic FL, qui C, qualiter (q-r) O, quae W 73 quial et add. L earum l eorum LV, ipsarum F non om. L 75 sed consignificant om. W 75-76 quia . . signifi...

.

5 Supple : dicitur aliqua vox significare plura (vide hic supra, lin. 62).

45

so

ss

60

65

70

75

CAP. 4 : DE SOLUTIONE FALLACIAE AEQUIV. ET AMPHIB.

so

ss

1 77

consignificant quam significant. Isto modo etiam est aequivocatio penes pronomina, sive demonstrativa sive relativa, quia illa quae dicunt vel referunt sunt significata eorum, quia alia non habent. Et per istum modum solvuntur talia s o p h i s m a t a : quod quis videt hoc videt ; sed columnam videt quis ; ergo columna videt. Nam li 'hoc' in maiori potest demonstrare visum vel videntem. Si­ militer hic : si verum est quod est falsum, verum est falsum ; sed verum est quod falsum est ; igitur verum est falsum. Maior est distingucnda eo quod li ' quod' potest esse coniunctio vel pronomen. Et ita est de multis aliis circa quae non oportet immorari. Hoc tamen s c i e n­ d u m quod aliquando talis dictio quando ponitur in certa proposi­ tione non potest esse unius partis tantum, et in alia non potest esse nisi alterius partis ; et in hoc convenit cum tertio modo De s e c u n d o m o d o dictum est in p r i m o libro 7, quia tunc dictio imponitur pluribus impositionibus, non tamen est intentio utentium uti illa nisi pro uno determinato significato, praeterquam in casu speciali ; et in hoc distinguitur a primo modo, sicut dictum est in primo. De t e r t i o m o d o aequivocationis dictum est etiam prius 8 • Sed circa modos a m p h i b o l i a e est dicendum, sicut dictum est in p r i m o libro de modis aequivocationis, quia p r i m u s m o d u s est quando aliqua orario una potest habere multos sensus et i1la orario, ubicumque ponatur, semper est distinguenda. Sed s e­ c u n d u s m o d u s est quando aliqua orario significat aliquid prin­ cipaliter et ex principali impositione, et aliud significat ex usu loquentium in aliquo casu vd in aliquibus casibus determinatis" et specialibus ; sicut patet de ista oratione 'lupus est in fabula', et sic de consimilibus. S ed t e r t i u s m o d u s est quando orario per se posita non est distinguenda, et tamen posita cum alia oratione est distinguenda. 6•

90

95

10

8

- -

cant] tamen quia aliquando accipiuntur loco unius vocis significativae et aliquando loco alterius, ac etiam aliquando aequivalent divenis dictionibus, quod idem est, ideo dicuntur aequivoca F, om. O 78 dicunt] denotant L 80 hoc] non add. C, nam add. F videt1 . . . videt'] vidctur . . . videtur F 85 Hoc] hic FL fr7 es] nisi add. OF 87-88 et . . . partis 011 . L 90 impositionibus] pluribus add. FL 93-94 De . . . Sed om. C 93 tertio] autem add. F etiam o m . F 99-100 loquentium] loquendi tantum F

8

8 Cf. supra, lib. I, Supra, lib. I, c. 2, § 9.

O CKJIAM, OPI

c.

PBILOSOPHICA m

7 Supra, lib. l, c . 2, § 8. 2, § 9, lin. 68-74, 106-1 15. 9 Cf. supra, lib. I, c . 2, § 6 et § 9, lin. 184-190.

12

1 78

LIBER

II

[CAPITULUM 5 DE SOLUTIONE FALLACIAE COMPOSITTONIS

ET

DIVISIONIS )

§ 1 Manifestum autem et eos ... [c. 20 ; 1 77a 33-35] . In ista parte docet P h i l o s o p h u s solvere paralogismos peccantes secundum composirionem et divisionem. Et primo ponit unam solurionem gene­ ralem ; secundo eam applicat ad diversos paralogismos, i bi : Sunt autem huiusmodi orationes. Dicit igitur primo quod aliquo modo manifestum est ex dicris in primo libro, et amplius est manifestum ex dicendis hic, quomodo paralogismi secundum composirionem et divisionem sunt solvendi. Nam quando concluditur aliqua conclusio quae potest proferri con­ tinue vel discontinue, propter quam diversam prolarionem causantur diversi sensus, vel eriam concluditur ex aliqua tali praemissa, tunc est solvendus per distincrionem, dicendo quod aliud significat orario divisa et aliud orario composita. Hic sunt n o t a n d a illa quae dieta sunt in p r i m o libro 1 de istis fallaciis.

s

10

1s

§ 2 Sunt autem ... [c. 20 ; 1 77a 35-38] . Hic applicat praedictam solu­ rionem ad diversos paralogismos. Et dividitur in duas, quia primo pertractat duos paralogismos ; secundo pertractat tres alias, i bi : Et Euthydemi. In prima parte primo poni t paralogismos ; secundo removet unam dubitationem, i bi : Habet igitur; tertio ponit rectam solurionem, ibi : Dividendum igitur. Ponit igitur primo paralogismos, dicens : putasne quo vidisti h une percussum, hoc percussus est ? Et quo percussus est, hoc tu vidisti ? Pro paralogismis non plus ponit ; possunt autem paralogismi sic formari : illud quo vidisri hunc percussum, hoc percussus est ; sed oculis CAP. 5, § 1 . - 5 pcctcs] qui s 17-18 Hic &llaciis om.

...

CAP. 5, alii W

L § 2. - 5 In ...

unt F

10 est] erit OF

parte] Prima pan dividitur quia F

CAP. 5, § 1 . - 1 Supra, lib. I, c. 3, § 6.

1 5 solvcndw] solvendum 9 Et] a F

OL

10 autcm] aliqui C,

s

10

CAP. 5 : DE SOLUTIONE FALLACIAE COMPO S . ET DIVISIONIS

1 79

vidisri hunc percussum ; ergo oculis iste percussus est. Secundus potest si c formari : quo percussus est iste, hoc vidisti hunc percussum ; sed baculo percussus est hic ; ergo baculo vidisri hunc percussum. § 3 Habet igitur aliquid [c. 20 ; 1 77a 38 - 1 77b 9] . In ista parte removet P h i l o s o p h u s unam dubitarionem ; posset enim aliquis credere quod, propter diversitatem sensuum in praedicris, esset ibi aequivocatio vel amphibolia. Hoc removet P h i l o s o p h u s di­ cens quod, quamvis praedicta orario videatur esse de numero inter­ rogationum dubiarum hoc est : peccare per aequivocarionem vel amphi­ boliam - non tamen est ita, sed est ibi composirio. Et ideo probat quod ubi est composirio et divisio non est aequivocario vel amphibolia. Et hoc dupliciter, primo per rationem, sic : quia ubi est aequivo­ cario vel amphibolia est eadem vox et eodem modo prolata ; sed in composirione et divisione non est eadem oratio - hoc est : eodem modo pro lata -; igitur etc. Per simile pro ba t : qui a ubi est diversitas accen­ tuum, sicut est in hoc 'malum' secundum quod stat pro pravo et pro arbore, non est duplex, scilicet secundum aequivocarionem ; igitur eodem modo ubi est orario composita et divisa non est eadem oratio, ut scilicet faciat amphiboliam vel aequivocarionem. Tamen dicit P h i­ l o s o p h u s quod nomen inscriptum cui correspondent diversi modi proferendi est idem, et ideo quando aliqui volunt distinguere, faciunt diversa puncta super illud nomen ut sciant quando uno modo debet proferri et quando allo. Ex quo concludit P h i l o s o p h u s quod non omnes elenchi qui peccant secundum diversam punctuarionem, peccant secundum duplex - hoc est : secundum aequivocarionem vel amphiboliam. N o t a n d u m est hic quod in praedicris paralogismis potest esse aequivocario et amphibolia. Nam ista maior 'illud quo vidisri hunc percussum, hoc percussus est' est distinguenda, eo quod li 'quo' potest demonstrare principium videndi vel instrumentum percuriendi, similiter li 'hoc' potest demonstrare unum vel alium, et est ibi aequi. . .

s

-

to

1s

20

25

14 hic] iste OF,

om.

W

CAP. 5, § 3. - 4 ibi] hic LW 9 divisio ] ibi ddd. FW 10 quia om. LW 12 oratio, hoc est] vox F 13 etc. ] secundo add. F 14 hoc] vocabulo add. LW 17 ut] non LW, ver. (?) CO . . faciat] facit LW 18 inscriptum] inscripto (pro : in scripto) F 21 quo] quibw OF 23 ve1] et FL 28 percutiendi] videndi F

1 80

LIBER Il

vocatio. Similiter potest esse amphibolia. Et ita est de alio paralogismo. Et tamen cum hoc est i bi compositio et divisio ; non forte propter hoc quod li 'hoc' potest componi cum aliquo vel dividi ab eodem, si­ cut a l i q u i 1 dicunt, sed propter aliam rationem sicut post patebit 1• Et ideo est intentio P h i l o s o p h i non quod ibi non sit aequivo­ catio vel amphibolia, sed quod aliquando est compositio sine aequivocatione et amphibolia.

30

35

§ 4 Dividendum igitur . . . [c. 20 ; 1 77b 1 0-1 2] . Hic ponit rectam solu­ tionem ad praedictos paralogismos, dicens quod respondens debet di­ videre, hoc est assignare distinctionem sensus divisi a composito. Et exemplificat quia non est idem di cere 'videre oculis, percussum', scilicet componendo li 'oculis' cum 'videre', et dicere 'videre, oculis per­ cussum', ita quod li 'oculis' componatur cum li 'percussum'. Ex ista littera patet quod intentio P h i l o s o p h i est dicere quod praedictus paralogismus est solvendus eo quod minor est distinguenda secundum compositionem, et non eo quod maior sit eo modo distinguenda, sicut a l i q u i 1 dicunt ; quamvis P h i l o s o p h u s in pri­ ma parte pro toto paralogismo non proposuit nisi maiorem tantum. Unde ista minor 'oculis vidisti hunc percussum' est distinguenda, eo quod li 'oculis' potest componi cum li 'vidisti', et tunc significatur CAP. 5, § 4. - 4 as.signare] divisionem ve! ddd. F 12 proposuit] posset O, proposuerit L 13 est distinguenda om. F 14-15 potest . . . oculi om. (hom.) O

CAP. 5, § 3. - 1 Cf. Aegidim, Expositio, II, c. 4 : "Dicit ergo quod huiusmodi orationes quae ponentur sunt secundum compositionem vel divisionem, ut 'putasne quo vidisti hunc percussum, hoc est iste percussus ; sed oculo vidisti hunc percus­ sum ; ergo oculo hic percussus est', maior autem duplex est, nam cum dicitur 'quo vidisti hunc percussum hic percussus est', si li 'quo' componitur cum 'vidisti' est locutio falsa, nam non est percussus eo quo tu vidisti, tamquam instrumento videndi. Si li 'quo' componitur cum 'percussus' , sic locutio est vera, nam hoc percussus est eo quo vidisti percussum tamquam instrumento percutiendi. Subdit autem alium para­ logismum dicens : 'putasne quo percussus est hic, hoc tu vidisti ; sed baculo percusus est ; ergo baculo tu vidisti'. Hic etiam est multiplicitas, quia li 'hoc' vel potest componi cum 'vidisti', et sic est locutio falsa ; nam quo percussus est aliquis hoc tu non vidisti tamquam instrumento videndi. Si vero li 'hoc' componatur cum 'percussum', sic est vera ; nam quo percussus est aliquis hoc tu vidisti eum percussum tamquam instru2 Infra, § 5, lin. 52-70. mento percutiendi" (f. 50vb) . CAP. 5, § 4. - 1 Aegidius, Expositio, Il, c. 4 (( 50vb) ; vide supra 3, notam l.

s

10

CAP. 5 : DE SOLUTIONE FALLACIAE COMPOS. ET DIVISIONIS t5

quod oculi fuerunt instrumenta videndi ; vel potest dividi, et tunc si­ gnificatur quod fuerunt instrumenta percutiendi. Et eodem modo condusio alterius syllogismi, scilicet ista 'baculo vidisti hunc percus­ sum' est distinguenda, eo quod li 'baculo' potest componi cum li 'vi­ disti', vel dividi ab eodem. §

5

10

181

5

Et oratio Euthydemi . . . [c. 20 ; 1 77b 1 2-20] . Pertractat alios pa­ ralogismos. Et primo ponit eos ; secundo removet quandam falsam solutionem, ibi : Solvunt autem. P r i m u s p a r a l o g i s m u s p o test sic formari : quicumque exsistens in Sicilia nunc vidi t naves exsistentes in Piraeeo est in Sicilia ; sed non exsistens in Sicilia vidi t naves exsistentes in Piraeeo ; igitur non exsistens in Sicilia est in Sicilia. Iste paralogismus est solvendus eo quod in maiori li 'nunc' p o test componi cum li 'exsistens in Sicilia', et tunc est maior falsa, quia tunc est sensus : quicumque exsistens in Sicilia nunc, vidit naves exsistentes in Piraeeo, est in Sicilia 1 • Sed tunc non 1 5- 1 6 acuii . . . p crcu ti endi ] oculus fuerit instrumcntum videndi , et sic est vera et discursus bonus ; vcl potest dividi, et componi cum li 'percussum', et tunc significatur quod oculus fuerit instrumentum percutiendi, et sic est falsa F

non

CAP. 5, § 5 . - 6-7 vidit . . . vidit] vidcL . vidct F W O

7 non ] est add. F

I l vidit] videt F W

om.

CAP. 5, § S. - 1 Dicit translatio Boethii : "putasne vi disti tu nunc coexistentes Pirai naves in Sicilia ens " , tamen aliqui codices habent 'existentes' (Aristot. Lat. , in VI, 1-3, p. 42) ; c[ Etiam Expositio, Aegidii , li b. II , c. 4 : "Dicit ergo quod oratio Enchidimi, id est oratio illius poetae, supple peccabat per compositionem vel divi­ sionem ; quae talis erat : putasne vidisti tu nunc existentes in Pyrai naves in Sicilia ens. Dicitur quod a portu qui est in Sicilia possunt videri naves quae sunt in portu qui vocatur Pyrai. Cum ergo dicitur quod vidisti nunc existentes in Pyray naves in Sicilia ens, multiplex est locutio, quia vel intelligitur quod tu nunc ens in Sicilia videas naves in Pyrai existentes, vel quod tu nunc ens in Pyrai videas naves existen­ tes in Sicilia. Propter quod est ibi compositio vel divisio quasi modo geminato : primo ex eo quod li 'ens' potest componi vcl cum 'Pyrai', vel cum 'Sicilia'. Se­ cundo ex eo quod 'naves existentes' potest etiam componi cum 'Pyrai', vel cum 'Si­ cilia'. Posito ergo quod aliquis existens in Pyrai naves videret in Sicilia, posset sic forrnari paralogismus : quotienscumque vides existentes in Pyrai naves in Sicilia ens, ergo es in Sicilia ; sed nunc vides existentes in Pyrai naves in Sicilia ens ; ergo es in Sicilia. Sed positum est quod sis in Pyray ; ergo simul es hic et ibi, quod est incon­ veniens" (f 51rb) . Forsitan Ockham credidit Piraeeum esse portum in Sicilia, ideo aliter forrnavit paralogismum quam Aegidius.

182

LIBER II

est discursus bonus. Aliter p o test li 'nunc' componi cum li 'vidi t', et tunc est maior vera et est sensus : quicumque exsistens in Sicilia, nunc vidit naves exsistentes in Piraeeo etc. S e c u n d u s p a r a l o g i s m u s est iste : quicumque est malus non est bonus ; sed bonus sutor malus est ; igitur bonus non est bonus. In isto paralogismo minor est distinguenda, eo quod li 'sutor' potest componi cum li 'bonus', et tunc est sensus 'bonus sutor, malus est', hoc est : bonus sutor, est malus. Et tunc sequitur ista conclusio 'bonus sutor, non est bonus', et hoc est bene possibile. Vel potest li 'sutor' componi cum li 'malus', et tunc est sensus 'bonus, sutor malus est', hoc est : bonus est sutor malus. Et tunc non est forma arguendi, quia non est idem subiectum in maiori et praedicatum in minori. Pro isto toto non poni t P h i l o s o p h u s plus nisi : Putasne bo­ num sutorem malum esse ? Et potest pronunciari dupliciter, vel sic 'putasne bonum, sutorem malum esse' hoc est : putasne bonum esse malum sutorem ; vel sic 'putasne bonum sutorem, malum esse' hoc est : putasne bonum sutorem esse malum. Et est s c i e n d u m quod quando 'bonus' vel 'malus' per se ponitur significat bonitatem vel ma­ litiam moris, sed quando ponitur cum 'sutore' significat notitiam vel ignorantiam talis artis. Et est a d v e r t e n d u m pro multis exemplis, hic et alibi, quod P h i l o s o p h u s posuit copulam in propositione post utrumque extremum, secundum modum loquendi a l i q u o r u m. Et propter hoc frequenter accidit maior deceptio, sicut patet in talibus orationibus 'homo albus est', 'homo iustus est', 'homo mortuus non est', et sic de aliis ; unde omnes tales possunt distingui secundum compositionem et divisionem, sicut manifeste patet. T e r t i u s p a r a l o g i s m u s est iste : quorum sunt scientiae bonae sunt bonae disciplinae ; malorum sunt scientiae bonae ; igitur mala sunt bonae disciplinae. Iste paralogismus peccat per compositionem et divisionem, quia in maiori iste terminus 'bonae disciplinae' potest componi cum isto pronomine subintellecto 'ista', ut iste sit sensus : quorum sunt bonae scientiae, ista sunt bonae disciplinae. Et tunc est maior falsa ; et tunc sequitur bene conclusi o quod mala sunt bonae 13 exsistcns om. F 1 4 vidit] videt F 15 Secundw] Aliw FL 12 li om. FLW 20 bene possibile] impossibile O 23 et ] idem add. F 24 poni t 16 bonus•] sutor add. L p l w sic C O , p o rcst haberi p l w FL, porcst per hoc plus W nisi om. CO 26- Z7 putamc1 est om. (hom.) OW bonum es rnalum] malum es bonum F 3 1 talis artis om. F 33 posuit ] ponit FL W 37 distingui ] dividi F 40 mala] rnalorum C 42 ista] ita OF 44 ista] ita C ..•

...

ts

20

25

JO

35

40

45

CAP. 5 : DE SOLUTIONE FALLACIAE COMPOS. ET DIVISIONIS

so

ss

60

65

10

183

disciplinae. Aliter potest componi cum hoc pronomine subintellecto 'ilorum', ut iste si t sensus : quorum sunt bonae scientiae, ilorum sunt bonae disciplinae. Et sic est maior vera. Et h oc est quod dici t A r i s t o­ t e l e s quod, quamvis aliquod malum sit disciplina mala, tamen non omnium malorum est disciplina mala, sed aliquorum malorum est disciplina bona. S c i e n d u m est hic quod in isto paralogismo non est pro­ priissime compositio et divisio, quia, sicut dictum est p r i u s 2, tunc est compositio et divisio quando, retentis eisdem litteris et syllabis et dictionibus sub eodem ordine prolatis, ex sola diversitate punctuationis causatur diversitas sensuum. Quod non accidit in proposito, quia patet quod in uno sensu ponitur aliqua dictio quae in alio non ponitur ; et ideo strictissime non est hic compositio et divisio. Et ideo interroganti talem orationem esset dicendum, ante responsionem, quod perficeret orationem suam, quia ista iam proposita est truncata et non completa. Qua perfecta, patebit quod non potest sic poni talis multiplicitas sen­ suum, quia oportebit quod compleat orationem suam addendo praecise pronomen demonstrativum in casu genitivo vel in casu nominativo, et quodcumque illorum faciat erit praecise unus sensus et non alius. Et ita patet manifeste quod non est hic propriissime compositio et divisio. Ideo d i c e n d u m est quod P h i l o s o p h u s ex abun­ danti docet solvere orationes truncatas, ex hoc quod possunt compleri per unam dictionem vel aliam. Et ita est hic quaedam assimilatio ad compositionem et divisionem, per hoc quod in oratione completa uno modo vel alio componitur idem terminus cum alio et alio. § 6 Putasne [c. 20 ; 1 77b 20-22] . Hic ponit q u a r t u m p a r a­ l o g i s m u m, qui potest sic formaci : de quocumque verum est dicere nunc ipsum esse factum, ip se nunc est factus ; sed de aliquo, qui non est nunc factus sed prius, verum est dicere nunc ipsum esse factum ; igitur qui nunc non est factus sed prius, est nunc factus. Hic est compositio et divisio, quia in maiori hoc adverbium 'nunc' potest . . .

s

46 subintellecto l intcllecto L, o m . F 61 assimilatio l aftio F, affirmativa O

CAP. 5, § 6. - 6 sed priw 1

Supra, lib. I,

c.

om.

3, § 6.

F

60 proposi t.a l posita F

61 Qua) completa sive add. F

184

LIBER II

componi cum hoc verbo 'dicere', et tunc est iste sensus : de quocumque verum est dicere nunc, ipsum esse factum, est nunc factus. Et iste sensus est falsus, quia de aliquo qui ante fuit factus potest nunc vere dici quod est factus ; et sic sequitur conclusi o falsa. Aliter potest dividi ab hoc verbo 'di cere', ut iste si t sensus : de quocumque verum est dicere, nunc ipsum esse factum, est nunc factus. Et sic est maior vera ; sed tunc in sensu consimili est minor falsa, quia minor potest eodem modo distin­ gui sicut maior, sicut patet intuenti.

to

15

§ 7 Putasne [c. 20 ; 1 77b 22-26] . Hic ponit u l t i m u m p a r a­ l o g i s m u m istius fallaciae. Et primo ponit eum et solvit ; secundo ponit solutionem aliorum et eam improbat, ibi : Solvunt autem. Potest igitur paralogismus sic formari : quicumque habet potestatem aliqua faciendi, possibile est ut ea faciat ilio modo quo potest ea facere ; sed non citharizans habet potestatem citharizandi ; igitur pos­ sibile est ut non citharizans citharizet. Istum paralogismum solvit P h i l o s o p h u s dicens quod non citharizans non habet potestatem ut non citharizans citharizet, ita scilicet quod haec sit possibilis 'non citharizans citharizat', sed iste, qui est non citharizans, potest cithari­ zare. Vult igitur dicere quod conclusio istius paralogismi est distin­ guenda secundum compositionem et divisionem : in sensu compositionis denotatur quod haec si t possibilis 'non citharizans citharizat' ; in sensu divisionis denotatur quod haec propositio 'non citharizans potest cithanzare potest esse vera. ...

.

,

5

10

15

§ 8 Solvunt autem [c. 20 ; 1 77b 27-34] . Ponit solutionem aliorum ad istum paralogismum, dicentium quod non sequitur quod quamvis aliquis dederit quod aliquis faciat ilio modo quo potest facere, non se­ quitur quod non citharizans citharizabit ; et hoc quia non dedit quod aliquis faciat omni modo quo potest facere. S ed ista solutio non valet, nam quando aliquae orationes peccant per eandem falciam, debent ...

10

ea1 . . .

an te]

antea F

CAP. 5, § 7. - 5-6 potestatem ] possibilitatcm (ttiam itifra) F ea1 ] illud . . . illud F 1 4- 1 5 sit . . . haec om. (hom.) OLF

6 aliqua] aliquid F, aliquam C !

CAP. 5, § 8. - 2 solutionem ] solutiones F 3 istum] dictum O 6-8 non . . . habere] habet O 7 per . . . fallaciam] secundum . . . formam F

5 dedit] sequitur FL

5

1 85

CAP. 5 : DE SOLUTIONE FALLACIAE COMPOS. ET DIVISIONIS

lo

1s

:?D

25

30

habere unum modum generalem sol vendi ; sed iste modus sol vendi patet inducrive - nec in se nec in suo simili potest applicari aliis orario­ nibus peccanribus per compositionem et divisionem ; igitur per istum modum non convenienter solvitur praedicta orario. N o t a n d u m est hic quod iste modus solvendi non assignat falaciam compositionis et divisionis, et ideo volentes assignare fala­ ciam composirionis et divisionis sic assignando, erraverunt. Propter quod n o t a n d u m quod cuiuslibet fallaciae est aliquis unus modus generalis solvendi. Sicut omnes paralogismi aequivocationis debent sic solvi, dicendo quod est aliqua dicrio quae aequivoce accipi potest. Similiter omnes paralogismi amphiboliae debent solvi per hoc quod aliqua oratio aequivoce accipi potest. Similiter omnes paralogismi composirionis et divisionis debent solvi per hoc quod eadem orario potest diversimode punctuari, ex qua diversa punctuatione diversus sensus causatur. Et ita est de omnibus alis, sicut patebit. S e c u n d o n o t a n d u m quod exempla P h i l o s o p h i non semper sunt accipienda sicut sonant, et hoc forte quia in idiomate suo fuerunt aliquae proposiriones manifeste distinguendae, et tamen istae in quas transferuntur in idiomate nostro non sunt ita disringuendae. Unde quamvis littera videatur sonare quod haec sit disringuenda 'non cithari­ zans potest citharizare' , tamen non est distinguenda per composirionem et divisionem, sicut dictum est in p r i m o libro 1 ; scd posset disringui per aequivocarionem, eo quod hoc subiectum 'non citharizans' potest supponere pro iis qui sunt vel pro iis qui possunt esse. De qua distinctione dictum est in p r i m o libro et amplius dicetur in libro Priorum. S ed tales sunt distinguendae 'possibile est non citharizantem citharizare', sicut dictum est prius ; quia in sensu compositionis denotatur quod haec si t possibilis 'non citharizans citharizat' ; sed in sensu divisionis non denotatur quod iila sit possibilis, sed denotatur quod aliqua propositio de inesse in qua pracdicatur istud praedicatum de ilio pro quo subiectum supponit, sit possibilis. Sicut si 'non citharizans' non supponat in ista 'possibile est non citharizantem citharizare' nisi pro 2,

35

1 5 aliquis o m . F 1 7- 1 8 dicendo . 1 1 oratio ] conclusio L 9 aliis l sicut add. FL 20 debent ] possum (trp. a11te Similitcr, sol vi om . (hom.) FL 1 9 accipi potcst l accipitur FL 22 patebit l apparcbit F 30 hoc l si F, 21 diversi mode l pronuntiari ve! add. F /in. 1!1) F 37 in] dc L 38 possibilis] i mpossibili O om. C 33 non del. et scrip. p. citharizantem F 39-47 nisi . . . citharizare o m_ (hom.) L .

CAP. 5, § 8. lin. 139-143.

-

1 Supra , lib. I,

c.

3 , § 6, lin. 1 5-21 .

2

Supra ,

lib. I,

c.

2,

.

§ 9,

186

LIBER II

Sorte et Platone, tunc per istam in sensu divisionis 'possibile est non citharizantem citharizare', non denotatur quod haec si t possibilis 'non citharizans citharizat', sed quod altera istarum si t possibilis ' Sortes ci­ tharizat' vel 'Plato citharizat' . Et s i d i c a t u r quod posito possibili in esse non accidit im­ possibile, secundum P h i l o s o p h u m in libro Priorum 8, ponatur igitur ista in esse : possibile est non citharizantem citharizare. Et quaero quomodo debet poni in esse : aut sic 'non citharizans citharizat', et tunc accidit impossibile, manifestum est. Aut sic ' Sortes citharizat', et tunc potest accidere impossibile, quia Sorte exsistente mortuo, haec est impossibilis ' Sortes citharizat' : D i c e n d u m quod proprie loquendo ista regula 'posito possibili in esse, non accidit impossibile', intelligenda est quando illa de possibili accipitur in sensu compositionis et non quando accipitur in sensu di­ visionis. Sicut ista ' album potest esse nigrum' non debet poni in esse, quia ista non potest esse sensus compositionis. Et si omnino debeat poni in esse, debet accipi aliqua de inesse in qua praedicatum praedicatur de ilio pro quo subiectum supponit. Sicut si ista 'album potest esse nigrum' debeat poni in esse, debet sic poni in esse ' Sortes est niger' vel 'Plato est niger' ; et sic de aliis propositionibus singularibus acceptis sub ter. mmo commun1 . S ed est hic a d v e r t e n d u m quod illa de inesse aliquando cor­ respondet propositioni de possibili, puta quando subiectum supponit pro singulari ilio, et aliquando non , puta quando non supponit pro ilio singulari. Sicut si in ista propositione 'album potest esse nigrum' su­ biectum non supponat nisi pro Sorte et Platone, tunc non posset poni in esse nisi in alteram istarum ' Sortes est niger', 'Plato est niger'. Sed si postea 'album' in ista 'album potest esse nigrum' non supponeret nec pro Sorte nec pro Platone, puta quia tam Sortes quam Plato esset niger, in neutra illarum deberet poni. .

42 citharizans citharizat ] citharizantem citharizarc F 44 non] nullum F 45 ponatur ] posita OF 46 citharizare ] non accidit i mpossibile add. OF 48 manifc:stum est] sicut manifeste patet F 5 1 rcgula ] li nera OF 53-54 compositionis . . . divisionis] divisionis . . . compositionis F 53 non quando ] quando non F 54 in esse 0111. O 55-56 quia . . . es1 ) in (amni add. O) sensu compositionis sed OF 65 supponat] supponit OLW tunc) et F 63 non• 0111 . O 69 in neutra ) in neutram C, secundwn neutram L

3

Aristot. , Anal. Priora, I,

c.

1 3 (32a 19-20) .

40

45

so

ss

60

65

187

CAP. 6 : DE SOLUTIONE FALLACIAE ACCE NTUS

[CAPITULUM 6 DE

S O LUTIONE FALLACIAE A C CENTUS

§ 5

IO

)

l

Secundum accentum ... [c. 21 ; 1 77b 35 - 1 78a 2] . In ista parte docet P h i l o s o p h u o; solvere paralogismos peccantes per accentum. Et potest dividi in duas partes, quia primo ostendit quod pauci para­ logismi per hanc fallaciam peccan t ; secundo docct solvere tales para­ logismos, i bi : Quomodo autem sol vere. Dicit ergo primo quod orationes peccantes per accentum non frequenter fiun t, neque scriptae neque prolatae ; ali quando tamen fiunt, sicut patet hic, si istae proposiriones scribantur : iustos viros oportct pendere ; iustos viros non oportet pendere ; igitur oportet iustos viros pari et non pari.

§ 2

s

IO

15

Quomodo autem . . . [c. 21 ; 1 78a 2-3 ] . Hic docet solvere tales paralogismos, dicens quod manifestum est quomodo praedictus pa­ ralogismus debet salvi, quia scilicet idem acute et graviter prolatum non significat idem. Et ita est eriam in aliis paralogismis. Unde sciendum quod iste paralogismus non habet apparentiam in prolarione sed in scripto. Nam in voce non potest proferri nisi secundum gravem ac­ centum vel acutum, et ita in voce cito depraehenditur diversitas, propter quod non decipit ; sed in scripto non est talis variatio, sed tataliter idem modus scribendi, et ideo potest fieri deceprio. Et est talis proposirio distinguenda, eo quod potest accipi verbum scriptum prout significat idem quod vox prolata secundum accentum gravem, et sic est haec vera 'oportet viros iustos pendere', hoc est dare poenam ; vel potest significare idem quod vox prolata secundum accentum acutum, et sic 'non oportet viros iustos pendere', hoc est non oportet iustos viros sustinere poenam. Et ita consimiliter est de mulris aliis. S c i e n d u m est hic quod, quamvis pauci paralogismi invenian­ tur penes hanc fallaciam, sive in voce sive in scripto, tamen aliqui pec--- CAP. 6, § 1. - 6 ostendit J dici t L W 18-19 sive1 CAP. 6, § 2. - 7 voce] prolatione F 1 6 consimilitcr ] consequenter COF - --

fallaciam om. (hom.) OF

--

- - - -

- - - - - - --

•••

188

LIBER II

cant penes hanc fallaciam, et aliqui magis sunt idonei ad decipiendum quando proferuntur quam quando scribuntur et aliqui e converso. Unde quando aliquis paralogismus peccat ex hoc quod eadem dictio potest accipi cum aspiratione vel sine aspiratione, magis est idoneus ad decipiendum quando profertur quam quando scribitur, quia minor diversitas apparet in proferendo talem paralogismum quam in seri­ bendo. Sicut patet in isto paralogismo 'quicumque loquitur de ho mine loquitur de animali ; iste homo loquitur de o mine ; igitur iste homo loquitur de animali', si iste paralogismus proferatur modica vel nulla diversita!l apparet inter li ' (h) ornine' prolatum in una propositione et in alia ; sed si scribatur, apparet magis diversitas. Sed multi alii magis decipiunt in scripto quam in voce, sicut patet prius. Et est n o t a nd u m quod plures paralogismi sunt magis idonei ad decipiendum in voce quam in scripto ; et propter hoc dixit P h i l o s o p h u s in p r i m o libro quod paralogismi secundum accentum magis sunt ido­ nei ad decipiendum in scripto quam in voce. Et ex istis potest n o t a r i quod quando P h i l o s o p h u s distinguit inter fallacias in dictione et extra dictionem, non accipit 'dictionem' tantum pro voce sed pro orni signo ad placitum instituto.

20

25

30

1

35

[CAPITULUM 7 D E SOLUTIONE FALLACIAE FIGURAE DICTIONIS ) § 1 Palam autem et in bis quae fiunt... [c. 22 ; 1 78a 4-8] . In ista parte deterrninat P h i l o s o p h u s de fallacia figurae dictionis. Et dividitur in duas partes, quia primo ostendit quemdam modum gene­ ralem solvendi aliquos paralogismos istius fallaciae ; secundo exsequitur exemplificando de paralogismis istius fallaciae, i bi : Ut in hac oratione. Dicit igitur quod manifestum est quomodo respondendum est paralogismis qui peccant in eo quod aliqua similiter dicuntur, quae ta1 9 et] tamen F 26 omine] homine codd. gis] mai or OF, magna L 34 scripto] scriptis L W

28

CAP. 7, § 1 . - 10-1 1 quae . . . dicuntur om. (hom.) F

CAP. 6, § 2. - 1 Supra, lib. l,

c.

4, § l .

li homine sic L, h' COF, hoc W quae . . . eadem

om.

O

29

ma

-

5

to

CAP.

15

:1Xl

25

7:

DE SOLUTIONE FALLACIAE FIGURAE DICTIONIS

1 89

men non similiter dicuntur nec sunt eadem, per hoc scilicet quod ha­ bemus diversa genera praedicamentorum. Nam si respondens conces­ serit aliquam propositionem ubi aliquid ponitur quod signifi.cat tan­ tum quid, et postea acceperit opponens aliquid quod non sit quid, sed quale vel quantum vel aliquod aliorum praedicamentorum, respon­ dendum est quod, quamvis illud videatur significare quid, non tamen signifi.cat quid, et ideo inconvenientcr accipitur. N o t a n d u m est hic quod, quamvis solutio generalis paralo­ gismorum istius fallaciae sit per hoc quod dictio non convenienter accipitur, tamen solutio per distinctionem praedicamentorum non est generalis, quia aliqui habent salvi sine tali distinctione praedicamen­ torum ; quia, sicut patuit in p r i m o libro 1, quattuor sunt modi istius fallaciae, quorum unus deducit ad soloecismum, qui per talem distinctionem praedicamentorum salvi non habet, quia sistendo semper in eodem praedicamento est talis fallacia. Sicut patet hic : ornis sub­ stantia est alba ; homo est substantia ; igitur homo est alba. Similiter, praeter illos modos possunt addi alii modi istius fallaciae : u n u s quando commutatur quale quid in hoc aliquid vel e converso - sed qualiter hoc sit inferius ostendetur 2 , a l i u s m o d u s est quando commutatur unus modus supponendi in alium. Et quia P h i l o s o­ P h u s de i sto modo parum vel nihil loquitur, ideo isti modo est si­ stendum. -

30

§ 2 [DE FALLACIA FIGURAE DICTIONIS QUANDO MUTATUR MODUS SUPPONENDI)

5

10

Circa quod est s c i e n d u m quod non omnis variatio supposi­ tionis causat fallaciam figurae dictionis ; quia quando aliquis terminus in e a d e m propositione potest habere diversas suppositiones, tunc non est fallacia figurae dictionis, sed est fallacia a e q u i v o c a t i o­ n i s. Sicut patet in isto paralogismo : homo est species ; Sortes est homo ; igitur Sortes est species. Nam in ista propositione 'homo est species', 'homo' potest habere suppositionem simplicem vel personalem ; et ideo distinguenda est ista propositio 'homo est species ' penes tertium modum codd.

12 Nam ] ideo F modo] modi CF

CAP. 7, § 2.

-

CAP. 7, § 1 .

14 sit] dicit LW 28 ve! e converso om. F 31-32 sistendum ] resistendum L, insistendum W

3 quod] quem C, quam W - 1

Supra, lib. I, c. 5, § 5.

31 isti ita pro in isto

6 fala ] aliquando tldd. L

2 Infra , § 16.

1 90

LIBER

li

aequivocationis, sicut P h i l o s o p h u s distinguit istam 'laborans sanabatur' eo quod 'laborans' potest supponere pro eo quod est vel pro eo quod fuit. Et ideo ad omnes tales paralogismos respondendum est per distinctionem et non per figuram dictionis ; quia ad hoc quod sit fallacia f i g u r a e d i c t i o n i s, oportet quod idem terminus vel diversus habeat diversos modos supponendi in d i s t i n c t i s pro­ positionibus. Non tamen quaecumque diversitas modi supponendi in diversis propositionibus causat fallaciam figurae dictionis. Tunc enim in omni syllogismo esset fallacia figurae dictionis, quia in omni syllogismo aliquis terminus habet diversam suppositionem in una propositione et in alia - hoc saltem est verum in omni syllogismo afrmativo. Et ideo non omnis diversitas suppositionis causat figuram dictionis. Sed u n i v e r s a l i t e r quando terminus in antecedente enthyme­ matis supponit confuse tantum, et in consequente determinate, est fallacia figurae dictionis ; non e converso. Sicut hic est falacia figurae dictionis 'omnis homo est animai ; ergo aliquod animai est omnis homo' ; e converso non est. Et est ista r e g u l a i n t e I l i g e n d a quando circa alium terminum et dispositiones ipsius non est aliqua va­ riatio facta in antecedente et consequente. Et ideo hic non est figura dictionis 'omnis homo est animai ; igitur aliquod animai est homo' ; et hoc qtùa signum universale non additur isti termino 'homo' in consequente, sicut sibi addebatur in antecedente. Per istum modum solvuntur talia s o p h i s m � t a : omni parte continui est ali qua pars minor ; igitur ali qua pars est minor omni parte continui. Quia in ista propositione 'omni parte continui est aliqua pars minor' stat praedicatum confuse tantum, quia sequitur signum universale mediate ; in consequente supponit determinate, quia prae­ cedit signum universale. Similiter eodem modo solvitur hoc s oP h i s m a : post omnem diem eri t aliquis dies ; igitur aliquis dies erit post omnem diem. S i m i l i t e r, quamvis pars extremi non proprie supponat, ta­ men quando arguitur a termino sequente signum universale mediate, a parte eiusdem extremi in diverso casu, ad eundem terminum, vel suum superius, sumptum ante ilud signum universale, est falcia fi23 figuram dictionis sic wdd. , nunc vero fallaciam figurae dictionis scribull, quod non notdbimus 30 hic] dicendo sic tJdd. p. dictionis (/in. 31) F 35 omni] al ia tJdd. L 37 stat praedicatum] pracdicatur O, praedicetur praedicatum F

1s

3l

25

30

JS

40

45

CAP. 7 : DE SOLUTIONE FALLACIAE FIGURAE DICTIONIS

so

55

60

65

10

75

IKl

191

gurae dicti.onis. Sicut sic arguendo : omnem hominem videns est homo ; ergo videns omnem hominem est homo. Quia posito quod quilibet homo videat hominem et nullus videat omnem hominem, et quod unus asinus videat omnem hominem, est antecedens verum et comequens falsum. Nam haec est vera 'omnem h ominem videns est homo', quia quaelibet singularis est vera, scilicet 'istum hominem videns est homo', 'illum hominem videns est homo', et sic de singulis. S ed haec est falsa 'videns omnem hominem est homo', quia 'videns omnem hominem' est asinus, sed nullus asinus est homo. Eodem modo solvuntur t a l i a : inter istum punctum et omnem alium punctum eiusdem lineae aliquis punctus est medius ; ergo aliquis punctus inter istum punctum et omnem alium punctum eiusdem lineae est medius. Similiter hic est fallacia figurae dictionis : ante quodlibet instans futurum Sortes potest non esse ; igitur Sortes potest non esse ante quodlibet instans futurum. Similiter hic est fallacia figurae dictio­ nis : inter quodcumque instans futurum et hoc instans est aliquod in­ stans medium ; igitur aliquod instans est medium inter quodcumquc instans futurum et hoc instans. Nam in antecedente 'aliquod instans medium' supponit confuse tantum, quia sequitur mediate signum universale afrmati.vum ; et ideo non con tingi t descendere per di­ siuncti.vam ; et cum quaelibet singularis sit vera, tota propositio erit vera - haec enim est vera 'inter hoc instans futurum et hoc instans est aliquod instans medium' et 'inter illud instans futurum et hoc instans est aliquod instans medium', et sic de singulis. Et tamen haec est falsa 'aliquod instans est medium inter quodcumque instans futu­ rum et hoc instans', cum quaelibet singularis sit falsa : nam quo­ cumque instanti. dato, haec est falsa 'hoc instans est medium inter quodcumque instans futurum et hoc instans', quia sequeretur quod esset medium inter se ipsum et hoc instans. S i m i l i t e r , arguendo a termino stante determinate vd confuse tantum ad terminum stantem confuse et distributive, est fallacia figurae dicti.onis. Sicut hic : tu ignoras aliquam propositi.onem ; igitur tu non scis aliquam propositi.onem. Nam in ista 'tu ignoras aliquam pro­ positi.onem' praedicatum stat determinate, et in consequente supponit confuse et distributive propter negationem praecedentem. Similiter, 53-54 quia . . . homo om. (hom.) L 53 quia] tunc aJJ. O, 49 homincm] igitur tUlJ. OL 58 ante] antequam OF 71-73 cum . . . instans om. (hom.) l 57 lineae om. CFL omne tUlJ. F 75 a termino] altero OF 72 dato] demonstrato OF

1 92

LIBER

Il

hic est fallacia figurae dictionis : omnis homo est risibilis ; ergo omnis homo est omne risi bile. Similiter hic est falacia figurae dictionis : Sortes differt ab omni ho mine ; igitur ab omni ho mine differt Sortes. N am in prima li 'ho mine' propter negationem inclusa m in li ' differt' stat determinate, et in consequente stat confuse et distributive. Similiter est hic : Sortes non est omnis homo ; igitur omnis homo non est Sortes. I n t e 1 1 i g e n d u m est quod non tantum istis modis committi­ tur fallacia figurae dictionis arguendo ab eodem termino ad eundem terminum, sed etiam arguendo a termino ad suum superius vd suum inferius. Sicut hic : omnis homo est animai ; igitur substantia est omnis homo. Similiter hic : Sortes differt ab omni animali ; igitur omnis homo non est Sortes. Et sic de aliis posset exemplificari. I n t e 1 1 i g e n d u m tamen quod in istis committitur fallacia consequentis.

ss

90

§ 3 Ut in hac [ c. 22 ; 1 78a 9-1 6] . In ista parte P h i l o s o p h u s exsequitur ponendo paralogismos istius fallaciae. Et potest dividi in tres partes ; quia primo poni t paralogismos peccantes penes tertium mo­ dum, quem posui in p r i m o libro 1 ; secundo ponit paralogismos penes secundum modum ibi positum 2 ; et tertio ponit paralogismos penes illum modum quo commutatur quale quid in hoc aliquid. Se­ cunda pars incipit i bi : Similes autem et hae orationes 3 ; tertia pars i bi : Et quoniam quis est Prima pars dividitur in duas partes ; quia primo ponit paralogismos ; secundo solvit eos, ibi : Si autem aliquis. In prima parte ponit tres paralogismos. Pro p r i m o ponit primo conclusionem sub interroga tione, dicens : Putasne contingit idem simul Jacere et fieri ? Quod si dicatur quod non, potest paralogizari quod sic, isto modo : aliquid potest simul videri et videre ; sed videre est facere et videri est fieri ; igitur aliquid potest simul facere et fieri. N o t a n d u m quod hic non est paralogismus, sed paralogismus est in probatione minoris istius, scilicet 'videre est facere et videri est . . .

5

'·

89 ve!.] ad add. F

CAP. 7, § 3.

-

12 Pro ] quia FW

7 illum] primum W

CAP. 7, § 3. - 1 Supra, lib. l, 8 Infra, § S. ' Infra, § 6.

c.

primo] primam F

S, § S, lin. 42-S3.

2 Ibidem, lin. 24-37.

10

15

CAP. 7 : DE SOLUTIONE FALLACIAE FIGURAE DICTIONIS

20

25

1 93

fieri' ; et deberet si c argui : producere est facere, generare est facere, causare est facere, et si c de aliis ; igitur videre est facere. Similiter sic : produci est fieri, generari est fieri, causari est fieri ; igitur videri est fieri. Et in isris duobus ulrimis paralogismis est figura dicrionis. Pro s e c u n d o paralogismo proponit conclusionem sub inter­ rogarione, dicens : Putasne est aliquod pati Jacere ? Et inuit talem paralogismum : secari est pari, uri est pari ; igitur op erari est pari. Sed ape­ rari est facere. Ergo facere est pati. T e r t i u s paralogismus p o test sic formari : scribere est o p erari ; igitur scribere est pari. Sed scribere est facere, ex quo dicere et currere sunt facere. Igitur idem est facere et pari. § 4

s

10

15

20

Si autem aliquis dicat... (c. 22 ; 1 78a 1 6-28] . In ista parte docet P h i l o s o p h u s solvere omnes praedictos paralogismos et consi­ miles, docendo in speciali solvere primum paralogismum factum, dicens quod, quamvis aliquis dicat quod non contingit idem simul fa­ cere et fieri, quamvis postea dicat quod contingit simul idem videre et videri, non propter hoc redarguetur, nisi concedat quod videre sit facere et videri sit pari. Et ideo opponens indiget hac proposirione ad hoc quod redarguat respondentem. Quam tamen audiens et inscius reputa t veram, deceptus per paralogismum figurae dictionis talem : secare est facere, secari est fieri, et sic de aliis ; igitur videre est facere et videri est fieri. Et ideo si aliquis audiens talem paralogismum decipia­ tur, per hoc decipietur quod credit aliquid dici similiter, quod tamen non dicitur similiter, quamvis videatur dici similiter propter consimilem terminationem dicrionis. Et ideo talis decipietur, sicut inscius deci­ pitur per aequivocarionem quando credit rem negari propter hoc quod negatur nomen, quia scilicet non credit nomen illud esse aequivocum, quia si diceret nomen esse aequivocum non redargueretur. N o t a n d u m est hic quod, sicut dictum est in p r i m o libro 1, non debet sic argui 'quando aliqua similiter terminantur idem de il praedicatur ; videre et producere similiter terminantur ; igitur CAP. 7, § 4. - 7 redarguetur] redargueretur FW conccdat] concederet OFW, dicat L 8 patì ] concedendo hoc add. L propositione] probatione LW 9 Quam] quod L tamen . . . et] tam . . . quam F 10 reputat] reputant F 1 1 .fieri] patì L .

CAP. 7, § 4.

-

1

Supra, lib. l,

OCKBAM, OPI PHILOSOPHICA m

c.

5, § 4 et § 5, !in. 42-53.

13

1 94

UBER

Il

sicut producere est facere, ita videre est facere', quia hic non est figura dicrionis. S ed debet sic argui, quasi per locum a simili : producere est facere, generare est facere etc. ; ergo videre est facere. Et est hic fala­ cia figurae dicrionis. Tamen non posset tenere haec consequenria nisi per istud m e d i u m : quae similiter terminantur recipiunt praedica­ rionem eiusdem generis. S ed hoc medium falsum est. Ideo prima con­ sequenria non valet, sed peccat per figuram dicrionis, propter hoc quod creditur illud medium esse verum. Et ideo videndo quod 'producere' et 'videre' similiter terminantur, creditur quod sicut producere est facere, ita videre est facere ; et ita fit deceprio propter similem termina­ rionem dictionis. Et sicut est in isto, ita est in isris 'secari est pari ; vi­ cleri est pari ; ergo op erari est pari', et hic ' di cere est facere ; scribere est facere ; igitur currere est facere', et in omnibus consimilibus. S ecundo n o t a n d u m quod, quamvis non sit multum curandum de exemplis, quia frequenter ponuntur non ut credantur esse vera sed ut magis pateat veritas dicri pro quo dicuntur, tamen de isto exem­ plo 'videre et videri', quia videtur P h i l o s o p h u s dicere quod videre non sit agere vel facere sed pari, s c i e n d u m est quod ista differunt : agere, facere, fieri, pari. Quia agere respicit passum, facere respicit productum ; similiter pari dicitur aliquid quando recipit in se aliquid vel deperdit, sed fieri dicitur quando producitur. Et ideo videri non est fieri, quia illud quod videtur non propter hoc fit. Similiter quamvis videre, de facto secundum viam naturae, sit coniunctum cum agere, quia quicumque videt agit, hoc tamen accidit. Quia si aliqua potenria praecise reciperet visionem, quamvis non produceret eam, vere diceretur videre, quamvis non ageret ; tamen tunc pateretur - et propter hoc dicit P h i l o s o p h u s quod videre est pari -, et de facto, secundum viam naturae, quidquid videtur oculo corporali vere agit, quia obiectum est causa visionis, sicut habet in libro De anima 2 declarari.

§ 5 Similes autem et hae orationes [c. 22 ; 1 78a 29-36] . In ista parte ponit P h i l o s o p h u s paralogismos peccantes penes s e­ c u n d u m m o d u m, ex hoc scilicet quod commutatur unum prae. . .

26 recipiunt] habent O .30 similiter] uniformiter OF 3 1 est] sit F , fieri ] et add. L 43 fit] fieret C 48 videre] videri F et] quia F ,

2 Aristot., De

anima, II,

c.

7, tt. 66-73 (418a 26

-

419a 15) .

40 agert'] et add. L

25

30

Js

40

45

so

CAP. s

10

1s

20

25

30

35

7:

DE SOLUTÌONE fA:LACIAE

FIGURAE

DICTIONIS

1 95

dicamentum in aliud. Et dividitur in tres partes, quia primo ponit quosdam paralogismos et solutiones eorum ; secundo poni t solutiones ali o rum et eas improba t i bi : Solvunt autem quidam 1 ; tertio addit ali­ quos alios paralogismos cum solutionibus eorundem, ibi : Amplius au­ tem et hae sunt 1• Prima pars potest dividi, quia primo ponit unum paralogismum ubi commutatur q u i d in q u a n t u m ; secundo ponit alios ubi commutatur q u i d in [a d] a l i q u i d 8• Dicit igitur primo quod orationes sequentes sunt similes praece­ dentibus, quia istae sicut praecedentes peccant per fìguram dictionis. De qui bus una est ista : quod quis est primo habens et postea non habens illud, amisit illud ; sed iste prius habuit decem digitos, et modo non habet decem digitos - posito quod amiserit unum solum digitum - ; igitur iste amisit decem digitos. lste paralogismus peccat per figuram dictionis quia commutatur quid in quantum ; quia in prima propositione distribuitur terminus pro illis qui dicunt quid, sed 'decem' acci­ pitur sub, quod dicit quanta ; et ita commutatur quid in quantum. S ed si acciperetur sic maior 'quanta quis habuit prius, et si modo non habet tanta, a misit illa', esset bonus syllogismus ; sed maior esset falsa ; sed haec esset vera : quanta prius aliquis habuit, si modo non habet tanta, amisit illa vel aliquod illorum. N o t a n d u m est hic p r i m o quod P h i l o s o p h u s non accipit hic ' q u i d ' praecise pro substantia, nec praecise pro nomine dicente praecise substantiam ; sed accipit hic 'quid' pro nomine praecise a b s o l u t o ', quod nec est relativum nec connotativum. Dicitur autem nomen r e l a t i v u m, quod dicitur ad aliud vel ad idem. C o n n o t a t i v u m dicitur esse nomen denominativum vel aequi­ valens denominativo ; et hoc accipiendo large 'denominativum', de quo dictum est in libro Praedicamentorum 5• Huiusmodi autem conno­ tativa sunt omnia nomina concreta, quibus abstracta correspondentia non sunt synonima, huiusmodi sunt 'album', 'nigrum', 'calidum', 'fri­ gidum' et huiusmodi. -

---

CAP. 7 , § 5 . - 1 4 sicut praecedentes] cum pra<:cedcntibus F 1 5 est• sic C , om. reliq. codd. primo om. W habens1 . . . habens1] habuit. . . habuit OF 23 esset] est OF 31 es] omne LW, om. O 33 quo] quibw OF 35 sunt1 ] nomina add. L

CAP. 7, § S. - 1 Infra, § 9. 2 lnfra, § 1 1 . 8 Infra, § § 6-8. 4 Cf. Guillelmw de Ockham, Summa Logicae, pars I, cc. 9-10 (ed. cit. , pp. 34-38) ; hic infra, c . 1 6 , § 4, lin. 55-1 10. 5 Guillelmus de Ockham, Expositio in librum Praedica-

1 96

LIBER

Il

Similiter hic distingui t 'qui d' ab omni nomine quod non dicitur de aliquo uno per se sumpto, cuiusmodi sunt omnia nomina n u m e­ r a l i a, sicut 'duo', 'tres' et huiusmodi. Et similiter omnia nomina c o 1 1 e c t i v a, cuiusmodi sunt 'populus', 'civitas', 'regnum', 'exercitus', 'mundus' et huiusmodi. Et, ut breviter dicam, excludit omnia nomina quae non dicuntur in quid de rebus quae sunt in genere s u bs t a n t i a e vel q u a l i t a t i s ; sive illa nomina sint in genere qua­ litatis, cuiusmodi sunt 'figura', 'triangulus' et huiusmodi, sicut dictum est in libro Praedicamentorum 8, sive sint in genere quantitatis, sive in alo genere quocumque. S e c u n d o n o t a n d u m quod non semper quando commu­ tatur quid in quantum vel in quale, vel in aliud genus, est fallacia fi­ gurae dictionis. Pro quo s c i e n d u m quod, servando modum et figuram, ex propositionibus de inesse et de praesenti et mere categoricis, ita scilicet quod sit s i m p l i c i t e r unum praedicatum et unum subiectum et una copula, numquam est fallacia figurae dictionis - nisi forte commutetur numerus singularis in numerum pluralem, vel e converso 7 • Et ideo in istis 'quidlibet est animai ; album est aliquid ; igitur album est animai' non est fallacia figurae dictionis. Similiter ex talibus propositionibus simplicibus quae non sunt plures, de praeterito vel de futuro, vel etiam de modo, si praecise sumantur in sensu divisionis, non committitur figura dictionis propter talem commutationem - hoc semper servato quod sint dispositae in modo et figura. Et ideo in tali bus non est figura dictionis : omnis homo fuit animai ; album vel quantum est homo ; igitur album vel quantum fuit animai. Similiter nec hic est falacia figurae dictionis : omnis homo de necessitate est animai ; album vel bicubitum est homo ; igitur album vel bicubitum de necessitate est animai. Et sic de aliis. Sed quando arguitur ex propositionibus de p r a e t e r i t o vel de f u t u r o ha bentibus plures c o m p o s i t i o n e s, ita saltem quod altera praemissarum habeat plures compositiones, si in prima accipiatur aliquod signum distributivum pro illis qui dicunt quid, et 39 tres] tria LW 4 1 mundw ] sic L, motus CW, 011 . OF excludit] concludit F, o m . O 42 quae1] non add. L 45-46 sive . . . quocumque 011 . F 57 de modo] modales O 63-64 bicubitum . . . bicubitum ] cubitum . . . cubitum F 66 compositiones] propositiones (etiam infra) F 68 qui] quae OF

mentorum, c. 3 (ed. cit. , pp. 144-147) . 7 Cf. infra, lin. 1 52-162.

8

Ibidem, c . 14, § 1 0 (ed. cit. , pp. 282-285} .

40

45

so

ss

ro

65

CAP. 7 : DE SOLUTIONE FALlACIAE FIGURAE DICTIONIS

70

75

ao

ss

90

95

too

1 97

postea commutando in aliquod nomen non dicens quid, et concludendo terminum primo positum in maiori de illo quod ponitur loco minoris extremitatis, fit fallacia figurae dictionis. Et hoc maxime fit in propositionibus de obiecto et, sicut patet manifeste intuenti, de talibus exemplificat P h i l o s o p h u s. Unde in paralogismo praedicto pa­ tet quod non accipit propositiones quarum quaelibet esset simpliciter una ; nam ista est maior 'quod quis habet primo et post non habet illud, amitti t illud' ; patet manifeste quod hic ponuntur multae compositiones per multa verba. Idem patet in aliis e x e m p l i s a l i o r u m 8 sicut hic : quidquid heri emisti, hodie comedisti. Et in talibus est figura dictionis si terminus positus in maiori praedicetur in conclusione, quia si subiceretur non semper esset fallacia figurae dictionis ; et hoc in omni sensu accipiendo conclusionem. Unde hic 'quidquid heri emisti hodie comedisti ; heri emisti carnem crudam ; igitur hodie comedisti carnem crudam' est fallacia fi gura e dictionis. S ed si accipias si c 'quidquid heri emisti ho di e comedisti ; camem cruda m h eri emisti ; igitur carnem crudam hodie comedisti', non est fallacia figurae dictionis, si 'camem crudam' in utraque propositione uniformiter accipiatur, scilicet si in utraque acci­ piatur pro eo quod est caro cruda, vel si in utraque accipiatur pro eo quod fuit caro cruda. Similiter si in prima propositione prima compositio sit de praete-rito et secunda de praesenti, et postea accipiatur propositio de praete-­ rito, commutando quid in aliud praedicamentum , accipiendo subiec­ tum pro eo quod f u i t et postea inferendo propositionem de prae­ senti, est fallacia figurae dictionis. S ed si subiectum minoris acciperetur pro eo quod e s t, talis commutatio non causaret figuram dictionis. Verbi gratia : omnem ho mine m quem h eri vi disti nunc vides ; Sortem album heri vidisti ; igitur Sortem album nunc vides. Si subiectum mi­ noris accipiatur pro eo quod fuit, ut iste si sensus 'Sortem, qui fuit al­ bus, heri vidisti', est fallacia figurae dictionis. Si autem subiectum accipiatur pro eo quod est, non est fallacia figurae dictionis. Similiter sic arguendo : omnis homo qui he1i fui t hic intus est n une animai ; aliquis homo al bus heri fui t hic intus ; igitur aliquis homo al bus est nunc 72 obiecto] ob-ro (pro : absoluto ?) COFL, obico ( !) W 98-99 ut . . . vidisti ortr . OF quia LW

8

76 amitti t] amisit L

n per]

Ex. gr. Guillelmus de Shyreswode, Introductiones in logicam, (cd. cit. , [supra, li b. I, c . 1, § 5, nota 1] p. 93) .

1 98

LIBER II

animai. Si subiectum minoris accipiatur pro eo quod fuit, est fallacia figurae dictionis. Si autem accipiatur pro eo quod est, est bonum argumentum. Et s i q u a e r a t u r quae est causa istius, quare est magis falacia figurae dictionis quando subiectum accipitur pro eo quod fuit quam quando accipitur pro eo quod est : d i c e n d u m quod causa est quia semper ab inferiori ad superius, sive sit inferius p er se sive per accidens, arguendo semper per propositiones mere de praesenti et affirmative, est bonum argumentum. Sicut semper sequitur 'homo albus est homo ; igitur homo est homo', similiter bene sequitur 'homo albus est homo ; igitur homo albus est animai' ; et ideo bene sequitur 'homo qui est albus fuit heri hic intus ; igitur homo est albus' et ultra 'igitur homo albus est homo', et ultra 'igitur homo albus est animai' ; igitur, a primo : homo qui est albus fuit heri hic intus ; igitur homo albus est animai. Et per consequens sequitur cum maiori praeaccepta. Sed, quamvis inferius aliquando dicebatur de aliquo, non oportet quod modo superius dicatur de ilio. Sicut, quamvis haec fuerit aliquando vera 'homo albus est homo', et per consequens haec si t modo vera 'homo albus fui t homo', non oportet quod haec si t modo vera 'homo albus est animai' ; et ideo, quamvis haec si t modo vera 'homo albus heri fuit hic intus', non oportet quod haec sit modo vera 'homo albus est animai', accepto subiecto praecise pro eo quod fui t. Et ideo talis discursus, sic accepto subiecto minoris, non valet propter causam dictam. Tamen ad ostendendum quod unus syllogismus non valet et quod alius valet, non oporteret nisi uri arte A r i s t o t e l i s in libro Prio­ rum per quam probat aliquas coniugationes esse utiles et aliquas inutiles ; per hoc scilicet quod in aliquibus numquam contingit praemissas esse veras et conclusionem falsam, et ideo sunt utiles ; in aliis autem contingit praemissas esse veras et conelusionem falsam, et ideo illae sunt inutiles. Ita est in proposito, quod in tali processu, subiecto minoris accepto pro eo quod est, numquam possunt praemissae esse verae et conclusio falsa. Sed subiecto minoris accepto pro eo quod fuit,

1os

uo

11s

120

125

8,

107 subiectum ] minoris atftf. L IO') infcrius ] supcrius L 1 10 per] ad OF ad ultimum atftf. OW 1 1 8 dic:.:batur] diccretur F 1 21 non] tamen atftf. C W primac F W , primo L , propositionis atfd. W 1 2!! oporteret] oportet FL

c.

1 1 6 primo] 124 praecise]

8 Aristot. , Anal. Priora, I, cc. 1-7 (24a 1 0-29b 28) ; cf. Summa Logicae, pars III-l , 4 (ed. cit. , pp. 365-377) .

130

1 35

CAP.

1 40

1 45

1 so

1 55

160

165

7:

DE S O LUTIONE FA :.LACIAE FIG URAE DICTIONIS

1 99

bene possunt praemissae esse verae quamvis conclusio sit falsa. Sicut patet in e x e m p l o, posito quod quilibet homo qui heri fuit hic intus adhuc sit hic intus, et quod omnes homines fuerunt albi, et modo nigri, tunc est haec vera 'omnis homo qui heri fui t hic intus est nunc hic intus' ; et haec est vera 'homo al bus heri fui t hic intus', quia haec est vera 'qui fui t homo al bus fui t heri hic intus', qui a Sortes, qui fui t homo albus, fuit heri hic intus. Et haec est falsa 'homo albus est hic intus', quia positum est quod omnes homines sin t modo nigri, qui ta­ men fuerwlt heri albi. Sed si subiectum minoris accipiatur pro eo quod est, tunc sicut conclusio est falsa, ita minor est falsa. Quia haec est falsa, sic accipiendo, 'homo albus heri fuit hic intus' ; denotatur enim quod ille qui modo est homo albus fuit heri hic intus, quod est mani­ feste falsum, posito casu praedicto. Ex isto patet quod talis fallacia figurae dictionis committitur non tantum accipiendo et commutando in terminum talem, sed etiam si terminus talis sit tantum pars extremi, sicut patet in praedicto exemplo. T e r t i o n o t a n d u m quod in praedicto e x e m p l o P h i­ l o s o p h i non tantum est fallacia figurae dictionis per talem com­ mutationem, sed etiam per commutationem numeri s i n g u l a r i s in numerum p l u r a l e m. Nam 'quilibet' in maiori accipitur in numero singulari, sed in minori accipitur aliquis terminus in numero plurali ; quod si acciperetur uniformiter terminus in plurali numero, sicut in minori, esset bonus syllogismus et non esset fallacia figurae dictionis. Unde sic arguendo 'quae aliquis habuit, si modo non habet illa, amisit illa ; sed iste habuit decem digitos et modo non habet decem digitos ; igitur amisit decem digitos' est bonum argumentum. Sed tunc est maior falsa. Tamen possunt inveniri e x e m p l a ubi est commutatio quid in quantum per figuram dictionis, sine variatione quacumque numeri. Sic arguendo 'quod quis habuit, si modo non habet illud, amisit ilud ; sed iste habuit bicubitalem quantitatem et modo non habet bicubita­ lem quantitatem ; igitur amisit bicubitalem quantitatem' non sequitur, quia possibile est quod non amiserit nisi medietatem vel decimam partem cubiti. 138 homines] heri add. LW fuerunt ] fuerint 14 1-142 quia intus om. (hom.) F 1 4 3 inrus ] quia et haec est falsa 'homo albus est h.ic inrus' add. stll rrp . C 1 55 quilibet (Jort� pro : quid) codd. 1 59 si ] et F 168 ve! decimam] ut mediam F, ve! quartam C ...

F modo ] nunc OF 1 39 nunc] modo C Sortes qui fuit heri homo albus, fuit heri hic intus, positum est] potest es L 144 heri om. OF 1 6 1 bonum argumentum] bonus syllogismus F

20

LIBER I I

Ex isto exemplo et multis aliis posset pro bari contra a l i q u o s quod aliquando ita committitur fallacia figurae dictionis accipiendo sub nomen abstractum, sicut accipiendo sub nomen concretum.

10

110

§ 6 Et quoniam da bit quis. . . [c. 22 ; 1 78a 36 - 1 78b 1 ] . In ista parte ponit paralogismos in quibus commutatur a d a l i q u i d in q u i d vel e converso. Primus est ad probandum istam conclusionem 'aliquis dat quod non habet' sic : iste dat unum solum denarium ; et non habet unum solum denarium ; ergo da t quod non habet. Respondet P h il o s o p h u s dicens quod non sequitur ista conclusio absoluta 'iste dat quod non habet', sed sequitur quod non dat ut habuit. Et hoc quia hoc nomen 'solum' non significat nec quid nec quantum nec quale, sed ad aliquid ; quia significat 'non cum alio', et ita ad aliquid.

5

to

§ 7 Quemadmodum si dicat . [c. 22 ; 1 78b 1-7] . Ponit secundum pa­ ralogismum similem praecedenti, dicens quod paralogismus praece­ dens peccat sicut si aliquis argucret sic, interrogans an aliquis dabit quod non habet, et respondente dicente quod non, interrogabit an aliquis dabit cito quod non habet cito, quo dicente quod sic, argue­ ret : iste dabit cito ; et non habet cito ; ergo dabit quod non habet. Respondet P h i l o s o p h u s dicens quod iste discursus non valet, . .

-

CAP. 7, § 6. - :>-6 e t . . . denarium om. (/rom.) OF nec habuit W 9 nomen] non OF CAP. 7, § 7. - 4 sicut ] sed OF

-

--

8 habet] habuit C

argueret . . . aliquis1 om. (hom.) OF

ut habuit] ut non habet OF, interrogans] primo add. LW

1° Cf. Aegidius, Expositio, II, c. 5 : "Dicendum quod . . . in his paralogismis in­ terpretamur unum praedicamentum aliud non ex terminatione dictionis sed ex con­ cretione eius ; ut quia concretive id quod est qui d dicitur esse quantum vel quale, ideo interpretamur substantiam, qualitatem, quantitatem et alia praedicamenta. Nam, ut in primo libro diffusius diximus [cf. lib. I, c. 2, f. 1 5ra-16va], aliqua praedicamenta licet non praedicentur de substantia in a b s t r a c t o, quia substantia non est quantitas, nec qualitas, nec relatio, praedicantur tamen huius­ modi praedicamenta de substantia i n c o n c r e t o, quia substantia est quanta et est qualis et est subiectum rclationis ; et quia sic concretive praedicamenta de se invicem praedicantur propter dictionis concretionem, unum praedicamentum in aliud commutamus" (f. 52vb) .

5

CAP.

10

7:

DE S O L UTIONE FALLACIAE FIG URAE DICTIONIS

201

quia 'dare cito' non tantum est dare, sed etiam est hoc modo dare ; sed nunc est ita quod aliquis potest dare aliquid aliquo modo, quo modo non habet illud ; et ita dabit illud quod habet, sed non dabit ilio modo quo habet. Et quod aliquis possit dare aliquid ilio modo quo non habet iliud, declarat P h i l o s o p h u s per exemplum, dicens quod aliquis dat aliquid cum tristitia, quod tamen habet delectabiliter. § 8 Similes autem huiusmodi [c. 22 ; 1 78b 8-1 0] . In ista parte ponit materiam duorum paralogismorum similium primo paralogismo. Pri­ mus potest sic formari : aliquis percutit aliquem una sola manu ; et non habet unam solam manum ; ergo percutit manu qua m non habet. Se­ cundus sic : aliquis videt aliquem uno solo oculo ; et non habet unum salurn oculum ; igitur videt oculo quem non habet. Isti paralogismi peccant quia commutatur ad aliquid in quid. N o t a n d u m est hic quod P h i l o s o p h u s non accipit hic a d a l i q u i d ' stricte sed large, secundum quod dictio e x c l u­ ' s i v a, vel dictio aequivalens vel consimilis dictioni exclusivae, potest dici 'ad aliquid' pro quanto excludit aliud. Et huiusmodi est haec dictio 'solus' . Et ideo dicit quod hic est fallacia figurae dictionis, quia in praemissis accipitur haec dictio 'solus' et in conclusione dimittitur. S e c u n d o n o t a n d u m quod iste est unus modus quando peccatur per figuram dictionis, quando scilicet per a d d i t i o n e m d i c t i o n i s in utraque praemissa redditur paralogismus, qui tamen, si dimitteretur vel aliqua alia adderetur, non esset paralogismus. Verbi gratia, si arguatur sic 'das denarium ; et non habes denarium ; igitur das quod non habes', non est paralogismus. Sed addas utrobique aliquam d.ictionem et non in conclusione, eri t paralogismus ; arguas enim si c ' das denarium cum tristitia ; et non habes denarium cum tristitia ; igitur das quod non habes', est figura dictionis. Si autem adderetur una alia dictio non esset figura dictionis ; hic enim 'das realiter denarium ; et non habes realiter denarium ; igitur das quod non habes' non est fi­ gura dictionis, sed est bonum argumentum. Unde pro isto est i n t e 1 1 i g e n d u m quod quandocumque ex ...

s

to

1s

:�>

25

9 est1] habet C,

CAP. 7, § H. catur] peccat OF

-

om.

O

est1

om.

3 primo paralogismo 17 qui] quae L

OLW

LW 3-4 Primus ] paralogismus add. LW 25-26 non1 . . . dictionis sic F, om. alii

om.

1 6 pec-

202

LIBER I l

aliquibus praemlSSlS sequitur conclusio sine adverbiali determinatione et praepositione cum suo casuali posita in praemissis, si a propositionc sumpta sine tali determinatione ad ipsam sumptam cum tali determinatione non sit bona c o n s e q u c n t i a, semper addendo talem dc­ terminationem in praemissis et inferendo conclusionem eandem quam prius, est fallacia figurae dictionis. Verbi gratia, scquitur : sol movetur ; sol non illumina t medium ; igitur quod movetur non illuminat mcdium. Sed addendo istam determinationem 'necessario' sic arguendo 'sol necessario movetur ; sol non necessario illuminat medium ; igitur quod movetur non illuminat me­ dium', est fallacia figura c dictionis. Similiter hic est fallacia figurae dictionis : sol contingcnter illumina t hoc medium ; sol non est contin­ genter sol ; igitur sol non illumina t medium. Et sic de multis tali bus. Sicut poni t P h i l o s o p h u s e x e m p l u m quod 'iste da t cito ; et non habet cito ; igitur dat quod non habet', hic est fallacia figurae dictionis. Similiter hic : iste da t denarium cum tristitia ; et non habet denarium cum tristitia ; igitur da t quod non habet. Et ita de aliis. Et causa est quia tales c o n s e q u e n t i a e non valent de f o r m a 'sol movetur ; igitur sol necessario movetur', 'sol non necessario illu­ minat medium ; igitur non illuminat medium' ; nec tales 'sol illumina t medium ; ergo contingenter illumina t medium', 'sol non est contin­ genter sol ; igitur sol non est sol' ; ncc talcs 'iste habet dena1ium ; igitur habet denarium cum tristitia', 'iste non dat denarium cum tristitia ; igitur non dat denarium' ; et ideo praedicti discursus non valent. Et c a u s a quare in praedictis discursibus est fallacia figurae dic­ tionis est quia discursus cum tali deterrninatione non valent, et tamen si una alia poneretur, essent discursus boni. Et ita similitudo unius dictionis vel determinationis ad aliam est c a u s a a p p a r e n t i a e et deceptionis in isto discursu. Ideo in istis est fallacia figurae dictionis quia, sicut dictum est prius, si loco istius deterrninationis 'contingentcr' vel 'necessario', nullo alio mutato, poneretur haec determinatio 'vere' vel 'realiter', essent discursus boni . Nam iste discursus est bonus : sol realiter movetur ; sol non illumina t realiter medium ; igitur aliquid, movetur quod non illuminat medium . Et ita similitudo istarum dictio­ num 'realiter' et 'necessario' est causa apparentiae et deceptionis, propter quam creditur quod sicut unus syllogismus est bonus ita alius ; et ideo 29 praepositionc] propositione CLF 37 illuminat1 ] hoc ttdd. FL 47-48 nec . . . medium1 om. (hom.) OF 56 isto ] toto C

40 illuminat] hoc ttdd. W

30

35

40

45

so

ss

60

CAP.

65

70

75

IKl

ss

90

95

7:

DE S O L UTIONE FALLA CIAE FI G URAE D I CTIOSIS

203

est fallacia figurae dictionis. Sed c a u s a c x s i s t c n t i a c unius et n o n e x s i s t e n t i a e altcrius est quod ista consequentia est bona 'sol movetur ; igitur sol realiter movetur', et ista similiter 'sol non illumina t realiter medium ; igitur non illumina t medium' ; sed istae consequentiae non valent 'sol movetur ; igitur sol necessario mo­ vetur', 'sol non illumina t necessario medium ; igitur sol non illumina t medium'. Et sicut dictum est de istis ita proportionalitcr est in aliis. T e r t i o n o t a n d u m est quod, quamvis per additionem dictionis in genere qualitatis vel in alio genere non impediatur conse­ quentia nec causetur figura dictionis si arguatur praecisc ex proposi­ tionibus de p r a e s e n t i, tamen frequentcr per additionem talis dictionis alterius generis impeditur discursus et causatur figura dictionis si arguatur ex aliqua propositione de p r a e t e r i t o vcl de f u t u r o. Verbi gratia, sic arguendo 'iste non h abet bovem ; iste da t bovem ; igitur dat quod non habet' est bonus discursus, et sic addendo 'iste non habet bovem album ; iste da t bovem album ; igitur da t quod non habet' est bonus discursus. Sed si arguatur ex una de f u t u r o sic 'iste non habet bovcm album ; iste dabit bovem album ; igitur dabit quod non habet' est fallacia figurae dictionis. Quod autem primus discursus sit bonus non oportet probare. Sed quod secundus discursus sit bonus, estendo per conversionem propositionum. Nam ista 'iste non habet bovem album' convertitur sic : igitur n ullus bos al bus ha­ betur ab isto. !sta autem minor 'iste dat bovcm album' sic convertitur : aliquis bos albus datur ab isto. Nunc arguo sic, in ultimo tertiae figurae : nullus bos al bus habetur ab isto ; aliquis bos al bus datur ab isto ; igitur aliquod datum ab isto non habetur ab isto ; et ultra : igitur iste da t quod non habet. Eodem modo potest pro bari quod iste discursus est bonus : iste non habet bovem ; iste da t bovem album ; igitur iste dat quod non habet. Et ita manifeste patet quod non semper quando commutatur quid in quale vel in aliud praedicamentum, est fallacia figurae dictionis. Et ideo oportet dare r e g u l a s s p e c i a l e s ad cognoscendum quando est figura dictionis et quando non ; quia aliquando unifor­ miter arguendo, nisi quod in uno discursu arguitur ex una de p r a e­ t e r i t o et in alio ex una de p r a e s e n t i correspondente, in un a est falacia figurae dictionis, in alia non. Sicut hic nulla est figura di­ ctionis : iste non habet bo ve m ; iste da t bovem album ; igitur da t 66 realiter] necesio O 87 arguo l arguendo OF

bum add. O

78 si c addendo l similitcr hic F 86 ccnverti tur ] convcrtatur F 91 bovcm 'l album add. CO 98 non o m. OF 99 bo ve m ' l al-

204

UBER II

quod non habet . Sed hic 'iste non habet bovem album ; iste da bit bovem album ; igitur dabit quod non habet' , est figura dictionis. Et tamen nulla variatio est nisi per propositionem dc p r a e s e n t i et dc fu t u r o. Quod autem in primo non si t fallacia figurae dictionis, probatum est prius. Quod autem secundus discursus non valeat, patet manifeste ; quia possibile est quod praemissae sin t verae, conclusione exsistcnte falsa. Nam ponatur quod aliquis habeat modo bovem ru­ beum, q ui postea eri t albus quando da bit cum ; tunc sunt praemissa c verae et conclusio falsa. Eodem modo iste discursus non val et : iste non habct bovem antiquum ; iste da bit bovem antiquum ; igitur iste dabit quod non habet. Similiter nec iste : iste non habet bovem m agnum ; iste dabit bovcm magnum ; igitur dabit quod non habet. Sed s i q u a e r a t u r quomodo est hic figura dictionis, d ic e n d u m est quod hic est figura dictionis propter hoc quod si po­ neretur alius terminus loco istius termini 'album' vel 'antiquum' vel 'magnum', non esset aliqua fallacia. Et ideo si propter similitudinem istarum dictionum ad illam aliam dictionem, qua posita ceteris non mutatis, sit bonus disc u rs us, crcdatur quod p raedicti disc u rsus sin t boni, erit deccptio propter similitudinem dictionum . Et ita crit fallacia figurae dictionis. Quod autem aliqua tali dictionc posita, non sit aliqua fallacia, patet. Nam sic arguendo 'iste non habct bovem natum mugire ; iste dabit bovem natum mugire ; igitur dabit quod non habct' est bonus discursus, quia impossibile est quod pracmissac sint verae, conclusione existente falsa. Et s i q u a e r a t u r quare plus unus discursus valet quam alius, cum sit uniformis modus arguendi, d i c e n d u m est quod sicut aliquae consequentiae sunt formales ratione c o m p l e x o r u m, et aliquae ratione i n c o m p l e x o r u m ; hoc est aliquae tenent per medium intrinsecum et aliquac per medium extrinsecum 1• Nam ista consequentia 'omnis homo currit ; igitur Sortes currit' non tenet ra­ tione complexorum ; quia tunc : quandocumque antecedens esset universalis et consequens esset una singularis, esset bona consequentia ; et ita ista consequentia esset bona : omne animal est substantia ; igitur haec albedo est substantia. Et ideo consequentia non tenet ratione com-

1 12 Sed o m . OF quae] tales add. OF

1 17 si t l fit F

-

--

- -

--

credaturl ereditar OF 1 28 Nam istal ista O , ita L, sicut ista F

1 24 plus] magis L

127 ali-

CAP. 7, § 8. 1 Cf. Guillelmus dc Ockham, Summa Logicae, pars. III-3, lin. 23-25 (ed. cit. , p . 588) . -

c.

1,

1 00

1os

1 10

1 15

1 20

1 2s

t30

CAP.

135

1 40

145

1 50

1 55

1 60

165

7:

DE S O L UTIONE FALLA CIAE FI G URAE D I CTIONIS

205

plexorum nec per medium extrinsecum, sed tcnet ratione mcomplexorum et per medium intrinsecum ; qui a enim Sortes est homo, ita quod hoc medium est verum 'Sortes est homo', ideo praedicta con­ sequcntia est bona. Vocatur autem 'm e d i u m i n t r i n s e c u m' quando, ilio medio adiuncto antecedenti, fit bonus syllogismus. Sicut sic arguendo 'omnis homo currit ; igitur Sortes currit' ; adiungat medium hoc 'Sortes est homo', erit bonus syllogismus, sic arguendo : omnis homo currit ; Sortes est homo ; igitur Sortes currit. Sed aliquae consequentiae tencnt ratione complexorum et per medium extrinsecum. Sicut ista consequentia est bona : tantum Sortes est homo ; igitur omnis homo est Sortes. Et tenet ratione complexorum, ex hoc scilicet quod arguitur ab exclusiva ad universalem de terminis transpositis. Et tenet per medium extrinsecum, per hoc scilicet quod 'ab exclusiva ad universalem de terminis transpositis est bona conse­ quentia' . Dicitur autem 'm e d i u m e x t r i n s e c u m ' quia, isto adiuncto antecedenti, non fit syllogismus. Hic enim nula est forma syllogistica : tantum Sortes est homo ; ab exclusiva ad universalem de terminis transpositis est bona consequentia ; igitur omnis homo est Sor­ tes. Et ita aliquae consequentiae sunt formales ratione complexorum et per medium extrinsecum, aliquae sunt formales ratione incomple­ xorum et per medium intrinsecum. Eodem modo aliqui sunt discursus, compositi ex multis propositionibus, formales ratione complexorum ; sicut sunt omnes coniuga­ tiones de quibus loquitur P h i l o s o p h u s in libro Priorum 2• Aliqui sunt formales et necessarii ratione incomplexorum et quasi tenentes per medium intrinsecum, hoc est virtute unius propositionis necessariae formatae ex terminis discursus iliius. Et isto modo est iste discursus necessarius 'iste non habet bovem natum mugire ; iste dabit bovem natum mugire ; igitur iste dabit quod non habet', quia iste discursus tenet per hoc medium necessarium : si aliquid est bos, est natum mugire, et e converso. Unde nisi ista propositio 'si est bos, est natum mugire' esset necessaria, praedictus discursus non valeret. Quia tunc esset pos­ sibile quod aliquis modo non haberet bo ·1 em natum mugire, qui tamen posset esse natus mugire ilio tempo re quo deberet dare eu m ; 1 38 adiuncto] adiecto L 1 39 adiungat] adiungatur O , adiungarive W 139-141 igitur . . currit1 om. (hom.) L 1 44 Et] quia L 1 45 ex . . . quod] et hoc quia L, quando add. O 146-147 Et . . . trarupositis om. (hom.) OF 1 46 Et) etiam add. L 1 57 dc quibus] sicut L 1 67 debcrct) intcnderet L

.

2 Vide supra, § 5, notam 9.

206

LIBER I I

et tunc istae praemissae possent esse verae, conclusione existente falsa. Et propter hoc, cum tale medium per quod deberet tenere alius di­ scursus non sit necessarium, talis enim non est necessaria 'si est bos, est albus', ideo talis discursus non valet. Et eodem modo est de aliis discursibus. Et consimiliter d i c e n d u m est de talibus discursibus ubi aliqui peccant propter additionem unius adverbialis determinationis vel prae­ positionis cum suo casuali, et si alia determinatio vel praepositio cum suo casuali adderetur, essent boni discursus, sicut ostensum est p r i u s 8• Et ideo semper ad habendum falaciam figurae dictionis aspiciendum est ad medium per quod talis consequentia deberet tenere. Ex praedictis sequitur quoddam c o r o I l a r i u m, quod ali­ quando commutare quid in aliquod quale causat figuram dictionis, et commutare illud in aliud quale non causat figuram dictionis. Hoc est dictu, accepto uno termino concreto in genere qualitatis, est figura dictionis, et accepto alio termino concreto in genere qualitatis, non est figura dictionis. Verbi gratia : quidquid fui t homo est animai ; colora tu m fui t homo ; igitur coloratum est animai. Hic non possunt praemissae esse verae sine conclusione, secundum intentionem A r i s t ot e l i s, quia secundum eum impossibile est aliquid esse animai nisi si t coloratum ; et ita praedictus discursus tenet per hoc m e d i u m n e c e s s a r i u m : omne animai est coloratum. Et per consequens praedictus discursus est bonus, cum praemissae non possunt esse verae sine conclusione. Et tamen iste discursus non valet : quidquid fuit homo, est ani mal ; album fui t homo ; igitur album est animai. Quia posito quod nullum animai sit modo album, et tamen quod multi homines fuerunt albi, possunt praemissae esse verae conclusione exsistente falsa ; et hoc quia nullum tale medium est necessarium 'omnis homo est albus' , 'aliquis homo est albus', 'aliquod animai est album'. Et s i d i c a t u r quod iste discursus non valet 'quidquid fuit homo est animai ; coloratum fui t homo ; igitur coloratum est ani mal', quia tunc valeret in omnibus terminis, cum tamen talis modus arguendi multas ha beat instantias : d i c e n d u m est, sicut prius, quod praedictus discursus est bonus. Non tamen est bonus ratione complexorum 1 74-175 praepositionis sic C, propositionis rrliq. codd. 1 75 praepoposito] propositio OLW 1 80 in aliquod] ad C ! 90-1 9 1 est . . . discursw om. (hom.) OF 191 non valet] valet et est bonw ; sed iste discursw F 1 92 animal1] non valet add. F 201 tamen] non add. F

8 Supra, lin. 1 5-5 1 .

170

175

1 so

1ss

1 90

195

�

CAP.

:n;

210

21s

220

225

230

235

7:

DE S O LUTJONE FALLA CIAE FI G URAE DICTIONIS

207

nec per medium extrinsecum, sed tenet ratione incomplexorum et per medium intrinsecum, sicut declaratum est ; et ideo p o test habere multas instantias, quandocumque scilicet media consimilium discursuum, quantum ad formas propositionum, non sunt necessaria sicut medium istius discursus est n ecessarium. Per idem patet quod tales discursus non valent : quidquid heri fui t homo, ho di e est ani mal ; ridens h eri fui t homo ; igitur ridens h odi e est animai. Quidquid heri fuit homo, hodie est animai ; corpus bipedalis quantitatis, vel corpus album, vel calefaciens, h eri fui t homo ; igitur corpus bipedalis quantitatis, vel corpus calefaciens, vel album, hodie est animai. Et tamen tales discursus sunt boni : quidquid heri fui t homo, ho di e est ani mal ; risi bile, vel susceptibile disciplinae, vel cale­ factivum, heri fui t homo ; igitur risi bile, vel susceptibile disciplinae, vel calefactivum, hodie est animai. Et sunt praedicta intelligenda si subiecta in minoribus praedictorum discursuum supponant pro iis quae fuerunt, quia si supponant pro iis quae sunt, omnes sunt boni syllogisrni, sicut declaratum est prius. Et s i d i c a t u r contra omnia ista quod praedicti discursus possunt probari eodem modo quo probatur prius iste discursus 'iste non habet bovem album ; iste dat bovcm album ; igitur dat quod non habet', scilicet per conversionem ; nam accipio istum discursum 'iste non habet bovem album ; iste dabit bovem album ; igitur dabit quod non habet' et converto propositiones ; maiorem sic 'iste non habet bo ve m album ; igitur nullus bos al bus habetur ab isto' ; rninorem con­ verto sic 'iste dabit bovem album ; igitur aliquis bos albus dabitur ab isto' ; et ex istis arguo in ultimo tertiae figurae sic 'nulus bos albus habetur ab isto ; aliquis bos al bus dabitur ab isto ; igitur dandum ab isto non habetur ab isto ; et ultra : igitur iste da bit quod non habet' : D i c e n d u m quod minor istius discursus est distinguenda eo quod subiectum potest accipi pro eo quod est vel pro eo quod crit. Si accipiatur pro eo quod est, sic syllogismus est bonus. Sed sic non est conversa istius 'iste dabit bovem album' ; et ideo non oportet con­ clusionem quae sequitur ex ista et alia, sequi ex prima praedicti discursus et ex alia. Si autem 'bos albus' in minori accipiatur pro eo quod erit, ut iste si t sensus 'quod erit bos albus dabitur ab isto', sic est conversa istius : iste da bit bovem album. Sed sub isto sensu accepta minore, iste om.

2 1 6-217 qui . . . qui ) quae . . . quae C 220 probatur) probaret L, probabatur F 221 album 1 FLW 236 quod) qui F 23 7 album ] igitur aliquis b e s albw dabitur ab isto atltl. F

208

LIBER II

syllogismus non valet : nullus bos albus habetur ab isto ; aliquis bos albus dabitur ab isto ; igitur dandum ab isto non habetur ab isto. Unde numquam discursus talis in tertia figura, ex maiori de praesenti et minori de praeterito vcl de futuro, concludens conclusionem de prae­ senti, valet per formam syllogisticam si subiectum minoris accipiatur pro eo quod fuit vel pro eo quod erit. Sed si aliquando valeat, hoc erit per aliquod medium intrinsecum et ratione terminorum, non ratione complexorum. Si autem subiectum minoris accipiatur pro eo quod est, semper est bonus syllogismus. Q u a r t o n o t a n d u m est, propter primum exemplum et duo ultima istius partis, quod in illis est specialis defectus propter hoc quod li 'solum' excludit pluralitatem. Unde quando ex aliquibus praemissis sumptis sine dictione exclusiva pluralitatis, vel aequivalente, sequitur aliqua conclusio, postea addendo in praemissis talem dictionem et infe­ rendo eandem conclusionem quam prius, causatur figura dictionis. Unde quia iste syllogismus est bonus 'iste non habet unum denarium ; et iste dat unum denarium ; igitur dat quod non habet' , ideo iste erit paralogismus : iste non habet unum solum denarium ; iste da t unum solum denarium ; igitur dat quod non habet. Et est figura dictionis, quia si adderetur una alia dictio esset bonus discursus ; nam sic arguendo 'iste non habet unum argenteum denarium ; iste dat unum argenteum denarium ; igitur da t quod non habet' est bonus discursus. Et potest pro bari per conversionem propositionum, sic : nullus unus argenteus denarius habetur ab isto ; unus argenteus denarius datur ab isto ; igitur datum ab isto non habetur ab isto ; et ultra : iste da t quod non habet. S ed sic non potest argui ex alia parte ; nam iste discursus non valet : unus solus denarius non habetur ab isto, ita quod non plures ; unus solus denarius, ita quod non plures, datur ab isto ; igitur datum ab isto non habetur ab isto. Et eodem modo est de aliis exemplis. U l t i m o pro ista parte n o t a n d u m est quod ad videndum an tales syllogismi valeant an non, si non fiant in forma syllogistica, scilicet in modo et figura, videndum est an per c o n v e r s i o n e m propositionum possint reduci in modum et figuram. Et si sic, qualiscumque fiat commutatio, erunt boni syllogismi ; quia varia acceptio

240

245

4

-

260 om.

unus o m .

-

C

--

�-- -

- --

262 ultra J igitur add. FL

--

-- - - -

- -- -

269 scilicet] et L ,

268 an1] ve! OFW

OF

4 Cf. Guillelmus de Ockham, Summa Logicae, pars II, 296s.) .

c.

1 7 (ed. cit. , p.

250

255

260

265

ZTO

CAP.

m

21Kl

7:

DE S O L UTIONE FALLACIAE FI G URAE DI CTIONIS

209

terminorum non mutat formam syllogisticam. Si autem non possunt reduci in formam syllogisticam, scilicet in modum et figuram, viden­ dum est an m e d i u m per quod deberent tenere si t verum vel falsum ; et secundum hoc videndum est an discursus teneat vel non. Quae autem coniugationes sint utiles et quae non, pertinet ad librum Priorum trac­ tare, ubi ostendam, si contingat me librum illum exponere, diversum modum arguendi ex uniformibus et ex mixtis, et ex propositionibus sumptis sine determinationibus compositis et cum eis, et ex propositionibus de inesse et modalibus, et ex propositionibus de praesenti et de praeterito et de futuro, et ex propositionibus in recto et in obli­ quo 5 • Inter enim ista est maxima diversitas et ignorantia istorum facit magnam deceptionem in diversis scientiis. § 9 Solvunt autem quidam [c. 22 ; 1 78b 10-16] . In ista parte ponit P h i l o s o p h u s solutiones aliorum. Et primo ponit eas ; secundo improbat, ibi : Sed quod dictum est prius. In prima parte ponit tres solutiones aliorum. P r i m a est quod aliqui solvebant praedictos paralogismos negando tales propositiones 'iste non habet unum solum denarium', 'iste non habet unam solam manum' et sic de aliis. Et ratio eorum fuit quia qui habet plura, habet quodlibet ilio rum quod est unum solum ; igitur qui habet plures denarios, habet quemlibet illorum denariorum quorum quilibet est unus solus denarius ; et per consequens habet unum solum denarium. S e c u n d a solutio aliorum fuit non negando absolute istam pro­ positionem 'iste non habet unum salurn denarium', nec absolute conce­ dendo istam 'iste habet unum salurn denarium'. Sed dicebant quod, ut recipiens accipit ab eo, habet unum solum denarium dandum, scilicet recipienti. Et hoc est quod dicit A r i s t o t e l e s : Quidam vero, sci­ licet dicunt, ut quod habet accipit 1 hoc est : ut recipiens accipit, iste . . .

5

1o

15

-

282 facit] fecit OF

283 diversis] multis F

CAP. 7, § 9. - 4 improbat] eas add. F 17 hoc . . . accipit1 om. (hom.) C

i 5 dandum ] dando F

1 7- 1 9 hoc . . . accipit1 om. (!rom.) OF

5 Textum libri Priorum , ut constat, Ockham non exposuit, sed materiam piene tractavit in Summa Log icae, parte III-l (ed. cit. , pp. 359-502) . CAP. 7, § 9. 1 Tam translatio Boethii quam expositio Aegidii, in hunc locum, habent 'accepit'. -

OCKHAM, OPDA PHILOSOPIUCA

m

14

210

U.tiER

11

dans habet unum solum denarium quem da t recipienti. Vel sic : ut quod habet accipit - id est : iste habet unum solum denarium quem accipit recipiens. Quia iste dedit unum solum denarium et recipiens accepit illum ; igitur habuit unum solum denarium quem recipiens accepit. Et ideo dicunt quod sicut iste recipit unum solum denarium a dante, ita iste dans habet unum solum denarium receptum ab accipiente. Et ita patet quod isti solventes non respondent ad propositiones acceptas, sed ipsimet formant sibi propositiones ad quas respondent. Nam non respondent ad istam 'iste habet unum solum denarium' vel 'non habet unum solum denarium', sed ad istam 'iste habet unum solum denarium quem accipit recipiens' , quae est totaliter alia propositio. Et re vera iste modus respondendi est multorum m o d e r n o r u m, qui nolunt respondere ad propositiones acceptas sine quibuscumque determinationibus, sed formant sibi propositiones novas per additionem talium determinationum 'in quantum', 'sub tali ratione', 'secundum modum inteligendi', 'tali modo', 'si comparetur sic vel sic', et sic de consimili bus ; et ad istas respondent et non ad alias. Quod est ma­ nifestum argumentum quod ignorant naturam propositionum et quod nesciunt respondere, cum tamen vellent videri respondere. T e r t i a solutio aliorum est quod ipsi concedunt conclusionem dicentes quod possibile est quod aliquis det quod non habet, sicut contingit aliquem habere quod non accepit. Quod probant per hoc quod possibile est quod aliquis, accipiendo vinum suave, in accipiendo fiat acre, postea ipse habet vinum acre et non accepit vinum acre ; igitur habet quod non accepit.

20

25

30

35

40

§ 10 Sed quod dictum est [c. 22 ; 1 87b 1 6-23] . In ista parte P h i l o­ s o p h u s reprobat praedictas solutiones, dicens quod si considerentur illa quae dieta sunt prius in isto capitulo - de istis paralogismis, manifestum erit quod omnes istae responsiones non sunt ad orationem id est ad rem - nec verae solutiones, sed sunt ad hominem tantum, quia tantum apparenter solvunt. Hoc ostendit sic : quia illa solutio, cuius opposita concessa vere potest solvi paralogismus, non est ad . . .

-

-

24 propositiones] formatas sive add. F 30 n0lunt] volunt LW 36 cwn. . . rcspondcrc1 om. (hom.) C tamcn om. O 34 istas] alias F

CAP. 7, § 10. - 5 erit] est LW

7 Hoc . . . sic] Hic ostcndit COW

acceptas sinc] rcptas OF 38 sicut ] et ostcndunt sic L

s

CAP. 7 : DE SOLUTIO�E FALLACIAE FIGU RAE DICTIONIS

10

1s

2C

25

30

35

21 1

orationem sed ad hominem tantum ; sed huiusmodi sunt praedictae solutiones ; igitur non sunt rectae solutiones. Maiorem declarat per simile. Nam si aliqua orario sit multiplex, respondens qui negat mul­ tiplicitatem et concedit oppositum multiplicis, nullo modo bene solvit ; unde quando aliqua orario est multiplex, ita quod in uno sensu sit vera et in alio sensu falsa, si respondens dicat eam esse simpliciter veram et in nullo sensu falsam, non bene respondet. Si autem non sit multiplex, et tamen distinguat, non erit vera solutio. Igitur similiter est in aliis. Minorem non probat lùc P h i l o s o p h u s, quia eam probavit ubi docuit aliter solvere tales paralogismos 1 • S c i e n d u m quod quando aliqua orario habet plures defectus, quamvis illa oratio possit solvi per manifestationem unius defectus, tacendo de alio defectu, tamen si positive concedatur oppositum illius defectus, dicendo scilicet non esse ibi talcm defectum, non poterit esse vera solutio, sed erit error. Ita est in proposito quod, concesso quod non sit ibi talis defectus, sicut isti dicunt, vere solvitur alio modo. Igitur nula illarum solutionum est vera. Assumptum patet. Nam posito quod haec sit vera 'iste non habet unum solum denarium', cuius oppositum dixit prima solutio, et posito quod haec sit falsa 'iste dat quod non habet', cuius oppositum dixit solutio tertia, vere solvitur iste paralo­ gismus modo dicto. Igitur neutra illarum solutionum est vera solutio. Sed media solutio est omnino incompacta et secundum nullam artem, quia non est ad aliquam propositionem acceptam in paralogismo, sed ad unam aliam de qua nulla fi.ebat menti o in dicto paralogismo ; et ideo est omnino vilis et signum manifestum ignorantiae cuiuslibet artis respondendi. Quae tamen a m o d e r n i s est multum usitata. Quia proponas eis unam propositionem sine omni 'in quantum' et sine omni tali additione 'ut sic' vel 'sub tali ratione' , et semper respon­ debit ad unam propositionem in qua ponitur aliqua talis determinatio et numquam ad propositionem acceptam.

12 multiplicis] multiplicitatis CL 25 Assumptum] argumentum OF .30 nu!lam] calloncm ( !) F 33 manifestum] manifestissimae L 36 additione] determinatione L 36-37 respondebit] quando OF, respondent, respondent (rdtra) F, responsio W

CAP. 7, § 10.

-

1 Vide supra , § § S-8.

212

LIBER I l

§ 11 Amplius autem hae sunt [c. 22 ; 1 78b 24-29] . In ista parte addit P h i l o s o p h u s alios paralogismos cum solurionibus eorundem. Et potest dividi in quinque partes, secundum quod quinque paralogismos ponit. Secunda incipit ibi : Et putas quod discit. Dicit igitur primo quod sequentes orationes sunt de illis quae peccant per figuram dicrionis. Quarum una est ista : Quod scriptum est aliquis scripsit ; sed falsa orario est scripta ; igitur aliquis scripsit falsam orarionem. Sed tunc erit orario vera. Igitur eadem orario simul fuit vera et falsa. - Ponatur quod Sortes scripsit istam 'P lato sedet', et quod tunc fuerit haec vera 'Plato sedet', et quod modo si t falsa. Tunc est haec vera 'quod est scriptum, hoc Sortes scripsit' ; sed orario falsa est scripta ; igitur Sortes scripsit falsam orarionem. Sed tunc fui t vera. Igitur simul fuit vera et falsa. Istum paralogismum solvit P h i l o­ s o p h u s dicens quod tales termini 'falsa orario', 'vera orario', 'opinio falsa' et huiusmodi non significant hoc - hoc est : non praecise significant unum vel multa sine omni connotarione -, sed tale - scilicet : significant unum connotando aliud. Et eadem ratio est de opinione falsa vel vera ; et ideo est fallacia figurae dicrionis. N o t a n d u m est hic quod, sicut manifeste patet, iste discursus non disponitur in modo et figura ; quia si disponeretur in modo et fi­ gura et esset ex omnibus de praesenti, esset bonus syllogismus. Unde iste discursus est bonus : omne scriptum ab aliquo est scriptum ; falsa orario est scripta ab aliquo ; igitur falsa oratio est scripta. Et ideo u n iv e r s a l i t e r t e n e n d u m est quod quando praemissae sunt de i n e s s e mere, sine omni additione quae sit determinario compo­ sirionis, et mere de p r a e s e n t i, si sint dispositae in modo et figura, sive accipiatur sub quale sive quantum sive quid sive quodcumque aliud, numquam erit fallacia figurae dicrionis. Sed sic non est in proposito. Unde in proposito est falacia figurae dicrionis, quia eadem orario, ipsa manente et in rerum natura et eadem manente scripta, potest esse successive vera et falsa. Et ita quandocumque est talis modus arguendi ex tali proposirione de p r a e t e r i t o, sal­ tem quantum ad unam partem, et ex proposirione minori de inesse, . . .

CAP. 7, § 11. 6 sequemes] frequenter F erit F scripsit] scripserit F 21 quia] sed F est OFW 32 potest esse] est F, es O -

9 erit] est LW 7 Quarum] quare F 26 amni ] determinatione sive add. L

lO fuit ] 2 9 erit]

5

10

15

20

25

30

CAP.

.35

40

45

so

55

60

65

7:

DE SOLUTIONE FALLACIAE FI G U RAE D ICTIONIS

213

accipiendo quod potest vere affirmari et vere negari successive de eodem vel de illo quod subicitur in prima, illo manente, si ponatur in con­ clusione de p r a e t e r i t o vel de f u t u r o a parte p r a e d i­ c a t i 1, est fallacia figurae dictionis. Si autem ponatur a parte s u b i e c t i, tunc est illa proposirio, scilicet conclusio, disringuenda eo quod potest subiectum supponere pro iis quae sunt vel pro iis quae fuerunt. Si pro iis quae sunt, sic est bonus discursus. Si pro iis quae fuerunt, sic est paralogismus peccans per fallaciam figurae dictionis. Verbi gratia sic arguendo : omne quod est scriptum aliquis scripsit ; falsa orario est scripta - ilio casu posito, scilicet quod aliqua orario sit scripta, et quod sit modo falsa, sed quod tunc, quando scribebatur, erat vera - ; igitur falsam orationem aliquis scripsit. Ista conclusio 'falsam orationem aliquis scripsit' est disringuenda eo quod subiectum potest stare pro iis quae s u n t ; et tunc est conclusio vera, quia tunc non plus denotatur nisi quod aliquam orationem, quae modo est falsa, aliquis scripsit. Et hoc est verum. Nam hanc orarionem, quae modo est falsa, aliquis scripsit ; et hoc est verum. Et tunc ista conclusio sequitur ex praemissis et habet reduci in formam syllogisticam accipiendo unam propositionem mere categoricam converribilem cum maiori, sic : omne scriptum fui t scriptum ab aliquo ; ora ti o falsa est scripta ; igitur orario falsa fui t scripta ab aliquo. Quae conclusio convertitur cum ista : ora­ rionem falsam aliquis scripsit. Et iste syllogismus est bonus, accipiendo subiectum conclusionis pro iis quae sunt et subiectum maioris pro iis quae sunt ; quia sine amni instantia, qualiscumque sit commutario, ex maiori de praeterito, subiecto sumpto pro iis quae sunt, et minori de praesenri, si disponatur in modo et figura, sequitur conclusio de prae­ terito, sumpto subiecto pro iis quae sunt. Si subiectum isrius conclusionis 'orarionem falsam aliquis scripsit' accipiatur pro iis quae f u e r u n t, sic est falsa et non sequitur ex praemissis. Quia numquam rarione c o m p l e x o r u m, ex maiori de praeterito, sumpto subiecto pro iis quae sunt, et minori de praesenri, quantumcumque disponantur in modo et figura, sequitur conclusio de praeterito, sumpto subiecto pro iis quae fuerunt. Et ideo iste syllo­ gismus non valet 'omne scriptum fuit scriptum ab aliquo ; orario falsa 36 ve! ]

et

OF

39 illa] prima F

CAP. 7, § 1 1 . - 1 Cf. supra, lib. I ,

45 ilio] primo F c.

2,

60 sumpto ] supponente L

§ 9, lin. 1 25-1 58.

214

LIBER

II

est scripta ; 1g1tur oratio falsa fuit scripta ab aliquo', accepto subiecto pro iis quae fuerunt ; et ideo ex alia convertibili cum ista maiori et ista minori non sequitur conclusio convertibilis cum ista conclusione. Et hoc est intelligendum ratione complexorum. Aliquando tamen talis discursus est bonus, sed tunc tenet per aliquod m e d i u m n e c e s s a r i u m, quale deficit in proposito. Unde iste discursus est bonus 'omne scriptum fuit scriptum ab aliquo ; syllaba est scripta ; igitur syllaba fuit scripta ab aliquo', et tenet per illud medium : nihil scriptum manens idem est primo syllaba et postea non syllaba ; nec e converso. Tale autem medium, scilicet quale deberet esse illud, 'nulla orario scripta manens eadem potest esse primo vera et postea falsa' falsum est. Et ideo, quamvis hic sit fallacia figurae dictionis 'quod scriptum est aliquis scripsit ; ora ti o falsa est scripta ; igitur ora­ tionem falsam scripsit aliquis', tamen accipiendo 'necessarium' pro illo quod semper fuit et erit necessarium, quod a q u i b u s d a m vocatur 'necessarium per se' 2, hic non est fallacia figurae dictionis : quod scriptum est aliquis scripsit ; ora ti o necessaria est scripta ; igitur orationem necessariam aliquis scripsit. Sed est bonus discursus, tenens per istud medium : eadem oratio, mancns eadem, non potest primo esse non necessaria et postea necessaria ; nec e converso. Si autem talis dictio accepta sub, ponatur a parte p r a e d i c a t i, nisi teneat per tale medium necessarium, sicut dictum est, semper est falacia figurae dictionis. Ratio quare est fallacia, est quia praemissae possunt esse verae conclusione exsistente falsa. Sed ratio quare est fallacia figurae dictionis, est quia posito quod acciperetur una alia dictio sub, non esset figura dictionis ; et ita quando propter similitudinem diversarum dictionum creditur quod ita potest accipi sub una dictio sicut alia, accidit deceptio per figuram dictionis. Et s i q u a e r a t u r quare est fallacia figurae dictionis ex com­ mutatione quid in quale, cum accipiendo aliam dictionem importantem quale non si t fallacia, sicut dictum est prius a : d i c e n d u m est quod propter hoc est fallacia figurae dictionis commutando quid in 70 accepto subiecto l sumpto scripto ab aliquo F, sumpto subiecto pro aliquo accep to subiecto L om. FL H4 eri t l est C, semper eri t L 90 sub, ponatur sic O, sub praedicato p ona­ tur L, supponatur CFW 91 tencat (sci/. discursus) sic F, o m . reliq. cotiti. 92 est l i bi atiti. F % potest l possit F 99 cum l tamen L W

79 scilicet

2 C(

ex.

lin. 179-206.

gr. Thomas Aquinas, Summa theol. , I, q. 41 , a. 2 ad S.

a

Supra, § 8,

10

75

80

as

90

95

100

CAP.

105

1 10

1 15

120

1 25

7:

DE S O L UTIONE FALLA CIAE FIGURAE D I CTIONIS

21 5

quale, qwa in tali modo arguendi, si acciperetur sub dictio n o n c o n n o t a t i v a, numquam deficeret discursus ; quia dictiones numquam poterunt successive verificari et negari de aliquo, ipso manente eodem. Unde impossibile est quod idem, manens idem, primo sit homo et postea non homo, vel primo si t albedo et postea non albedo ; et sic de omnibus talibus. Sed accipiendo sub dictionem c o n n o t a­ t i v a m aliquando est fallacia et aliquando non. Et ideo dicit P h i l o­ s o p h u s quod est fallacia commutando quid in quale vel quantum, et sic de aliis nominibus in diversis praedicamentis. Et est s c i e n d u m quod omne illud nomen potest dici c o n n o t a t i v u m ' in cuius defmitione exprimente quid nominis aliquid ponitur in recto, aliquid in obliquo, propter cuius acceptionem sub aliquando fit fallacia figurae dictionis et ali quando non. S e c u n d o n o t a n d u m quod sicut talis modus arguendi aliquando deficit in illis de praeterito et de futuro, ita aliquando deficit in illis de p o s s i b i l i. Sicut sic arguendo : quidquid Sortes potest esse, hoc ipse est ; sed Sortes potest esse albus ; ergo Sortes est albus. Unde si acciperetur sub alia dictio quae non posset successive vere affi.rmari et vere negari a Sorte, ipso manente, esset bonus discursus. Unde iste discursus est bonus, quamvis non sit syllogisticus 'quidquid Sortes potest esse, hoc ipse est ; Sortes potest esse animai ; igitur Sortes est animai', quia impossibile est quod, Sorte manente, ipse sit primo non animai et postea animai, vel c converso ; et ideo m e d i u m, per quod praedictus discursus tenet, est n e c e s s a r i u m. Sed illud medium 'impossibile est quod, Sorte manente, ipse primo sit non albus et postea albus, vel e converso' non est necessarium ; ideo alius discursus non valet. § 12 Et putas quod discit . [c. 22 ; 1 78b 29-31 ] . Hic poni t secundum paralogismum qui potest sic formari, dato quod aliquis discat illud quod alius discit, ad probandum contrarium sic : iste discit hoc cito ; et alius discit hoc tarde ; igitur iste discit quod alius non discit. Sed . .

5

102 non om. OFW 106 postea o r n . COL homo 1 ) ve! primo sit albus et postea non albus add. W albedo1 albedo ' ) albus . . . albus L 1 07 talibus ) aliis C 120 a scilicrt de 126 Sor1 27 postea ] tunc add. O, denuo add. F te . . . ipse) Sortes L . • •

CAP. 7, § 12. - 2 putas sic Arist. , puta codd.

4 contrarium ] arguetur add. F

' De connotativis fusius agit Ockham infra,

c.

16, § 4, !in. 55-94.

216

LIBER

Il

iste paralogismus non valet, quia in praemissa non accipitur absolute 'iste discit hoc' sine omni addito, sed accipitur cum addito ; et ideo non valet paralogismus, sed habet solvi eodem modo quo iste de quo dictum est prius : iste non habet unum solum denarium etc. § 13 Et quod ambulat [c. 22 ; 1 78b 31-33) . Hic ponit tertium para­ logismum, et potest sic formari : quod aliquis ambulat hoc calcat ; iste ambulat totam diem ; igitur calca t totam diem. Respondet P h il o s o p h u s dicens quod quando dicitur 'ambulat totam diem' non accipitur absolute quod vere ambulat diem, sed quod ambulat quando dies est ; et ita commutatur quid in quando. I n t e 1 1 i g e n d u m est quod forte in idiomate suo proprie con­ struebatur 'diem' in accusativo casu cum 'ambulat', et tunc in idiomate suo erat proprie fallacia figurae dictionis, quia si una alia dictio non connotativa fuisset accepta sub non fuisset fallacia ; tamen in idioma te nostro non proprie dicitur quod aliquis 'ambulat totam diem', sed quod 'ambulat tota die'. . . .

5

10

§ 14 N ec quando [c. 22 ; 1 78b 33-34] . Poni t quartu m paralogismum et potest sic formari : quidquid bi bit quis, ingreditur os eius ; iste bi bit cyphum ; igitur cyphus ingreditur os eius. Respondet quod non vere bibit cyphum tamquam illud quod vere accipit in ventrem, sed tamquam ilud de quo. S c i e n d u m quod in praedictis duobus paralogisrnis, secundum quod formantur in nostro idiomate, magis esset fallacia a e q u i v oc a t i o n i s quam figurae dictionis, tamen forte in idiomate suo proprie erat in eis fallacia figurae dictionis. Nec est inconveniens, quantum ad fallacias in dictione, quod in uno idiomate sit aequivocatio et in alio non, sicut idem est aequivocum in uno idiomate et in alio non aequivocum ; et frequenter ponuntur exempla non ut ita sit, s ed ut sentiant qui addiscunt. Nec est inconveniens dicere quod aliqui transla...

CAP. 7, § 13. - 10 alia

om.

C

non

om.

O

CAP. 7, § 14. 4 Respondet] dicunt L 5 ventrem] ventre L 10 in eis o m . F, eis om. L 12-13 sicut . . exempl.a] et frequenter ita est, sicut et ponuntur exempl.a frequenter L 1 4-15 transl.atores] errabant tamen add. L -

.

5

10

CAP.

1s

7:

217

DE SO LUTIONE FALLACIAE FIGURAE DICTIONIS

tores non erant ita perfecti in logica sicut A r i s

t

o t e l e s,

et ideo

non semper perfecte sciverunt quando paralogismus peccabat in utro que idiomate et quando non.

§ 15 Et putas quod quis novit

. . .

[c.

22 ; 1 78b

34-36 ] .

Hic ponit

quintum paralogis mum, et potest sic formari : quod quis novi t, hoc novit 5

inveniens vel disce11s,

hoc est per inventionem vel doctrinam ;

sed ista novit quis, demonstrando duo quorum unu m novit per in­ ventionem et aliud per doctrinam ; igitur ista novi t per inventionem vel ista novit per doctrinam. Respondet A r i s t o t e l e s quod iste paralogismus non valet, quia in maiori accipitur ' quod quis novit etc. ' in singulari, et non in plurali sic dicendo ' o mnia q uaecumque novit

10

quis , novi t discens vel inveniens ' ; et in minori accipitur

in

plurali nu­

mero ; ideo commutatur numerus singularis in pluralem numerum et est fallacia figurae dicti onis .

No

ta

n

du m

quod numquam discursus ex duabus praemissis

quarum una accipit 15

s

ing ulare

m

num eru m et alia p l u r a l e m,

tenet ratione co mplexorum. Aliq uando tamen tenet per i ntrins ec u m

m

e di u m

et ratione inco mplexorum ; aliq uando non tenet

sic sed est fallacia figurae dictionis, ex hoc quod accidit decep tio propter hoc quod creditur quod sicut aliquando contingit accipere sub plu­ ralem numerum, ita semper. Unde iste discursus est bonus ' o mnis 20

homo est ani mai ; Sortes et Plato sun t homines ; igitur Sortes et Plato sunt animalia', et tenet per i s tud medium : o mnes ho mines sunt ani­ malia. S ed iste discursus non val et ' o mnis homo est caecus v el videns ; isti sunt ho mines, demonstrato uno caeco et alio non caeco ; igitur isti sunt cacci vel videntes ' ; et hoc quia istud medium non est veru m

25

' omnes ho mines sunt cacci vel videntes' sicut : o mnis homo est caecus vel videns . Et accipio hic 'videns ' pro omni illo q ui non est caecus . Tamen s c i e n d u m quod raro vel numquam deficit iste modus arguendi nisi accipiendo aliquam propositionem de disiuncto extremo. E t hoc quia in aliis si singulare praedicetur de singulari , et plurale

JO

praedicatur de plurali, 16 quando] ide m add. L

si singulare habeat plura contenta . Et forte

u t ro q ue om. OF

6-7 igitur doetri6 aliud] reliquum L CAP. 7, § 1 5 . 4 inventionem] adin\ientionem L 14 s in g ula re m . . . pluranam om. (hom.) OF 1 1 singularis in plurale m ] pluralis in si n gu la re m L lem ] p lu ral e m . . . singularem L 26 a ccipio ] accipitur O -

. . .

21 8

LIBER

numquam

est

instantia,

n

secundum

intentionem

A r i s t o t e l i s;

quamvis secundum theologos et rei veritatem sit instan tia

in

d i­

v i n i s, nam quaelibet persona divina est essentia divina, non tamen plures personae divinae sunt plures essentiae divinae. S e c u n d o n o t a n d u m quod commutando num erum p r alem

in

s i n g u l a r e m,

l u-

35

est frequentius talis fallacia sine hoc

quod accipiatur propositio de disiuncto extremo. Sicut in t a l i b u s 1 : o mnes homines sunt duodecim, ponatur quod non sint nisi duodeci m ; iste est homo ; igitur iste est duodeci m . Et ita de multis. Tamen ali­ quando non est talis fallacia ; sicut si c arguendo : o mnes ho mines sunt

40

animalia ; iste est homo ; igitur iste est animai. Et hoc quia si haec sit vera ' o mnes homin es sunt ani m alia' haec erit vera : omnis homo est animai. Non tamen oportet quod si haec sit vera ' o mnes homines s unt duodecim', quod haec si t vera : omnis homo est duodecim. Et ita de aliis. E t ideo ad videndum quando est figura dictionis ex commuta-

45

tione numeri singularis in pluralcm vel e converso , oportet videre quando singolare infert plurale et e converso. § 16

Et quoniam est quis . . . Phi lo s o p hus [q u i d ]

in

ho

c

[c.

22 ;

1 78b 36-39 ] . In ista parte ponit

paralo gismos ex hoc quod commutatur ali qui d

q u al

c

vcl e converso . Et dividitur in duas

partes, secundum quod duos paralogismos p oni t; seconda i bi :

Simi-

s

liter autem. Primus paralogismus sic formatur

c o m munite

r

1, ad pro­

b andum istam conclusionem ' aliquis homo est tertius a se et ab uno­ quoque qui est homo' sic : S ortes est homo ; et Sortes est terti us ab homine ; igitur est tertius a se. Et respondet A r i s t o t e l e s quod iste discursus non valet, quia hoc no men 'homo ' et omne nomen 41 Et hoc CAP. 7, § ne ;

q u i a ] quia C, non tamcn oportct quod L 1 6 . - 1 0 se ] taiucn dcbct (dcbcrct W) sic formari :

-12 cri t] est CF Sortes est tertius (ali w W) ab homi­

Sortes est Sortcs ; igitur Sortes est tertius (alius W) a Sorte (a S . 1 1 hom o o m . L

om.

F) ve! (ut F)

a se

add. FW

CAP. 7, § 1 5. - 1 Cf. Guillelmus dc Ockham, Summa Logicae, pars II, c. 4, l i n . 205-21 6 (ed. cit. , p. 266) ; Gualterus Burlaeus, De puntate artis log icae tractatus brevior (ed. cit. , pp. 252s) . CAP. 7, § 1 6. - 1 Cf. Aegid ius, Expositio, I I , c. 5 (f. 54va) .

10

CAP.

7:

219

DE S OLUTIONE FALLACIAE FIGURAE DICTIONIS

commune signifìcat quale, vel a d aliquid aliquo modo, vel huiusmodi quid signifìcat. S c i e n d u m quod c o m m u ts

n

i t

c

r 1 penes istum modum di-

citur peccare talis syllogismus 'homo est species ; Sortes est homo ; igitur Sortes est species ' , quia in pri m a 'homo' sign ificat quale quid, in secunda sign ifìcat hoc aliquid, et ita commutatur quale quid in hoc aliquid. S ed hoc est contra A r i s t o t e l e m, quia secundum A r i s t o-

�

t e l e m o mnc commune signifìcat quale qui d , et ideo dum manet commune semper signifìcat quale quid. S ed in ista ' S ortes est homo' li 'homo ' manet commune, quia aliter in ista non praedicaretur su­ p erius de inferiori. Igitur in ista signifìcat qual e quid. Similiter secun­ dum

25

P h i l o s o p h u m,

sicut

ip s i

c o n c e d u n t,

hic

est fì-

gura dictionis : S ortes est tertius ab ho mine ; et est homo ; igitur est tertius a se. S ed eodem modo stat 'homo ' in utraque propositione. Sed in ista ' S ortes est tertius ab homine' signifìcat quale quid, q uia aliter non commutaretur quale quid in hoc aliquid ; igitur in ista ' Sortes est ho mo' li ' homo ' signifìcat quale quid .

30

Ideo d i c e n d u m est quod hic non est fallacia fìgur � e di � tionis 'homo est species ; Sortes est ho m o ; igitur Sortes est species ' , sed est fallacia bro8 ;

a e q ui vo ca ti

n i s,

o

sicut dictum est in

p ri m o

li­

quia maior est distinguenda penes tertium modum aequivoca­

tionis, eo quod li 'homo' p o test stare pro concep tu seu intentione coml5

muni vel pro suis contentis seu signifìcatis. S ecundo

no tand u m

commutatur nomen

co m

m

un

quod iste modus est ex hoc quod e

in nomen

p rop ri u m

sim­

plex, cuius simplicis nulla pars est communis, vel in pronomen d m o n s t r a t i v u m; 40

vel

e

e­

convers o . E t ideo in isto paralogismo

' Sortes est tertius ab ho mine ; et Sortes est homo ; igitur S ortes est tertius a se' non est fallacia fìgurae dictionis ex hoc quod li 'homo ' in una propositione signifìcat quale quid et in alia hoc aliquid, quia semper signifìcat quale quid sicut semper est co m mune, sed est fallacia fi.gurae dictionis ex hoc quod in conclusione accipitur hoc pronomen 12 quale ] hoc nomen Sortcs significar hoc aliquid add. CW vel ad aliquid ] vd aliquod quid C, W vel1 ] ut OF, aliquid add. W 1 3 quid significar o m . W 2'J li homo o m . CW � 2 significat] significet F 38 simplicis] simpl�x OF 40 homo] Sorres O F 37 proprium o m . F 43 quid o m . COF om.

2 Ibid. , I,

c.

2 (f. 1 5ra).

3

Supra, lib. I,

c.

3, § 9, lin. 75-92.

220

LIBER Il

demonstrativum 'a se', quando infertur 'igitur S ortes est tertius a se' ,

45

vel ex hoc quod in minori accipitur nomen proprium. Et c a u s a

quare est hic fallacia fi.gurae dictionis, est quia fre­

quenter, accipiendo tales propositiones proportionaliter in quibus po­ nitur terminus communior, et postea inferendo in conclusione ter­ minum minus communem, et tamen communem, vel accipiendo primo

so

terminum communem et in secunda minus communem, est bonus discursus . Et ideo quando creditur quod sicut contingit exponere ter­ minum magis communem per terminum minus communem , quod si militer contingit exponere terminum communem p er terminum pro­ prium modo praedicto , fi.t fallacia fi.gurae dictionis propter similitu-

ss

dinem dictionum , quarum una est communis et alia propria . Unde iste discursus est bonus ' S ortes est tertius ab animali ; et S ortes est homo ; igitur Sortes est tertius ab ho mine' , et hoc supponendo quod 'homo' verificetur de pluribus. Similiter iste discursus est bonus ' S ortes est tertius a colorato ; S ortes est albus ; igitur Sortes est tertius ab alb o ' ,

60

si album verificetur de pluribus. Et de tali co mmuni loquitur hic A r i s t o t e l e s,

scilicet quod accidentaliter de pluribus verifica tur .

Et ideo si credatur quod eodem modo sequitur ' S ortes est tertius ab ho mine ; Sortes est Sortes ; igitur S ortes est tertius a Sorte vel a se', est fallacia fi.gurae dictioni s .

Tertio

no tan d u m

65

q uod

P hilo s o ph

u

s

dicit quod

Sortes est ' tertius ab ho mine' et non 'alius ab homine ' . Nam quia ' alius ' includit negationem per aequivalentiam, quae confund it illud quod sequitur confuse et distributive 4 , ideo haec est falsa ' S ortes est alius ab ho mine' ; et ideo iste discursus est bonus : S ortes est alius ab

70

ho mine ; Sortes est Sortes ; igitur S ortes est alius a SortC'. S ed li 't e rt i u s ' non confundit illud quod sequitur confuse et distributive, q uia non aequivalet negationi ; ideo ista est vera ' So rtes est tertius ab ho­ mine' ; et propter hoc iste discursus non valet : Sortes est tertius ab ho mine ; S ortes est Sortes ; igitur Sortes est tertius a Sorte. E t tamen ponendo unum terminum minus communem est discursus bonus . Nam si 'homo al bus' si t communis pluribus, iste discursus est bonus : S ortes 46 nomcn o m . F 53 quod j et L 54 contingit J contingat F 55 praedicto ] et sic add. F 60 colorato] Cori sco F 62 accidentaliter sic CO, actualiter F, ac-tcr L, actus W 63 si] non add. L sequitur] sequatur F

4

C( Summa Lot�icae, pars I, c. 74, lin. 45-48 (ed. cit. , p. 230} .

75

CAP.

7:

DE S O L UTIONE FALLACIAE

FIGURAE

221

DICTIONIS

est tertius ab homine ; S ortes est homo albus ; igitur Sortes est tertius

ab homine albo .

Quarto

BO

mediu m

no tand um

quod tales discursus boni tenent per

i n t r i n s e c u m,

hoc est p er medium formatum ex

eisdem terminis ex qui bus co mponitur discursus ; et ideo quando tale medium est necessarium, tunc est discursus bonus, quando non est n ecessarium, non est bonus. Unde quia secundum P h i ss

losophu

m,

istud medium est necessarium ' multi ho mines sunt ' , ideo iste discursus est bonus : S ortes est tertius ab animali ; Sortes est homo ; igitur Sortes est tertius ab ho mine. Sed istud 'plures sunt S ortcs' non est necessa­ rium, ideo discursus iste non val et : iste homo est tertius ab ho mine, iste homo est S ortes ; igitur iste est tertius

Q

90

uinto

no tandu m

a

S orte.

quod in amni tali discursu ubi est

figura dictionis , est etiam fallacia

cons e q ue

n

t i s,

arguendo a

superiori ad inferius sine distributione 5•

§ Similiter autem . .

.

[c.

22 ;

17

1 78b 39 - 1 79a 3 ] . Hic poni t secundum

paralogismum et c o m m u n i t e r 1 sic formatur : Coriscus est alter a Corisco musica ; Coriscus est Coriscus musicus ; i gitur Coriscus est s

alter a se. Et solvitur per hoc quod ' Coriscus musicus ' dicit quale quid, et ' Coriscus' dicit hoc aliquid, et ita commutatur quale quid in hoc aliquid. S ed supponendo, sicut i s t i s u p p o n u n t 1, quod ' Coriscus ' sit no men proprium et non aequivocum, dictum eorum est falsum .

10

N am

iste discursus est bonus : Coriscus est alter a Corisco musica ;

Coriscus est Coriscus musicus ; igitur Coriscus est alter a se. Nam se­ q uitur ' Coriscus est alter a Corisco musica ; igitur Coriscus non est Coriscus musicus' ; modo sequitur ' Coriscus non est Coriscus musicus ; 78 Sortes1 . . . tertiw1 om. (hom.) O 78-79 SorteS1 . . . homine om. (hom.) F tertiw] a se ve! ddd. W 79 albo ) nigra W 82 componitur) formatur L ddd. CW 88 iste1 om. CL 89 iste1 ) homo ddd. L

78 albw om. W 87 istud) medium

CAP. 7, § 1 7 . - 8 sicut) quod OF 9 et non aequivocum) adhuc F aequivocum Ockhdm, Summd Log. , univocum COLW 1 2 Coriscus 1 ) Sortes COF musica ) Coriscw non est Sortes ddd. F

5 C( infra, c. 13, § 3, lin. 53-54. CAP. 7, § 17. 1 Cf. Aegidius, Expositio, II, c. 5 (ed. cit. , f. 54vb). Ibid. : cf. etiam Summa Logicae, pars III-4 , c. 10, lin. 678-681 (ed. cit . , p. 814). -

1

22

LIBER

II

tgttur Coriscus musicus non est Coriscus ' ; nunc sequitur ultra ' Cori­ scus m usicus non est Coriscus ; Cor iscus musicus est Coriscus ; igitur Coriscus non est Coriscus' ; et ultra 'igitur Coriscus est alter

a

ts

se' ; igitur, a

primo ad ultimum, iste discursus est bonus : Coriscus est alter a Cori­ sco musica ; Coriscus est Coriscus musicus ; igitur Coriscus est alter a se. Et tenet iste modus arguendi per istam

r

e

g u l a m : Quidquid

sequitur ad consequens , sequitur ad an tecedens. Et ideo talis discursus

20

est bonus, et multi alii in quibus ab c x p o s i t o r i b u s assignantur fallacia e. Ideo

d i c e n d u m est quod a l i t e r

mari . Pt o quo s c i e n d u

m

debet paralogismus far­

quod sicu t fre quenter syllogismus uni­

fo rmis de inesse est bonus, et tamen non syllogismus mixtus ex propositionibus de inesse et de modo, sicut in libro

Priorum

2S

ostendetur ;

et similiter aliquando est syllogismus bonus ex propositionibus de praescnti , et non ex propositionibus de praeterito et de futuro ; ita aliquando in illis dc inesse et de praesenti est discursus bonus, et tamen in illis de p r a

c

terito

vel de f u t u r o vel de m o d o vel ex

30

m i x t i s discursus non valet, sed est fallacia figurae dictionis. Et ita est in proposito . Nam iste discursus est bonus ' Coriscus est alter a Co­ risco musica ; Coriscus est Coriscus musicus ; igitur Coriscus est alter a se', tamen iste discursus n o

n

v a l e t ' Coriscus erit alter a Corisco

mustco ; Coriscus est Coriscus musicus ; igitur Coriscus eri t alter a se',

35

quia praemissae possunt esse verae, conclusione exsistente falsa. Simi­ liter hic est figura dictionis : Coriscus p o test non esse Coriscus musicus ; Coriscus est Coriscus musicus ; igitur Coriscus potest non esse Coriscus. Et est in istis et in consimilibus fallacia figurae dictionis ex hoc quod commutatur quale quid in hoc aliq uid. Nam si semper sumeren-

«>

tur propositiones in quibus non poneretur nisi nomen p r o p r i u m vel praecise pronomen

de m ons tra tivu

m,

non esset ibi talis

falacia ; sicut si argueretur sic : Coriscus potest esse alter ab hoc ; Co­ riscus est hoc ; igitur Coriscus potest esse alter a se. E t hoc est quod dicit P h i

lo

s o p h u s,

quod est fallacia figurae dictionis quia ' Co-

riscus musicus' significa t quale, et ' Coriscus ' hoc aliquid ; et ideo non contingit exponere istum terminum ' Coriscum musicum' per hunc ter­ minum ' Coriscum' nec per aliquod pronomen. 15 Coriscus1 Coriscw1 om. (hom.) OF 1 8 mwicus sic L, om. reliq. codd. 33 Coriscus•] Sortes CO 35 erit] est LW 4 1 proprium] pro praedicato add. L 4>-44 hoc. . . hocl ] homine . . . homo C 45 est . . . dicrionis om. F 47 conringit] vel contingit add. F . • •

45

CA P .

so

55

60

65

10

75

ao

7:

DE S O LUTI O N E FALLACIAE F I G U RAE DICTIONIS

223

N o t a n d u m quod apud A r i s t o t c l e m ista sunt convertibilia 'aliquis terminus significat quale quid' et 'aliquis terminus est communis pluribus, vel natus est praedicari de pluribus' . Tamen 'aliquid esse commune' potest intelligi dupliciter, vel quia ipsum to­ tum est commune, vel quia pars ipsius est communis ; et isto modo ' Coriscus musicus' dicitur communis, quia ista pars ' musicus' est communis. Et ideo frequenter, ponendo loco talis termini compositi ter­ minum simpliciter proprium vel pronomen demonstrativum unius, est facere figuram dictionis. I n t e 1 1 i g e n d u m est quod talis modus arguendi, commu­ tando quale quid in hoc aliquid, non semper facit fallaciam figurae dictionis. N am faciendo discursum consimilem isti secundo paralo­ gismo, numquam est fallacia figurae dictionis, quando illud commune de singu1ari non potest aliquando verificari et aliquando non verificari, ipso singulari semper manente. Cuiusmodi est hoc commune 'homo'. Nam impossibile est quod istae duae sint successive verae dum Sortes exsistit, ' Sortes est homo', 'Sortes non est homo' ; et ideo hic non est figura dictionis : Sortes p o test esse alter ab ho mine ; Sortes est homo ; igitur Sortes potest esse alter a se. N cc hic est figura dictionis : Sortes eri t alter ab ho mine ; Sortes est homo ; igitur Sortes eri t alter a se. Et hoc supponendo quod istae duae, et consimiles, convertantur 'Sortes est alter ab homine' et ' Sortes non est homo'. Sed quando tale commune, vel etiam totum cuius aliqua pars est communis, potest re illa singulari non destructa aliquando verificari et supponere pro illa re singulari et aliquando non, tunc est semper fal­ lacia fi.gurae dictionis arguendo ex talibus propositionibus mixtis et consimilibus, vel etiam in multis uniformibus. Et ita est in proposito. N am Corisco non destructo possunt ista contradictoria successive veri­ fi.cari ' Coriscus est Coriscus musicus', ' Coriscus non est Coriscus musi­ cos'. Et ideo in talibus non contingit exponere terminum sive uno modo sive alio significantem quale quid, per terminum proprium sive per pronomen ; hoc est loco talis termini non debet alius sumi. Et istud videtur P h i l o s o p h u s declarare in parte sequenti, in illa scilicet :

51 ve! pluribw1 om. (hom.) C 62 de] ilio add. F 75 in1 om. CW et semper manente add. F . . .

non1 om. OL

63 singulari] exsistcntc

224

UBER I I

§ 18

Verum exponere ipsum

..

. [c.

22 ;

1 79a 3-1 0] , ut s i c

littera expo­

natur, quod P h i l o s o p h u s exponat quare in praedictis est falla­ cia figurae dictionis, dicens quantum ad primum paralogismum, quod exponere commune per singulare -

non

semper

Jacit tertium hominem

s

hoc est : non facit quod si t paralogismus concludcns tertium h ominem.

Quia aliquando non erit talis paralogismus ; nam sic arguendo ' S ortes non est ho mo ; Sortes est S o rtes ; igitur Sortes non est S ortes' non est paralogismus. S ed hoc facit paralogismum quod conceditur semper posse poni loco termini com munis terminus singularis, quod

tam en non est verum. N am, licet terminus communis praedicetur de ter­ mmo singulari, ut hic ' Callias est homo ' , non ta men i sti termini prae­ cise idem significant, sed aliquid significatur per unum terminum quod n o n si g nifica tur per reliquum. Et ideo aliquando est figura dicti onis

10

et aliquando non.

1s

Nec

etiam valet dicere quod

expositum,

hoc est terminus co mmu­

nis, non est terminus singularis sed alius. Quia semper praeter terminos singulares eri t aliquis terminus communis, sicut 'homo ' , praedicabilis tamen de illis singularibus ; et ita oportet redire ad primum . Ex quibus concludi t P h i l o s o p h u s quod manifestum est quod

2D

oportet dare quod co mmune praedicabile de pluribus non est aliquid proprium, quamvis de tali praedicetur, scd est commune, et hoc sive quale, sive quantum , sive ad aliquid, sivc aliquid talium .

o r u m , di­ g en ere substantiae

Ex ista littera patet quod falsum est dictum a l i q u centium quod iste modus est ex hoc quod aliq ui d in

commutatur

25

in aliud eiusdem generis, scilicet quod universale in ge­

nere substantiae commutatur in particulare eiusdem generis ; nam, sicut

l o s o p h u s, illud commune potest esse vel quale vel quantum vel ad aliquid, hoc est potest esse vel in genere qualitatis vel q uantitatis vel relationis et sic de aliis ; sicut patet quod hic est figura dictionis ' S or tes fui t alius ab albo ; S ortes est albus, vel fui t albus ; igitur Sortes fuit alius a se' ; similiter hic est figura dictionis 'Sortes quando erit potest non esse pater ; Sortes est pater ; igitur Sortes dum erit po­ test non esse Sortes' ; et in talibus multis. Aliquando autem non est talis fallacia propter talem commutatiodicit

Phi

CAP. 7, § 1 8 . 2-3 exporultur] dicendo add. F 3 exponat] exponit L 5 semper] sic L 8 Sortes'] homo F 1 2 hic] haec sit vera FL, sicut add. O 22 tali] talibus L, proprio F 23 aliquid1] aliquod CLF 30 ve! relationis sic L, om. reliq. codd. 3 1 albo] Sorte add. F 32 aliw] albw F, albw aliw O -

30

JS

CAP.

7:

225

DE S O LUTIONE F.\LLAC IAE FI G U RAE D I CTIONIS

nem, sicut hic : Sortes eri t non risibilis vel alius a risi bili ; Sortes est risibilis ; igitur Sortes erit alius a se. Et ita est de multis. § 19 [DE

s

to

ts

'D

25

FALLACIA

FI GURAE

DICTIONIS IN GENERAU ET DE

MODIS EIUS

j

Circa materiam istius fallaciae in generali, est s c i e n d u m quod est deceptio proveniens ex similitudine aliquarum dictionum, ex hoc scilicet quod creditur quod semper uniformiter contingit arguere in omnibus terminis sicut contin git in quibusdam, propter similitudinem dictionum, cum tamen hoc non contingat. C a u s a a p p a r e n t i a e est similitudo dictionis ad dictionem. C a u s a n o n e x s i s t e n­ t i a e est diversitas aliquorum ad dictiones pertinentium, sive sint significata sive modi grammaticales sive huiusmodi. S e c u n d o s c i e n d u m est, sicut dictum est frequenter, quod numquam est figura dictionis nisi quando in aliquo consimili modo arguendi, in una materia est illatio bona, tenens per aliquod m e­ d i u m i n t r i n s e c u m, scilicet formatum de eisdem terminis, et in alia materia non valet propter defectum talis medii. T e r t i o s c i e n d u m quod possunt poni modi diversi, quo­ rum aliqui vel coincidunt vel sunt communiores vel minus communes vel sunt disparati a modis quos posui in p r i m o libro 1, et ideo nula erit contradictio hic et ibi. P r i m u s m o d u s potest esse ex commutatione alicuius a c c id e n t i s g r a m m a t i c a l i s in aliud, hoc est ex hoc quod primo accipitur aliqua dictio habens unum accidens grammaticale et postea accipitur alia dictio non habens tale accidens grammaticale. Et est fi­ gura dictionis quia aliquando licet commutare sic ; et ideo credere propter hoc, quod hoc sit semper licitum, est decipi per fallaciam figurae dictionis. Penes istum modum peccant tales paralogismi 'omnis sub­ stantia est producta ; homo est substantia ; igitur homo est producta', iste est paralogismus, et tamen hic non est paralogismus : omnis suh­ stantia est producta ; albedo est substantia ; igitur albedo est producta. CAP. 7, § 19. 5 contingit ] contingat F 6-7 similirudinem dictionum] similem dictionem L 13 iltio bona] illa consequentia L 14 de] in C, ex O 15 defectum . . . medii] tale medium O 22 aliqua om. OFW 23 non om. OF tale] unum O, aliud F 29 albedo1 albedo1] capra al bedo . capra albedo L -

.••

..

CAP. 7, § 19.

-

1 Supra, lib. l, c. 5, §

OCKRAM, O PDA PIDLOSOPIDCA W

5. 15

226

L I BEk

Il

Similiter : omne ani mal est caecum vel videns ; ista sunt animalia ; igitur ista sunt caeca v cl videntia. Similiter hic : omne ani mal est ra­ tionale vel irrationale ; homo et asinus sunt animalia ; igitur h omo et asinus sunt animalia rationalia vel irrationalia. Et tamen hic non est falacia : omne animai est substantia ; homo et asinus sunt animalia ; igitur homo et asinus sunt substantiae. A l i u s m o d u s est quando conunutatur unus m o d u s s u pP o n e n d i in alium. Sicut hic : omnis homo est animai ; igitur ali­ quod animai est omnis homo. Et hic non est fallacia fi.gurae dictionis 'omnis phoenix est ani mal ; igitur aliquod animal est omnis phoenix', sed est bona consequentia tenens per istud medium necessarium : non sunt plures phoenices - pona tur quod sit necessarium. A l i u s m o d u s est quando aliquod contentum sub u n o p r a e d i c a m e n t o commutatur in contentum sub a l i o p r a ed i c a m e n t o, vel ex hoc quod sub aliquo signa distributivo accipi­ tur aliud sub, pro quo natum est aliud signum distribuere. Sicut hic : qualecumque vidisti tu habes tale ; asinum vidisti ; igitur habes asinum. A l i u s m o d u s est quando commutatur q u a l e q u i d in h o c a l i q u i d, sicut dictum est. A l i u s m o d u s est quando ex simili t e r m i n a t i o n e d i c t i o n u m infertur aliquid praedicari de illis, sicut dictum est in p r i m o libro 2• Q u a r t o n o t a n d u m est quod, quamvis possint dari aliquae regulae generales applicabiles ad paralogismos penes fallaciam figurac dictionis, tamen in particulari non potest sciri de paralogismis figurae dictionis nisi per r e g u l a s s p e c i a l e s logicales, et aliquando non nisi per scientias particulares ; sicut est de aliis fallaciis. Nullus enim potest scire in particulari qui paralogismi peccant per falaciam aequi­ vocationis, nisi sciat qui termini sunt multiplices et qui non, quod sine grammatica sciri non potest. Ita est de paralogismis fi.gurae dictionis. Sicut non p o test sciri an haec si t figura dictionis vel non 'omne quod heri fui t homo, hodie est animai coloratum ; heri fuit homo ; - accipiendo 'coloratum' pro eo quod fuit - ; igitur coloratum hodie est animai' nisi sciatur an homine exsistente possint ista verifi.cari succes­ sive 'homo est coloratus', 'homo non est coloratus' . N am si hoc si t possibile, tunc est falacia fi.gurae dictionis ; si non sit possibile, non est 33 animalia om. LF 51 post l post L

1 Supra, lib. I,

c.

38 Et l tamen tUld. F 34 homo l Sortcs OF 56-57 a eq uivocationis sic L W, figurae dictionis COF

5, § 5, lin. 42-53.

45 pro o m . OF 58 est o m . LW

30

35

40

45

so

ss

60

CAP.

65

10

75

8 : DE S O LUTIONE FALLA CIAR U M IN DICTIONE I:S GE:SERALI

227

falacia figurae �ictionis. Sed hoc non potest sciri per logicam, sed per aliquam aliam scientiam. Et ita an hic sit fallacia .figurae dictionis vel non, non potest sufficienter sciri per logicam. Et sicut est de isto para­ logismo ita est de multis alis. Et !. i d i c a t u r quod tunc logica non posset sufficienter tradere notitiam fallaciarum, sed requireretur ali qua alia scientia : d i c e n­ d u m est quod logica potest sufficienter dare in generali notitiam falla­ ciarum, sed de multis paralogismis in speciali non potest sufcienter sciri per logicam an sint paralogismi vel non, sicut ostensum est de fallacia aequivocationis. Et inter omnes fallacias fallacia figurae dictionis est difficilior ut sciatur per logicam ; et hoc quia in eis est fallacia prop­ ter contingentiam vel falsitatem m e d i i i n t r i n s e c i, virtute cuius tenere deberet illatio ; et hoc frequenter non p o test sciri nisi per scientias speciales, et aliquando per regulas logicales speciales.

(CAPITULUM

8

DE SOLUTIONE FALLACIARUM IN DICTIONE IN GENERALI )

s

to

ts

Omnino autem in bis... [c. 23 ; 1 79a 1 1-25 ] . In ista parte deter­ minat P h i l o s o p h u s de solutione paralogismorum in dictione in generali, dicens quod in illis qui peccant secundum dictionem solutio erit per oppositum illius quod est conclusum. Sicut si orario peccet secundum compositionem, probando scilicet secundum compositum sensum tantum, debet respondens dicere quod argumentum concludit in sensu composito, non in sensu diviso . Similiter e converso, si peccant secundum divisionem. Et ita est de fallacia accentus, quod si aliquid sit concessum sub accentu gravi, si arguatur contra, debet dici quod non concludit accipiendo illud, quod prius sub accentu gravi, sub accentu acuto. Similiter est de aequivocatione et amphibolia, quod semper est dandus alius sensus quam ille quero orario nititur, vel opponens nititur, concludere. Similiter est de figura dictionis, quod si condudatur per paralo66 hic om. FW

71-72 fallaciarum] in materia add. L

77 deberct] debet OF

CAP. 8. - 5 qui] quae LF solutio] solum F 9 peccant ] peccet F 12 accipiendo] quia accipit O prius] erat add. O, accipiebatur add. F, accutum (pro : acceptum ?) fuit add. W !. gravi] sed add. C, et add. w 1

228

LIBER

Il

gismum quod aliquis dat quod non habet, debet respondens dicerc quod non sequitur ista conclusio 'iste dat quod non habet', sed quod sequitur ista conclusio : iste dat aliquid ilio modo quo non habet. Si­ militer, si aliquis concludat quod aliquis scit omnia quae scit vel per inventionem vel per doctrinam, debet dicere quod non sequitm ista conclusio, sed ista : omne quod scit, scit per inventionem vel per doctri­ nam. Et ita est de aliis. Et est s c i e n d u m quod respondens debet absolute respondere ad interrogatum vel conclusum, concedendo vel negando vel distinguendo per aliquam quinque fallaciarum, scilicet per aequivocationem, amphiboliam, compositionem et divisionem et accentum ; potest ta­ men - et debet, si vult docere - dicere quod non sequitur sic accipiendo unam praemissam vel conclusionem, sed aliter accipiendo, vel si peccet penes fallaciam figurae dictionis, debet dicere quod non sequitur ista conclusio sed alia ; et omnia ista sunt vera quando ita est. Si autem non sit ita, tunc non oportet. Unde si aliquis accipiat unam propositionem distingucndam ad arguendum contra respondentem, si sit utroque sensu falsa, debet utrumque sensum negare ; si autem si t in uno sensu vera et in alio sensu falsa, debet eam concedere ; et in isto casu loquitur P h i l o s o p h u s 1 • Et consimiliter dicendum est in alis falaciis. Sirniliter s c i e n d u m quod si contra aliquem fiat aliquis para­ logismus figurae dictionis, non debet dicere praecise quod sequitur conclusio ut sic et non ut non sic, sicut multi m o d e r n i respondent ad omnia, sive sint demonstrationes sive non, dicendo 'verum est ut sic' vel 'non est verum sic' vel dicendo 'ita est in quantum sic consi­ deratur' vel 'non in quantum sic consideratur', sic enim leve est respondere ad omnia ; sed debet per certam r e g u l a m logicalem evidentem, assignare quare est i bi fallacia f i g u r a e d i c t i o n i s, et nisi hoc sciat facere, nescit quando est falacia et quando non.

28 et debet om. W docerel dare W, om. LF di18 non1 om. OF 20 ve! om. OFW cere om. O 35 eam ] in sensu vero add. F concedere l in sensu suo add. L 37 contra ali­ queml contingit quod O 38 debetl respondens add. O dicere praecisel simplicitet concedere L 39 ut non1 om. OL 40 ad omnia om. L � demonstrationesl demonstrantcs O 41 vel1 sic1 om. (hom.) O ;1 vel1 dicendo om. F ita] verum L 42 ve! consideratur om. L sicl si non C, ut si W '

•..

.. .

�

25

30

JS

40

45

CAP. 9 : DE SOLUTIONB FALLACIAE ACCIDENTIS

229

[CAPITULUM 9 DE SOLUTIONE FALLACIAE ACCIDENTIS ) § 5

to

15

:?il

25

l

Ad illos vero qui sunt secundum accidens ... [c. 24 ; 1 79a 26-31 ] . In ista parte docet P h i l o s o p h u s solvere paralogismos peccantes penes fallacias e x t r a d i c t i o n e m ; et posset dividi in septem partes secundum septem fallacias. In prima igitur parte docet solvere paralogismos penes fallaciam accidentis. Et dividitur in duas partes, primo poni t solutionem propriam ; secundo poni t solutionem aliorum, quas improbat ibi : Solvunt autem quidam 1• Prima pars dividitur in duas, in prima ponit solutionem generalem ; secundo poni t quosdam paralogismos peccantes in speciali, ibi : Sunt autem omnes. Dicit igitur primo quod ad omnes paralogismos peccantes secundum accidens est una solutio generalis, quia cum indeterminatum et incertum si t ft equenter [quando] concedendum est aliquid dici de re subiecta ex hoc quod dicitur de accidente, nam aliquando videtur sic esse et aliquando non, ad paralogismos accidentis dicendum est uni­ formiter et semper quod non est nccessarium conclusionem sequi ex praemissis. Et non solum est dicendum quod conclusio non sequitur, sed necesse est proferre ut. Hoc non est sic intelligendum, sicut a l i­ q u i 1 nescientes dicunt, quod debet proferre hanc dictionem 'ut' ; sed intendi t P h i l o s o p h u s quod debet proforre ut, hoc est : debet di­ cere aliquam r e g u l a m certam propter quam conclusio non sequitur. Sicut si arguatur sic 'omnis homo est animai ; omnis asinus est animai ; igitur omnis asinus est homo', debet respondens dicere quod ista conclusio non sequitur ex praemissis ; et debet proferre ut, hoc est debet dicere quod 'quandocumque arguitur ex omnibus affirmativis in secunda figura conclusi o non sequitur ex praemissis' . Et ista regula est

-

..

CAP. 9, § 1. 12-14 in . peccantes om. (hom. ) OF 16 quando sic Aegid. , ( v . infra, § 7, /in. 37) , 22 nescicntes ] intelligunt et add. CW es t ] es CW dici o m . CW

om. codd.

CAP. 9, § 1. - 1 Infra, § 6. 2 Aegidius non videtur esse inter istos nescientes, quia dicit : "Et ideo oportet hanc solutionem habere in promptu et proferre ut, id [est] quomodo non concludunt dc necessitate," Expositio , II, c. 7 (f. SSva) .

230

LIBER

II

illud 'ut' in proposito quod debet respondens proferre. Similiter si arguatur si c 'homo currit ; Sortes est homo ; igitur Sortes currit', debet respondens dicere quod est fallacia accidentis quia 'arguitur ex maiore particulari in prima figura' ; et ista regula est ' ut' quod debet proferre. Et ita dicendum est de omni alio paralogismo. Et hoc est verum non tantum in fallacia accidentis, sed etiam in omni fallacia, quod semper ratio evidens debet proferri quare non valet illatio, et non debet dici absolute quod est ibi fallacia.

30

35

§ 2 Sunt autem omnes huiusmodi... [c. 24 ; 1 79a 32 1 79b 6 ] . In ista parte ponit P h i l o s o p h u s paralogismos accidentis in speciali ; et primo ponit, secundo solvit. Ponit igitur sex paralogismos, quorum primus c o m m u n i t e r 1 sic formatur : tu nosti bonum ; sed bonum est quod debeo interrogare ; igitur tu nosti quod debeo interrogare. Secundus formatur si c : Coriscus est veniens ; tu nosti Coriscum ; igitur tu nosti venientem. Tertius, sic : tu nosti Coriscum ; Coriscus est coo­ pertus ; igitur tu nosti coopertum. Quartus formatur sic : ista statua est tua ; et ista statua est o pus ; igitur ista statua est o pus tuum. Quintus, sic : iste canis est tuus ; et iste canis est pater ; igitur iste canis est pater tuus. Sextus, sic : pauca sunt pauca ; pauca sunt raro ; igitur pauca sunt raro pauca. Isti autem paralogismi c o m m u n i t e r 2 sic solvuntur, quod peccant per fallaciam accidentis quia « non est necesse quod si aliquid verifìcetur de accidente quod contingit illud esse verum de re subiecta. Nam quod maior extremitas, si verificetur de medio, oporteat eam verifìcari de minori extremitate, solum habet veritatem in iis mediis quae sunt indilferentia secundum substantiam, quia oportet medium non vanar1 nec diversificaci si debeat sequi de necessitate condusio. Et ideo - secundum i s t o s - dicit P h i l o s o p h u s quod omnia -

33 cst1 ] illud add. L i llatio] est i bi fallacia L CAP. 9, § 2.

-

debet J rcspondens add. L 36 proferri ] ad ostendendum add. F 37 dici absolute J i bi absolutc concedi L

16 contingit] contingat F

non

•..

1 7 oporteat J oportct LF

CAP. 9, § 2 . - 1 lta Aegidius, Expositio, II, c. 7 ; excepto sexto paralogismo, quem sic format : "quae sunt in civitate sunt pauca ; sed quae sunt in civitate sunt rara pauca ; ergo pauca raro su n t pauca" (f. SSvb). 2 Aegidius, i bi d. , verbo­ tenus.

5

10

15

:m

231

CAP. 9 : DE SOLUTIONE FALLACIAE ACCIDENTIS

illa quae sunt unum, id est quae insunt medio ut habet unitatem cum minori extremitate, illa eadem omnia inesse, supple : oportet minori extremitati Unde dicunt c o m m u n i t e r omnes 8 quod numquam est fallacia accidentis ms1 ex variatione medii et nisi sint quattuor termini. Sed ista n o n s u n t b e n e d i c t a. Primo, male formatur se­ cundus paralogismus et tertius. Nam hic nulla est fallacia 'tu nosti Coriscum ; Coriscus est veniens ; igitur tu n osti venientem', nec hic 'tu nosti Coriscum ; Coriscus est coopertus ; igitur tu nosti coopertum'. Nam sequitur 'tu nosti Coriscum ; igitur Coriscus cognoscitur a te', nunc sequitur ' Coriscus cognoscitur a te ; Coriscus est veniens ; igitur veniens cognoscitur a te' , et ultra 'igitur tu nosti venientem' ; igitur, a primo ad ultimum : tu nosti Coriscum ; Coriscus est veniens ; igitur tu nosti venientem. Secundus discursus patet, quia est syllogismus expositorius ex duabus singularibus in tertia figura - sicut hic : Sortes est homo ; Sortes est animai ; igitur animai est homo - ; et p o test pro­ bari, quia ex apposito conclusionis et minore sequitur oppositum maioris, sic : nullus veniens cognoscitur a te ; Coriscus est veniens ; igitur Coriscus non cognoscitur a te. Quod iste syllogismus sit bonus patet, quia regulatur per dici de nullo nec indiget aliquo alio ad hoc ut ap­ pareat necessarius. Et quando dicitur c o m m u n i t e r ' quod hic est falacia ac•·

25

.30

Js

40

23 minori] maiori C 29 hic 41 ad hoc ut] ut O, ad hoc quod F

3

om.

CO

36 singularibus ] particularibus L

40 non

om.

O

C( Aegidius, ibid. : "Dicendum quod non est intentio P h i l o s o p h i ne­ gare quod nullo modo si t idem ignora tu m et cognitum ; sed ut ostendat quod haec fallacia quasi argui t in quattuor terminis et semper diversifica t medium ; ideo ai t quod non idem cognoscitur et ignoratur, quia diversificatur 'Coriscus' et quasi habet vim duorum terminorum, ut stat sub cognitione et ut est venicns. Et quia sic diver­ sifi.catur 'Coriscus', ut est notus et ignotus, dicitur quod non idem cognoscitur et ignoratur" (f. 56ra). Vide etiam Gualterum Burlaeum, Tractatus super librum Elen­ chorum, cap. 'De fallacia accidentis' : " In ista fallacia solcnt assignari tria, scilicet attributum, accidens et res subiecta. Et secundum A e g i d i u m [Expos. Elench. , lib. I, c . 3 et l ib . II, c . 7 (f. 16vb et SSv) ] maior extremitas semper est attributum et medius terminus res subiecta et minor extremitas accidens. De hoc tamen non est magna cura, sufcit enim ad hoc quod hacc fallacia sit, quod aliquis terminus extra­ neo modo comparatur aliis duo bus terminis in discursu. Unde s c i e n d u m quod fallacia accidentis aliquando accidit ex variatione medii termini et aliquando ex variatione maioris vel minoris extremitatis" (cod . ci t. , [ 141 vb) ; videsis notam sequentem. ' Vide Aegidium, infra nota 6. Cf. etiam Gualterus Burlaeus, loco

232

LIBER Il

cidentis ' Coriscus cognoscitur a te ; Coriscus est veniens ; igitur veniens cognoscitur a te', quia extraneatur Corisco quod si t veniens in quantum cognoscitur : Hoc n o n v a l e t, quia tunc esset hic falacia accidentis ' Sortes est homo ; Sortes est albus ; igitur aliquod album est homo', quia Sorti extraneatur album in quantum est homo. Similiter, tunc esset hic falacia accidentis ' Sortes est musicus ; Sortes est albus ; igitur aliquod album est musicum', quia extraneatur Sorti album in quantum est musicus ; et per consequens iste syllogismus ex opposito non va­ leret 'nullum album est musicum ; Sortes est albus ; igitur Sortes non est musicus', cum tamen reguletur per dici de nullo, et P h i l o s oP h u s doceat 5 quod coniugationes utiles non tantum tenent in ter­ minis essentialibus sed etiam accidentalibus, immo etiam in propositionibus impossibilibus. Per idem patet quod tertius paralogismus male formatur, nam ille discursus qui formatur est bonus discursus. P r a c t e r e a quod secundo dicitur 8, quod non oportet quod si aliquid verificetur de medio quod verificetur de minori extremitate, nisi quando illud inest medio ut habet unitatem cum minori extremi45 Corisco sic W, Sorti reliq. codd. propter hoc idem add. L

54 utiles l tales O

57 formatur1l i bi add. L

59 quod l

ci t. : "Secundum istam fallaciam paralogizatur sic : veniens cognoscitur a te ; Coriscus est veniens ; ergo etc. Vc l si c : Coriscus cognoscitur a te et est venicns ; ergo etc. Et dicitur c o m m u n i t c r quod est fallacia accidentis ex variatione huius termini 'Coriscus', nam Corisco secundum quod cognoscitur a te extraneatur quod sit ve­ niens. C o n t r a : quod hic non sit fallacia, videtur. Nam ex oppo si to conseq uen tis cum minore infertur oppositum maioris syll ogis ti ce . Nam iste syllogismus est rectus : nullum veniens cognoscitur a te ; Coriscus est veniens ; igitur etc. Tunc videtur quod in primo discursu non sit fal l ac ia accidentis respectu huius conclusionis 've­ n iens cognoscitur a te', et hoc intelligit A r i s t o t e l e s, sed est fallacia accidentis respectu conclusionis reduplicativac, vel respcctu illius conclusionis 'veniens in quan­ tum veniens cognoscitur a te', et tunc non est fallacia accidentis ex variatione medii termini, sed ex variati o n e minoris cxtre m i tatis, quia iste terminus 'veniens' vario 5 Aristot . modo accipitur in minori et in conclusione" (cod. cit. , ( 142ra). Anal. Priora, c. 5 (27b 31-39) ; c( Summa Logicae, pars II-1 , c. 10, lin. 67-145 (ed. cit. , pp. 389-392) . 8 Sc i i . ab Aegidio, in paragrapho citato supra, nota 2, ubi sic continuat : "Notandum autem quod tota causa quare fallit accidens est, quia medium ut stat sub maiori extremitate non habet unitatem cu m minori extrernitate. Nam si minor extremitas non extranearetur a medio ut stat sub maiori extremitate, n ecesari o in conclusione maior extremitas praedicaretur de minori. Bene ergo dictum est quod omnia illa quae i ns unt medio ut habet unitatem cum minori extre­ m i ta te , oportet ines minori extremitati" (E 55vb). .

<45

so

ss

60

CAP. 9 : DE SOLUTIONE FALLACIAE ACCIDENTIS

65

10

75

so

ss

233

tate, hoc est simpliciter f a l s u m. Nam hic non est fallacia accidentis 'omnis homo est animai ; omnis asinus est homo ; igitur omnis asinus est animai' ; et tamen ista maior extremitas quae est 'animai' non com­ petit huic medio 'homo' in quantum homo habet unitatem cum asino manifestum est - ; igitur etc. Ita etiam patet hic 'omnis homo est lapis ; omnis albedo est homo ; igitur omnis albedo est lapis', et in infinitis talibus exemplis. S i m i l i t e r quod dicunt 7 , quod numquam est fallacia acciden­ tis nisi ex variatione mcdii et ubi sunt quattuor termini, est simpliciter f a l s u m. Nam hic est falacia accidentis 'homo est animai ; asinus est animai ; igitur asinus est homo', et tamen medium hic non variatur. Si d i c a t u r quod medium quod est 'animai' pro alio verificatur in una propositione et in alia, contra : hoc n o n v a l e t. Nam hic est bonus syllogismus 'omne ani mal est homo ; asinus est ani mal ; igitur asinus est homo' et non pro omni eodem verificatur 'animai' in una propo­ sitione et in alia ; quia in ista 'omne animai est homo' vel pro nulo verificatur vel non nisi pro ho mine, in ista autem 'asinus est animai' non verificatur nisi pro asino. Ex eodem patet quod variatio suppositionis 8 , nisi aliud addatur, non facit falaciam accidentis. Nam aliquando ubi est variatio mcdii quantum ad suppositionem non est fallacia, et si non esset variatio sed identitas suppositionis, esset fallacia. Sicut in istis duobus discursibus 'omnis homo currit ; Sortes est homo ; igitur Sortes currit' ubi est variatio suppositionis mcdii, et hic 'homo currit ; Sortes est homo ; ergo Sortes currit' ubi non est variatio suppositionis mcdii. Nec ta-

66 albedo1 albedo1 ] albus . . albus L 68 quod ] quando W, o m . L 75 et ] tamcn add. F 76 h o mo ] li 'animai ' add. L hic, puta 'animai' L, om. OF 8 1 �st ] aliqua CW 83-85 ubi . . . currit orn. (hom.) C 80 non om. O 84-85 et . . . medii om. (hom.) L 85 non om. O . . .

.

72 quod est animai ] 77 autem o m . OL R3 ubi J non a dd. L

7 Vide supra, notam 3 ; etiam lib. I, c. 1 3 , § 1 2, notam l ; deinde c. 14, § 6, 8 C( Gualterus Burlaeus, Tractatus super lihrum Elenchorum, loco notam l . ci t. : "Hic est fallacia accidentis 'homo est species ; Socrates est homo ; ergo etc.' ex variatione huius termini 'homo', et ita ex varia tione medi i . Et s i arguatur ex op­ posito conclusionis cum una praemissarum erit fallacia accidentis ex variatione eiusdem termini , ut si arguatur 'Sortes non est spccics ; Sortcs est homo ; ergo etc.' Hic est fallacia accidentis ex variatione huius termini 'homo' et tamcn istc tcrmi­ nus 'homo' non est medius terminus, ut patet. [Et sic patet] quod aliquando ftt fallacia accidentis ctsi mcdium non variatur", (cod. cit. , f. 1 4 1vb) .

234

LIBER n

men sunt in isto ultimo discursu quattuor termini, sicut in p r 1 m o libro 9 est ostensum. A l i i, quasi concordantes cum prioribus, et cum omnibus mo­ dernis quasi communiter loquentibus, dant istam r e g u l a m 10 ad cognoscendum fallaciam accidentis, quod semper minor propositio reduplicanda est super maiorem extremitatem, et videndum est si sit vera vel falsa : si si t vera non est fallacia, si si t falsa est falacia accidentis. Sic arguendo 'homo est animai ; Sortes est homo ; igitur Sortes est animai', minor est sic reduplicanda ' Sortes est homo in quantum ani­ mal', quae est vera ; ideo in praedicto discursu non est fallacia accidentis. Sed sic arguendo ' Coriscus cognoscitur a te ; Coriscus est ve­ niens ; ergo veniens cognoscitur a te' , minor est sic reduplicanda ' Co­ riscus est veniens in quantum cognoscitur a te' , quae est falsa ; ideo in praedicto discursu est falacia accidentis. Sed ista regula est simpliciter f a l s a, quia frequenter talis minor reduplicata super maiorem extremitatem est simpliciter falsa et im­ possibilis, et tamen non est ibi aliqua fallacia. Nam hic nulla est fallacia 'omnis homo est lapis ; omnis asinus est homo ; igitur omnis asinus est lapis', et tamen ista minor est simpliciter falsa : omnis asinus est homo in quantum est lapis. Similiter hic nulla est fallacia 'omnis homo currit ; Sortes est homo ; igitur Sortes currit', et tamen minor est falsa : Sortes est homo in quantum currit. Et infinitae tales instantiae sunt ubi minor est falsa sic reduplicata, et tamen discursus est regulatus per dici de omni. ( E X P O S ITIO ET

LITTERAE S E C U N D U M

NOTANDA DE FALLACIA A C C IDENTIS

OCKHAM

IN

GENERALI

(hom.) OF

HS-.�9 concordantes . . . dant] concordant . . 1 07-1 01! Sortes . . . falsa om. discursus J b onus et add. L

90 acci dcmi s ] dicum add. F

l!l est 1 ] simpliciter add. L

10 A pud auctores quos vidimus Cf. supra, lib. I , c. 14, § 6, lin. 8-15. hanc regulam expressis verbis declaratam non invenimm. 9

100

1os

1 10

�(, t e rmi ni J et t amen est hic fallacia �ccidcmis add. F

dando O

95

)

Ideo circa istam fallaciam est aliter procedendum. Tamen pro in­ tentione Philosophi est s c i e n d u m quod P h i l o s o p h u s in ista littera ponit materiam sex paralogismorum. Primus potest sic far­ mari sicut prius. Secundus debet sic formari : nosti quod Coriscus est homo ; Coriscus est veniens ; ergo nosti quod veniens est homo. Terdamcs F, concordantc'S . . .

90

11s

CAP.

1w

9:

DE SO LUTIONE FALLACIAE A C C I D ENTI S

235

tius debet sic formari : nosti quod Coriscus est homo ; Coriscus est coopertus ; igitur nosti quod coopertus est homo. Tres paralogismi sequentes possunt formari sicut prius. Istos paralogismos solvit P h i l o s o p h u s primo in generali, dicens quod manifestum est quod in omnibus istis non est necessarium illud quod dicitur dc accidente dici de re, scd hoc verum est quando medium et res subiccta sunt indifferentia secundum substantiam et quae sunt simplicitcr unum et videntur esse cadem In speciali solvit primo primum paralogismum dicens quod non est idem esse bonum et esse futurum interrogari, et ideo non oportet, quamvis tu scias illud bonum quod debeo interrogare, quod scias quid debeo interrogare. Similiter non sunt idem Coriscus et venicns et coopertum, et ideo duo secundi paralogismi non valent. Similiter, si aliquid sit mcum non oportet quod sit possessio mea, et ideo quartus paralogismus non valet. Et ita est de aliis. Ad evidentiam istius litterae et ad cognoscendum fallaciam acci­ dentis est p r i m o s c i e n d u m quod fallacia accidentis provenit ex coniunctione per praedicationem duorum cum aliquo uno non variato. C a u s a a p p a r e n t i a e est ex hoc quod, quia videmus aliqua coniungi per praedicationem cum aliquo uno non variato, cre­ dimus illa coniungi inter se. C a u s a n o n c x s i s t e n t i a e est quod non oportet semper aliqua coniungi inter se, quamvis per prae­ dicationem coniungantur cum aliquo uno non variato. Et ita causa deceptionis non est variatio mcdii vel illius quod ponitur in utraque praernissa, sed identitas illius est magis causa ; quia scilicet, propter hoc quod videmus illud unum non variatum coniungi per praedicationem cum duobus, credimus illa posse coniungi inter se, et decipimur quia non oportet. S e c u n d o s c i e n d u m quod illa duo quae coniunguntur per praedicationem, sive negativa sive affirmativa, cum aliquo uno non variato in praemissis, possunt coniungi dupliciter in conclusione, vel per praedicationem unius de altero, vcl per praedicationem illorum duorum simul iunctorum de ilio uno non variato de quo praedicabantur in praemissis divisim. Si primo modo, sic accipiuntur d u o 11•

1 25

1 35

1 35

t 40

1 45

150

1 28 et1] Coriscus et add. C dicarionem ] aliquorum add. F 11

duo secundi ] hic duo F 143 posse om. F

1 3 1 aliis] paralogismis add. L

1 34 pra.:-

Sed translatio Boethii habet "vidcntur cadcm incssc", (Aristot. Lat. , VI, 1-3, p. 47).

236

LIBER Il

p r i m i m o d i de quibus dictum est in p r i m o libro 18, secundum quod dupliciter potest unum praedicari de altero in conclusione, sicut dictum est ibi. Si secundo modo coniungantur, sic accipitru t e r t i u s m o d u s quem tangit hic P h i l o s o p h u s et de quo ponit tria ultima exempla. § 3 (DE

PRIMO MODO

FALLACIAE ACClDENTIS ]

Sunt igitur tres modi fallaciae accidentis. U n u s quando illa quae uniebantur per praedicationem in tertio in praemissis, uniuntur per praedicationem unius dc altero in conclusione, s i n e omni c o nd i c i o n e respiciente t o t a m propositionem in praemissa vel c on­ clusione. Sicut sic arguendo : omnis homo est animai ; omnis asinus est animai ; igitur omnis asinus est homo. Nam in isto paralogismo 'ani­ mal' est mediu m et non variatur ; et ideo si credatur, propter hoc quod 'animai' praedicatur de homine et de asino, quod praedicetur 'homo' de asino, est deceptio per fallaciam accidentis. Et ad cognoscendum talem paralogismum non est reduplicanda minor ; nec videndum est si mai or extremitas verificatur de medio in quantum medium est unum cum minori extremitate, nec aliquid tale, sicut dicunt a l i i Sed videndum est an propositiones sint dispositae in modo et figura ; et si sic, si propositiones sint mere de p r a e­ s e n t i, numquam est fallacia accidentis sed semper est bonus syllo­ gismus. Et ideo iste syllogismus est bonus : omnis veniens cognoscitur a te ; homo est veniens ; igitur homo cognoscitur a te. Quia quamvis hic ponatur aliqua condicio quae possit respicere totam propositionem, scilicet 'cognosci', quia tamen accipiuntur propositiones praecise aequi­ valentes sensum divisionis propositionum distinguendarum secundum compositionem et divisionem in quibus ponitur talis modus cum dicto, ideo est bonus syllogismus ; quia in tali bus et in illis de inesse est consimilis modus arguendi, quia consimiliter regulantur per dici de omni et per dici de nulo, sicut in libro Priorum ostendetur 2• 1.

C A P . 9, § 3 . 1 3 minor ) semper (pro : s u p ra) maiorem extremitatem L 21 condicio ) dic tio O -

1 5 alii] aliqui L

Supra , lib. I, c. 6, § 3, l in . l S-39 . 2 Cf. Guillelmus de Ockham, CAP. 9, § 3. - 1 C( supra, § 2, notae 2 et 10. Sr1mma Log icae, pars III-l , c. 5 (cd . cit. , pp. 3n-381). 12

1 55

5

10

1s

:?Xl

25

CAP.

30

35

40

45

9:

DE SOLU TIONE FALLACIAE ACCIDENTIS

237

Si autem tales praemissae non disponantur in modo et figura nec possunt reduci in propositiones dispositas in modo et figura, semper est fallacia accidentis, sive concomitetur fallacia consequentis sive non. Et ideo hic est fallacia accidentis : veniens cognoscitur a te ; Coriscus est veniens ; igitur Coriscus cognoscitur a te. Si autem aliqua praemissarum fuerit de p r a e t e r i t o vel de f u t u 1 o, superaddendum est arti praedictae quia praeter hoc quod oportet pt aemissas disponi in modo et figura, oportet videre an maior sit de praeterito vel de futuro et qualiter subiectum supponit, utrum scilicet pro iis quae sunt vel pro iis quae fuerunt vel erunt. Et si quidem subiectum supponat pro iis quae s u n t oportet accipere minorem de praesenti, quia si accipiatur minor de praeterito vel de futuro est fallacia accidentis. Si autem subiectum accipiatur pro iis quae f u e r u n t vel e r u n t, oportet accipere minorem de praeterito vel de futuro, quia aliter erit fallacia accidentis. Multae aliae regulae essent dandae circam istam materiam, quas nimis esset longum pertractare, quia declarabuntur in libro Priorum 3 , ideo hic pertranseo. § 4 ( DE

s

10

SECUNDO MODO FALLACIAE ACCIDENTIS j

Si autem fiat syllogismus ex propositionibus habentibus a l i­ q u a m c o n d i c i o n e m quae potest respicere t o t a m propositionem, hoc p o test esse dupliciter, quia vel per talem propositionem denotatur illa condicio vel modus verif:cari vel negati de tota propo­ sitione, vel non. Si non, sic videndum est an sit fallacia vel non sicut in p r i o r i m o d o. Si sic, tunc videndum est per diversas r e g u1 a s s p e c i a l e s si si t falacia vel non ; nec p o test dari aliqua regula generalis et sufficiens, sed pro diversis modis talibus diversae sunt re­ gulae dandae ; sicut diversae regulae dantur ad cognoscendum mixtio­ nem necessarii et inesse, necessarii et contingentis, et contingentis et inesse. Nec sine regulis il in libro Priorum et multis alis ibidem declarandis, potest sciri in omni matetia quando est fallacia accidentis 41 subicctwn] in maiori ad. F

44 quia] quac L

8 Ibid. , cc. 1 7-19 (ed. cit. , pp. 406-409) .

238

LIBER

Il

penes istum modum et quando non ; et propter hoc difficile est prompte videre in omni materia quando est fallacia accidentis et quando non. Et penes i s t u m m o d u m peccant tres primi paralogismi positi a P h i l o s o p h o. Primus peccat per istum modum propter hoc quod, quamvis sciatur aliquod praedicatum vere praedicari de aliquo medio, et quamvis vere illud medium praedicetur de aliquo, non oportet quod sciatur maiorem extremitatem vere praedicari de mi­ nori extremitate. Et hoc quia sicut aliquid potest vere praedicari de aliquo uno modo, et aliud de codem alio modo, et tamen non oportet illud praedicari de ilio eodem modo, ita est de 'cognosci', sicut patet in exemplo primo. Nam quando primo dicitur 'tu nosti bonum' - hoc est omnc bonum, sit ita gratia exempli -, non tamen oportet quod scias dc aliquo bono hoc praedicatum quod est 'futurum interrogari', sicut dicit P h i l o s o p h u s. Et ideo sic arguendo 'tu nosti omne bonum ; quod debeo interrogare est bonum ; igitur tu nosti quod debeo interrogare', non valet. Quia ista conclusio valet istam : tu nosti aliquam istarum propositionum 'ego debeo interrogare hoc bo­ num', 'ego debeo interrogare iliud bonum', et sic de aliis. Et per con­ sequens oportet quod scia m istam 'hoc bonum debet interrogari', vd istam 'iliud bonum de beo interrogare', et sic de aliis ; et manifeste patet quod non oportet quod, quamvis sciam quodlibet istorum bonorum, sciam hoc praedicatum 'futurum interrogari' de quocumque istorum. Similiter, eodem modo peccat secundus paralogismus. Nam quam­ vis sciam aliquam propositionem in qua aliquid praedicatur de ali­ quo subiecto, non oportet quod sciam iliud praedicatum praedicari vere de omni ilio de quo dicitur subiectum. Sicut quamvis sciam istam 'omnis homo est animai', non oportet quod sciam quamlibet proposi­ tionem in qua 'animai' praedicatur de quocumque homine particu­ lari ; sicut quamvis sciam quod omne verum est verum, non tamen oportet quod sciam istam : hoc verum est vcrum. Et ideo quamvis sciam istam 'omnis veniens est homo', non tamen oportet quod sciam istam 'hoc veniens est homo' ; et per consequens non oportet quod sciam istam : Coriscus est homo. Et ideo hic est falacia accidentis : CAP. 9, § 4. 24 illud . . . ilio] alterum illorum de altero praedicari F cognosci] cognosco F 27 praedicatum] praedicari add. F 31 ego ] hoc codd. , quod co"exi, om. F 32-34 Et . . . aliis om. (hom.) C 32 ego] igitur LW quod] ego add. O 34 ve!] unde F 45-46 hoc . . . istam om. (hom.) CLW 47 hoc] hic C -

1s

20

25

JO

35

40

4!i

CAP.

so

55

60

65

10

75

110

9 : DE SOLUTIONE FALLACIAE ACCIDENTIS

239

scio quod omnis veniens est homo ; Coriscus est vcniens ; igitur sc1o quod Coriscus est homo. Sed si in minore adderetur 'scire', ita quod esset uniformis, tunc non esset fallacia. Unde hic non est fallacia accidentis : scio quod omnis veniens est homo ; scio quod Coriscus est veniens ; igitur scio quod Coriscus est homo. Et hoc si praemissae non possint sciri sine conclusione ; secus est si possint sciri praernissae sine conclusione. Et potest quantum ad istum modum dari r e g u l a g c n e r a l i s quod quando talis modus expressus in pracmissa, vel praemissis, potest competere praemissis, si sit uniformis, vel potest competere praeia­ centi ilus praemissae in qua ponitur, cum vcritate alterius praemissae, sine hoc quod competat praeiacenti illius conclusionis, est fallacia ac­ cidentis concludendo talem conclusionem. Sed ad hoc sciendum in speciali de diversis oportet uti r c g u l i s s p e c i a l i b u s. Verbi gratia, quia enim in bono syllogismo de inesse potest, maiore scita et minore exsistente vera, ignorari conclusio et non sciri, - sicut scita ista maiorc 'omnis veniens est homo' et hac exsistente vera ' Coriscus est veniens', possum ignorare istam ' Coriscus est homo', et tamen iste syllogismus est bonus : omnis veniens est homo ; Coriscus est veniens ; igitur Coriscus est homo - ; ideo addendo istum modum, scilicet 'scire' , maiori et postea conclusioni, est fallacia accidentis, sic arguendo : scio quod omnis veniens est homo ; Coriscus est veniens ; igitur scio quod Coriscus est homo. Similiter quia praemissae in bono syllogismo possunt esse falsae vel ignotae, conclusione exsistente vera vel nota, ideo addendo prae­ missis et conclusioni 'falsum' vel 'ignotum', est fallacia accidentis, sic arguendo : omnem hominem esse qualitatem est falsum ; hanc albe­ dinem esse hominem est falsum ; ergo hanc albedinem esse qualitatem est falsum. Et ita est de aliis. Penes etiam istum modum peccat secundus paralogismus, qui per test formaci sicut prius, vel sic, et in idem redit : cognoscis Coriscum esse hominem ; Coriscus est veniens ; igitur cognoscis venientem esse hominem. Et est hic fallacia accidentis, quia isto syllogismo exsistente bono ' Coriscus est homo ; Coriscus est veniens ; 1g1tur veniens est homo', potest maior esse nota et minor esse vera, quamvÌs conclusio -- -

-

51 uniformis ] maiori add. F 54 possint ] possunt OL 55 possint] possunt O, possent W 60 illiw om. OF 69 scire] sciri LW maiori] in maiore L postea conclusioni] primo in conclusione LW 74 est] erit OF 75-76 hanc albedinem sic F, hunc (hoc C) album reliq. codd. 76 hominem ] qualitatem L hanc albedinem] albedinem O, hunc es album L, hunc album W

240

LIBER Il

non si t nota ; et ideo addendo 'notum' vel 'cognitum ', sive nominaliter sive verbaliter 1, maiori et conclusioni, ita tamen quod referatur ad totam propositionem, est falacia accidentis. Eodem modo est de tertio paralogismo, quia idem modus arguendi est. Est autem in omnibus talibus falacia accidentis eo quod praemissae non de necessitate inferunt conclusionem, sine hoc quod sit ibi quae­ cumque alia falacia. Et ita u n i v e r s a l i t e r quandocumque conclusio non de necessitate sequitur ex praemissis, et in tali modo arguendi non est regulariter aliqua alia falacia, semper est fallacia accidentis. Quod tamen conclusio non sequatur, per diversas regulas scitur in diversis, sicut per diversas regulas scitur quae coniugationes sunt utiles, sive uniformcs sive mixtae, et quae inutiles. Unde aliae r c g u l a e dantur pro coniugationibus in prima figura et seconda et tertia, et aliae pro mixtionibus necessarii et contingentis, et aliae pro mixtione necessarii et inesse et contingentis et inesse et sic dc aliis. (D E

ss

90

95

DICI DE OMNI ET DE NULLO ET DE FALLACIA ACCIDENTIS J

Hoc tamen est n o t a n d u m, quod omnes illae regulae vere reducuntur ad dici de omni et dici de nullo. Et hinc est quod omnes syllogismi reducuntur in duos primos modos primae figurae, qui primo regulantur per dici dc omni et dici de nullo. Et universaliter qui­ cumquc syllogismus dispositus in figura non potest reduci in aliquem illorum modorum, ut reguletur similiter per dici de omni vel de nullo, peccat per falciam accidentis. Est tamen a d v e r t e n d u m quod aliter invenitur d i c i d e o m n i in propositionibus dc inesse et de modo, et aliter in diversis propositionibus modalibus, et aliter adhuc in diversis propositionibus de inesse. Nam si propositio sit universalis de i n e s s e et de p r a es e n t i, denotatur quod de nulo significative sumpto verificatur su­ biectum nisi de eo verificetur praedicatum. Et si sumatur cum aliqua determinatione a d v e r b i a l i determinante verbum, denotatur quod de nulo . verificatur subiectum quin de eodem cum tali modo vcrifi91 non om. O 93 sequatur] sequitur OLF 96 et1 ] aliae in add. LW m et1 mixtione om. OF mixtione] et add. C 98 et1 ines1 om. (hom.) C inesse1] necrii rodd. , quod comxi 100 Hoc] hic FW 105 per] virtute CO •..

.••

CAP. 9, § 4. - 1 Haec distinctio respicit officia horum terminorum ; cf. Summa Logicae, pars II-2, c. 27, lin. 22-25 (ed. cit. , p. 554).

100

1 os

uo

CAP. 9 : DE SOLUTIO:SE FALLACIAE ACCIDENTIS as

12Xl

1 25

130

1 35

1 40

145

241

cetur praedicatum ; et hoc est verum sive illa determinatio adverbialis, vel aequivalens sibi possit facere propositionem modalem sive non. Sicut per istam 'omnis homo velociter currit' denotatur quod de quo­ cumque dicitur 'homo', de eodem dicitur 'currere' cum isto adverbio 'velociter' ; et ideo iste syllogismus est regulatus per dici de omni : omnis homo velociter currit ; Sortes est homo ; igitur Sortes velociter currit. Similiter per istam 'orne verum est necessario verum', deno­ tatur quod de quocumque dicitur hoc subiectum 'verum', quod de eodem dicitur praedicatum cum ilio adverbio expresso in propositione wùversali ; et ideo iste syllogismus regulatur per dici de orni : omne verum est necessario verum ; te sedere est verum ; igitur te sedere est necessario verum. Et ita de propositionibus modalibus talibus, in quibus modus non respicit totam propositionem ita quod denotetur referri ad totam propositionem, idem est iudicium et de p� opositionibus de inesse, quantum ad modum arguendi. Sed si propositio sit universalis de inesse et de p r a e t e r i t o, si subiectum sumatur pro eo quod e s t, tunc denotatur quod de nullo praedicetur subiectum quin de illo verifìcetur praedicatum in propo­ sitione de praeterito. Sicut per istam 'omnis homo fuit albus', si su­ biectum sumatur pro eo quod est, denotatur quod de quocumque verifìcatur hoc subiectum 'homo', quod de eodem per propositionem de praeterito verifìcatur hoc praedicatum 'album' ; et ideo iste syllogismus regulatur per dici de omni : omnis homo fui t al bus ; Sortes est homo ; igitur Sortes fuit albus. Si autem subiectum istius sumatur pro eo quod f u i t, tunc denotatur quod de quocumque verifìcatur subiectum per propositionem de praeterito, quod de eodem verifìcatur praedicatum per propositionem de praeterito ; et tunc iste syllogismus regulabitur per dici de orni 'omnis homo fui t albus ; Sortes fui t homo ; igitur Sortes fuit albus', et non primus. Consimiliter est de propositione de f u t u r o et de p o s s i b i l i et de c o n t i n g e n t i, et universaliter de omni propositione in qua n o n ponitur aliqua dispositio seu condicio seu modus relatus in illa propositione ad t o t a m propositionem praeiacentem il propositioni. Et ideo iste syllogismus regulatur per dici de omni 'omnis homo p o test 116 facere l habere OF, o m . C 1 1 9 velociter o m . OF est regulatw l regulatur F, est recus (ttiam infra, saqe) O 128 iudiciuml videndum L, dicendum W de propositionibusl quantum ad propositiones F 1 29 inesse l et F 1 34-135 verificatur l verificetur CW 1 35 quod de eodem l syllogismw regulatur per dici de omni O 1 37 regulatur sic CW, ponatur L, est rectw O, rectificatur F 140 verificatur l verificetur F

OCIOIAM, OPERA PHU.OSOPHICA

m

16

242

LIBER U

esse albus ; Sortes est homo ; igitur Sortes potest esse albus', si subiectum maioris sumatur pro eo quod est. Sed si sumatur pro eo quod potest esse, tunc iste regulabitur per dici de omni 'omnis homo potest esse albus ; Sortes potest esse homo ; igitur Sortes potest esse albus', et non primus. Eodem modo iste syllogismus est regulatus per dici de omni 'omnis veniens cognoscitur a te ; Coriscus est veniens ; ergo Coriscus cognoscitur a te', et hoc quia verbum hic non refel tur ad praeiacentem istius propositionis, cum forte praeiacentem non habeat. Et ideo in tali discursu nec in aliquo consimili est fallacia accidentis, sicut m od e r n i dicunt 2, non plus quam hic : omnis homo currit ; Coriscus est homo ; igitur Coriscus currit. Sed in propositionibus m o d a l i h u s in quibus ponitur modus relatus ad t o t a m praeiacentem illius propositionis, secus est dici de omni. Voco autem 'praeiacentem' propositionem derelictam dempto modo, vel pr opositionem dicti derelicto modo, sicut praeiacens istius 'scio quod omnis homo est animai' est ista 'omnis homo est animai' et praeiacens istius 'omnem hominem currere est possibile' est ista 'omnis homo currit' . In talibus autem propositionibus modalibus diversimode invenitur dici de omni. Nam in propositione tali de n e c e s s a r i o non de­ notatur quod de quocumque verificatur subiectum, quod de eodem verificetur praedicatum cum tali modo respiciente praeiacentem propositionis modalis. Sicut per istam 'omne verum esse verum est neces­ sarium' non denotatur quod de quocumque dicitur subiectum quod de eodem dicatur praedicatum cum tali modo, sed denotatur quod de quocumque dicitur subiectum cum tali modo, quod de eodem dicitur praedicatum cum tali modo. Et ideo uniformis de necessario regulatur per dici de omni. Denotatur etiam quod de quocumque dicitur subiectum immuta­ biliter, ita scilicet quod non p ossi t de eo primo verificari et postea negari, qualiter est in propositione de inesse simpliciter, sicut ostende­ tur in libro Priorum 8, quod de eodem dicitur praedicatum cum tali modo necessitatis respiciente praeiacentem propositionis. Et ideo syl­ logismus mixtus ex maiore de necessario et minore de inesse simpliciter, regulatur per dici de omni. 168 omni] ve! de nullo add. LW 169 quod1 om. LW add. C 174 quod om. CW 1 80 de eodem] eodem modo OF

pars

172 subiectwn] cum tali modo

2 Cf. supra, § 2, nota 4. 8 Cf. Guillelmus de Ockham, Summa Logicae, II-1 , c. 2 (ed. cit., pp. 249-254).

150

155

160

1 65

170

175

1so

243

CAP. 9 : DE SOLUTIONE FALLACIAE QCCIDENTIS

1ss

Sed in propositione de c o n t i n g e n t i ad utrumlibet non sic. Nam non denotatur pe1 talem universalem quod de quocumque dicitur subiectum cum tali modo, quod de eodem dicatur praedicatum cum tali modo, ita quod modus semper referatur ad praeiacentem propo­ sitionis. Et ideo in tali sensu uniformis de contingenti non regulatur per dici de omni, nec valet, sicut ostendetur in libro Priorum Et ita diversimode invenitur dici de orni in diversis propositionibus moda­ libus, sed ornes modos exprimere foret nimis longum et magis spectat ad librum Priorum. '·

190

( R.EGULAE

195

:zo

2D!i

210

215

DE DICI DE OMNI E T D E NULLO IN MODAUBUS j

Ad hoc tamen sciendum valet scire qualiter singularis et universalis se habent inter se respectu talium modorum. Quod potest sciri per r e g u l a s subscriptas. U n a est quod si universalis de inesse sit vera, quaelibet singularis est vera. A l i a est quod ex falsitate uni­ versalis non sequitur falsitas cuiuslibet singularis. A l i a est quod ex necessitate universalis non sequitur necessitas cuiuslibet singularis. Sicut haec est necessaria 'orne verum contingens est verum' , et tamen nulla singularis est necessaria. T amen ex necessi­ tate universalis sequitur nccessitas singularis si subiectum universalis praedicetur necessario vel immutabiliter de singulari, sive de subiecto illius singularis propositionis. Et virtute istius regulae tenet uniformis de necessario, et mixtus ex maiore de necessario et minore de inesse simpliciter ; et falit quando minor non est de inesse simpliciter. A l i a r e g u l a est quod ex impossibilitate universalis non se­ quitur impossibilitas cuiuslibet singularis. Nam haec est impossibilis 'nullum verum est verum', et tamen multae singulares sunt possibiles, sicut haec est possibilis 'hoc non est verum', demonstrando aliquod verum contingens. Et propter hoc syllogismus mixtus ex illa de impos­ sibili in qua modus respicit totam praeiacentem, et minore de inesse, non regulatur per dici de nullo, sed est fallacia accidentis. A l i a r e g u l a est quod ex contingentia universalis ad utrumlibct non sequitur contingentia singularis, sive de subiecto illius singu­ laris praedicetur subiectum universalis contingenter sive non. Sicut non 184 in] de C

de

om.

CLW

197 est1] etit LW

' Ibid. , pars II-l , cc. 26-28 (ed. cit. , pp. 427-434}.

LIBER

11

sequitur : haec est contingens 'omne lucidum est corpus cadeste' ; igitur haec est contingens 'hoc lucidum est corpus caeleste', demonstrando solem. Nec sequitur : igitur hoc lucidum est corpus caeleste, demon­ strando lunam. Et propter hoc talis uniformis de contingenti ad utrumlibet, nec talis mixtus ex contingenti et inesse valet, sed est fallacia accidentis. Similiter, r e g u l a est quod ex possibilitate universalis non se­ quitur possibilitas cuiuslibet singularis. Nam haec est possibilis 'omne lucidum est corpus cadeste', et haec impossibilis 'hoc lucidum est corpus cadeste', demonstrando aerem. Et ideo uniformis ex talibus de possibili, et mixtus ex possibili et inesse non tenet, nec regulatur per dici de omni vel de nullo. A l i a r e g u l a est quod ex veritate universalis sequitur veritas singularis, si de subiecto singularis cum modo necessitatis praedicetur subiectum universalis. Et ideo mixtus ex tali de possibili et de neces­ sario regulatur per dici de omni et non est fallacia. Sed in aliis est fallacia accidentis. Et s i d i c a t u r quod P h i l o s o p h u s tractat de uniformi de contingenti et possibili, d i c c n d u m est quod non de ilio de quo est modo sermo, sed de alio in quo modus non respicit praeia­ centem. A l i a r e g u l a est quod ex notitia universalis non sequitur notitia cuiuslibet singularis. Quia quamvis universalis sit nota, non oportet quamlibet singularem esse notam. Et ideo talis syllogismus mixtus ex universali habente talem modum respicientem praeiacentem, et minore de inesse, non sequitur conclusio cum tali modo, sed est fallacia ac­ cidentis. A l i a r e g u l a est quod ignota universali non oportet quamlibet singularem ignoraci. Et ideo talis syllogismus mixtus non valet, sed peccat per fallaciam accidentis. Consimiles regulae possent dari de alis, ex quibus potest patere quando syllogimus regulatur per dici de omni vel de nullo, et quando non, et per consequens quando est fallacia ac­ cidentis et quando non. A l i a e I e g u l a e sunt applicabiles ad cognoscendum fallaciam accidentis penes istum modum, et sunt a e q u i p o 1 1 e n t e s cum 217 haec] hoc CO 217-2 1 8 igirur. . . caeleste om. (hom.) O 218 haec ] hoc CF 220 hoc talis sic F, tales (sdl. : regulas) rtliq. codd. 234-237 Et . . . praeiacentem o m. OF 240 talis . . . mixtus, ila codd. pro : in tali syllogismo mixto 242 cum om. F

�

225

230

235

240

245

250

CAP.

255

260

9:

praedictis. Una est : si praemissae sunt verae, conclusio est vera. Alia, quod ex falsis sequitur verum. Alia, quod ex necessariis non sequitur nisi necessarium. Alia, quod ex una praernissa necessaria et alia contingenti sequitur conclusio contingens. Alia, quod ex contingentibus et possibilibus sequitur impossibile. Alia, quod ex impossibilibus sequitur verum, et ex impossibili et vero sequitur verum. Alia, quod ex una praemissa nota et alia vera sequitur conclusio ignota. Alia, quod ex ignotis sequitur notum. Sic igitur per tales regulas et consimiles potest cognosci fallacia accidentis penes istum modum. [D E

FALLA CIA A C CIDENTIS EX S CILJCET

265

m

m

290

245

DE S O L UTIONE FALLACIAE A C CIDENTIS

VARIA

A C CEPTIONE M O D I AD PRAEIACENTEM,

IN SENSU C O M P O S JTIONIS ET D IVISIONIS

]

Similiter s c i e n d u m quod non tantum est falacia accidentis quando omnes tales propositiones uniformiter accipiuntur, scilicet quod semper modus referatur ad praeiacentem propositionis, sed etiam ex hoc quod in una propositione modus refertur ad praeiacentem et in alia non refertur ad praeiacentem. Sicut si arguatm sic : omne lucidum esse quale est necessarium ; omnem ignem esse lucidum est necessa­ rium, - accipiendo utramque praemissam in sensu compositionis - ; igitur omnem ignem esse qualem est necessarium, - accipiendo conclu­ sionem in sensu divisionis, quae acquivalet isti : omnis ignis necessalio est qualis. Unde in isto paralogismo sic accipiendo propositiones, sci­ licet praemissas in sensu c o m p o s i t i o n i s et conclusionem in sensu d i v i s i o n i s, est fallacia accidentis eo quod praemissae non inferunt conclusionem. Nec regulatur per dici de omni, quia si regu­ laretur per dici de omni, teneret per istam regulam, quod quandocum­ que universalis est necessaria, quod de quocumque dicitur subiectum cum modo necessitatis respiciente praeiacentem, quod de eodem dicitur praedicatum cum modo necessitatis non respiciente praeiacentem. Quae regula falsa est. Et sicut est dc isto, ita est de aliis. Et est in omnibus istis fallacia accidentis quia non semper illud quod inest medio, eodem modo inest accidenti, hoc est minori extre­ rnitati. Et hoc est quod dicit P h i l o s o p h u s in p r i m o istius quod secundum accidens fiunt paralogismi quando similiter quodlibet assi256 impossibile] conclusio impossibilis LW impossibilibus] impossibili F refertur] referatur. . . referatur L W 271 quae ] qui LW 278 quod om. C praeiacentem om. (hom.) OW

266-267 refertur .. 278-279 quod . .

. .

246

LIBER Il

gnatum Juerit rei subiectae et accidenti inesse 5 , hoc est : ex hoc quod maior extremitas convenit cum aliquo modo determinato ipsi accidenti, sci­ licet medio, et concluditur inesse cum eodem modo ipsi rei subiectae, hoc est minori extrcmitati, de qua dicitur medius terminus. Sicut si propter hoc quod video 'corpus cadeste' contingenter praedicari de corpore lucido universaliter sumpto, et quod 'lucidum' praedicatur de igne, concludo quod 'corpus cadeste' contingenter praedicatur de igne, facio fallaciam accidentis. Quia tamen aliquando hoc contingit, et ali­ quando non ; sicut aliquando ex hoc quod maior extremitas praedicatur de medio et medium de minori extremitate, aliquando sequitur con­ clusio, aliquando non, - nam si maior sit universalis, sequitur conclusio, si non sit universalis, non sequitur conclusio - ; ideo oportet habere certas regulas quando sequitur et quando non. Quod potest sciri per regulas praedictas et per consimiles, quae multum exercitatis in logica sunt valde evidentes, quae tamcn inexercitatis sunt ignotae. Et ideo nescientes logicam frequenter decipiuntur per fallaciam accidentis propter ignorantiam talium regularum, et maximc in modernis temporibus ; immo etiam multi logicam e x p o n e n t e s vel, ut verius loquar, corrumpentes, propter ignorantiam earum, tam in logica quam in alis scientis, frequenter decipiuntur assignantes fallacias ubi non sunt, et ubi sunt fallaciae veros syllogismos extimantes. ( R.E CAPITULATIO

22>7 et om. OF 291 contingenter o m. L W 298 exercitatis J expertis LW 299 valde] satis LW inexercitatis] nescientibw L 30 1 maxime] et add. CO 303 earum] eorum F 307 breviter1 om. LW 307-308 breviter o m . F 309 non . . . regulari om. C ' regulari] probari OF 3 1 3 accipit] accipiunt F c.

290

295

30

JOS

PRO PRIMO ET SECUNDO MODO FALLACIAE ACCIDENTIS ]

Sic igitur breviter circa istos duos modos istius falaciae, est b r ev i t e r d i c e n d u m quod quando arguitur ex praemissis ad conclu­ sionem et talis discursus non potest regulari per d i c i d e o m n i vel d e n u 1 1 o, nec immediate, quod dico propter discursus in prima figura, nec mediate, quod dico propter discursus in secunda figura et tertia, quia illi non immediate regulantur per dici de omni vel de nullo sed reducuntur in tales per conve1sionem vel ex opposito, nec accipit propositiones aequivalentes talibus propositionibus ex quibus possit fieri syllogismus regulatus per dici de omni vel de nullo, semper est

5 Supra, lib. I,

285

6, § 3, lin. 40-53.

310

315

247

CAP. 9 : DE SOLUTIONE FALLACIAE ACCIDENTIS

320

falacia accidentis ex forma arguendi ; et aliter non est fallacia acci­ dentis penes aliquem praedictorum modorum. Ad sciendum autem quando tales discursus facti in secunda figura, vel accipientes proposi­ tiones aequivalentes, possunt regulari per dici de amni vel de nulo, oportet scire naturam conversionum omnium propositionum et mul­ torum aliorum, quae in diversis libris logicae pertr actantur, et maxime in libro Priorum, quae ad pracsens propter brevitatem amitto. (D E

COINCIDENTIA FALLACIAE ACCIDENTIS ET FALLACIAE FIGURAE DICTIONIS J

Est autem advertendum quod frequenter fallacia a c c i d e n t i s 325 et f i g u r a c d i c t i o n i s coincidunt. Unde hic est fallacia acci­ dentis 'notum est quod omnis veniens est homo ; Coriscus est veniens ; ergo notum est quod Coriscus est homo' propter hoc quod non regu­ latur per dici de omni ; quia, sicut dictum est, ista r e g u l a 8 non est vera, quod quandocumque aliqua universalis est scita quod quaelibct singularis est scita. Est ctiam fallacia figurae dictionis : si enim aliquis propter hoc quod videt quod iste syllogismus est bonus 'verum est quod omnis veniens est homo ; Coriscus est veniens ; igitur verum est quod Coriscus est homo', crederet quod iste discursus esset bonus 'notum est quod omnis veniens est homo ; Coriscus est veniens ; igitur notum est quod Coriscus est homo', propter similitudinem inter duas dictiones 'verum' et 'notum', deciperetur per figuram dictionis. Et ita istae fallaciae frequenter coincidunt, quamvis in eodem paralogismo sit falacia et propter defectum sive falsitatem mcdii extrinseci et propter falsitatem sive defectum medii intrinseci, sicut posset declarari sed 340 transeo. Similiter est s c i e n d u m quod frequenter est fallacia accidentis in duobus paralogismis ex consimili modo arguendi, in quorum ta­ men uno est fallacia figurae dictionis, et in alio non, propter hoc quod respectu unius medium intrinsecum est necessarium, et respectu alterius non est medium intrinsecum necessarium ; sicut ostensum est per exem­ pla in capitulo f i g u r a e d i c t i o n i s '· Et s i d i c a t u r quod 330

335

345

3 1 6-3 1 7 ex . . . accidentis om. (hom.) CW 316 forma] modo F non] si O 321 libris lo330 est1 ] sit F 333 crederet] credat LW, credens F est] est LW 335 inter] gicae] locis FW istas tUili. F 335-3 duas dictiones o m. L W 343 est J cum C 346 capi tulo figurac] in &1lacia figurac L, capitulo de f.ùlacia figurac O, figura F 8 Supra, lin. 78-87, 23S-243. lin. 74-89.

7 Supra ,

c.

7, § 8, lin. 1 24-136 ;

c.

7, § 1 1 ,

LIBER II

248

tunc in bono argumento esset fallacia, d i c e n d u m quod aliquando argumentum est bonum proptcr necessitatem medii intrinseci, et tunc poterit esse fallacia propter defectum medii extrinseci, nec est hoc inconveniens ; aliquando autem est argumentum bonum propter necessitatem mcdii extrinseci, et tunc numquam est fallacia.

350

§ 5 (DE TERTIO MODO FALLACIAE ACCIDENTISj

Dicto aliqualiter de duobus primis modis falaciae accidentis, quamvis multa in particulari sint omissa quae in aliis libris logicae supplebuntur, dicendum est aliquid de t e r t i o m o d o qui est quando ex hoc quod ali qua coniunguntur cum aliquo tertio non variato, infertur illa coniungi simul respectu eiusdem tertii non variati. Et penes istum modum peccant tres ultimi paralogismi positi hic a P h i l os o p h o 1 Et distinguitur iste modus a primis duobus, quia in primis duobus accipitur aliquis terminus in praemissis qui non accipitur in conclusione, in isto autem modo quilibet terminus qui accipitur in praemissis accipitur in conclusione. Sicut patet in isto paralogismo : iste canis est pater ; iste canis est tuus ; igitur iste canis est tuus pater. Et ideo in isto modo non est proprie medium, quia medium non in­ greditur conclusionem. Et ideo iste modus non est ex variatione medii, tum quia non habet proprie medium, tum quia illud quod est loco medii, quod scilicet ponitur in utraque praemissa, in nullo variatur ; sicut patet intuenti : quia nec secundum se, nec secundum suum signi­ ficatum, nec secundum suppositionem, nec quocumque modo aliter quam in optimo syllogismo. Est autem a d v e r t e n d u m quod si in talibus paralogismis servaretur forma syllogistica, scilicet quod maior extremitas conclu­ deretur de minori extremitate et tertius terminus non intraret conclu­ sionem, non esset ibi aliqua falacia. Unde sic arguendo 'iste canis est pater ; iste canis est tuus ; igitur tuum est pater' non est fala, sed

s

•

347 fallacia l figurae dicrionis OF CAP. 9, § 5. - 3 primisl praedictis F 6 tertio l medio (eti11 saepe infra) O 12 accipitur l etiam add. LW 1 5 ideo o m . OF 1 9 suppositioneml suppositum LF ' quocwnquel alio add. LW 22-23 concluderetur] cxcluderetur CL, scilicet concluditur W 25 tuum est patcr l est patcr tuus Il est l est LW

O

CAP. 9, § S. -

1

Supra, § 2, lin. 9-13.

10

1s

20

25

249

CAP. 9 : DE SOLUTIONE FALLACIAE ACCIDENTIS

30

35

40

45

so

ss

bonus syllogismus expositorius. Et ita est de aliis exemplis. Ad cogno­ scendum autem quando est talis fallacia in tali processu et quando non, utendum est arte P h i l o s o p h i in II Perihermeneias 2• Unde, breviter procedendo, d i c c n d u m est quod quandocumque illa duo extrema in praemissis sic se habent quod unum est natum esse determinabile altcrius et alterum determinatio, et simul cum hoc, ex propositione in qua coniunguntur simul cum tertio, contingit inferre praedicationem unius de altero, sicut sequitur 'Sortes est homo albus ; igitur homo est al bus', semper talis processus tenet. Si autem alterum istorum deficiat, semper est fallacia accidentis. Et est fallacia accidentis proptcr hoc quod, quamvis talia divisim coniungan­ tur per praedicationcm cum tertio non variato, non contingit inferre illa duo coniungi simul cum eodem tertio non variato. Hoc tamen est i n t e 1 1 i g e n d u m quod numquam hoc contingit, nisi quando altcrum illorum aliter significat quando accipitur divisim et quando accipitur coniunctim. Sicut hic 'iste canis est tuus', li 'tuus' significat possessionem ; quando dicitur sic 'iste canis est tuus pater', li 'tuus' non significa t possessionem sed aliud. Sed tunc v i d e r e t u r quod numquam talis modus esset fallacia extra dictionem, sed semper in dictione, quia ad dictionem per­ tinet significare : D i c e n d u m quod in isto modo semper coincidunt fallacia acci­ dentis et fallacia aliqua in dictione, sed propter aliud dicitur fallacia accidentis et falacia in dictione. Dicitur enim fallacia accidentis propter hoc quod, ex hoc quod aliqua sunt unum cum tertio per praedicationem divisam, non contingit inferre illa esse unum cum eodem tertio non variato per praedicationem coniunctam ; et ex hoc scitur, quod ex propositione in qua praedicantur coniunctim de tertio non contingit inferre unum praedicari de tertio. Sed est ibi fallacia figurae dictionis propter variationem dictionis in una propositione et in alia, et propter hoc quod si una alia dictio poneretur loco unius illarum, non esset falacia sed bonum argumentum. Et ita variatio non facit fallaciam accidentis, sed facit falaciam figurae dictionis. Per praedicta patet solutio quarti paralogismi hic positi, quando 40 significat J significaret F rius LW 57 ita] illa F

42 possessionem] sed add. F

56 quod

om.

OW

unius] alte-

1 Aristot. , Perihermenias, c. 1 1 (21 a 5-33) ; cf. Guillelmus de Ockham, Expo­ sitio in librum Perihermenias Aristotelis, II, c. 4, § 5 (ed. cit. , pp. 447-450).

250

LIBER Il

arguitur sic : ista statua est o pus ; ista statua est tua ; 1g1tur ista statua est tuum opus. Non valet, quia ex hoc quod ista duo 'opus' et 'tuum' praedicantur divisim de 'ista statua', non sequitur quod praedicantur coniunctim. Et hoc quia ex hoc quod praedicantur coniunctim de aliquo, non sequitur unum p1 aedicari de reliquo ; sicut non sequitur : ista statua est tuum opus ; igitur aliquod opus est tuum. Nam quando dicitur 'aliquod opus est tuum' denotatur quod aliquod opus sit pos­ sessio tua, quando autem dicitur 'ista statua est opus tuum' non deno­ tatur nisi quod ista statua sit a te facta. Nunc non sequitur : ista statua est facta a te ; igitur aliquod opus est possessio tua. Et ideo primus discursus non valet. Per idem totaliter et eodem modo solvuntur isti duo sequentes, scilicet : iste canis est pater ; iste canis est tuus ; igitur iste canis est tuus pater. Nam non sequitur formaliter 'iste est tuus pater ; igitur iste est tuus ; nam pater qw te genwt est tuus pater, et tamen non est tuus, quia non est possessio tua. Similitcr alius, scilicet iste 'ista sunt pauca ; et sunt raro ; igitur pauca sunt raro pauca', quia a divisis ad coniuncta non valet argumentum. Tamen s c i e n d u m quod hoc non ponitur nisi gratia exempli, quia non est proprie ibi fallacia accidentis, et forte in idiomate suo convenienter ponebatur. Per istum modum peccant omnes talcs paralogismi 'iste est faber ; iste est bonus ; igitur iste est bonus fa ber', 'iste est albus ; iste est mo­ nachus ; igitur iste est monachus albus', 'iste est dominus ; istc est ho­ mmum ; igitur iste est dominus hominum', et sic de multis talibus. '

.

60

65

10

.

§

1s

so

6

Solvunt autem quidam [c. 24 ; 1 79b 7-1 1 ] . In ista parte ponit P h i l o s o p h u s solutiones aliorum quas improbat, et dividitur se­ cundum numerum solutionum. Circa primam solutionem primo ponit eam, secundo improbat : ponit, dicens quod quidam solvunt primum paralogismum interimendo conclusionem et concedendo quod contingit eandem rem cognoscere et ignorare, sed non secundum idem ; nam cognoscendo Coriscum et ignorando venientem, cognosco et ignoro idem, sed non secundum idem. Unde videtur eorum solutio fuisse ...

63 praedicantur l praedicentur F CAP. 9. § 6. ignoro om. CO

-

75 aliusl syllogismus add. W

4 solutionem sic L W, responsionem CF, rationem O

scilicet l syllogismus L

6 et om. OF

8 et

s

CAP. 9 : DE SOLUTIONE FALLACIAE ACCIDENTIS 10

15

25 1

ista, quando arguitur 'cognosco quod Coriscus est homo ; Coriscus est veniens ; igitur cognosco quod veniens est homo', quod conclusio non sequitur, quia tunc idem non posset nasci et ignorari ; cum tamen idem, non secundum idem, possit cognosci et ignorari. Et ita, deducendo ad hoc inconveniens, quod idem non possit cognosci et ignorari, nec secundum idem nec secundum non idem, solvebant praedictum para­ logismum dicendo eum non valere. § 7 Quamvis quidem [c. 24 ; 1 79b 1 1-1 6 ) . Hic P h i l o s o p h u s improbat praedictam solutionem per tres rationes. Prima est ista : omnium paralogismorum qui fiunt secundum eandem fallaciam est eadem solutio generalis. Sed ista solutio, scilicet quod idem potest nasci et ignorari, quamvis non secundum idem, non est applicabilis aliis paralogismis peccanti bus per fallaciam accidentis ; sicut non potest applicari isti 'iste canis est pater ; iste canis est tuus ; igitur iste canis est tuus pater', ubi non accipitur 'nosse' sed 'esse'. Igitur praedicta solutio non est conveniens. S c i e n d u m quod, quamvis pro diversis paralogismis acciden­ tis, maxime penes diversos modos, sint diversi modi et diversae so­ lutiones particulares sufficientes, tamen omnium est eadem solutio ge­ neralis. Sicut est de aequivocatione, quia solutio generalis omnium paralogismorum aequivocationis est dicere quod est aliqua propositio distinguenda propter multiplicitatem alicuius termini ; et tamen in par­ ticulari, ad unum debet dici quod aliqua propositio est distinguenda eo quod talis terminus significat plura, scilicet haec vel ila, et ad alium debet dici quod talis propositio est distinguenda eo quod talis terminus potest supponere pro his vel pro illis, non co quod significat haec vel il. Et ita est de paralogismis accidentis, quod debet dici ad omnem quod conclusio non sequitur ex praemissis de necessitate, hoc est vir­ tute formae praemissarum, hoc est non formaliter ratione complexo­ rum. Et ad unum debet dici quod non sequitur, propter hoc quod maior est particularis ; sicut hic 'veniens cognoscitur a te ; Coriscus est veniens ; igitur Coriscus cognoscitur a te', hic est fallacia accidentis . . .

s

10

15

2n

25

1 2 nasci] sciri F

idem] sed add. CW

CAP. 9, § 7. 6 nasci] cognosci OF 17 aliqua] talis LW ltì haec vel illa] hoc vel ilud L 22 est] de add. OF 25 particularis] in prima figura et tamen deberet esse universalis add. C 26 hic] enim add. O, non add. LW 26-28 hic . . . universalis o m . C

252

LIBER Il

quia conclusio non sequitur ex praemissis, eo quod maior est parti­ cularis, cum tamen deberet esse universalis. Ad alium debet dici quod conclusio non sequitur ex praemissis de necessitate, co quod maior non est negativa ; sicut ad istum : omnis homo est animai ; nullus asinus est homo ; igitur nullus asinus est animai. Ad alium debet dici quod con­ clusi o non sequitur ex praemissis de necessitate, co quod minor non sumitur cum eodem modo sicut mai or ; sicut hic : cognosco quod Co­ riscus est homo ; Coriscus est veniens ; igitur cognosco quod veniens est homo. Et ita est de aliis. Et hoc est quod dicit P h i l o s o p h u s, in principio istius capi­ tuli 1, quod, quia incertum est quando ex hoc quod aliquid dicitur de medio oportet quod dicatur de minori extremitate, quia aliquando est sic aliquando non, ideo debent solvi omnes tales paralogismi dicendo quod non est necessarium sequi conclusionem ex praemissis ; sed praeter hoc oportet profe"e ut, hoc est : oportet dare causam quare non se­ quitur. Hoc est : oportet dare aliquam regulam quare non sequitur ; et pro diversis oportet dare diversas regulas. Et ex isto patet quod q u i d a m insufficienter assignant fallaciam accidentis, dicentes quod est fallacia accidentis quia idem est assignatum accidenti et rei subiectae inesse ; quia, cum ali quando ex hoc ipso quod aliquid competit medio oportet quod competat minori extremitati, sicut patet in omnibus coniugationibus utilibus, et aliquando non oportet, oportet sufcienter respondentem assignare causam quare hic sequitur et alibi non sequitur. Et ideo omnes tales insufficienter respondent, nescientes naturam fallaciae accidentis. §

30

JS

40

45

so

8

Nihil autem prohibet [c. 24 ; 1 79b 1 7-26] . Hic ponit P h i l os o p h u s secundam rationem, quae est ista : quando in aliqua ora­ tione sunt plures occasiones fallendi, quia videlicet peccat tam in ma­ teria quam in forma, ad solvendum talem orationem non sufficit osten. ..

29-30 maior . . . omnis o m . W 30 sicut ad istum] hic enim est fallacia accidentis, quia conclwio non sequitur ex praemissis de necessitate co quod maior non est negativa C 31 nullw om. F 32 de necestate om. OF 33 cum eodem sic L, cum eodem et eodem C, eodem OF, pro eodem ve! cum 37 quod om. OF 38 dicaeodem et eodem W 33 cognosco . . . Coriscw] Coriscw non O tur] praedicetur O 45 est1 . . . accidentis1] ratio est L, ideo est W 49 oportet1 ] et ideo ddd. LW i : oportet1 om. OF

CAP. 9, § 7.

-

1 Supra, § l , lin. 14-21 .

s

CAP. 9 : DE SOLUTIONE FALLACIAE ACCIDENTIS

10

15

253

dere quamcumque fallaciam, quia scilicet non sufficit estendere con­ clusionem esse falsam. Sicut patet de oratione Z e n o n i s, per quam ostendit quod nihil contingit moveri. Quod quidem potest ostendi esse falsum, ducendo ad impossibile ; tamen talis peccat in solvendo , quia non solvit, etsi millesies ostendat illud conclusum esse falsum. Sed ad recte solvendum, oportet estendere quare syllogismus non conclu­ dit, sive conclusum fuerit verum sive falsum ; et illius defectus in syllo­ gizando manifestatio, sive conclusio fuerit vera sive falsa, est recta so­ lutio. Sed praedicti solventes non assignabant defectum quare conclusio non sequitur, sed tantum quod sit falsa. Igitur non sufficienter solvebant. § 9 Fortasse [c. 24 ; 1 79b 26-33] . Hic ponit tertiam rationem, di­ cens quod quamvis aliquando idem possit esse notum et ignotum, quamvis non secundum idem, tamen hoc verum non convenienter aptabant ad propositum. Nam in proposito non concludunt quod idem si t notum et ignotum, sed quod diversa ; nam concludunt quod pos­ sum cognoscere quod Coriscus sit homo, et tamen ignorare quod ve­ niens est homo, vel e converso ; et ista non sunt idem sed diversa ; et ita de diversis habeo notitiam et ignorantiam. Quod autem idem possit esse notum et ignotum declarat P h i l o s o p h u s, quia de aliquo possum scire quod est albus, et tamen ignorare quod est musicus. N o t a n d u m est hic quod, proprie et de virtute sermonis lo­ quendo, idem non potest esse notum et ignotum ; tamen de eodem p o test aliquid sciri et aliquid ignorari ; sicut dici t hic P h i l o s op h u s quod de Sorte possum scire quod est albus, et tamen igno­ rare quod est musicus. Et tunc non est proprie dictum quod scio Sortem et ignoro ; sed scio istam propositionem ' Sortes est albus' et ignoro istam ' Sortes est musicus', et istae sunt distinctae proposi­ tiones. Et ex hoc patet quod responsio istorum accepit falsum, quia non fui t idem de quo sciebant aliquid et de quo ignorabant aliud ; sed magis fuit dicendum e converso, quod idem cognoscebant de uno et ignora­ bant de alio. Et ideo ista ratio A r i s t o t e l i s est magis contra . . .

5

10

15

20

CAP. 9, § R . sit sicut W

-

12-13 syllogizando] solvendo OFW

1 5 sit falsa sic L, sic fuit C, fuit OF,

CAP. 9, § 9. 5 propositum ] suum add. L W 6 nam ] non OF 11 est1] sit LW 1 6 tunc] tamen L W quod o m . L W sit LW ignorem F 19 accepit] accipit OLW -

8 est] 7 tamen om. OF 1 6-17 scio . . . ignoro] sciam. . .

254

LIBEI II

hominem quam contra rem, et hoc sufficit sibi qwa utroque modo licitum est improbar e opinionem aliorum. § 10 Similiter autem peccant [c. 24 ; 1 79b 34-37] . In ista parte ponit secundam solutionem aliorum qui respondebant ad unum praedicto­ rum paralogismorum, qui concedebant conclusionem ilus paralo­ gisrni, concedentes quod omnis numerus est paucus. Improbat autem istam solutionem sic : qui concedi t conclusionem alicuius paralogisrni non assignando defectum illius paralogismi pcccat et non sufficienter solvit ; isti fuerunt huiusmodi ; igitur etc. Maior est manifesta. Mino­ rem supponit tamquam manifcstam ; circa cuius probationem, quia non est multum utilis, nolo immorari. S c i e n d u m quod respondenti sophistice vel temptanti sufficit concedere conclusioncm paralogismi, quando ipsa est vera, sine assi­ gnatione defectus paralogismi ; sed disputanti doctrinaliter et causa veritatis inquirendae, non sufficit sic respondere, sed oportet assignare defectum paralogisrni. . . .

s

10

15

§ 11 Quidam autem solvunt [c. 24 ; 1 79b 38-39] . Hic ponit tertiam solutionem aliquorum. Et primo poni t eam, dicens quod quidam respon­ debant ad unum paralogismum, cuius conclusio erat ista 'iste canis est tuus pater', per distinctioncm ; quia potest denotari quod sit tuus pater, vel quod sit pater qui est tuus servus vel filius vel possessio vel aliquid huiusmodi. . . .

5

§ 12 Quamvis manifestum sit [c. 24 ; 1 79b 39-1 80a 7] . Hic improbat praedictam solutionem. Primo sic : quando aliquis paralogismus peccat secundum multiplicitatem oportet quod ibi sit aliqua dictio vel orario plurium ; sed in praedicto paralogismo non est aliqua dictio vel orario plurium ; igitur praedictus paralogismus non peccat secundum multipli. . .

24 aliorum] aliquorum OF

CAP. 9, § 10. - 3 aliorum ] aliquorum CO, o m . F 4-5 paralogismi] non asignando defectum illiw paralogismi add. L 9 probationem] i mprobationem F 11 sophistice legi posset etiam sophistae CAP. 9, § 1 1 .

-

2-3 Hic

.. .

aliquorum

om.

O

3-4 respondebant] respondent L W

s

255

CAP. 9 : DE SOLUTIONE FALLACIAE ACCIDENTIS

10

1s

�

25

30

citatem. Maior est manifesta. Minorem dcclarat per simile : quia quando dicitur quod 'iste est natus tuus' nemo distinguit eam sed absolute ne­ gat, si demonstretur canis ; et dicitur quod est dominus nati, non quod iste canis est natus tuus. Et ideo si concludatur sic 'iste est natus ; iste est tuus, quia tu es dominus eius ; igitur iste est tuus natus', nemo vera­ citer respondendo distingui t aliquam propositionem ; sed dici t quod est falacia accidentis propter hoc quod, ex hoc quod iste est natus ; et est tuus, non sequitur quod sit natus tuus. Igitur eodem modo erit de isto : iste canis est pater ; iste canis est tuus ; igitur est tuus pater. N o t a n d u m est hic quod ex ista littera potest haberi quod fal­ lacia f i g u r a e d i c t i o n i s non pecca t per multiplicitatem, quia, sicut patet intuenti, in paralogismo figurae dictionis non est aliqua propositio distinguenda eo quod aliqua dictio vel orario potest esse plurium. Et ideo phantastice et falso d i c i t u r 1 quod continet multiplicitatem. S e c u n d o n o t a n d u m quod P h i l o s o p h u s non dicit quod quando est multiplex, quod dictio vel oratio significat plm a, sed quod est p lurium; et hoc potest esse vel quia significa t plura, vel quia potest supponere pro pluribus, sicut dictum est in p r i m o libro 1• T e r t i o n o t a n d u m quod non oportet dictionem vel ora­ tionem esse principaliter plurium quasi acque primo, sed quia in eadem propositione potest esse plurium et non in diversis. Q u a r t o n o t a n d u m quod forte praedicti solvcntes concedebant absolute quod haec non est distinguenda 'iste canis est tuus na­ tus' ; et tunc argui t sufficienter P h i l o s o p h u s contra eos, aliter non valeret multum argumentum suum. § 13

s

E t esse malorum.. . [c. 24 ; 1 80a 8-1 O] . Hic poni t secundam ra­ tionem, quasi per locum a simili ; et primo poni t eam, secundo instat contra eam. Dicit igitur primo quod bonum esse malorum non dicitur multipliciter, hoc est : haec oratio 'bonum est malorum' non est multi­ plex sive distinguenda . Et si arguatur 'prudentia est disciplina malorum ; -

CAP. 9, § 12. CAP. 9 , § 1 3 .

-

14 sit] est CO

erit] est F W

23 quando ] aliquid add. CW

6 arguatur] arguitur FL

CAP. 9, § 12. - 1 Supra, lib. I, praesertim lin. 121-158.

c.

5,

§ l , nota 2.

2 Supra, lib. I,

c.

2, § 9,

256

LIBER

n

prudentia est quoddam bonum ; igitur aliquod bonum est malo rum', non est respondendum per distinctionem conclusionis ; nam sicut 'hoc esse horum' non dicitur multipliciter, sed tantum significatur quod hoc si t possessio ho rum, ita haec non est distinguenda : bonum est malorum. Vult dicere quod sicut ista non est distinguenda 'bonum est ma­ lorum', in qua comparatur rectus ad obliquum, ita haec non est dis­ tinguenda 'iste est tuus pater', ubi adiectivum possessivum comparatur suo substantivo. Vel potest aliter exponi sic : sicut haec non est distinguenda 'prudentia est bonum malorum', ita nec ista 'iste canis est tuus pater'. Et ideo talis paralogismus 'prudentia est disciplina malorum ; disciplina est bonum ; igitur prudentia est bonum malo rum' habet aliter solvi quam per distinctionem ; nam quando accipitur talis propositio 'hoc est bonum horum', illa propositio non dicitur multipliciter, sed significatur tantum quod hoc est possessio horum. Et ita vult habere quod, qua ratione haec non est distinguenda 'prudentia est bonum malorum', in qua coniungitur rectus cum obliquo, nec ista in qua coniungitur adiectivum cum suo substantivo, scilicet ista : iste canis est tuus pater.

10

15

�

§ 14 Quod s i forte... [c. 24 ; 1 80a 1 0-1 2] . Hi c P h i l o s o p h u s instat contra praedictam rationem, dicens quod forte vidcri poterit alicui quod talis ora ti o 'hoc est bonum malo rum' dicitur multipliciter : nam quando sic rectus comparatur obliquo, non tantum significatur quod illud quod importatur per rectum sit possessio illorum, sed etiam aliquid aliud, - sicut per istam 'homo est animalium' non importatur quod homo sit posscssio animalium, sed quod sit de numero anima­ lium - ; igitur per talem orationem in qua comparatur rectus cum obliquo poterunt plura significari ; igitur talis orario erit multiplex. §

15

Et si quid ad mala dicitur .. [c. 24 ; 1 80a 12-1 8] . Hic solvit praedictam instantiam, dicens quod quando aliquid dicitur ad mala .

8 sicut] sic dicendo CW 9-10 quod hoc sit] per hoc sicut OF 10 haec] quod C 12 obliquum] obliquo OF 20 multipliciter] multiplex C W 20-21 significatur] significat OLW CAP. 9, § 14. CAP. 9, § 1 5 .

-

-

7 importatur] significatur C 3 instantiam] orationem L

10 poterunt] potcrit F, potuerunt W

s

10

CAP. 9 : DE SOLUTIONE FALLACIAE ACCIDENTIS

5

10

15

:?D

257

genitive accepta, ita quod rectus ponatur ex una parte extremi et genitivus in alio extremo, tunc significatur quod illud sit de numero ma­ lorum, - sicut per istam 'homo est animalium' significatur quod homo est de numero animalium -, sed per talem proposirionem non signifi­ catur quod sit hoc malorum, puta bonum malorum vel possessio malo­ rum. Et ideo in isto paralogismo 'prudentia est disciplina malorum ; igitur prudentia est malorum' est falcia secundum quid et simplici­ ter. Et ideo ista non est disringuenda : prudenria est bonum malorum. Quamvis forte conringat mulripliciter dici aliquid esse malorum, quia aliquid est malorum possessive, aliquid est malo rum alio modo ; ta­ men in ista orarione 'prudenria est bonum malorum' non dicitur multipliciter, sed tantum uno modo, scilicet possessive ; sed in aliqua alia oratione dicitur aliter, sicut hic 'aliquis est servus mali', significatur quod sit bonum mali. Et tamen, .fortasse, non sic est, scilicet quia per hoc quod aliquis est servus mali non significatur quod sit bonum mali ; non enim sequitur 'iste servus est mali ; et iste servus est bonum ; ergo iste servus est bonum mali', sed est falacia accidenris sicut in alis. § 16 Similiter autem [c. 24 ; 1 80a 1 8-22] . Hic in parriculari solvit exemplum adductum in priori instanria, dicens quod ista orario 'homo est animalium' non dicitur mulripliciter. Et hoc probat sic : quamvis aliquis ab orarione aliquid auferat et faciat ipsam truncatam, non propter hoc facit orarionem mulriplicem ; sicut si dicam dimidium versum et non totum, ut sic dicendo 'da mihi : Iram pande dea', per quod signi­ ficatur quod detur mihi liber factus de bello troiano, dico orarionem truncatam et tamen non dico orationem mulriplicem. Scd in praedieta orarione 'homo est animalium' aliquid aufertur ab orarione, sci­ licet tale 'de numero' . Igitur, quamvis ista orario 'homo est anima­ lium' sit truncata, non tamen est mulriplex. Et ita patet quod nulla talium orarionum 'bonum est malorum' , 'homo est animalium' est multiplex ; et per consequens multo magis talis 'prudenria est bonum malorum', quae non est orario truncata, non est mulriplex ; et per con...

5

10

t5

8 sit hoc] hoc sit OL 9 isto] primo F 12 multipliciter] multiplex C 14-1 5 multipliciter] multiplex C 1 7-19 Et . . . mali1 . (horn.) LW 1 8-1 9 non . . . mali1 om. (hom.) OF 1 9 bonum] bonus OF

om

CAP. 9, § 1 6 . - 3 homo sic F, om. rtliq. codd. 9 et tamcn] sed LW

OCJtHAM, OPI!I PHILOSOPHICA

m

4 si c] quia add. F

7-8 significatur] significo OF

17

258

UBER

Il

sequens talis 'iste est pater tuus' non est mulriplex. Et ita male solve­ bant il qui volebant distinguere. N o t a n d u m est hic primo quod quando aliquis rectus coniun­ gitur cum obliquo a parte eiusdem extremi, tunc est orario perfecta habens sensum determinatum ; nec est talis orario distinguenda, nisi forte aliqua dicrio sit mulriplex. Et ideo ista 'prudenria est bonum malorum' non est disringuenda, sed determinate significat quod pru­ denria sit possessio malorum. Similiter ista 'prudenria est disciplina malorum' est orario completa et non disringuenda, et non significa­ tur quod prudenria sit possessio malorum, sed scienria qua sciuntur mala. Similiter ista 'iste est pater malorum' non est distinguenda, sed determinate significat quod iste genuit malos, et non significat quod iste est possessio malorum. Et si q u a e r a t u r quare plus per istam 'prudenria est bonum malorum' significatur quod prudenria sit possessio malorum, quam per istam 'prudentia est disciplina malorum', cum hoc 'disciplina' sit quod­ dam inferius ad bonum, d i c e n d u m quod non est aliqua rario nisi voluntas insrituenrium et utentium, quia sic insrituebant. Et ideo ad cognoscendum tales orariones, an sint verae vel falsae, oportet ne­ cessario scire significata vocabulorum et orationum, quia aliud importatur per unam orarionem et aliud per aliam. Sicut per istam 'iste asi­ nus est asinus isrius' determinate significatur quod si t possessio isrius ; per istam 'iste asinus est pater istius', determinate significatur quod iste asinus genuit istum. Et ita est de aliis. Et ita ex hoc quod diversus rec­ tus coniungitur cum diverso obliquo vel eodem, aliud et aliud per orarionem significatur sine omni mulriplicitate. Si autem rectus po­ natur in uno extremo, et obliquus, sine additionc, sit aliud extremum, tunc orario talis est truncata ; sicut ista est truncata 'homo est anima­ lium', similiter ista 'bonum est malo rum' est truncata ; non tamen est mulriplex, sed non est respondendum ad eam antequam perficiatur. Et ideo, secundum artcm P h i l o s o p h i, superius in isto s e c u nd o petendum est ut perficiatur, et tunc est absolute respondendum. Unde si proponatur ista ' Sortes est hominum', petendum est ut perfit,

16 talis] illa OF 21 aliqua . . . sit] sit ibi aliqua dicrio F 24-25 significatur] significet LW 26 iste] Sortes CL W 31 hoc o m . L W 37 asinus1 om. OF 38 istam] 25 sciuntur] scimus O autem add. F, quod add. C 39 est de aliis] de aliis multis est F 40 aliud et] ad F 4 1 significatur] consignificat F 42 sine] omni add. F 48 proponatur] ponatur O, petatur F

CAP. 9, § 16.

-

1

Supra,

c.

2, § 16.

20

25

30

35

40

45

CAP. 9 : DE SOUiTIONE FALLACIAE ACCIDENTIS

so

ss

259

ciatur ; et si perficiatur sic ' Sortes est de numero hominum', concedenda est sine omni distinctione ; si sic ' Sortes est pater hominum', potest concedi si habeat prolem ; si sic ' Sortes est possessio homi­ num, neganda est. Tamen respondens ex superabundanti potest eam perficere diversis modis, et secundum hoc, diversis modis respondere, negando et concedendo sine tali multiplicitate. Et si q u a e r a t u r : posito quod talis orario esset multiplex penes quam fallaciam esset multiplex ? D i c c n d u m esset quod esset multiplex penes amphiboliam, eo quod tota orario plura signifi­ caret, et tamen nulla dictio esset plurium secundum aequivocationem Tamen s c i e n d u m est quod aliquando ex usu loquentium, quando talis orario est truncata, determinate importatur aliquis unus sensus. Sicut ex usu loquentium per istam 'bonum est malorum' de­ terminate importatur quod bonum sit de numero malorum. Et sic est intelligendum illud quod dictum est prius de ista propositione, quamvis de virtute semonis sit orario truncata. S e c u n d o n o t a n d u m quod hic non est fallacia accidentis 'prudentia est disciplina malorum ; prudentia est bonum ; igitur pru­ dentia est bonum malorum' , scd est magis fallacia secundum quid et simpliciter Unde in tali modo arguendi ista est differentia inter fala­ ciam accidentis et falaciam secundum quid et simpliciter, quando non coincidunt : quod in falacia accidentis penes duos primos modos, me­ dium non ingreditur conclusionem, et penes tertium modum, illa eadem quae divisim attribuebantur eidem in praemissis, postea sine additione coniunctim attribuuntur eidem in conclusione - sicut non est in propo­ sito exemplo - ; sed in falacia secundum quid et simpliciter, quando non coincidunt, aliquid accipitur cum aliquo in alia praemissa, et in conclusione non accipitur cum ilio vel e converso - et sic est in prae­ dicto exemplo, sicut patet intuenti. T e r t i o n o t a n d u m quod quando dicitur 'iste est servus mali ' non significatur quod sit possessio mali, nisi extendendo nomen possessionis ad servos ; et tamen iste syllogismus esset bonus 'iste est bonus ; et est mali ; igitur est bonum mali', quia posito quod fiat non servus, praemissae poterunt esse verae, conclusione exsistente falsa. Q u a r t o n o t a n d u m quod de virtute sermonis ex talibus divisim praedicabilibus de aliquo, quorum unum praedicatur in recto .

60

65

.

10

75

IKl

5 1 si prolem tamen CO, o m . F ...

OF 53 diversis] multis LW respondere] respondendum est LW 82 poterunt ] poterint O, possunt LW

om.

54 tali ]

260

LIBER Il

et reliquum in obliquo, raro vel numquam contingit facere fallaciam accidentis arguendo ad coniuncta, nisi deducendo ad orationem non intelligibilem ; quia ex orationibus truncatis non contingi t arguere an­ tequam perficiantur ; quando autem perficiuntur, arguendo a divisis ad coniuncta, vel sempcr vel frequenter deducetur ad orationem non intelligibilem. Undc iste discursus 'prudentia est malorum ; prudentia est bonum ; igitur prudentia est bonum malo rum' non valet, non quia sit ibi aliqua fallacia de virtute sermonis, sed quia una praemissarum est truncata, scilicet 'prudentia est malorum' ; si autem perficiatur sic 'prudentia est disciplina malorum', inferretur ista conclusio 'prudentia est bonum disciplina malorum', quae est non intelligibilis. Et ita est vd in omnibus vel in multis consimilibus.

ss

90

95

[CAPITULUM 1 0 D E SOLUTIONE FALLACIAE SECUNDUM QUID ET SIMPUCITER ]

§ 1 Eos vero qui sunt in eo quod principaliter... [c. 25 ; 1 80a 23-31 ] . In ista parte" docet P h i l o s o p h u s solvere paralogismos peccantes secundum quid et simpliciter. Et dividitur in duas partes, quia primo docet modum solvendi tales paralogismos in generali ; se­ cundo in speciali ibi : Sunt autem omnes 1 • Dicit igitur quod paralogismos qui peccant eo quod idem terminus in praernissa accipitur principaliter, hoc est sine determinatione sibi addita, et in conclusione accipitur cum aliquo tali addito, sive illud ad­ ditum sit quo, id est exprimens partem, sive sit ubi, hoc est adverbium locale, sive ad aliquid, hoc est aliqua dictio relativa vel etiam aliqua alia dictio, vel e converso, debet respondens solvere considerando conclu­ sionem ad contradictionem, si contingat eam, aliquid horum esse passam hoc est : si con tinga t aliquid tale accipi in conclusione quod non est acceptum in praernissa, vel e converso. Et ratio huius est qwa, -

89 dcducetur] dcduceretur C

94 inferretur] infcrtur OW

CAP. 10, § 1 . - 9 igitur] primo add. F

CAP. 10, § 1 . - 1 lnfra, § 2.

10 praemissa] praemissis F

5

10

15

CAP. 1 0 : DE SOLUTIONE FALLACIAE SEC. QUID ET SIMPLICITER

2n

25

30

35

40

45

so

261

quamvis apposita, sive sint contraria sive contradictoria, non possunt verificari de eodem si sumantur sine amni determinatione, tamen aliquando si sumantur cum determinatione, vel si sumatur unum quo, hoc est cum determinatione, et aliud simpliciter, hoc est sine deterrni­ natione, possibile est quod competant eidem. Et per consequens si idem primo sumatur cum tali determinatione, et postea in conclusione sine tali determinatione, vel e converso, erit falacia et non erit elenchus. Sed quia hoc non est universaliter verum, quod quando aliquid primo accipitur cum determinatione in praemissa et postea in conclusione sine determinatione, est fallacia, ideo quando sit fallacia et quando non, videndum est considerando ad contradictionem, hoc est : videndum est considerando an idem possit alicui inesse sine determinatione, et similiter suum contradictorium eidem cum determinatione. Et tunc est falacia secundum quid et simpliciter, et aliter non. N o t a n d u m est hic quod non semper, sicut tactum est, ar­ guendo ab aliquo sumpto cum deterrninatione ad ipsum sumptum sine determinatione, est fallacia secundum quid et simpliciter, - sicut hic non est fallacia 'homo est animai album ; igitur homo est animai', nec hic 'igitur homo est albus' - ; sed aliquando in tali modo arguendi est fallacia et aliquando non. Sed ad sciendum quando est et quando non, non potest dari aliqua regula generalis sufficiens, sed simul cum regula generali hic data oportet scire aliqua alia in speciali. Unde ista r e g u l a hic data est ista, quod quando eidem potest competere unum oppositorum - sive sint contrarie apposita, sive contradictorie, sive privative, sive relative - sine determinatione, et aliud oppositum cum determinatione ; tunc arguendo a tali sumpto cum determinatione ad ipsum sumptum sine determinatione, est fallacia secundum quid et simpliciter. Et ideo, quia impossibile est quod ista duo sint simul vera 'homo est animai album', 'homo est non animai' ; vel ista 'omnis homo est animai album', 'omnis homo est non animai' ; ideo ista 'homo est animai album' infert istam : homo est animai. Similiter, quia impos­ sibile est ista duo esse simul vera 'homo est animai album', 'omnis homo est animai nigrum' ; ideo ista 'homo est animai album' infert istam : homo est albus. Et ideo quia ista duo stant simul 'Aethiops est albus 29-30 et . . . contradictoriwn] similiter si non F 30 dc19 sine] additione et sine ddd. F terminatione] sine contradictione add. F Et tunc ] tunc enim C, tunc F 39 Unde ista] una LW 46 est non] non est L animal1] album add. CLW 47 est1 non] non est L, est C .: animal1] nigrwn add. CLW 50 homo . . . album om. W album) nigrum L

262

LIBER Il

secundum dentes' et 'Aethiops est niger', ideo non sequitur : Aethiops est albus secundum dentes ; igitur Acthiops est albus. Ista est igitur regula generalis. Sed quando ita est et quando non, requiruntur multa, quorum aliqua sciuntur per propositiones evidenter notas ex se, aliqua sciuntur resolvendo propositiones in alias sibi aequi­ valentes, aliqua sciuntur per positionem defmitionum exprimentium quid nominis terminorum loco ipsorum terminorum. Et est simile, in hoc, de ista fallacia et de fallacia a e q u i v o c a t i o n i s. Quia ista regula est generalis, quod quando terminus aliquis in aliqua propositione potest stare pro pluribus, tunc est illa propositio distinguenda secundum aequivocationem. Sed quod iste terminus 'canis' potest stare pro pluribus in ista 'omnis canis currit', et non iste terminus 'homo' in ista 'omnis homo est animai', nescitur per istam regulam generalem, sed aliunde. Similiter, quod iste terminus 'homo' in ista 'homo est species' potest stare pro pluribus, et non in ista 'homo currit', nescitur per istam regulam generalem, sed aliunde. Ita est de fallacia secundum quid et simpliciter proportionaliter. Secundo n o t a n d u m quod in proposito accipitur 'determi­ natio' generaliter pro omni addito, sive sit a parte eiusdem extremi sive sit praedicatum. Et quando utrumque potest esse extremum per se, utrumque potest esse et determinatio et determinabile ; quia sive arguatur ab uno sumpto sine addito ad ipsum sumptum cum addito, sive ab alio, potest esse fallacia secundum quid et simpliciter, quamvis non semper, sicut dictum est. Sed quando alterum non potest esse extremum propositionis, tunc illud vocatur 'determinatio' et aliud 'determinabile'.

ss

60

65

10

75

§ 2 Sunt autem huiusmodi [c. 25 ; 1 80a 32-36] . In ista parte solvit P h i l o s o p h u s in speciali, exemplifìcans de diversis paralogismis peccantibus per hanc fallaciam ; et posset dividi secundum numerum paralogismorum. Potest tamen aliter dividi secundum duos modos istius fallaciae, ut primo agat de paralogismis peccantibus per hoc quod arguitur ab aliquo verbo sumpto cum praedicato ad ipsum per se sumptum, secundo de aliis. In prima tamen parte ponit quattuor paralogismos, qui formantur . . .

--- -

62 potcst] possit F

71 Et quando] in qua L

64 est animai] currit F

66 potest] pas t F

curt J est animai O

s

CAP. 1 0 : DE SOLUTIONE FALLACIAE SEC. QUID ET SIMPLICITER 10

1s

:�n

25

30

35

263

sic ab a l i i s primus si c : quod est opinabile, est ; quod non est, est opinabile ; ergo quod non est, est. Secundus si c : quod non est asinus, non est ; sed aliquid quod est, non est asinus ; igitur aliquid quod est, non est. Tertius sic : quicumque adimplet iuramentum, bene iurat ; sed iste periurando, qui iuravit se periuraturum, adimplet iuramentum ; igitur bene iurat. Quartus si c : [qui suadet dissuasionem, suadet et dis­ suadet, vel suadet et non suadet ; sed hic suadet dissuasionem ; ergo suadet et non suadet] . Sed istud n o n est b e n e d i c t u m ; nam isti syllogismi sunt dispositi in modo et figura, nec in aliquo peccant in forma arguendi, quamvis peccent in materia. Et hoc si maior si t universalis ; nam si maior sit particularis non est fallacia secundum quid et simpliciter, sed fallacia accidentis. Unde hic non est fallacia secundum quid et simpliciter ' quod est opinabile, est etc.', si mai or si t universalis, scd pecca t in materia, quia haec maior est falsa : omne illud quod est opinabile, est. Similiter haec est falsa 'omnc quod non est asinus, non est', et ita est de aliis. Ideo d i c e n d u m est quod non est intentio P h i l o s o p h i quod in praedictis discursibus, praedicto modo formatis, sit falacia secundum quid et simpliciter. Unde pro intentione P h i l o s o p h i est s c i e n d u m quod fallacia aliquando est in oratione habente plures praernissas, aliquando est in enthymemate ; quod enthymema si reduceretur in syllogismum, non esset fallacia aliqua in ilio syllogismo, sed tantum ille syllogismus peccaret in materia et non in forma. Sicut in isto enthymemate est fallacia consequentis 'omnis homo currit ; igitur omne animai currit' ; et si deberet reduci in syllogismum, de­ beret sic reduci 'omnis homo currit ; omne animai est homo ; igitur omne animai currit', in quo non est aliqua fallacia, sed accipit minorem falsam. Et istud, vel semper vel frequenter, est verum de paralogisrnis peccantibus secundum quid et simpliciter, quod sunt quaedam consel,

CAP. 1 0, § 2. - 10 opinabile) ab aliquo add. L 1 4 iuravit) iurat F, dicit L periuraturum) periratum L 15 Quartus sic om. OF 15-17 qui . . . suadet1 supplevi ex Aeg idio, om. (lac.) CLW, deficit aliqua particula notai mx. F 31-32 in . . . reduceretur) enthymema et reducetur L 32 syllogismum) et add. L

CAP. 10, § 2. - 1 Vide Aegidium, Expositio, Il, c. 8, praecise ad verbum, excepto paralogismo tertio, quem hoc modo format : "Quicumque adimplet iuramentum bene iurat ; sed iste periurando adimplet iuramentum ; ergo periurando bene iurat. Sed periurando non bene iurat ; ergo simul bene iurat et non bene iurat" (f. 58rb) .

264

LIBER II

quentiae guae si reducerentur in syllogismos, illi syllogismi essent veri elenchi non peccantes in forma, quamvis peccarent in materia. Sicut hic est fallacia secundum quid et simpliciter 'Aethiops est albus secun­ dum dentes ; igitur Aethiops est al bus', et deberet sic reduci in syllo­ gismum 'omne album secundum dentes est album ; Aethiops est albus secundum dentes ; igitur Aethiops est albus', ubi non est aliqua falcia, quamvis maior sit falsa. Debet igitur primus paralogismus formari enthymematice sic : chimaera est opinabilis ; igitur chimaera est. Secundus sic : homo non est asinus ; igitur homo non est. In qui bus est fallacia secundum quid et simpliciter, quia arguitur ab esse sumpto cum praedicato seguente ad ipsum sumptum per se. Et s i d i c a t u r quod tunc esset hic fallacia secundum quid et simpliciter ' Sortes est albus ; igitur Sortes est' propter consimilem mo­ dum arguendi, quod est manifeste falsum, d i c e n d u m quod non est hic fallacia secundum quid et simpliciter ' Sortes est albus ; igitur Sortes est', et tamen hic est fallacia : Sortes est opinabilis ; igitur Sortes est. Ad cuius intellectum s c i e n d u m quod ad cognoscendum quando in tali modo arguendi est fallacia secundum quid et simpliciter et quando non, talis consequentia est reducenda in syllogismum cate­ goricum vel hypotheticum. In quo syllogismo si medium additum, virtute cuius deberet tenere consequentia, sit necessarium, non est ibi fallacia secundum quid et simpliciter ; si autem non sit necessarium, est fallacia secundum quid et simpliciter. Nunc autem ista consequentia 'Sortes est albus ; igitur Sortes est' debet sic reduci in syllogismum hypotheticum 'si aliquid est album, ipsum est ; Sortes est albus ; igitur Sortes est', in quo syllogismo mai or est necessaria. Sed in isto syllo­ gismo 'si aliquid est opinabile, ipsum est ; Sortes est opinabilis ; igitur Sortes est' maior est falsa. Ideo una consequentia peccat secundum quid et simpliciter et alia non. Tamen s c i e n d u m quod ad cognoscendum falaciam in tali modo arguendi, sufcit videre an maior syllogismi categorici possit esse falsa simul cum hoc quod aliquid verificetur afrmative de subiecto ; quia tunc est falacia secundum quid et simpliciter, et aliter non. Unde quia ista potest esse falsa 'omne possibile est', simul cum ista [vera] 43 deberet] debet F reduccndus L ;; in] ad F 73 est] erit OF

56 est1] talis add. L 59 consequentia . . . reduccnda] syllogismus . . . 61 deberet] debet O F tenere] talis tuld. L ibi] talis L 64 in] a d F

40

45

so

ss

60

65

70

265

CAP. 10 : DE SOLUTIONE FALLACIAE SEC. QUID ET SIMPLICITER 75

IKl

'homo est possibilis', ideo hic est fallacia secundum quid et simpliciter 'Antichristus est possibilis ; igitur Antichristus est'. Sed quia impossi­ bile est quod ista sit falsa 'omne album est', dum ista est vera 'asi­ nus est albus', vel ista 'album est album', ideo hic non est falacia secundum quid et simpliciter : Sortes est al bus ; igitur Sortes est. Et ita est de aliis. Debet igitur littera Aristotelis sic legi : Sunt autem omnes orationes habentes hoc, scilicet hunc defectum, huiusmodi, scilicet quales sunt sub­ scriptae. Cuius primae conclusi o est : Quod non est contingit esse hoc est, ista est conclusio : quod non est, est -, quia est q uid q uod non est, hoc est : de ilio quod non est, praedicatur esse cum aliquo praedicato ; sicut haec est vera 'quod non est, est possibile', vel 'opinabile', vel 'inopinabile' . Et ideo sic arguendo 'aliquid quod non est, est possibile ; igitur aliquid quod non est, est' est fallacia secundum quid et simpliciter. Et ita iste est primus paralogismus. Secundum poni t dicens : Similiter et quod est, non erit hoc est, ista eri t conclusio : quod est, non est -, non enim erit q uid eorum q uae su11t, hoc est : de aliquibus quae sunt ne­ gatur hoc verbum 'est' cum addito aliquo, quod vocat 'quid' ; sicut haec est vera 'aliquid quod est, non est asinus'. Et ideo hic est fallacia secundum quid et simpliciter : aliquid quod est, non est asinus ; igitur aliquid quod est, non est. Pro tertio paralogismo dici t P h i l o s o p h u s : Igitur contingit eundem simul bene iurare et periurare ? U t i sta si t conclusi o : iste simul bene iurat et periurat. Unde ponatur iste casus, quod iste iuret se esse periuratum, et nihil aliud iuret. Tunc arguitur sic : aut iste bene iurat, aut non. Si sic : igitur verum est quod iurat ; et iurat se esse periuratum ; igitur est periuratus. Ergo simul bene iurat et est periuratus. Si autem non bene iurat ; et iurat ; igitur est periuratus. Et hoc iurat ; igitur verum est illud quod iurat ; igitur bene iurat. Igitur simul non bene iurat et bene iurat. Pro quarto paralogismo dici t : Igitur p ossi bi le est eundem eidem simul suadere et dissuadere ? Hoc est, ista erit conclusio : quod idem potest simul eidem suadere et dissuadere. Tunc arguitur sic : qui inhibet, ali-

s.o;

90

95

too

1os

-

n ista sit falsa] istud sit falsum L 82 hunc] habent C L 83 primae] prima F 87 inopinabile] im possibi le CO aliquid om. F est1] opinabile ve! add. F 89 est om. OF paralogismw] pect secundum quid et simplicitet add. F 90 est, non est sic F, non est, est CO, no n est, erit L, non erit W 99 arguitur] arguatur OW 100 quod ] bene add. (sed exp. ?) F esse om. OF 101 Ergo . . . periuratw om. (hom.) F 101-102 Ergo. . . periuratus om. (hom.) O 1 03 est] et sic add. F igitur om. OF 107 Tunc . . . sic F, om. reliq. codd.

266

LIBER II

quid dissuadet ; sed qui inhibet aliquid, suadet ne faciat illud ; igitur simul suadet et dissuadet. N o t a n d u m est hic primo quod 'paralogismus' accipitur stricte, et sic est oratio ex pluribus praemissis, qui videtur esse syllogismus et tamen non est ; similiter accipitur large, pro amni argumento quod apparet et non exsistit. Et sic accipitur hic 'paralogismus'. S e c u n d o n o t a n d u m quod, quamvis raro aut numquam est fallacia secundum quid et simpliciter concludens categoricam, nisi enthymematice, cum nulla alia fallacia concurrente ; tamen quando concurrit fallacia accidentis, p o test esse fallacia secundum q uid et sim­ pliciter ex duabus praemissis. Sicut in talibus : omne alteratum currit ; Sortes velociter alteratur ; igitur Sortes velociter currit. Omnis homo est albus ; Sortes necessario est homo ; igitur Sortes necessario est albus. Unde in talibus est fallacia accidentis, quia non servatur forma syllo­ gistica ; et in illis etiam est fallacia secundum quid et simpliciter, eo quod maior accipitur sine determinatione adverbiali et conclusio ac­ cipitur cum tali determinatione adverbiali.

uo

115

120

§ 3 Aut non et esse quid [c. 25 ; 1 80a 36-1 80b 2 ] . Hic solvit prae­ dictos paralogismos. Primo primum, dicens : Aut non et esse quid et esse idem, hoc est : esse sumptum cum praedicato sequente, et sumptum sine tali praedicato, non sunt idem, nec licitum est semper ponere vel inferre unum ex reliquo. Et ideo non sequitur ' Sortes est possibilis ; igitur Sortes est', nec 'Caesar est opinabilis ; igitur Caesar est', sed est falacia secundum quid et simpliciter arguendo ab hoc verbo 'est' cum praedicato sequente ad ipsum sine tali praedicato sequente. Pro solutione secundi paralogismi dici t : Quod autem non est, non si est quid et est, simpliciter. Hoc est : quod non est, supple : non est idem, cum eodem verbo negative sumpto et praedicato sequente ; sicut non est idem esse quid et esse simpliciter. Hoc est : sicut non sequitur af­ mative arguendo a verbo sumpto cum praedicato sequente ad verbum sumptum sine tali praedicato, ita nec valet negative arguendo ab hoc . . .

1 10 paralogismw] dupliciter add. F 1 1 1 qui] quae L, quia W videtur] vidcntur L men non est ] non sunt L similiter] aliter L W 1 1 6 cum sic C, tamen OW, et L, om. F o m . OF 1 23- 1 24 et . adverbiali om. (/rom.) CW

1 12 ta122 etiam

. .

CAP. 10, § 3. - -+ esse • ] est F, ens O 5 sunt ] significant F dicato1 ] verbo COF 1 5- 1 6 ita . . . praedicato1 om. (hom.) O

6 Caesar1 o•n. CO

9 prac-

s

10

t5

CAP. 10 : DE SOLUTIONE

20

25

30

35

40

FALLACIAE

SEC. QUID ET SIMPLICITER

267

verbo 'est' cum tali praedicato ad ipsum sine tali praedi<;ato. Et ideo sicut non valet ' Sortes est possibilis ; igitur Sortes est', ita non sequitur : Sortes non est asinus ; igitur Sortes non est. Pro solutione tertii paralogismi dicit : Neque si bene iurat hoc aut secundum hoc, necesse est et bene iurare etc., hoc est, non sequitur : bene iurat se esse periuratum ; igitur bene iurat. Unde non sequitur 'iste iurat hoc, quod ipse est periuratus ; et hoc est verum ; igitur iste verum iurat', quia non sequitur 'iurat hoc verum ; igitur iurat verum', quia in consequente 'verum' non potest supponere pro hoc vero ; et ita arguitur a vero sumpto cum hoc pronomine 'hoc' ad ipsum sumptum sine eodem pronomine, et propter hoc est fallacia secundum quid et simpliciter. Pro solutione quarti paralogismi dici t : Neque qui dissuadet suadet, sed quid suadet. Vult dicere quod non sequitur ista conclusio 'qui dissuadet suadet' ; et hoc quia in praemissa non accipitur 'suadere' abso­ lute sine addito, sed cum addito, et propter hoc non sequitur conclusio sine addito. Et ideo hic est fallacia secundum quid et simpliciter 'iste suadet isti ne faciat malurn ; igitur suadet si bi malum' ; quia in antece­ dente huic verbo additur hoc, 'ne faciat', et in conclusione non additur sibi ; ideo est ibi fallacia secundurn quid et simpliciter. N o t a n d u m est hic quod sicut est fallacia secundum quid et simpliciter aliquando arguendo, tam afrrmative quam negative, ab esse quando praedicatur tertium adiacens, ad ipsurn quando praedi­ catur secundum adiacens, ita est e converso. Unde hic est fallacia secundum quid et simpliciter : Sortes est ; igitur Sortes est al bus, Sortes non est ; igitur Sortes non est possibilis. § 4 Similis autem [c. 25 ; 1 80b 2-3] . In ista parte ponit P h i l o­ s o p h u s unum paralogismum similem tertio priori paralogismo, dicens quod similis est haec orario, quae concludit quod idem potest simul rnentiri et dicere verurn, illi qui dixit quod idem simul bene iurat et non bene iurat. Unde ponatur iste casus, quod aliquis incipiat . . .

s

1 6 ad . . . praedicato1 om. (hom . ) C 22 ipse om. L W 2!l paralogismi om. COF 3 1 non OF 32-35 iste . . simpliciter 0111 . (/rom.) W 33 sibi om. F 3 4 huic verbo] ipsi malo F hoc] verbum add. F faciat ] fiat OF 35 ibi om. OF 3�39 praedicatur. . . praedicatur] ponitur . . . ponirur L om.

.

CAP. 10, § 4.

-

6 iste om. L W

268

LIBER Il

si c lo qui : ego dico falsum. Tunc : aut dici t verum, aut falsum. Si dici t verum, et non dici t nisi istam, ipse dici t falsum ; igitur haec est vera 'ipse dici t falsum' ; igitur dici t falsum. Igitur si dica t verum, dicit fal­ sum. Si autem dici t falsum ; igitur haec est vera 'ipse dici t falsum' ; et ipse hoc dicit ; igitur dicit verum. Et per consequens simul dicit falsum et verum. §

10

5

Sed quia non est... [c. 25 ; 1 80b 3-7] . Solvi t praedictum paralo­ gismum dicens quod difficile est scire an sit concedendum simpliciter quod talis dici t verum vel mcntitur ; tamen nihil prohibet quod illud quod dicit sit simpliciter falsum, et tamen quod non simpliciter mentiatur, sed secundum quid dicat verum. Vult dicere quod non simpli­ citer mentitur nec simpliciter dici t verum ; et tamen dici t hoc falsum, quod est ipsum dicere falsum, sed ex hoc non sequitur quod simpliciter dicat falsum. Et ita talis consequentia non valet ' Sortes dicit hoc falsum ; igitur Sortes dici t falsum' , sed est fallacia secundum quid et simplicitcr. Et hoc quia in ista ' Sortcs dicit falsum', li 'falsum' non potest suppo­ nere pro hoc falso, quod est Sortem dicere falsum. Et per istum modum r e s p o n d e n d u m est ad omnia i nsolubilia negando scilicet consequentiam ab aliquo termino sumpto cum pronomine demonstrativo demonstrante aliquod contentum, ad ipsum terminum sumptum sine tali pronomine. Et non est alia ratio nisi quia terminus communis non potest supponere in illa propositione pro ilio inferiori, quamvis in aliis propositionibus possit pro eo supponere.

5

10

l,

§

15

6

Similiter autem et in ad aliquid .. [c. 25 ; 1 80b 7-1 2] . In ista parte ponit P h i l o s o p h u s alios paralogismos. Unde primo ponit eos, secondo solvit. Dicit igitur primo quod similiter in ad aliquid et ubi et quando, hoc est : consimiliter fiunt huiusmodi paralogisrni per .

-

-

- - � - --- - �

-

dicit] dicat CW 8 verum] falsum L 7 Tunc . . . falsum1 0111 . (11om.) L om. (hom.) OF ipse . . . falsuml ] ego dico falsum L igitur . . . falsum1 om. (hom.) W cat LW 1 1 consequens] idem add. C CAP. 1 0, § 5. - 4 quod1] quin L

6 non]

nec

OF

8-9 et . verum 10 dicit] di..

8 sed] tamen L, om. W

CAP. 1 0, § 5. 1 Cf. Guillelmus de Ockham , Summa Logicae, pars III-3, c. 46 (ed. cit. , pp. 744ss.) . -

5

CAP. 10 : DE SOLUTIONE FALLAClAE SEC. QUID ET SIMPLICITER

10

15

269

additionem nominum rclativorum et etiam per additionem adver­ biorum loci et temporis ; quia tales orationes frequenter peccant per fallaciam secundum quid et simpliciter. Sicut patet in istis exem­ plis, sic arguendo : sanitas est bona ; sanitas est non bona male utenti sanitate ; igitur sanitas est bona et non bona. Similiter sic arguendo : divitiae sunt bonae ; divitiae sunt non bonae insipienti et male utenti ; igitur divitiae sunt bonae et non bonae. Similiter sic : sanum esse, vel plurimum posse in civitate sive praeesse in civitate, est bonum ; sed sanum esse, et similiter praeesse in civitate, aliquando non est bonum ; ergo sanum esse, vel praeesse in civitate, est bonum et non bonum. §

7

Aut nihil prohibet [c. 25 ; 1 80b 1 3-14] . Hic solvit praedictos paralogismos dicens quod nihil prohibet aliquid simpliciter esse bonum, et tamen alicui non esse bonum. Similiter nihil prohibet aliquid alicui esse bonum, et tamen in aliquo tempore determinato non esse sibi bonum, vel etiam in aliquo loco non esse bonum. Non igitur valent tales consequentiae : sanitas non est bona insipienti, vel male utenti ; igitur sanitas non est bona. Similiter non sequitur : non est bonum esse sanum tali tempore ; igitur non est bonum esse sanum. Nec sequitur : non est bonum plurimum posse, sive praeesse, in civitate in tali tem­ pore, - puta tempore dissensionis vel belli - ; igitur non est bonum praeesse vel plurimum posse in civitate. Et ita arguendo ab aliquo sumpto cum tali determinatione relativa vel adverbiali vel huiusmo­ di, ad ipsum sine tali additione seu determinatione, non valet consequentia sed est fallacia secundum quid et simpliciter. ...

s

10

15

§ 8 Ergo quod non volet sapiens ... [c. 25 ; 1 80b 14-21 ] . Hic ponit alias paralogismos. Primus est iste : quod sapiens non vult, est malum ; sed sapiens non vult amittere bonum ; igitur bonum est malum. Et CAP. 1 0 , § 6. - 1 0 sunt non] non sunt F , sunt C 1 3 es e t similiter] sive L 13 praesse] mulrum posse adtl. F 14-15 aliquando . . . civitate om. (hom.) OF 14-15 est1 . . . bonum ] non est bonum superbo F

et

CAP. 10, § 7. 4-5 Similiter . . . bonum om. (hom.) L tempore sibi es bonum add. L 7 utenti] sanitate add. L -

CAP. 10, § 8. - 2 non Arist. ,

0111 .

codd. (v. lin . 3)

5 si bi] alicui L 10 in om. F

6 bonum] et in alia

270

LIBER II

iste paralogismus solvitur per hoc quod non est idem dicere 'malum est bonum' et 'malum est amittere bonum' ; et ideo non sequitur 'sa­ piens non vult amittere bonum ; igitur bonum est malum', sed magis sequitur 'ergo amittere bonum est malum', et hoc est verum. Secundus paralogismus potest sic formari : quod vult fur est ma­ lum ; sed fur vult sumere bonum ; igitur bonum est malum. Et solvitur per hoc quod sumere bonum iniuste, sicut facit fur, est malum et non bonum ; et ideo non sequitur 'fur vult malum ; et fur vult sumere bonum ; igitur bonum est malum' , sed sequitur : igitur iniuste sumere bonum est malum. Tertius potest sic formari : amittere aegritudinem est bonum ; igitur aegritudo est bona. Et solvitur quia ista non sunt convertibilia 'amittere aegritudinem' et ' malum' ; et ideo non sequitur : amittere aegritudinem est bonum ; igitur aegritudo est bona. N o t a n d u m quod secundus paralogismus p o test sic formari : iste vult sumere furem ; fur est malus ; igitur iste vult malum. Et tunc debet sic solvi, quia quamvis fur sit malus, tamen sumere furem non est malum ; et ideo non sequitur : iste vult sumere furem ; et fur est malus ; igitur vult malum. Nam primo sumitur hoc nomen ' malum' cum isto verbo 'sumere', et postea in conclusione accipitur sine ilio verbo ; et ideo est falacia secundum quid et simpliciter. N o t a n d u m est pro isto exemplo quod, loquendo de virtute sermonis, non est inconveniens aliquem bonum velle malum, quando scilicet vult iliud quod est malum. Et tamen secundum usum loquendi auctorum et aliorum multorum, quando hoc nomen ' malum' sequitur aliquod verbum, per iliud nomen intelligunt hoc totum ' aliquid male', ut ista significent idem 'iste vult malum', 'iste vult aliquid male' ; si­ militer ista 'iste facit malum' et 'iste facit aliquid male' ; similiter 'facere iniustum' est 'facere aliquid iniuste' ; et ita est de multis aliis. Et in tali bus oportet negare tales consequentias 'hoc fit ab isto ; hoc est iustum ; igitur iustum fit ab isto', 'iste facit hoc ; et hoc est iniustum ; ergo iste facit iniustum', et consimiles ; quae tamen de virtute sermonis sunt formales, quamvis conclusio, in ilio intellectu quem habuerunt de ea auctores, non sequatur ex praemissis. Tamen conclusiones praedictae et consimiles, secundum intellectum quem faciunt de virtute sermoms sequuntur ex praedictis praemissis et consimilibus. 34 negare J multas add. LW 35 iniweum] igieur 1 0- 1 2 sumere . . . sumcre] furari furari L 37 quamvis] conclwiones sint falsae, ve! sic : quamvis add. L iniusmm fie ab iseo, ve! sic add. L 38 seq uatur] scquitur O, sequantur C ...

5

10

15

20

2s

30

35

40

CAP. 10 : DE SOLUTIONE FALLACIAE SEC. QUID ET SIMPLICITER

27 1

§ 9 Ergo iustum iniusto [c. 25 ; 1 80b 21-28 ] . In ista parte ponit P h i l o s o p h u s tres alias paralogismos. Et primo ponit, secundo sol vi t. Primus est iste : iustum est magis eligendum quam iniustum ; et iuste magis qua m iniustc ; igitur magis est eligendum mori iuste quam iniuste. Secundus est iste : iustum est unumquemque habere sua ; sed iniustum est aliquem habere singula sua ex lege, quando iudex iudicat illa esse sua secundum opinionem suam, quamvis hoc si t falsum ; igitur idem est iustum et iniustum. Terrius est iste : ille qui dicit iniusta et non iusta est condemnandus ; sed ille qui passus est iniuriam, dici t iniusta ilta sibi ; igitur iustum est iniuriam passum condemnari. . . .

5

10

§ 10 Non enim si patì [c. 25 ; 1 80b 28-3 1 ]. Hic solvit praedictos pa­ ralogismos ; et primo primum, dicens quod quamvis magis si t eligen­ dum pari aliquid iniuste qua m iuste, tamen simpliciter - hoc est : sin e tali determinarione addita - magis est eligcndum iuste ; tamen hic hoc est : cum ista determinarione, vel addito, 'mori' - magis est eli­ gendum iniuste quam iuste. N o t a n d u m est quod ista orario est truncata 'magis est eligen­ dum iuste quam iniuste' ; et ideo si rcspondens debet ad eam respondere, petendum est ut perficiatur. Et si quidem pcrficiatur sic 'magis est eligendum facere aliquid iuste quam iniuste', tunc est hic fallacia f i­ g u r a e d i c t i o n i s 'magis est eligendum facere aliquid iuste quam iniuste ; igitur magis est eligendum mori iuste quam iniuste', quia commutatur agens in pariens 1• Si autem pcrficiatur sic 'magis est eligendum aliquid fieri iuste quam iniustc', tunc non est talis commu­ tario, sed potest esse fallacia s e c u n d u m q u i d e t s i m p l i­ c i t e r, quia primo non sumitur cum isto addito 'mori', et postea in conclusione surnitur cum eodem. Est etiam n o t a n d u m quod hic est evidenrior fallacia tigurae dicrionis 1 : iustum est magis eligendum quam iniustum ; igitur iuste mori magis est eligendum quam iniuste . . .

5

10

15

:zo

CAP. 10, § 10. - 4 quam iuste

om.

F

1 5 fieri] facere L W

CAP. 10, § 10. - 1 Scil. iuxta tertium modum fallaciae figurae dictionis ; cf. supra, li b. l, c. 5, § § 4-5 ; li b. Il, c. 7, § 3. 2 Scil. fallacia secundum quid et simpliciter est hic evidentior quam fallacia figurae dictionis.

272

LIBER Il

mori. Et ideo est fallacia s e c u n d u m q u i d e t s i m p l i c i t e r, non tantum arguendo ab eodem sumpto cum aliquo addito ad idem simpliciter sumptum sine ilio addito, vel e converso ; sed etiam arguendo a nomine sumpto cum addito ad adverbium eiusdem nominis, vel ver­ bum vel ad aliquam aliam partem orationis sibi correspondentem, sine addito, vel e converso, est falacia secundum quid et simpliciter. Et ideo hic est fallacia secundum qui d et simpliciter : iustum est magis eli­ gendum quam iniustum ; igitur iuste mori magis est eligendum quam iniuste mori. S c i e n d u m est etiam quod 'mori iuste' est mori propter demerita sua et propter iniustitiam suam ; et ideo qui moritur iuste est iniu­ stus, qui autem moritur iniuste non oportet quod sit iniustus, sed po­ terit esse iustus.

25

30

§ 11 Et habere sua [c. 25 ; 1 8 0b 31-34] . Solvit secundum paralo­ gismum, dicens quod quamvis unumquemque habere sua sit iustum, et habere aliena sit iniustum, tamen non sequitur 'iste habet aliena se­ cundum iudicium iuste iudicantis ; igitur habet aliena iuste', quia nihil prohibet illud iudicium esse iniustum, quamvis iudex credat se iuste iudicarc. Et ideo non sequitur 'iste habet aliena secundum iudicium iustc iudicantis ; igitur habet iuste', quia at guendo a 'iuste' cum tali addito, ad 'iuste' abso l ute sine tali addito, est fallacia secundum quid et simpliciter. N o t a n d u m est quod aliquis potest dici 'iuste iudicare', vel quia credit se iuste iudicare, ita quod non scienter scd ex ignorantia invincibili iudicat illud quod iniustum est, et propter ignorantiam illam excusatur et dicitur iuste iudicare. Aliter dicitur aliquis 'iuste iu­ dicare' quia secundum allegata iudicat, quamvis illud quod iudicat sit iniustum. Tertio modo dicitur 'iuste iudicare' qui recte iudicat ilud quod iustum est. Primis duobus modis accipiendo hoc quod dico 'iu­ dicans iuste', non sequitur 'iste habet aliena secundum iudicium iuste iudicantis ; igitur iste habet aliena iuste', - poterit enim talis scire se habere aliena iniuste - ; ita in tali modo arguendi est falacia secundum . . .

--

om.

22 non tantum ] non tamcn CW, tamen tantum L W Et1 . . . simpliciter om. (hom.) CL

25 sine] cum L

26-Zl addito . . . est1

·

CAP. 10, § 1 1 . - 6 iniustum] iustum OL quia F

16 iuste] recte OF

qui ] qui quod O, quia quod L,

5

10

15

:ID

273

CAP. 1 0 : DE SOLUTIONE FALLACIAE SEC. QUID ET SIMPLICITER

quid et simpliciter arguendo ab aliquo sumpto cum addito ad ipsum sumptum sine addito. § 12

5

10

Similiter autem et quae mmsta . . . [c. 25 ; 1 80b 34-39] . Solvit tertium paralogismum dicens quod nihil prohibet dicere iuste ea quae iniusta sunt ; non enim si dicere ali qua si t iustum, sequitur quod il1a sint iusta. Et propter hoc innuit P h i l o s o p h u s quod ille paralo­ gismus aliter debet formari quam prius, ut formetur sic : iniuriam passus iuste dicit iniurias suas ; igitur iniuriae iuste dicuntur ; igitur iniu­ riae sunt iustae ; igitur iustum est iniuriam passum condemnari. Et istum solvit P h i l o s o p h u s dicens quod non sequitur 'iniuriae iuste dicuntur ; igitur sunt iustae', quia non sequitur ' dicere ista est iustum ; igitur i sta sunt iusta', sicut non sequitur : dicere ista est utile ; igitur ista sunt utilia. Et ita est de iniustis, quod non sequitur ' iste dicit iniusta ; igitur vincit, vel infert violcntiam alteri, iniuste', quia dici t ea quae dicere est iustum, quamvis pati ea sit iniustum.

15

[DE SOLUTIONE FALLACIAE SECUNDUM QUID

ET SIMPLICITER IN

GENERALI j

No t a n d u m est quod, sicut dictum est in principio istius c a­ i t u l i 1, aliquando arguendo ab aliquo termino sumpto cum addito ad eundem sine addito, et c converso, est fallacia secundum quid et simpliciter, aliquando non. Unde hic est fallacia secundum quid et simpliciter ' Sortes est albus secundum caput ; igitur Sortes est albus', et tamen hic non : Sortes est crispus secundum caput ; igitur Sortes est crispus. Similiter hic est falacia secundum quid et simpliciter 'Sortes est possibilis ; igitur Sortes est', et tamen non hic : Sortes est albus ; igitur Sortes est. Et ita est de multis aliis. Et ideo difficile est scire quando est fallacia secundum quid et simpliciter et quando non, nec est possibile dare aliquam regulam generalem per quam possit suffi­ cienter sciri quando est fallacia secundum quid et simpliciter et quan­ do non. Ista tamen r e g u l a est advertenda, per quam et per alias regulas speciales potest cognosci ista fallacia ; unde ista est r e g u l a, P

20

25

30

om.

CAP. 10, § 12. - 5 sint] sunt LW 7 iniuriae] suae add. F 12 iste om. FL LW 29- per1 . . . regulas] aliae re gulae O 30 potest] possunt O ista &.IJacia

29 per• O

om.

CAP. 10, § 12. - 1 Supra, § 1 , lin. 2�8.

OCKBAM, OPDA

PHILOSOPHICA m

18

274

LIBER Il

quod quando aliquid sumptum sine addito, vel suum participium si sit verbum, sine addito ilio potest vere removeri ab ilio sumpto cum ad­ dito, universaliter, etiam posito quod exsistere vere dicatur de ilio, tunc arguendo ab ilio cum addito ad ipsum sinc addito, est fallacia se­ cundum quid et simpliciter. Unde quia cum ista 'aliquid est album secundum dentes' stat ista 'nullum album secundum dentes est album', ideo hic est fallacia secundum quid et simpliciter : Sortes est al bus se­ cundum dentes ; igitur Sortes est albus. Sed quia, posito quod aliquid sit crispum secundum caput, non stat ista cum hoc 'nullum crispum secundum caput est crispum', ideo hic non est fallacia secundum quid et simpliciter : iste est crispus secundum caput ; igitur iste est crispus. Similiter quia haec est falsa 'omne possibile - etiam posito quod ali q md sit possibile - est', ideo hic est fallacia secundum quid et simplicitcr : hoc est possibile ; igitur hoc est. Sed quia, posito quod aliquid sit al­ bum, haec non est falsa 'omne album est', ideo hic non est falacia secundum quid et simpliciter : hoc est album ; igitur hoc est. Et ita est de aliis. Et ideo, quando fìt tale enthymema, reducendum est in syllogi­ smum. Et si m e d i u m per quod tenet non possit esse falsum simul cum hoc quod esse praedicetur de utroque, tunc non est fallacia secundum quid et simpliciter ; si autem possit esse falsum cum hoc quod de utroque verifìcetm esse, tunc est fallacia sccundum quid et sim­ pliciter. Quando autem hoc fìt et quando non, non potest sciri nisi per r e g u l a s s p e c i a l e s. Quarum u n a est talis : quando arguitur ab aliquo denominante sumpto cum parte, ad cuius partis denomina­ tionem non sequitur denominatio totius, ad ipsum sine tali parte vel nomine partis, est fallacia secundum quid et simpliciter. Et ideo hic est falacia : Sortes est albus secundum pedem ; igitur Sortes est albus. A l i a r e g u l a est : quando arguitur ab aliquo sumpto cum aliquo sibi repugnante, ad ipsum absolute sumptum, est falacia secundum quid et simpliciter. Et ideo in talibus est fallacia secundum quid et simpli­ citer : iste est homo mortuus ; igitur iste est homo. Iste discursus est falsus syllogismus ; igitur est syllogismus. Iste vult carere malo ; igitur vult malum. lste non vult amittere bonum ; igitur non vult bonum. 4243 quia . . . ideo om. O 43 est sic F, om. CLW !! simplicitcr] posito quod aliquid sit posbile tU/d. O 44 quia om. OW 45 haec . . . ideo om. OW 51 falsum] &l OLW 54 fit sic F, sit rtliq. codd. 61 sibi repugnante] ipsum diminuente F 64 Iste] Socrates O, om. F

35

40

45

so

55

60

65

CAP. 1 1 : DE SOLUTIONE FALLACIAE SEC. IGNORANTIAM ELENCHI

10

75

275

S i m i l i t e r : quando arguitur a tertio adiacente cuius praedica­ tum potest competere tam enti quam non enti 2, est fallacia secundum quid et simpliciter. Et ideo in talibus est fallacia secundum quid et simpliciter : Sortes est possibile esse ; ergo Sortes est. Sortes non est asinus ; igitur Sortes non est. Aliae possent dari regulae, quas longum foret enarrare. Hoc tamen semper est c o n s i d e r a n d u m, utrum scilicet illud quod sumitur cum addito, praedicetur de ipso per se, sumpto sine addito, et hoc sive per se sive per circumlocutionem ; et secundum hoc videndum est an sit falacia vel non.

[CAPITULUM 1 1 DE SOLUTIONE FALLACIAE SECUNDUM IGNORANTIAM ELENCHI j

§ 1 His autem qui secundum definitionem [c. 26 ; 1 81 a 1-8] . In ista parte docet P h i l o s o p h u s solvere paralogismos peccantes secundum ignorantiam elenchi. Et primo in generali, secundo exem­ plifìcat in speciali, i bi : , Sunt autem omnes. Dicit igitur primo quod paralogismis qui fiunt contra definitio­ nem syllogismi, hoc est secundum ignorantiam elenchi, obviandum est, et respondendum quod conclusio non sequitur co quod contradic­ tio in praemissis non convenienter accipitur, quia scilicet contradictio in praemissis non accipitur respectu eiusdem et secundum idem et ad idem et similiter et in eodem tempore. Et si de quibusdam contradictoriis interrogetur in principio an sint concedenda de eodem, sicut an sit concedendum quod idem est du­ plum et non duplum, non est simpliciter negandum, sed dicendum est quod idem non potest esse duplum et non duplum secundum quod sunt contradictoria. I n t e 1 1 i g e n d u m est hic primo quod ista falacia distingui. . .

s

10

1s

69

es

om. LW

70 asinus] albw OL

71 regulae om. OFL

CAP. 1 1 , § 1. - 1 1-12 non . . praemiss om. (hom.) C O .

1

Supple :

ad secundum adiacens.

15 quod . est] ..

an . . .

sit F

276

LIBER II

tur a fallacia s e c u n d u m q u i d e t s i m p l i c i t e r, quia in illa fallacia contingit inferre tantum unam partem contradictionis. Si­ militer, quandocumque arguitur ab aliquo sumpto cum addito quocum­ que ad idem simpliciter, potest esse fallacia secundum quid et simpli­ citer. Similitcr, ibi est fallacia arguendo ab aliquo sumpto sine addito ad ipsum sumptum cum addito, sicut hic : a est ; igitur a est possibile esse. Sed in fallacia secundum i g n o r a n t i a m e l e n c h i semper arguitur ad ambas partes contradictionis. Similiter, tantum cum talibus additionibus : vel non respectu eiusdem, vel non secundum idem, vel non similiter, vel non in codem tempore. Similiter, ibi arguitur sem­ per ab aliquo sumpto cum tali additione ad ipsum per se sumptum, et numquam e converso. S e c u n d o n o t a n d u m quod duplicem conclusionem con­ tingit inferre penes hanc fallaciam, scilicet vel contradictoria complexa, vel unam habentem contradictoria incomplexa pro praedicatis. Primo modo sic : Sortes est pater Platonis ; Sortes non est pater Ciceronis ; igitur Sortes est pater et non est pater. Secundo modo sic : Sortes est pater Platonis ; Sortes est non pater Ciceronis ; igitur est pater et non pater. Unde in tali paralogismo semper sunt duae consequentiac, in quarum altera semper potest assignari fallacia secundum quid et simpliciter. T e r t i o n o t a n d u m est quod de veritate talium propositio­ num ' a est duplum et non duplum', ' Sortes est pater et non pater', ' a est magnum et non magnum' et huiusmodi, an sint verae de virtute sermonis vel non, magis est diffi.cultas vocalis quam realis. Si enim 'non duplum', 'non magnum' et huiusmodi sin t termini mere i n f in i t i 1, sicut 'non homo', 'non animai' et huiusmodi, tunc tales sunt falsae, quia contradictoria numquam possunt simul verificari de eo­ dem. Si autem non sint termini mere infiniti, sed sint termini positi in genere r e l a t i o n i s 1 , tunc possunt de eodem verificari, ut sit idem dicere ' a est non simile' et ' a est dissimile' ; et ideo sicut simpliciter de eodem est concedendum quod est simile et dissimile, et quod est 24 sumpto om. OF sine sic L W, cum COF 25 cum sic C, sine rtliq. codd. a1 sic F, om. rtliq. codd. 37 est1 non ' ] non est OF 47 numquam ] non F 48 sint1 termini1] sicut F positi] et add. LW

CAP. 1 1 , § 1. - 1 Cf. Guillelmus de Ockham, Summa Logicae, pars II, c. 12 (ed. cit. , pp. 283ss.) . 2 Idem, Expositio in librum Praedicamentorum, c. 1 2 (ed. cit. , pp. 238-248) ; Summa Logicae, pars I, cc. 49-54 (ed. cit. , pp. 1 53-179) .

20

25

JO

35

40

45

so

CAP. 1 1

55

60

65

10

:

DE SOLUTIONE FALLACIAE SEC. IGNORANTIAM ELENCHI

277

pater et filius, ita de eodem deberet concedi quod idem est simile et non simile, pater et non pater. V erumtamen quia secundum communem usum loquendi tales termini , sicut ccteri, sunt mere infiniti, ideo d i c o quod de virtute sermonis tales sunt falsae 'a est pater et non pater', 'a est duplum et non duplum'. Immo dico quod de virtute sermonis talis est falsa 'a est non duplum respectu b', si a si t duplum secundum longitudinem et dimidium secundum latitudinem respectu b ; nec sequitur 'a est dimidium respectu b ; igitur a est non duplum respectu b', sicut non sequi­ tur : Sortes est filius Platonis ; igitur est non pater Platonis. Et s i d i c a t u r quod omne dimidium est non duplum et omnis filius est non pater, d i c e n d u m quod de virtute sermonis tales falsae sunt ; quamvis secundum intentionem a l i q u o r u m a u c t o r u m 3 concedentium tales propos�tiones, ipsae sint verae. Unde per ipsas intelligunt propositiones negativas, ut per istam 'a est non duplum respectu b' intelligunt istam : a non est duplum respectu b sccundum longitudinem vel latitudinem. Et ideo quod dicit A r i­ s t o t e l e s, quod si interrogetm in principio an idem sit duplum et non duplum, non est Jatendum hoc esse impossibile, hoc est : non est fatendum hoc esse omni modo impossibile, quin possit habere ali­ quem sensum verum, talem scilicet 'hoc est duplum secundum longi­ tudinem et non est dnplum secundum latitudinem', quamvis de vir­ tute sermonis non possit habere sensum verum. § 2

5

Sunt autem omnes . . . [c. 26 ; 1 8 l a 8-1 1 ] . Hic exemplificat, ponens duos paralogismos, dicens primo quod omnes tales orationes, quales sunt subscriptae, peccant secundum hanc fallaciam. Unde supposita hac proposi tione tamquam certa 'quicumque sci t singulum quoniam sin.� ulum, scit rem vel aliquid', hoc est 'quicumque sci t aliquid de ali­ qua, scit aliquid', et similiter 'quicumque ignorat aliquid de aliquo, 52 deberet l debent L, debet FW omnino F

71 omni modo l

56 tales l consequentiae add. O

CAP. l l , § 2. - 4 subscriptael scriptae CLW 7 quicumque o m . L cumque L

5 tamquam certa

8 Talem intentionem vocat 'usum improprium' Ill-4, c. 14, lin. 40-41 (ed. cit. , p. 839) .

m

om.

O

quicumquel quae-

sua Summa Logicae, pars

278

LIBER II

aliquid ignorat', si postea arguatur sic 'iste scit quod Coriscus est Co­ riscus ; et ignorat quod Coriscus est musicus ; igitur idem sci t et ignora t'. Istum paralogismum non solvit Aristoteles, sed debet sic solvi, 10 quod non sequitur 'iste sci t quod Coriscus est Coriscus ; et ignorat quod Coriscus est musicus ; igitur idem scit et ignora t', et hoc quia non est idem scitum et ignotum. Nam hoc totum ' Coriscus est Coriscus' est scitum, et ista tota propositio ' Coriscus est musicus' est ignota ; et cer­ tum est quod istae totae propositiones non sunt idem ; et ideo non se- 15 quitur quod idem scit et ignorat, sed bene sequitur ista conclusio, quod iste de eodem scit aliquid et de eodem aliquid ignorat, sed non idem sed aliud. § 3 Et putasne tetracubitum [c. 26 ; 1 8 1 a 1 1-14] . Hic ponit se­ cundum paralogismum, qui sic debet formari : orne tetracubitum est maius tricubito ; sed illud est tricubitum ; igitur est minus tetracubito ; et ultra : igitur est minus tricubito et dimidio cubito. Sed illud tricubitum eri t tetracubitum secundum longitudinem ; igitur eri t maius ilio tricubito et dimidio. Igitur idem eodem est maius et minus. Ut iste si t paralogismus : istud est minus tricubito et dimidio ; istud eri t maius ilio eodem ; igitur idem eodem est maius et minus. Patet quod hic est ignorantia elenchi, quia ista contradictoria non feruntur ad 10 idem tempus ; unde non in eodem tempore est illud maius alio et minus eodem, sed in diversis temporibus, quia primo est minus, et postea maius. Et ideo est ibi ignoran tia elenchi quia non accipiuntur contradictoria in eodem tempore. N o t a n d u m est hic primo quod non intendit P h i l o s o- 15 p h u s hic negare ornem modum arguendi ex una propositione de p r a e t e r i t o et alia de p r a e s e n t i vel de f u t u r o, quia qualiter contingat ex talibus arguere et qualiter non , a l i b i est ostensum 1• Sed intendit dicere quod quando unum contradictoriorum dicitur de aliquo per verbum de praesenti vel de futuro, et aliud con. . .

5

:�n

9-10 ignorat, supple : fit fallacia secundum ignoranriam elenchi ignoret F quod1 o m . OF

1 6 scit et ignorat] sciat et

CAP. 1 1 , § 3. - 1 C( Guillelmus de Ockham, Scriptum in l Sent. , d. 38, q. un., (Opera Theologica IV, ed. G. Etzkorn et F. Kelley, St. Bonaventure, N.Y. 1979, pp. 572-588) ; Expositio in librum Perihermenias Aristot. , I, c. 6, § 7 (ed. cit. , pp. 414s.) ; ibid. , Il, c. 2, § 1 (ed. cit. , pp. 432s.) ; Tractatu.s de praedestinatione et de praescientia Dei

279

CAP. 1 2 : DE SOLUTIONE FAL:.ACIAE PETITIONIS PRINCIPII

25

30

35

40

tradictoriorum dicitur de eodem per verbum diversi temporis, quod non contingit inferre contradictoria dici de codem per idem verbum alicuius determinati temporis. Unde non sequitur : Sortes est non albus ; et Sortes fui t al bus ; igitur Sortes est albus et non albus. Similiter etiam arguendo negative per verbum dc praeterito vcl de futuro, exprimendo in antecedente diversas partes temporis, non contingit in­ ferre negative idem affirmari et negari de eodem. Unde non sequitur : Sortes fuit al bus in a et non fuit al bus in b ; igitur Sortes fuit al bus et non fuit albus. Nec sequitur : Sortes erit niger in a et non erit niger in b ; igitur Sortes eri t niger et non eri t niger. Pro exemplo A r i s t o t c l i s, quomodo idem quod primo est tricubitum et postea tctracubitum, est n o t a n d u m quod idem, sine additione cuiuscumquc, quod est primo tricubitum, per rarefactionem potest fieri tetracubitum. Undc quando aliquid primo est densum, postea per solam extrapositionem partium et per solam coexsisten­ tiam ipsius corporis maiori loco, potest fieri maius ; ita quod nulla nova res additur, sed illud idem quod prius, est coexstensum maiori loco, et partes, quae primo distabant, modo magis distant quam prius. Hoc autem diffusius declaratum est in Praedicamentis 2 et amplius ostendetur in libro Physicorum 3•

CAPITULUM 1 2 DE SOLUTIONE FALLACIAE PETITIONIS PRINCIPll )

§ s

1

Illos vero qui fiunt... [c. 27 ; 1 8 1 a 1 5-1 7] . In ista parte docct P h i l o s o p h u s solvere paralogismos peccantes per fallaciam peti­ tionis principii. Et dividitur in duas partes, quia primo docet rectam solutionem talium paralogismorum, quando scitur defectus eorum ; CAP. 1 1 , § 3. - 27 affirmui et negari] affirmare et negare L CAP. 12, § 1. - 1 Cap. 12 trp. p. cap . 13 F

30 erit sic L, est C,

7 talium paralogismorum

om.

om.

OFW

F

respectu Ju turorum contingentium , passim, sed praesertim q. 5 (ed. Ph. Boehner et S. 2 Guil­ Brown, Opera Philosophica II, St. Bonaventure, N.Y. 1 978, p. 5 3 8 s.) . ldmus de Ockham, Expositio in librum Praedicamentorum , c. 1 0, § 4 (ed. cit. , pp. 2053 Scii. in Expositione ipsius Ockham in libros Physicorum Aristotelis. 224).

280

LIBER II

secundo docet apparentem solutionem vel cautelam, quando nescitur defectus talis. Dicit igitur primo quod illos paralogismos qui peccant in eo quod accipiunt et petunt quod est quaesitum in principio, oportet solvere isto modo, videlicet, si sit manifestum quod ilud quod debet probari petitur et accipitur in principio, quod illud non est concedendum, etiam si sit verum et probabile dicenti, hoc est opponenti, sive etiam sit verum respondenti. N o t a n d u m est quod quando aliquid est primo negatum, si postea accipiatur ipsum vel aliud, quocumque modo quo contingit petere aliquid quod est in principio, illud est negandum et non est concedendum, etiam quamvis verum apparens respondenti, ne respon­ dens deducatur ad contradictionem.

10

15

§ 2 Si autem lateat [c. 2 7 ; 1 8 1 a 1 7-1 9 ] . Docet apparentem solu­ tionem, vel cautelas, quando non est manifestus talis defectus. Et sunt duae cautelae ; prima est : si lateat an petatur quod debcret probari, propter ignorantiam respondentis, quia non advertit talem defectum, et tamen propter molestiam talium orationum inductarum ab oppo­ nente, respondens nescit evidenter evadere metam ad quam opponens intendi t eum deducere ; tunc debet respondens vertere se ad opponen� tem increpando cum tamquam non arguat, sed quod petit illud quod deberet probare, et non debet neque negare neque affi.rmare acceptum, sed tantum petere probationem. . . .

s

10

§ 3 Deinde quia datum [c. 27 ; 1 8 1 a 1 9-21 ] . Docet secundam caute­ lam. Et est ista, quod quando non potest evadere per primam cautelam, debet uri ista, scilicet dicendo quod non dedit illud cuius oppositum probat, ut uteretur et defenderet ipsum, sed ut opponens argueret contra ipsum ; quasi ad experiendum an sciret ipsum improbare, vel vi...

re

12 modo] scilicet O, scilicet modo F, sed add. C OF, contingit competere L 1 8 quod estl om. OLF

CAP. 12, § 2. 3 ve! cautelas] ve! cautelam F, om. C rtliq. codd. IO probare] negan- CO et non ] tamen OF -

1 7-18 contingit petere] potest competo19 apparens] appareat F

&-7 ab opponente sic F, a respondente

s

CAP.

12 :

DE SOLUTIONE FALLACIAE PETITIONIS PRINCIPII

281

deret qualiter deberet improbari, sicut fit in extra elenchis, hoc est : sicut fit in elenchis qui non fiunt ad propositum sed extra propositum. [DE FALLACIA PETITIONIS PRINCIPII IN GENERALI ET DE MODIS EIUS) to

ts

:2D

N o t a n d u m est hic primo quomodo pctitio principii est fallacia. Et est d i c e n d u m quod petitio principii non impedit illa­ tionem, nec impedit formam syllogisticam, nec peccat contra syllo­ gismum. Dicitur enim falacia quia assignando petitioncm principii contingit respondentem impedire argumentum opponcntis ; et ideo quia P h i l o s o p h u s determinar hic de defectibus argumentorurn opponentium quando arguunt contra respondentes, per quorum as­ signationem impediuntur argumenta opponcntium, ideo pctitio prin­ cipii inter fallacias connumeratur. S e c u n d o n o t a n d u m quod variae possunt fieri distinctiones de modis quibus committitur petitio principii. Una est talis, quod petitio principii aliquando committitur secundum veritatem, aliquando secundum opinionem ; et istam definitionem poni t P h i l o s o p h u s VIII Topicorum Alia potest esse talis, quod petitio principii aliquando fit syllogistice, et de ilio modo determinar P h i l o s o p h u s in II Priorum 2 ; aliquando non syllogistice, et de ilio magis determinar in VIII Topicorum 3 • Si fiat petitio principii secundum v c r i t a t e m et n o n s y l­ l o g i s t i c e, possunt assignari quattuor modi. U n u s quando scilicct idem vocaliter accipitur quod debcret probari ; sicut si aliquis deberet pro bare quod homo est risibilis, argueret sic : homo est risibilis ; igitur homo est risibilis. Sed hic non esset proprie fallacia, quia non esset hic apparentia quae possit causare deceptionem. S e c u n d u s modus est quando non est ibi variatio, nisi sola variatio terminorum synonymorum ; sicut hic : Marcus currit ; igitur Tulus currit. T e r t i u s est quando arguitur a definitione exprimente quid 1•

25

30

35

CAP. 12, § 3. 7 extra o m . OF 1 2 nec1 l etiam add. F 13 eniml tamen L 14 contingit . . . impedire sic L, contingit aliqualiter impedire C. impcditur OFW 1 7 impediuntur l impe19 variae orn . OLF 1 9-20 distinctiones l distributiones OF 24 ilio modo l ilio non O, diunt C 29 vocalirer l totalirer O accipitur l eu m ilio add. L 32 p ossi t l posset F 33 vaprimo F riatio] medii add. O -

CAP. 12, § 3. - 1 Aristot. , Topica, VIII, c. 1 3 (1 62b 3 1 -33) . 2 Aristot. , Anal. Priora, II, c . 1 6 (64b 28-65a 37) . 3 A ristot. , Topica, VIII, c. 1 3 (1 62b 31-163a 28).

282

LIBER II

nominis ad definitum, vel e converso. Tunc enim secundum veritatem est semper petitio principii ; quia non est ibi nisi sola variatio termi­ norum, qui termini idem significant, quamvis non semper nomen quod definitur significet omne illud quod significatur per omnem partem illius definitionis. Et ratio quare est ibi talis fallacia est ista, quia semper in disputatione debent praesupponi significata vocabulorum, quod non potest fieri nisi sciantur definitiones exprimentes quid nominis ter­ minorum. Unde qui nesciunt definitiones exprimentes quid nominis terminorum numquam possunt bene rcspondere ; et ideo semper aeque nota debet esse propositio in qua ponitur definitio et definitum, et e converso ; et propter hoc semper petitur quod est in principio, quia non potest una propositio esse evidenter nota, nisi sit alia evidenter nota apud intelligentem significata vocabulorum. Et ista est causa quare definitio cxprimens quid nominis numquam debet esse medium in demonstratione, sicut a l i a s dixi. Q u a r t u s modus est quando arguitur ab uno convertibilium ad reliquum, quorum unum non est notius nec prius reliquo, nec unum formalius infert reliquum quam e converso. Et isto modo in omni conversione simplici potest assignari periti o principii ; un de hic est peti rio principii : nullum album est homo ; igitur nullus homo est albus. S i m i l i t e r est petitio principii quando arguitur a definì­ tione exprimente quid rei, cui non notius inest praedicatum vel al­ terum extremum quam definito, nec e converso, ad definitum, vel c converso. Et ideo hic potest assignari fallacia petitionis principii 'animal rationalc est risibile ; igitur homo est risibilis', et e converso. Sed hic 'compositum ex corpore et anima est corruptibile ; igitur homo est corruptibilis', non est talis fallacia ; quia per istam potest illa sciri, et est notior ea et prior. Unde ad sciendum quando penes istum modum est petitio principii oportet videre ordinem propositionum inter se, quae est prior, quae posterior, quae notior, quae ignotior, quae potest sciri per aliam et quae non. Si autem fiat petitio principii s y I l o g i s t i c e, potest fieri prae­ dictis modis ; puta si aliqua talis proposi rio accipiatur pro altera prae­ missarum, de qua dictum est prius. Fit etiam petitio principii quando-

40

45

so

4

4S-46 aeque nota sic C, aequivoca reliq. codd. 47 propter hoc] hic O, ideo FW 66 quae 1 ] scilicet 11dd. F

58 rei

sic C, nominis vel quid rei W, om. OLF

4 Cf. Guillclmus dc Ockham, Scriptum in I Sent. , prol. , q. 1 58-177) .

5

(ed. cit. ,

pp.

ss

60

65

10

CAP. 1 3 : DE SOLUTIONE FALLACIAE CONSEQUENTIS

75

BO

ss

90

283

cumque est aliquis syllogismus procedens ex prioribus vel notioribus probantibus convenienter conclusionem, si postea ex conversa conclu­ sionis et altera praemissarum syllogizetur altera praemissarum ; in ilio secundo syllogismo erit petitio principii, quia tunc idem probatur per se ipsum, sicut declarat P h i l o s o p h u s in II Priorum 5• Quot mo­ dis autem fiat petitio principii per talem syllogismum circularem, de­ clarat P h i l o s o p h u s ibidem, et a l i b i ostendetur. Si autem fiat petitio principii secundum o p i n i o n e m, sic po­ nendi sunt illi modi de quibus loquitur P h i l o s o p h u s VIII Topicorum, de quibus a l i a s 6 dicam. Ex istis potest patere quod arguendo ab universalibus ad particu­ laria et e converso, non est semper petitio principii, nec semper a de­ finitione exprimente quid rei ad definitum est petitio principii ; nam per tales processus sciuntur aliquando conclusiones, aliquando principia demonstrationum, quod non potest contingere si secundum veri­ tatem esset i bi petitio principii ; potest tamen aliquando in tali bus esse petitio secundum opinionem respondentis. Ultimo autem i n t e 1 1 i g e n d u m est quod non dicitur petitio principii quia simpliciter idem petitur, sed quia in principio accipitur idem vel aequivalens, per quod non est natum probari illud quod dc­ beret probari. (CAPITULUM 1 3 DE SOLUTIONB FALLACIAE CONSBQUBNTIS j

§ 1 Ad illos qui per consequens [c. 28 ; 1 81 a 22-23] . In ista parte docet P h i l o s o p h u s solvere paralogismos peccantes per falla­ ciam consequentis ; primo in generali, dicens quod ad paralogismos peccantes per consequens est respondendum monstrando concordi­ ter in oratione quod consequentia non tenet, sed e converso. . . .

5

71 est om. OF sic F, om. rtliq. codd. CAP. 13, § 1 .

78 principii om. CLW 84 sciuntur om. CO -

8 1 ab univenalibusl a particularibus L tl5 potest l posset F 88 non o m. F

82 non

7-8 concorditer l coincidenter L

5 Vide hic supra, notam 2. libros Topicorum Aristotelis.

8

Forsitan Ockham in animo habuit exponere

284

LIBER II

§ 2 Est autem duplex [c. 28 ; 1 81 a 23-25] . Docet solvere ; et primo quando fit una consequentia tantum, dicens quod duplex est conse­ quentia se q uentium, hoc est : aliquorum consequentium ad antecedentia. Una est quando fit una consequentia sola ; sicut universale sequitur ad particulare, sicut animai sequitur ad hominem. Et ideo quando arguitur e converso, scilicet quod sequitur 'hoc est animai ; igitur hoc est homo', v el sic 'hoc est idem cum animali ; igitur hoc est idem cum ho mine', est fallacia consequentis. . . .

5

§ 3 Aut secundum oppositiones [c. 28 ; 1 8 1 a 26-30] . Docet solvere tales paralogismos quando fiunt plures consequentiae, scilicet una ex affirmativis vera et una ex negativis falsa, dicens quod aliquando fit fallacia consequentis secundum oppositiones, hoc est : secundum aliquas propositiones affirmativas in una consequentia vera et earum oppositas in consequentia falsa ; arguendo scilicet a destructione antecedentis. Sicut si una propositio sequatur ad aliam, si postea arguatur a destru­ ctione antecedentis, sicut fecit Melissus in ratione sua, arguens sic 'cae­ lum est factum ; igitur caelum habet principium ; igitur si caelum non est factum, non habet principium ; et per consequens est infinitum', est fallacia consequentis, quia e contrario est consequentia bona. Nam si sequitur 'caelum est factum ; igitur habet principium', ista consequen­ tia eri t bona : caelum non habet principium ; igitur caelum non est factum. A l i t e r potest dici quod hic docet solverc talem fallaciam quando arguitur ex duabus condicionalibus, puta si fiat talis consequentia : si caelum est factum, caelum habet principium ; igitur si caelum non est factum, non habet principium. Hic fit una consequentia ex duabus condicionalibus, quarum neutra infert aliam ; non enim sequitur 'si homo currit, animai currit ; igitur si nullus homo currit, nullum ani­ mal currit', nam prima condicionalis est vera et secunda est falsa ; nec etiam sequitur : si nullum animai currit, nullus homo currit ; igitur si animai currit, homo currit. Tamen semper in tali modo arguendi per . . .

CAP. 13, § 3. 4 vera sic L, bona CW, om. OF falsa om. F 8 Sicut] similiter OF arguatur] arguitur F 1 1 est infinitum ] erit infinitum L, om. OF 12 e contrario] e converso O 22-23 nam . . . currit1 om. (!rom.) OF -

5

10

15

20

CAP. 1 3 : DE SOLUTIONE FALLACIAE CONSEQ UENTIS 25

30

35

oppositas propositiones, faciendo condicionalem ex apposito antece­ dentis et apposito consequentis, faciendo oppositum antecedentis ante­ cedens, et oppositum consequentis consequens, est secunda condicionalis aequivalens uni consequentiae in qua est fallacia consequentis, quia se­ quitur e converso et non sic, sicut patet in praedicto exemplo. Et eodem modo si arguatur ex una condicionali composita ex duabus negativis, ad unam condicionalem compositam ex affirmativis oppositis prioribus negativis, erit consimilis defectus ; et ita sic arguendo est fallacia consequentis : si nullum ani mal currit, nullus homo currit ; igitur si animai currit, homo currit. Undc sccunda condicionalis aequipollet uni consequentiac in qua est fallacia consequentis a positione consequentis. ( R EGULAE

40

45

so

ss

285

PRO SOLUTIONE FALLACIAE CONSEQUENTIS )

N o t a n d u m est hic quod semper quando est una consequentia, si sit falacia consequentis, non tenet consequentia sed e converso bene sequitur. Et ille est generalis defectus omnium paralogismorum. Sed ad solvendum aliquem talem paralogismum pa1 ticularem non sufficit dicere quod sequitur e converso et non sic, sed simul cum hoc oportet proferre ut, sicut docet P h i l o s o p h u s in solutione paralogismorum accidentis 1, hoc est oportet dare causam quare sequitur e converso et non sic ; quod debet fieri assignando aliquam certam regulam per quam tenet consequentia e contrario, et aliam per quam non tenet sic. Sicut si arguatur 'animai est asinus ; ergo homo est asinus', debet sic salvi, quod est ibi fallacia consequentis quia sequitur e converso, per istam r e g u l a m 'ab inferiori ad superius tenet consequentia', et non sequitur sic, per istam r e g u l a m 'a superiori ad inferius sine distri­ butione non valet consequentia'. Pro diversis autem paralogismis sunt diversae regulae assignandac, de quibus aliquae subicientur. Unde istae r e g u l a e sunt verae : ab inferiori ad superius sine distributione, affirmative, est bona consequentia ; e converso non valet. Ab inferiori contingenter ad superius negative, sine distributione, non valet consequentia ; e converso tenet. A superiori distributo ad inferius negative, est bona consequentia, qualecumque sit inferius ; e converso -- -- --- -

30 arguatur J arguitur F om. OW 42 oportet] debet F

31-32 ad . . . negativis om. (hom.) OF 35-36 a . . . consequcntis 44 dare] dicere L 47 arguatur] arguitur FW

CAP. 13, § 3. - 1 Supra, li b. II,

c.

9, § 1 , lin. 20-25.

286

LIBER Il

non tenet. A superiori distributo ad inferius contingenter - hoc est : quod contingenter est inferius, quamvis nullo modo possit esse su­ perius -, non valet consequentia. Ab exclusiva ad suam exponentem valet consequentia ; non e converso. Ab exceptiva ad suam exponentem valet consequentia ; non e converso. Ab universali ad singularem est bona consequentia ; non e converso. A propositione habente plures exponentes, ad quamcumque illarum, est bona consequentia ; non e converso. Et multae aliae regulae sunt tales, quibus ignoratis, non potest sciri quando est fallacia consequentis et quando non. N o t a n d u m est etiam quod, quando arguitur ex duabus prae­ missis, non sufficit inter unam praemissarum et conclusionem esse fal­ laciam consequentis ad hoc quod in toto discursu sit fallacia conse­ quentis, sicut a l i q u i ignorantes dicunt. Tunc enim hic esset failacia consequentis 'omne ani mal est homo ; omnis asinus est animai ; igitur omnis asinus est homo', eo quod inter minorem et conclusionem est fallacia consequcntis ; hic enim est fallacia consequentis 'omnis asinus est animai ; igitur omnis asinus est homo', eo quod arguitur a superiori non distributo ad inferius. Sed ad hoc quod in discursu tali sit falacia consequentis, oportet quod utraque praemissarum sequatur enthyme­ matice ex conclusione, et non e converso. Et ideo hic est fallacia conse­ quentis 'homo est animai ; asinus est animai ; igitur asinus est homo', nam neutra praemissarum infert conclusionem, et tamen utraque se­ quitur ex conclusione, sicut evidenter patet. Et ideo falsum est quod d i c i t u r, quod semper in secunda figura arguendo ex omnibus afrmativis est fallacia consequentis ; semper tamen in tali processu est falacia accidentis, nisi medius terminus fuerit singularis.

[CAPITULUM

60

65

70

75

IKl

14

D E SOLUTIONE FALLACJAB SECUNDUM NON CAUSAM UT CAUSAM ]

Qui vero in eo quod additur [c. 29 ; 1 8 1 a 31-35] . In ista parte docet P h i l o s o p h u s solvere paralogismos peccantes secundum non causam ut causam, dicens quod paralogismos qui peccant in eo ...

61-62 Ab . . conveno om. (hom. ?) COF 70-71 sicut lacia conscqucntis F, om. (hom.) O 72 co quod] licet F 81 secunda] prima L .

. . .

conscqucntis] undc hic non est fal73 est1] sit F hic enim] sed hic F

s

CAP. 1 4 : DE SOLUTIONE FALLACIAE SEC. NON CAUSAM UT CAUSAM

10

15

:
25

30

35

287

quod aliquid additur quod est non causa, ut causa, oportet solvere per hunc modum, videlicet quod primo considerandum est an in tali paralogismo ponatur aliquid qua ablato nihilominus accidit conclusio impossibilis. Deinde est hoc ostendendum opponenti, et dicendum est sibi a respondente quod non dedit illam propositionem tamquam ve­ ram, sed ut videretur an ipsa valeret ad orationem, ut scilicet per ipsam probaretur quod ex ipsa sequeretur impossibile ; quod non fecit op­ ponens, quia per ipsam non conclusit impossibile sed per aliam, co quod ipsa ablata nihilominus sequitur impossibile. ( N OTANDA

DE ISTA FALLACIA IN GENERALI ET DE MODIS EIUS ]

N o t a n d u m est hic primo quod, sicut dictum est in p r i m o libi a 1, ista fallacia non committitur nisi in syllogismis ducentibus ad impossibile. Quod potest accidere dupliciter : u n o m o d o quando accipitur aliquid totaliter impertinens ad concludendum impossibile, ita quod ipso ablato nihilominus residuum infert conclusionem impos­ sibilem. Sicut si aliquis velit improbare istam 'album potest esse ni­ grum', quia ex ipsa sequitur impossibile, sic : omne quod movetur ab albedine ad nigredinem, partim est sub albedine, partim sub nigredine ; Sortes movetur ab albedine ad nigredinem, et album p o test esse nigrum ; igitur Sortes est simul sub albedine et nigredine. Quod est impossibile ; et per consequens haec est impossibilis : album potest esse nigrum. Hic, ablata ista propositione 'album potest esse nigrum', nihilominus se­ quitur dieta conclusio ; et ita il propositio 'album potest esse nigrum' est superflua et quantum ad illationem et quantum ad probationem. Et de isto modo locutus sum in p r i m o libro 8• A l i t e r committitur ista fallacia quando propositio accepta non est superflua quantum ad illationem, immo sine . ea conclusio impos­ sibilis non posset inferri syllogistice ; sed est superflua quantum ad probationem, quia scilicet per eam non potest probari conclusio impossibilis, ita scilicet quod impossibilitas sua requiratur ad impossibili­ tatem alterius conclusionis, - immo ipsa poterit esse vera non obstante quod conclusio illata si t impossibilis. Et hoc potest esse dupliciter : nam a l i q u a n d o est propter impossibilitatem alterius praemissae. CAP. 1 4 .

-

33 syllogisticc

om.

OF

CAP. 14. - 1 Supra, lib. I,

c.

1 1 , § 2.

8

Ibidem.

288

LIBER

H

Sicut si aliquis vcllet probare istam esse falsam 'nullum album est ni­ grum' per hoc quod infert impossibile, si c arguendo : omne quod movetur ab albedine in nigredinem est partim sub albedine, partim sub nigredine, sive onme quod movetur ab albedine ad nigredinem est simul album et nigrum ; sed nullum album est nigrum ; igitur nec movetur ab albedine ad nigredinem. Ista conclusio est impossibilis ; igitur ista est impossibilis : nulum album est nigrum. Hic sequitur conclusio falsa, et non sequitur sine ista 'nullum album est nigrum' ; quia tamcn conclusio non est falsa propter falsitatem istius 'nulum album est nigrum', sed propter falsitatem primae propositionis, ideo in tali argumento, per quod intenditur probari [quod] ista est falsa 'nullum album est nigrum', est fallacia secundum non causam ut causa m. A l i q u a n d o autem est propter incompossibilitatem praemis­ sarum, ita quod neutrius praemissae falsitas requiritur ad falsitatem sive impossibilitatem conclusionis. Sicut si arguatur sic : tu sedes et possibile est te stare, et probetur quod haec est falsa 'possibile est te stare' ; quia 'posito possibili in esse non sequitur impossibile' 8 ; sed po­ sita ista in esse 'possibile est te stare' sequitur impossibile, quia sequitur 'tu sedes et tu stas' ; igitur contradictoria sunt simul vera. Hic est non causa ut causa, quia non propter hoc quod ista 'possibile est te stare' ponitur in esse sequitur conclusio impossibilis, sed propter hoc quod accipiuntur istae praernissae repugnantes 'tu sedes' et 'tu stas'. Et ita neutrius praemissae falsitas requiritur ad impossibilitatem conclusionis, quia nec requiritur quod ista si t falsa 'tu sedes', nec quod ista sit falsa 'tu stas', sed requiritur quod altera earum sit falsa. · Similiter, conclusio ex neutra praemissa pe1 se sumpta sequitur. Aliquando tamen, quando est non causa ut causa, ex altera praernissarum per se sumpta sequitLli' conclusio impossibilis. N o t a n d u m est etiam quod hic accipitur 'impossibile' non tantum pro falso quod non potest esse verum, sed pro omni falso et propter hoc P h i l o s o p h u s in II Priorum vocat 'non propter '

49 per quod1] quod OL, qua F intenditur] intelligitur OF probari ] probare L quod• . . . falsa] 52 Aliquando] aliter F 55 est1] sit OF ; ; ista est falsa CL W, istam esse falsam O, ista esse falsa F falsa] sic s i add. F 5 9-<.0 ista . . . quod o m . (hom.) W 59 stare sic L , sede re rdiq. codd. 61 ltaS om. F 63 tu sedes sic O, 0111 . reliq. codd. quod . . . falsa1 om. O falsa1] nec quod ista sic add. W 65 praemissa] praemissarum F

c.

3 Aristot. , Anal. Priora, I, 17 {65a 38-66a 16) .

c.

13 (32a 19-20).

' Aristot. , Anal. Priora, ll ,

40

45

so

55

60

65

70

CAP. 1 5 : DE SOLUTIONE FALLACIAE SEC. PLURES INTERROGATIONES

289

hoc acciderc falsum' - ; unde ita contingit facere non causam ut cau­ sam deducendo ad falsum, sicut deducendo ad impossibile.

(CAPITULUM 1 5 DB SOLUTIONE FALLACJAE SECUNDUM 0 PLURES INTERROGATIONES UT UNAM FACERB ' ] § 1 5

10

15

Ad eos qui plures interrogationes . . . [c. 30 ; 1 81a 36-39] . In ista parte docet P h i l o s o p h u s solvere paralogismos peccantes per ul­ timam fallaciam, quae est plures interrogationes ut unam facere. Et dividitur in duas partes, quia primo docet solvere in generali ; secundo exemplificat in speciali ibi : Ut in his orationibus. Dicit igitur primo quod ad illos paralogismos qui peccant eo quod plures interrogationes ut unam faciunt, statim in principio est determi­ nandum, et ostendendum quod interrogationes sunt plures, et ideo non est danda unica rcsponsio sed plures. Nam sicut ad unam interrogatio­ nem, quando interrogatur unum de uno, est danda unica responsio, ita ad plures interrogationes, quando scilicet interrogantur plura de plu­ ribus, vel plura de uno, s1ve unum de pluribus, non est danda una responsio sed plures .

§ 2

5

10

Sicut autem in aequivocis . . . [c. 30 ; 1 81 a 39-1 81b 8 ] . Hic docet quando ista responsio est magis necessaria et quando est minus neces­ saria, dicens quod sicut in aequivocis, hoc est quando proponuntur propositiones distinguendae penes aliquam fallaciam in dictione, si uterque sensus talis propositionis sit verus vel uterque falsus, tunc responsio per distinctionem est minus necessaria ; ita quando utraque propositio in­ clusa, vel quaelibet ilarum inclusarum, in illa interrogatione quae plures est, est vera, vel quaelibet falsa, tunc minus necessarium est respondere per diversas solutiones. Quando autem aliqua propositionum est distinguenda et habet unum sensum verum et alium sensum falsum, CAP. 15, § 1 . - 6-7 ultimam

om.

F

CAP. 15, § 2. - 4 proponuntur] aliquae 11dd. C, aliae 11dd. W

OCDIAM, OPBRA PHJLOSOPHICA m

7 ita] quod tuld. F

19

290

LIBER II

tunc est magis necessarium respondere per distinctionem ; ita quando una propositio inclusa in illa interrogatione quae plures est, est vera et alia est falsa, est magis necessarium respondere diversis responsionibus. Et causa est quia, si utraque propositio inclusa in interrogatione quae plures est, sit vera, si concedat unica responsione, non accidie sibi ali­ quod inconveniens, eo quod non concedit nisi verum. Si autem utra­ que sit falsa, et neget, non accidie sibi inconveniens, quia non negat nisi falsum. Sed si una propositio esset vera et alia falsa, si unica respon­ sione responderet, concedendo vel negando, vel negaret verum vel concederet falsum ; sicut patet de propositione distinguenda cuius unus sensus est verus et alius falsus. S c i e n d u m est quod sicut ad propositionem distinguendam non est respondendum sine distinctione, quamvis quilibet sensus sit verus, quamvis sibi non accidat aliquod inconveniens, ut scilicet concedat aliquod falsum vel neget aliquod verum, - tamen hoc inconve­ niens accidie sibi quod respondet sine distinctione ad propositionem multiplicem, quod est inconveniens - ; ita ad interrogationem quae plures est, si detur ultimata responsio sine omni calumnia et vitio, dan­ dae sunt plures responsiones, quantumcumque quaelibet propositio inelusa sit vera vel quaelibet falsa.

t5

20

zs

30

§ 3 Unde in his orationibus . . . [c. 30 ; 1 81 b 9-1 3] . Hic exemplifìcat P h i l o s o p h u s in speciali de paralogismis istius fallaciae. Et primo exemplificat, secundo dicit quod in exemplis potest assignari alius defectus, i bi : Cadunt ergo. Primum exemplum est istud : si demonstratis duo bus quorum unum est bonum et aliud malum, interrogetur an ista sint bona vel mala ; si ad tale m interrogationem detur una responsio, concedendo videlicet quod sunt bona, vel concedendo quod sunt mala, paralogi­ zabitur et deducetur ad inconveniens hoc, scilicet quod idem erit bonum et malum. Nam si detur quod ista sunt bona ; igitur malum est bonum, quia malum est unum istorum. Si etiam detur quod ista sunt mala, sequitur quod bonum est malum, quia bonum est unum istorum. Et una

12 ita l e t etiam F 26 falsum. . . verum sic F, verum. . . falsum reliq. coJJ. L, optima F, ultima W

29 ultimata l

CAP. 15, § 3. - 4 dici t . . . assignari l ostendit quod in istis exemplis potcst assignari etiam F 9-10 paralogizabitur om. F

5

10

CAP. 1 5 : DE SOLUTIONE FALLACIAE SEC. PLURES INTERROGATIONES

15

291

ita quaecumque pars detur, sive quod sunt bona sive quod sunt mala, sequitur quod idem est bonum et malum. Immo etiam sequitur quod unum istorum neque est bonum, neque malum. Quia utrumque non est utrumque hoc est : bonum non est malum et malum non est bo­ num - ; igitur si hoc est bonum, non est malum, et si est malum, non est bonum ; et ita aliquid est quod nequc est bonum neque malum. Et ita utrumque inconveniens praedictorum sequitur. -

:lD

§ 4 Et si singulum [c. 30 ; 181b 13-1 5 ] . Ponit secundum exemplum, et est istud, supponendo istam propositionem tamquam certam, quod singulum, hoc est unumquodque, est idem sibi et ab alio diversum ; et interrogetur de duobus an ipsa sint eadem sibi vel diversa. Si detur unica responsio, scilicet quod sunt eadem sibi, vel quod sunt diversa a se, sequitur inconveniens hoc, scilicet quod eadem erunt eadem sibi et diversa a se. Nam si detur quod ista sunt eadem sibi ; igitur hoc est idem illi ; et per consequens non est diversum ab ilio ; et per consequens erit diversum a se. Et ita potest argui de alio. Ex quo sequitur quod si sint eadem sibi, quod sunt diversa a se. Si detur quod sunt diversa a se, sequitur quod idem est diversum a se ; et per consequens eri t idem sibi et diversum a se. Et ita quaecumque responsio detur, sequitur quod ista erunt eadem sibi et diversa a se. ...

s

10

§ 5 Amplius si bonum [c. 30 ; 1 8 1 b 1 5-1 6 ] . Ponit tertium exemplum, et est istud : ponatur quod unum bonum fìat malum et unum malum fìat bonum, et interrogetur an ista fìunt bona vel mala. Si detur unica responsio, scilicet quod ista fiunt bona, vel quod ista fìunt mala, se­ quitur inconveniens, scilicet quod duo fìunt unum, videlicet quod bo­ num et malum fìunt bonum, vel quod bonum et malum fìunt malum. Nam si detur quod ista fìunt bona ; igitur hoc fìt bonum, et illud fìt bonum. Similiter si detur quod fìunt mala ; igitur hoc fìt malum, et ilud fìt malum. ...

5

10

CAP. 15, § 4. - 4 sibi ) ipsi add. F CAP. 15, § 5. - 4 fiunt ) fiant F 8 bona) bonum OL

1 1 si1

om.

CW

6 fiunt) fient OF

sibi)

et

add. CW

7 fiunt1) fiant C, fient F

fiunt1) fiant C

292

LIBER II

§ 6 Et duorum inaequalium [c. 30 ; 1 8 1 b 1 6-1 8 ] . Ponit quartum exemplum, et est istud : demonstratis duo bus inaequalibus, intcrrogetur an ista sint aequalia sibi vd inaequalia. Si detur unica responsio, se­ quitur inconveniens. Si enim detur quod sunt aequalia sibi ; igitur hoc est aequale illi ; igitur sunt aequalia et sunt inaequalia - certum est - ; ergo eadem sunt aequalia et inaequalia sibi. Si detur quod sunt inae­ qualia sibi ; igitur hoc est inaequale sibi, et illud est inaequalc sibi ; et ita erunt aequalia et inaequalia. . . .

5

§ 7 Cadunt ergo [c. 30 ; 1 8 1 b 1 9-24] . Hic ostendit P h i l o s op h u s quod in praedictis exemplis potest alius defectus assignari, di­ cens quod orationes praedictae cadunt in alias solutiones, hoc est : peccant per alias fallacias. Nam 'ambo' et ' omnia ' plura significant, et ira potest assignari ibi multiplicitas ; et propter hoc non accidit denchus, - hoc est : non accidit contradictoria alicuius negati vd concessi prius -, nisi se­ cundum nomen, quia non accidit idem dicere et negare nisi secundum nomen. Et tamen, hoc non obstante, praedictae orationes peccant penes hunc locum qui est plures interrogationes ut unam facere, quia si non acciperetur talis interrogatio plures sed interrogaretur unum de uno, non posset fieri talis processus, qualis fit in praedictis exemplis, ad concludendum contradictoria. Ista littera ' ambo et omnia p lura sign!ficant ' , potest variis modis exponi U n o m o d o sic, quod talia nomina 'ambo' et 'omnia' possunt teneri collective vel divisive, et ita tales orationes sunt distin­ guendae : omnia ista sunt aequalia vel inaequalia. Et sicut est de istis ita est de quibusdam aliis. A l i t e r potest exponi quod propositiones in quibus ponuntur isti termini, puta tales 'omnia sunt eadem sibi', 'ambo ista sunt diversa a se', 'ambo ista sunt eadem sibi', sunt distin...

1•

CAP. 1 5 , § 6.

-

6-7 certum . . . inaequalia om. (horn.) L

CAP. 1 5, § 7. 6 et] etiam add. C hoc om. L 17 sicut] dictum add. O -

6 cerrum est] per suppositum F

7 contradictoria ] contradictio O 9 Et tamen om. OF 19 eadem ] aequalia O 20 eadem] aequalia F, divena W

CAP. 15, § 7. 1 Haec fusius sic in dubitatione super hunc locum explicantur ab Aegidio, Expositio, lib. Il, c. 9 (ed. cit. , f. 61rb) . -

5

10

15

2l

CAP. 1 5 : DE SOLUTIONE FALLACIAE SEC. PLURES INTERROGATIONES

293

guendae ex eo quod li 'sibi' vel li 'se' potest teneri pure reciproce vel transitive. Et sicut est de istis, ita potest dici de quibusdam aliis. (DE

25

30

35

40

45

so

ss

ISTA FALLACIA IN RELATIONE A D ALIAS E T DE MODIS EIUS )

Circa istam fallaciam est n o t a n d u m quod ista fallacia in nullo argumento potest assignari, sed in omni argumento peccante in forma est aliqua alia fallacia ab ista. Unde s c i e n d u m est quod in omni argumento peccante in forma et consequentia falsa, est falacia aequi­ vocationis vel amphiboliae vel compositionis et divisionis vel accentus vel figurae dictionis vel accidentis vel secundum quid et simpliciter vel ignorantia elenchi vel fallacia consequentis ; ita quod in quocumque argumento vel consequentia non potest assignari per aliquam regulam certam et evidentem aliqua praedictarum fallaciarum, illud non peccat in forma. Et hoc posset inductive probari de omni argumento. Et propter hoc dicit hic P h i l o s o p h u s quod hae orationes cadunt in alias solutiones; unde intentio sua in l i t t e r a illa est ista, quod proposita interrogationc tali ab opponente et una responsione data a respondente, si postea opponens deducat sophistice et per argumentum peccans in forma ad aliquod inconveniens, illud argumentum solvcndum est per aliquam aliam fallaciam. Verbi gratia, si quaeratur ab aliquo an omnes homincs sint mille, - ponatur quod non sint nisi mille homines -, et respondens dicat quod sic, concedendo quod omnes homines sunt mille ; si tunc opponens si c arguat 'onmes homines sunt mille ; duo homines sunt homines ; igitur duo homines sunt mille', istud argumentum solvendum est per fallaciam aequivocationis, eo quod in ista propositione 'omnes homines sunt mille' li 'omnes ho­ mines' potest teneri collectivc, et tunc discursus non valet quia non regulatur per dici de omni, vel potest teneri divisive, et tunc est di­ scursus bonus. Et sicut est de isto exemplo ita est de omni alio, quod quandocumque data unica t esponsione ad interrogationem quae plures est, si postea fiat argumentum sophisticum deducendo ad aliquod in­ conveniens, solvendum est per aliquam aliam fallaciam . Sed c o n t r a ista videtur esse A r i s t o t e l e s, qui ponit quod modi arguendi sunt tredecim, in p r i m o libro ; igitur vult dicere quod sunt tredecim fallaciac assignandae in argumentis falsis. D i­ c e n d u m est quod non est intcntio Philosophi in libro primo, nec 22 potest dici] est O

27 et] ve! CW

45-46 homines

om.

CW

48 est1] potest

es

F

294

LIBER II

alicubi, quod sint tredecim fallaciae assignandae in argumentis litigiosis seu peccantibus in forma, sed P h i l o s o p h u s in toto isto libro loquitur de defectibus opponentis in disputando, propter quos con­ tingit respondentem decipi et ad aliquam metam deduci. Et ideo, quia opponens antequam arguat, potest interrogare de aliqua propositione quae plures est, et si respondens statim respondeat unica responsione, non advertens quod essent dandae plures responsiones, potest deduci, aliquando veraciter aliquando apparenter, ad inconveniens et metam ; ideo istum defectum docet P h i l o s o p h u s vitare ; et propter hoc inter fallacias hanc fallaciam connumeravit, quia si respondens hoc sciat potest frequenter processum opponentis impedire. Sicut petitio principii et non causa ut causa connumerantur inter fallacias, quia si sciantur a respondente, poterit argumentum et processum opponentis impedire et vitare inconveniens, quod aliter nesciret vitare ; et tamen in tali processu non est aliquod argumentum peccans in forma, etsi aliquando sic erit aliqua alia fallacia assignanda, sicut per cxempla evidentia pa tere posset, sed causa brevitatis omitto. S e c u n d o n o t a n d u m quod sicut dictum est in p r i m o libro 2, interrogatio dicitur plures per aequivalentiam. Est autem talis interroga rio in duplici differentia : a l i q u a n d o enim est simpliciter de propositione quae simpliciter una est, quamvis sit aliquando coniun­ ctione una, sive sit hypothetica sive categorica, sive in numero sin­ gulari sive in numero plurali ; et tales sunt huiusmodi 'putasne ista sunt bona vel mala?', 'putasne Sortes et Plato sunt albi ?', 'putasne Sortes est albus et musicus?' et huiusmodi. A l i q u a n d o autem est interrogatio de aliquo quod non est una propositio, nec categorica nec hypothetica, immo non est propositio ; cuiusmodi sunt tales 'estne Sortes homo asinus ?', 'estne Sortes albus musicus grammaticus ?' et huiusmodi, de quibus dictum est in libro Perihermeneias 8• Ad interrogationem quae est p r i m o m o d o plures, potest semper responderi unica responsione, scilicet negando vel concedendo vel distinguendo. Unde si quaeratur an ista sint bona, demonstratis bono et malo, potest convenienter dici quod non sunt bona ; nec sequi56 sint] sunt CO 59 rcspondentem ] opponentem O decipi] concludi L ciam om. OLF 66-69 Sicut. . . impedire om. (hom.) OF 69 vitarc o m. OLF qua C 74 plurcs] aliquando add. L 8�9 nec sequitur] ne sequatur O

65 hanc f.ù.la71 a lia ] sit ali-

8 Guillelmus de Ockham, Expositio Supra, lib. I, c. 12, § 2, !in. 24-29. in librum Perihermenias, II, c . 4, § § 1-2 (ed. cit. , pp. 44.3-446) .

2

60

65

10

75

IKl

ss

CAP. 1 5 : DE SOLUTIONE FALLACIAE SEC. PLURES INTERROGATIOSES

90

95

100

1 os

no

m

295

tur aliquod inconvenicns. Si enim arguatur, illa responsione data, 'ista non sunt bona ; igitur hoc non est bonum', debet dici quod non se­ quitur sed est fallacia consequcntis, per istam r e g u l a m ' a prono­ mine in numero plurali ad pronomen in numero singulari, praeposita nega tione, non valet consequentia, sed c converso'. V crumtamen quamvis sic possit convenienter responderi, tamen non semper eodem modo est unica responsione respondendum, si fiat interrogatio in numero singulari et in numero plurali. Si enim inter­ rogetur sic 'estne hoc bonum vel malum ? ' , debet responderi quod est bonum vel quod est malum. Sed si interrogetur 'suntne ista bona vel mala ?', non dcbct sic responderi conformiter, sed potest responderi quod nec sunt bona nec mala. Si autem velit respondere non negative sed affirmative, tunc debet dare plures responsiones, dicendo quod hoc est bonum et illud est malum. Et ista est intentio A r i s t o t e l i s de talibus exemplis. Sed ad interrogationem quae est plures s e c u n d o m o d o, numquam dari debet unica rcsponsio, sed semper plures. Unde si interrogetur an S01 tes si t homo asinus, non debet dici quod non est homo asinus, scd dcbet dici quod est homo et non est asinus. Et ratio istius diversitatis est quia oratio prima et quaelibet sibi consimilis habet una m contradictoriam, et ideo p o test concedi v el negari ; ora ti o secunda non habet aliquam contradictoriam, et ideo non potest concedi nec negan. Tertio n o t a n d u m est quod de excmplis quae ponit P h i l o­ s o p h u s non est magna cura, quia magis ponit ut sentiant quid di­ cendum est qui addiscunt, qua m ut sin t vera ; et ideo forte ad ali qua eorum respondendum est per distinctionem et non aliter. Sed de hoc non curo ad praesens.

-

91 istam regulam] istas regulas OLF 92-93 praeposita negatione] postposita negatione L, om. F 101 responsiones dicendo ] interrogationes F 1 13 cura] vis C ut] ea quae C 1 13- 1 1 4 ut . . . vera] non ut ita sint (pro : sit) sed ut sentiunt qui addiscunt O

296

LIBER II

[CAPITULUM 1 6 DE

NUGATIONE VITANDA

)

§ 1 In illis qui deducunt ... [c. 31 ; 1 8 1 b 25-31 ] . In ista parte docet P h i l o s o p h u s vitare nugationem 1• Et dividitur in duas partes, quia primo docet vitare nugationem in nominibus r e l a t i v i s 1 ; secundo in aliis quam in relativis, i bi : In h is autem per quae. Circa primam partem primo ponit causam deceptionis circa orationes nuga­ torias tales, secundo docet solvere i bi : Duplum autem. Dicit igitur primo quod in illis orationibus quae deducunt ad nugationem, hoc est manifestum, quod nullum eorum quae sunt ad aliquid, hoc est nullum nomen relativum, significat separatas praedica­ tiones - hoc est : significa t aliquid distinctum a significato per suum correlativum, nullo modo significando illud quod significatur per suum correlativum. Sicut 'duplum' non significa t aliquid nullo modo consignificando illud quod significatur per 'dimidium' ; nam dimi­ dium videtur in eo - hoc est : ' dimidium' ponitur in definitione expri­ mente quid nominis ipsius dupli, et etiam e converso. Et hoc declarat, quia quamvis decem non sint uno minus decem, et non facere non sit facere, nec negatio si t affirmatio ; tamen ista dictio 'decem' est pars istius totius 'uno minus decem', et ista dictio 'facere' est pars istius totius 'non facere', et universaliter cuiuslibet negationis aliqua af­ matio est pars. Et tamen unum non est aliud, nec qui dicit aliquid non esse album, propter hoc dicit ipsum esse album. lta non obstante quod duplum non si t dimidium, tamen 'dimidium' est pars definitionis exprimentis quid nominis ipsius dupli. Vult igitur P h i l o s o p h u s ex ista l i t t e r a habere quod semper unum corrdativum est pars defmitionis exprimentis quid no­ minis alterius, quamvis unum correlativum non vere praedicetur de reliquo. Et propter hoc multi decipiuntur, nescientes vitare nu gati o26 ipsiw] ipsi CL CAP. 1 6, § l . - 24 propter . . . album• om. (hom.) CL q. c.

CAP. 16, § l . - 1 De nugatione agit Ockham etiam in Scripto in I. Sent. , d. 8, 1 De relativis, vide supra, lib. II, 4 (Opera Theologica II, ed. cit. , pp. 235-238) . 1 1 , § l , notam 2.

5

10

15

2tl

:25

30

CAP. 1 6 : DE NUGATIONE VITANDA

JS

40

45

so

55

60

297

nem ; propter hoc enim quod credunt quod semper unum correlativum ponitur in defmitione alterius, et credunt quod scmper loco definiti sit licitum ponere definitionem, credunt quod sicut bene dicitur ' du­ plum est duplum dimidii', ita credunt quod bene dicitur : duplum est duplum dimidii dimidii. Et ita credere quod semper unum correlati­ vum est pars definitionis, est causa dcccptionis, simul cum hoc quod creditur quod semper loco definiti sit licitum ponere definitionem, et e converso. N o t a n d u m est quod P h i l o s o p h u s non intcndit quod affirmatio quae sit aliqua res extra animam, sit in negatione tamquam in aliquo extra animam exsistente, sed intendit quod unus conceptus vel vox est pars altcrius conceptus vel vocis. Et s i d i c a t u r quod 'contradictoria maxime distinguuntur' 8, d i c c n d u m quod contradictoria non plus distinguuntur quam contraria, immo ali quando minus ; unde illi conccptus qui sunt contradic­ tori non plus distinguuntur aliquando quam alii conceptus. Et si talis propositio inveniatur in aliquo auctore, debet glossari per istam, quod 'propositio in qua contradictoria praedicantur de eodem, significative sumpta, est maxime impossibilis' . E t s i d i c a t u r quod alterum contradictoriorum est non ens ; sed ens et non ens magis distinguuntur qua m ens et ens ; igitur etc. : d i c e n d u m quod neutrum contradictoriorum est non cns, quia utrumque vel est ens reale vel est ens rationis, - unde secundum i 1 1 a m o p i n i o n e m ' quae ponit quod intentiones animae seu conceptus sunt quaedam qualitates subiective exsistentes in anima, utrumque con­ tradictoriorum est vere ens reale ; secundum a l i a m o p i n i o n e m quae ponit quod intentiones seu conceptus animae non habent alicubi nisi esse obiectivum, neutrum contradictoriorum est ens reale, sed utrumque est ens rationis. Et s i d i c a t u r quod tunc non ens esset ens, cum non ens sit 41 quodl sic add. O, 33 definitionem l et add. OW 36 est1 l sit F 34 dicitur l dicatur F sicut add. F 43-44 maxime ... contradictoria om. (hom.) O 43 maxime] non plus C 45-46 contradictoriil contradictoria F 49 sumpta] sumpto L 56 secundum ] autcm add. F

8 De hoc problemate, cf. quaestionem Gualteri Burlaei "Utrum contradictio sit maxima oppositio", (ed. R. Palacz, Mediaevalia Philosophica Polonorum , XI, Varsaviae 1 963, 128-139) . ' Vide Guillelmum de Ockham, Expositio in librum Perihenenias, prooem. , § § 3-10 (ed. cit. , pp. 348-371 ) ; Scriptum in I Sent. , d. 2, q. 8 (ed. cit. , pp. 266-292).

298

UBER Il

contradictorium entis, d i c e n d u m quod si in ista propositione 'non ens est ens', li 'non ens' possit supponere pro se et simpliciter, et non significative, haec est vera : non ens est ens. Sicut si in ista propositione prolata 'non qualitas est qualitas' subiectum supponat materialiter, ipsa est propositio vera ; quia 'non qualitas' est vox, si subiectum supponat materialiter. Si autem subiectum in ista 'non ens est ens' supponat per­ sonaliter et significative, falsa est. Et tunc in isto argomento 'contradic­ torium entis est ens ; non ens est contradictorium entis ; igitur non ens est ens' est fallacia aequivocationis pencs tertium modum, eo quod 'non ens' in minore supponit simpliciter et in conclusione supponit personaliter et significative.

65

70

§ 2 Duplum autem [c. 31 ; 1 8 1 b 32-34] . In ista parte docet vitare nugationem in relativis, ponens duo exempla. Primum est de duplo, dicens quod ' duplum' nihil fortasse significat, sicut nec 'dimidium' ; et si forte significat aliquid, non tamen idem significat quando per se sumitur et quando copulatur seu ordinatur cum suo correlativo. N o t a n d u m est quod non intendit P h i l o s o p h u s quod 'duplum' nihil significat, sed intendit quod non significat aliquid di­ stinctum ab orni significato per nomen non relativum. Unde nec 'duplum' nec 'dimidium' significa t aliquid distinctum ab omni quanto, sed 'duplum' significat unum quantum connotando aliud quantum ; et ita est de dimidio, quod significat illud quantum quod est dimidium, connotando illud quantum quod est duplum. S e c u n d o n o t a n d u m est quod non est intentio P h i l os o p h i dicere quod nomen non significat idem, positum in oratione et extra orationem, proprie loquendo de significare. Sed intendit quod non significat sic idem, ut sicut, sine vitio, loco nominis relativi non sumpti cum suo correlativo, est licitum ponere suam definitionem exprimentem quid nominis, - tamquam signum cuiuslibet quod quo­ cumque modo importatur et significatur per tale nomen -; sic quando ...

68 est1 . . . entis1 om. (hom.) OL 67-68 contradictorium . . eru l om. F 69 est1 eru om. F 70 ens] est add. C, om. O .

entis1] et est ens add. F

CAP. 1 6, § 2. 3 ponens ] penes F 5 forte] idem add. L significat1 tamen om. OF 8 significa t] significet F 9 non om. C 15 significat] significet F 6 quando] non add. C 1 6 Sed intendit om. O 1 6-17 quod . . . sic sic L, quod non sic significat C, sic quod non significat OF 17 sic om. W 20 modo sic W, om. rtliq. codd. -

..•

10

1s

w

CAP.

zs

30

1 6 : DE NUGATIONE VITANDA

299

nomen relativum coniungitur suo correlativo, sit licitum, sine v1t1o, loco illius nominis ponere suam definitionem exprimentem quid no­ minis, - tamquam signum, vel secundum se vel secundum aliquam sui partem, cuiuslibet quod quocumque modo importatur per tale nomen relativum. Est igitur breviter intentio A r i s t o t e l i s quod hic non est nugatio ' duplum dimidii', quia non obstante quod 'dimi­ dium' sit pars definitionis exprimentis quid nominis ipsius dupli, non tamen licitum est loco istius nominis 'duplum' ponere suam defini­ tionem, quando copulatur cum suo correlativo, sicut est hoc licitum quando per se ponitur sine amni terminante. Et ideo quamvis ista convertantur 'iste est pater' et 'iste est pater filii', non tamen ista 'iste est pater' et 'iste est pater filii filii' .

§ 3

5

Neque scientia . .. [c. 31 ; 1 8 1 b 34-35] . Ponit secundum exemplum, de relativo secundum genus, quando scilicet relativum commune, cum suo correlativo praedicatur de aliquo inferiori. Sicut 'scientia' est unum commune ad medicinam, et ideo non est idem dicere ' medicina est scientia scibilis' et 'medicina est scientia scibilis scibilis' ; quia sic dicendo 'medicina est scientia scibilis' , loco istius nominis 'scientia' non est licitum ponere suam definitionem, quod tamen esset licitum si non copularetur cum suo correlativo.

§ 4

5

In bis autem quae 1 ostenduntur... [c. 31 ; 1 81b 35-1 82a 3] . In ista parte docet P h i l o s o p h u s vitare nugationem in aliis quam in norninibus relativis, et ponit duos modos vitandi. Dicit igitur primo quod in ils praedicatis quae ostenduntur - hoc est : quae definiuntur definitione exprimente quid nominis - per alia, est hoc dicendum et sciendum ad vitandum nugationem, quod non est idem extra orationem 21 coniungitur]

cum

-

-

add. O

CAP. 16, § 3. - 3 commune

om.

OF

6 quia

om.

LW

sic dicendo ] haec dictio OL W

CAP. 16, § 4. - 4 vitandi ] nugandi O

CAP. 16, § 4. - 1 Sed translatio Boethii habet : "In his autem per quae osten­ duntur praedicatis hoc dicendum . . . " (Aristot. Lat. , VI, 1-3, p. 53) ; cf. etiam supra, § l , lin. 7.

.30

LIBER Il

et in ora tione q uod ostenditur hoc est : quod non est licitum p onere definitioncm loco definiti quando sumitur seu copulatur cum ilio per quod definitur, sicut est hoc licitum si non copuletur cum ilio per quod definitur. Sicut 'cavum' quando accipitur sine naso et sine crure signi­ ficat unum commune simo et rhico 2, ita scilicet quod loco ipsius ' cavi' licitum est ponere tam definitionem simi quam definitionem rhici. Et etiam quando 'simum' vel 'rhicum' ponitur sine subiecto, licitum est ponere definitionem loco definiti. Sed quando hoc nomen 'ca vum' est additum huic nomini 'naso', nihil prohibet ipsum non aliud signi­ ficare quam simum, ita scilicet quod loco ipsius non est licitum ponere suam definitionem ; sirniliter quando additur 'cruri' significat idem quod rhicum, ita scilicet quod non est licitum ponere suam definitionem loco ipsius ; nam quando additur 'naso' tunc convertitur cum 'simo' , quando additur 'cruri' tunc convertitur cum 'rhico' ; unde idem est dicere 'nasus simus' et 'nasus cavus' . N o t a n d u m est hic primo quod P h i l o s o p h u s intendit dicerc quod loco superioris, aliquando sine vitio, potest poni definitio inferioris, quando scilicet non ponitur cum ilio per quod def1nitur ; aliquando autem non est hoc licitum, quando scilicet copulatur cum illo per quod suum inferius definitur. Et ex hoc docet vitare nuga­ tionem non solum quando aliquis nititur ponere definitionem loco definiti, scd etiam quando nititur ponere definitionem inferioris loco communioris ; sicut quando aliquis nititur ponere definitionem simi, vel rhici, loco 'cavi', quod est commune simo et rhico, sic dicendo : iste nasus est nasus nasus cavus. Secundo n o t a n d u m quod P h i l o s o p h u s non tantum loquitur hic de per se passionibus, quae secundo modo per se praedi­ cantur de subiectis, sicut dicunt e x p o s i t o r e s 8, sed loquitur de omni nomine connotativo in cuius definitione exprimente quid no­ rninis ponitur aliquid in recto et aliquid in obliquo, vel alia pars ora­ tionis ; vd in cuius defmitione ponitur aliquid in recto et unum aliud in recto, communius, habens talem definitionem exprimentem quid -

12 rhico ) crure (pro : cruri) F 1 3 rhici ] cruris F, om. L 1 4 cti a m ] ideo C rhicum] cur26 autem om. O non om. OF 31-32 simo . . . nasus1 om. L F 21 undc] non L 32 nasus1) ve! simus add. CW 35 subiectis ) istis OF vum

2 Ex verbo graeco ' p o Lx6ç', quod Boethius reddidit per 'ricus' (Aristot. Lat. , VI, 1-3, p. 54), et significat aliquem habentem crus curvum ; cf. Aegidius, Expositio, II, c. 10 (f. 62ra) . 8 Cf. Aegidius, ibid. , II, c. 10 (f. 61 rb-vb) .

10

1s

:�

25

30

35

CAP. 16 : DE NU GATIONE VITANDA 40

45

so

55

301

nominis cuius una pars est nomen in recto et alia nomen in obliquo vel verbum vel alia pars orationis. Sicut ' album' est habens istam defi­ nitionem 'album est corpus informatum albedine' ; et ideo quando sic dicitur ' Sortes est homo albus', si loco ipsius 'albi' ponerctur sua defì­ nitio, tunc esset nugatio, sic dicendo : Sortes est homo corpus informatum albedine. Sicut definitio exprimens quid nominis istius 'ani­ matum' est ista 'aliquid habens animam informantem materiam' ; et ideo si sic dicendo 'homo est corpus animatum', loco istius nominis 'animatum' poneretur sua definitio, csset nugatio, sic dicendo : homo est corpus aliquid habens animam informantem materiam. Et sicut est de istis ita est consimiliter de omnibus ali connotativis, sive prae­ dicentur per se secondo modo si ve per se primo modo ; cuiusmodi sunt differentiae, essentiales sive per accidens ; cuiusmodi sunt 'album', 'ni­ grum', 'coloratum', 'calidum', 'frigidum', 'sapiens', 'dulce', et sic de aliis, quia omnia talia sunt nomina connotativa. (D E

NOMINIBUS CONNOTA TIVIS EXCURSUS A U CTORIS J

Et quia frequenter locutus sum de nominibus connotativis, tam super Philosophiam quam super Sententias 5, et non est sufficienter dictum de distinctione nominum connotativorum et relativorum, ideo ad sciendum quomodo distinguuntur est s c i e n d u m quod nomen connotativum dupliciter accipitur, scilicet large et stricte. L a r g e omne nomen vocatur connotativum in cuius definitione ponitur aliquid in recto et aliquid in obliquo, vel verbum vel alia pars orationis. Sicut si quaeratur quid est 'album', potest responderi quod est 'aliquid infor­ matum albedine', - hic ponitur hoc nomen ' aliquid' in recto et hoc nomen 'albedine' in obliquo - ; si quaeratur quid est 'activum', respon­ deri potest quod est 'aliquid potens agcre', - hic ponitur nomen et verbum. Et similiter potest dici de aliis. !sto modo accipiendo hunc terminum 'nomen connotativum' , est in plus quam 'nomen relativum' ; quia omne nomen relativum est nomen connotativum, sicut patet per '

60

65

41 ve! verbum om. OF 47 si orn. OW 50 consimiliter] conformiter F (srJ : quia W) locutus sum ] loquitur VW 61 omne] illud C, quando L

56 quia] sic V

' Cf. Guillelmus de Ockham, Expositio in librum Praedicamentorum, cap. 13 (ed. cit. , pp. 245s. , 249, 255s.). 5 De connotativis Ockham frequenter facit mentio­ nem in Scripto in I Sent. (vide indices) ; magis ex professo agit de eis in R.epor­ tatione libro II, q. l .

.302

LIBER II

praedictam descriptionem nominis connotativi, sed non omne nomen connotativum est nomen relativum, sicut patebit. Aliter accipitur nomen connotativum s t r i c t e, et sic nomen connotativum est aliquid in cuius definitione exprimente quid nominis ponitur aliquid in recto, et aliquid in obliquo quod est suum abstractum importans rem cxsistentem in ilio de quo praedicatur concretum. Vd ponitur aliquid aliud in obliquo quod non potest convenienter imme­ diate addi definito. Exemplum p r i m i : omnia talia nomina 'al­ bum', 'frigidum', 'dulce', 'sapiens', 'rationale', 'animatum' et huiusmodi, sunt nomina connotativa ; quia in definitionibus eorum ponitur aliquid in recto et sua abstracta in obliquo, quae abstracta important res exsistentes in illis de qui bus praedicantur concreta ; sicut in istis 'aliquid infor­ matum albedine', 'aliquid informatum calore', 'aliquid habens ani­ mam', 'aliquid habens rationalitatem' ut rationalitas sit idem quod anima intellectiva. Si autem aliquando hoc non contingit, hoc est propter penuriam nominum quae nobis deficiunt. Exemplum s ec u n d i : omnia talia nomina sunt connotativa, 'quantitas', 'qualitas', 'figura', ' motus', 'tempus' et huiusmodi. Nam definitio quantitatis, saltem continuae, est ista 'quantitas continua est aliquid per se unum, habens partem extra partem', ita quod una pars est in recto et alia in obliquo ; et manifestum est quod illud nomen obliquum non potest convenienter immediate addi huic nomini 'quantitas', ut dicatur 'sub­ stantia est quantitas parte m', sicut con venienter dicitur ' Sortes est pater filii' et sicut convenientcr dicitur 'homo est albus albedine' . Et sicut est de isto nomine 'quantitas', ita est de multis aliis connotativis. Omnia autem nomina connotativa, large accipiendo connotativum, praeter ista quae stricte vocantur connotativa, sunt nomina relativa. Ex quo patet distinctio inter nomina relativa et connotativa. Sequitur autem ex isto quod non omne nomen in cuius definitione exprimente qui d nominis ponitur nomen relativum est nomen relativum ; et ideo quamvis in definitionibus istorum nominum 'quantitas', 'motus', 'tempus', 'figura', 'densitas', 'raritas' et huiusmodi, ponantur nomina re­ lativa, non tamen sunt nomina relativa. S e d secundum ista, talia nomina 'similitudo', 'paternitas', 'acqua78 album ] nigrum atftf. O 83 rationalitatcm sic C, rationabilitatem FL, rationalem OW 86 qualitas om. CW 89 partem1 ] per se partem F, per se L 91 ur] si adtf. L 92 partem ] habens partem extra partem F sicut] sibi L 93 homo ] Sortes F 95 connotativum ] vidclicct atftf. C 99 est . . . relativum1 om. (/rom.) C nomen1 om. OF 100 definitionibw] definitione F 1 03 secundum . . . calia] vidctur quod si hoc esser verum, quod ista F 84 contingit] contingat F

10

75

so

ss

90

95

100

CAP.

tos

uo

16 :

DE N U GATIONE

303

VITANDA

litas' et huiusmodi abstracta relativorum, non essent nomina relativa : d i c e n d u m est quod, quidquid sit de veritate et sit dicendum se­ cundum theologiam, de intentionc A r i s t o t e l i s est quod talia nomina vd sunt nomina synonyma cum suis concretis, vd sunt nomina nominum. Si primo modo, tunc sunt nomina relativa sicut sua con­ creta ; si secundo modo, tunc non sunt nomina relativa, sed sunt nomina nominum relativorum. T e r t i o pro exemplis P h i l o s o p h i est n o t a n d u m quod non intendit diccre, nec hic nec in VII Metaphysicae quod cavitas vd simitas sit aliqua res exsistens in naso, sicut albedo exsistit in pa­ riete ; sed intendit quod sunt quaedam praedicabilia de naso, significantia, ipsum nasum et aliquid aliud connotantia. Et possunt tales va­ riae denominationes convenire alicui propter solum motum localem, per quem nulla res informans acquiritur, sicut in libro Physicorum ostendetur. Et quod dicit C o m m e n t a t o r super VII Metaphysi­ cae 7 quod quaedam accidentia sunt copulata, quaedam non, non est i n t e 1 1 i g e n d u m quod unum accidens, exsistens realitcr in su­ biecto, sit copulatum cum subiecto et non aliud. Sed vocat ibi 'acci­ dentia' ipsa nomina vel intentiones animae, quae de subiectis non prae­ dicantur per se primo modo, sed vcl per se secundo modo vel per ac­ cidens vel nullo modo praedicantur. Et talium quaedam sunt cop ulata, - hoc est : in definitionibus quid nominis eorum ponuntur su­ biecta -, et quaedam non sunt copulata, quia in definitionibus exprimen­ tibus quid nominis eorum non ponuntur sua subiecta. Ista responsio super Metaphysicam et super librum Sententiarum diffusius ostendetur 8 • 6,

m

120

125

104 huiwmodi ] nomina add. F 1 05 et] quidquid add. F 106 thcologiam] tamcn add. F 1 1 9 copulata] copulativa CL non om. OW 1 1 5 connotantia sic L, connotativa rrliq. codd. 124-125 copulata] copulativa C 1 26- 1 27 et . . . subiecta om. (hom.) W 1 26 copulata] copula­ tiva C quia] hoc est F

7 Cf Averroes, 8 Aristot. , Metaph. , VII, c. 5, tt. 17-1 9 (1030b 1 3-1 031a 14). Aristot. Metaph. , VII, t. 1 1 (ed. Iuntina, VIII, f. 76rb) . Commentator loco 'co­ pulata' (v. Aristotelem in nota praecedente citatum) dicit 'sermones compositi ex accidentibus compositione ligata, quidam sunt coniuncti per accidens et quidam 8 Cf. Guillelmus d e Ockham, In IV Sent. , q . 7 ; vide etiam Ph. Boehner, per se' . "The relative date of Ockham's Commentary on the Sentences", Collected Arti­ cles on Ockham (ed. E. Buytaert, Franciscan Institute Publications, Philosophy Series, n. 12, St. Bonaventure, N.Y. 1 958, pp. 1 07-1 1 0) .

In

304

LIBER II

§ 5 Amplius non est dictio ... [c. 31 ; 1 82a 3-6] . Hic ponit alium modum vitandi nugati.onem in talibus, dicens quod quando in talibus ponenda est defmiti.o loco defmiti., non quidlibet est ponendum in de­ fmiti.one in nominativo casu, sed aliquando in alio casu obliquo. Sicut si aliquis dicat sic 'iste nasus est nasus simus', si loco li 'simi' velit omnino ponere aliquam defìniti.onem vel descripti.onem simi, non debet ponere aliam in recto, sed in obliquo utramque partem defìniti.onis. Quod enim non debeat poni in recto sed in obliquo, patet. Nam Jalsum esset - hoc est : non conveni enter poneretur -, quia simum non est nasus nasus cavus hoc est : non convenienter dicitur 'simus est nasus nasus cavus' -; sed utrumque potest convenienter poni in obliquo, sic : simus est nasus habens cavitatem nasi. Et hic non est falsitas aliqua nec eti.am inconvenienti.a aliqua. N o t a n d u m est hic primo quod P h i l o s o p h u s non intendit negare quin simus sit nasus cavus, - et hoc si simus supponat pro naso -, nam secundum rei veritatem nasus aliquis est nasus cavus ; sed solum intendit dicere, sicut dictum est super litteram, quod non convenienter naso a parte eiusdem extremi additur tota defìniti.o simi, sumendo quamlibet partem in recto, sed potest sibi convenienter addi sumendo utramque partem in obliquo. Et hoc non ponit nisi grati.a exempli. Unde s c i e n d u m quod P h i l o s o p h u s specialiter docet hic vitare nugati.onem quando ponitur connotati.vum cum ilio de quo praedicatur, quod connotati.vum habet abstractum importans rem realiter exsistentem in ilio de quo verifìcatur. Sicut sunt talia 'album' , 'calidum', et si c de aliis ; et in tali bus potest ex eis fieri una descripti.o habens tam subiectum quam abstractum in obliquo, sicut si dicatur sic : album est habens albedinem corporis. Et tunc quamvis non dicatur convenienter ' Sortes est corpus corpus habens albedinem', tamen convenienter dicitur : Sortes est corpus habens albedinem corporis. Unde pro exemplo P h i l o s o p h i, s c i e n d u m quod non est verum dicere, de virtute sermonis, 'nasus habet cavitatem', si li 'cavitatem' supponat pro vera re extra, quia non potest supponere nisi pro naso et

5

10

-

CAP. 16, § 5. 4 quidlibet] quilibet CW, quodlibet F 4-5 definitione] definito CO 8 aliam] alia LF, illa CW 9 in1 ... sed o m . OLW sed in obliquo o m . F 1 0 non1 o m . F 14 etiam om. LF 21 utramque] unam F, quamlibet W 25 importans] et tldd. C 28 dicatur] dicam LW 30 convenienter sic F, quod C, om. OLW 34 vera] una W -

15

20

25

30

30S

CAP. 17 : DE SOLOECISMO VITANDO 35

40

45

non proprie dicitur : nasus habet nasum. Sed si li 'cavitatem' posset supponere pro hoc nomine 'cavum', tunc posset concedi quod nasus habet cavitatem, secundum quod 'habere' dicitur aliquid quando habet aliquod nomen per praedicationem, et tunc valet istam : de naso prae­ dicatur cavum. Pro toto isto capitulo est n o t a n d u m quod doctrina P h il o s o p h i hic tradita specialiter valet ad impediendum consequentiam quando arguitur a divisis ad coniuncta, quando aliquid bis accipitur in divisis, de quo dictum est in II Perihermenias 1• Et ideo talis conse­ quentia non valet 'iste homo est corpus album ; iste homo est corpus ; igitur iste homo est corpus corpus album' ; et si debeat deduci ad nu­ gationem per argumentum, debet argui per talem modum, et in tali modo arguendi est falacia accidentis, secundum dieta in capitulo de falcia a c c i d e n t i s 1•

[CAPITULUM 1 7 DB SOLOBCISMO VITANDO ]

§ 1 s

De soloecismo autem ... [c. 32 ; 1 82a 7-9] . In ista parte docet P h i l o s o p h u s vitare soloecismum ; et primo continuando di­ cendis dieta proponit intentionem suam, dicens quod dictum est prius, scilicet in p r i m o libro, quomodo contingit deducere ad soloeci­ smum, nunc autem dicendum est quomodo tales orationes habent solvi.

§ 2 Omnes enim huiusmodi . [c. 32 ; 1 82a 9-1 1 ] . Hic ponit tales ora­ tiones, et primo il quae commutant rectum in obliquum ; et sunt duae, quarum secunda incipit i bi : Putas verum est. ..

41 specialiter om. F 44 non valet om. OLF 45 corpus1 om. OF et debet F 45-46 nugationem] quod si probetur talis consequentia F 47 modo argucndi] non O

CAP. 17, § 1.

II,

-

5 continuando] continuans C, continuat OF

·

et si debeat ] debet negari 46 debet argui om. F

6 proponi t] proponendo F

CAP. 16, § S. - 1 Guilldmw de Ockham, Expositio in librum Perihermenias Aristot. , c. 4, § 6 (ed. cit. , pp. 4SOss.) . 1 Supra, c. 9, § S.

OCI[JIAM, OPIRA PRILOSOPHICA m

20

306

LIBER Il

Circa primam partem primo ponit paralogismum, dicens quod omnes orationes quales sunt sequentes, videntur concludere soloecis­ mum. De quibus ista est una : quod vere dicis esse, hoc vere est ; sed lapidem vere dicis esse ; igitur lapidem vere est. Aut dicere lapidem ... [c. 32 ; 1 82a 1 1-1 8] . Solvit praedictum pa­ ralogismum, dicens quod 'lapidem' non significat quid sed quem, hoc est : non significa t in nominativo casu sed in accusativo, ita scilicet quod non est nominativi casus sed accusativi -, similiter non significat hoc sed hunc, hoc est : non est neutrius generis sed masculini. Et ideo si aliquis diceret sic ' quod tu dicis esse, hunc est', non loqueretur ro­ mane, hoc est congrue, quemadmodum ille dicit romane qui dicit : quod tu dicis [esse] , hoc est. Propter hoc iste syllogismus non valet ' quod tu dicis esse, hoc est ; lapidem dicis esse ; igitur lapidem est', quia commutatur neutrum genus in masculinum et nominativus casus in accusativum ; et propter hoc est hic falacia f i g u r a e d i c t i on i s 1• Quod patet ex hoc : nam si loco istius accusativi casus 'lapidem' acciperetur casus nominativus et neutrum genus, habens consimilem terminationem in casu nominativo et accusativo, non esset aliqua fal­ lacia, - unde hic nulla est fallacia : quod tu dicis esse, hoc est ; sed lignum dicis esse ; igitur lignum est - ; sed si acciperetur nomen declinatum, per hoc quod habet [ unam] terminationem in nominativo casu et in accusativo aliam terminationem, esset falacia figurae dictionis, quia commutaretur unus casus in alium.

5

10

15

:2n

25

§ 3 Quod si quis dicat... [c. 32 ; 1 82a 1 8-27] . Confirmat suam solu­ tionem per simile, dicens quod si quaeratur ab aliquo : putasne est hic illa ? - hoc est : putas an adiectivum fe minini generis praedicetur de substantivo masculini generis, ut si dicatur 'Sortes est alba' -, et respondeatur quod non ; si iterum quaeratur an hic si t quid - hoc est : an adiectiCAP. 17, § 2. 6 concludere] paralo g ismum add. O LFW 24 dcnatum sic W, declaratum reliq. codd. 27 alium] pronomcn OF -

om.

1 3 neutrius] neutri OFW 26 aliam tcnonem

CAP. 17, § 3. - 4-5 feminini . . generis trp. p . alba OF 5 ut . . alba LFW 6 an] sit add. CL hic] hoc LFW quid] hic F .

respondetur

lin.

CAP. 17, § 2. 13-23.

.

om.

L

14 es OLF

om.

� respondeatur]

,,

-

1 Supra, lib. II, c. 9, § 19, lin. 20-35 ; l i b . l, c. 5, § 2 et § 5,

5

CAP. 17 : DE SOLOECISMO VITANDO

10

ts

1n

25

30

307

vum ncutrius generis, substantivum 1, praedicetur de nomine masculini generis - ; et postea accipiatur hic Coriscus - hoc est : si dicatur quod Coriscus est genetis masculini -, et concludatur quod hic est illa - hoc est : quod adiectivum feminini generis dicatur de nomine masculini generis -, sic arguendo 'omnis substantia est causata ; Coriscus est substantia ; ergo Coriscus est causata', non syllogizatur contra respon­ dentem soloecismus, quamvis Coriscus signi.ficaret idem quod illa - hoc est : quamvis Coriscus esset feminini generis -, dummodo respondens non concedat quod sit fe minini generis. Sed ad concludendum istam conclusionem ' Coriscus est alba', oportet interrogare et probare quod Coriscus est feminini generis ; in tantum quod, si hic Coriscus non est feminini generis secundum veritatem, nec est concessum a respondente quod est feminini generis, per praedictum paralogismum nec secundum veritatem nec contra illum qui interrogatur, hoc est contra responden­ tem, concluditur ista conclusio : Coriscus est causata. Et sicut iste discursus non valet 'omnis substantia est causata ; Co­ riscus est substantia ; igitur Coriscus est causata' nisi Coriscus sit femi­ ruru generis ; ita iste paralogismus non valet 'quod tu dicis esse, hoc est ; lapidem dicis esse ; igitur lapidem est' nisi supponendo lapidem significare hic, hoc est : nisi supponendo quod lapidem sit nominativi casus. Quod si hoc nomen 'lapidem' neque secundum veritatem neque secundum respondentem est nominativi casus, ista conclusio 'lapidem est' non sequitur ex praemissis praedictis, sed est ibi fallacia f i g u r a e d i c t i o n i s. Et apparet insipienti sequi eo quod casus nominis, dis­ sirnilis, videtur sirnilis casus cum aliquo casu alterius nominis ; propter hoc enim quod 'lapidem' potest convenienter poni hic 'lapidem dicis esse', creditur quod convenienter potest poni hic 'lapidem est', sicut hoc nomen 'lignum' convenienter poni potest in talibus duabus orationibus.

§ 4 Putas

verum est . . . [c. 32 ; 1 82a 27-29] . Ponit secundam orati.O­ nem, dicens quod si quaeratur 'putasne res est ila quam dicis eam 7 neutrius] neutri OFW substantivurn] sustentivatur ( ?) L 1 1 causata] colorata (etUmt infra) W 17-18 in . . . generis om. (hom.) O 18 generis] sed add. L 30 Et] ut O insi p ienti ] inspicienti OF, incipienti W 33 potest poni ] possit poni F, om. O

CAP. 17, § 4. - 2 Putas] Deinde

CAP. 17, § 3.

-

1

cum

dicit praem. F

Forsitan pro 'substantivatum'.

308

LIBER 11

esse ?', et respondeatur quod sic ; et postea arguitur 'sed istam rem ais esse aspidem ; igitur ista res est aspidem' : Aut non . . . [c. 32 ; 1 82a 29-31 ) . Solvit dicens quod non sequitur ista conclusio 'ista est aspidem', quia aspidem non sig nificai ista - hoc est : ' aspidem' non est nominativi casus, sicut hoc pronomen 'ista' est nominativi casus -, sed hoc nomen ' aspis' est nominativi casus ; et ideo non sequitur ista conclusio 'ista res est aspidem', sed ista 'ista res est aspis' ; nam aspide m significat istam, hoc est : est accusativi casus et non nominativi.

5

10

§ 5 Neque si quem dicis . . . [c. 32 ; 1 82a 31-34) . Confirmat per oratio­ nem consimilem, dicens quod si arguatur sic 'quem dicis esse hunc, hic est ; sed dicis hunc esse Cleonem ; igitur hic est Cleonem', non se­ quitur ; quia hunc Cleonem non est hic, - hoc est : Cleonem, quod est accusativi casus, non est hic, hoc est : non est nominativi casus . Sed in maiore dictum est quod quem dicis esse Cleonem, hic est, et non hunc, hoc est : quem dicis esse, de ilio praedicatur in nominativo casu et non in accusativo ; quia si praedicaretur in accusativo non esset romana locutio. Igitur concludere in conclusione tale nomen praedicari in accusativo casu, sic dicendo 'hic est Cleonem', non est recte concludere.

5

10

§ 6 Putas

scis hoc ? . .. [c. 32 ; 1 82a 34-38] . Hic poni t paralogismum ubi commutatur obliquus in rectum, sic arguendo : tu scis hoc ; hoc est lapis ; e1 go tu scis lapis. Istum paralogismum solvit, dicens quod hoc pronomen 'hoc' non idem signifi.cat in ista propositione 'tu scis hoc' et in ista 'hoc est lapis', - hoc est : non est eiusdem casus in una propo­ sitione et in alia -; sed in prima propositione significat h une - hoc est : est accusativi casus -, in posteriori autem hic, hoc est : in secunda pro­ positione est nominativi casus. 4 et l si F

sic L,

om.

arg uit ur l arguatur C, respondeatur W reliq. codd.

CAP. 17, § 5. - 3 arguaturl arguitur F

istam l ista CLF ; ais l vis L, dicis F

7 Cleonem

om.

OLF

10 ista'

s

CAP. 1 7 : DE SOLOECISMO VITANDO

309

§ 7 Putasne cuius [c. 32 ; 1 82a 38 - 1 82b 5] . Ponit paralogismum in quo commutatur obliquus in obliquum, sic arguendo : cuius scientiam ha bes, hoc scis ; sed ha bes scientiam lapidis ; igitur scis lapidis. Et istum pa1 alogismum solvi t, dicens quod non sequitm ; et ratio est : nam quando accipitur hoc nomen 'lapidis' dicitur huius hoc est : accipitur nomen genitivi casus -, sed quando dicis 'lapidem' dicis hunc - hoc est : accipis nomen accusativi casus - ; sed in maiore, quando dicis 'cuius scientiam habes, hoc scis', li 'hoc' ibi non est genitivi casus sed accusativi casus ; et ideo non sequitur ista conclusio 'scis lapidis', sed ista 'scis lapidem', ut scilicet nomen quod sequitur hoc verbum 'scis' in conclusione sit consimilis casus cum nomine quod sequitur idem verbum in maiore. Ultimo epilogat P h i l o s o p h u s, dicens quod ex il quae dieta sunt manifestum est quod huiusmodi orationes non syllogizant soloecismum, quamvis videantur ; manifestum est etiam quare non syllogizant, et etiam manifestum est quomodo est eis respondendum. Quia orationes ducentcs in soloecismum non sunt multum usitatae in scientiis realil:rus, et etiam non sunt magnae apparentiae, ideo circa istam materiam nolo multum immorari. Est tamen s c i e n d u m quod orationes ducentes ad soloecismum peccant per falaciam f i­ g u r a e d i c t i o n i s eo quod si loco unius nominis acciperetur aliud nomen, non esset fallacia ; unde quando sic arguitur 'cuius ha bes scientiam, hoc scis ; tu habes scientiam lapidis ; igitur scis lapidis' , si acciperetur unum nomen habens consimilem terminationem in casu genitivo et in casu accusativo, non esset aliqua falacia ; et ista est causa quare est ibi fallacia figurae dictionis. Ad sciendum tamen in speciali de diversis paralogismis quando est figura dictionis, oportet scire diver­ sas regulas speciales, quae magis spectant ad g r a m m a t i c u m quam ad l o g i c u m ; quamvis ille qui est simul grammaticus et logicus, subtilius et clarius eas intelligat quam ille qui est grammaticus et non logicus. . . .

5

-

10

15

�

1,

25

30

CAP. 17, § 7.

cus et

om.

C

CAP.

1 5 soloecismum] syllogismum F

30-31 et non logicus

om.

qwmvis] syllogizare aJJ. F

L

1 7, § 7. - 1 Vide supra, § 2,

notam

1.

30 grammati-

310

LIBER II

[CAPITULUM 1 8 DE ORATIONIBUS SOPIDSTICIS FACILIORIBUS AD SOLVENDUM]

ET

DimCILIORIBUS

§ 1 Oportet autem intelli gere. . . [c. 33 ; 1 82b 6-1 2] . In isto capitulo determinat P h i l o s o p h u s quae orationum est difficilis ad sol­ vendum et quae facilis. Et primo ostendit quod quaedam orationes sunt difciles, quaedam faciles ; secundo exsequitur de eis in speciali, ibi : Quemadmodum igitur in his. Dicit igitur primo quod post praedicta oportet intelligere quod quaedam de numero omnium orationum sophisticarum sunt faciles conspici, - hoc est : sunt faciles ad solvendum -, quaedam autem sunt difficiliores ad videndum, secundum quid et quomodo paralogizant audientem, quamvis frequenter orationes diffi.cilcs sint eaedem orationibus facili bus, hoc est : quamvis frequenter tam faciles quam difficiles sint secundum eandem fallaciam, et ideo dicuntur eaedem quia fiunt se­ cundum eandem fallaciam. Et quod ita si t patet : nam illa orario est difficilis ad solvendum circa cuius solutionem sunt diversae opiniones ; sed aliquando circa solutionem eiusdem orationis sunt diversae opi­ niones. Nam aliqui dicunt quod peccan t in dictione, aliqui quod peccant per fallaciam accidentis, alii quod peccant per aliam falciam. Et ratio diversitatis istarum opinionum est quod eadem forma arguendi ali­ quando in una materia apparet nihil valere, aliquando in alia materia apparet valde probabilis, aliquando in una materia apparet peccare per unam fallaciam, et illa eadem forma, translata ad aliam materiam, apparet peccare per aliam fallaciam. S c i e n d u m quod frequenter ex hoc quod eadem forma ar­ guendi fit in diversis terminis, apparet nescientibus magna diversitas, in tantum quod in aliquibus terminis assignant fallaciam, in aliis non. Verbi gratia, aliqui hic assignant fallaciam a c c i d e n t i s 'omnis veniens cognoscitur a te ; Coriscus est veniens ; igitur Coriscus cognosci1

CAP. 1 1! , § l . - 12 hoc est o m . OL facilcs ] scilicet add. L 13-14 paralogizant audientem l paralogizatur audience O, paralogizantur apud ipsum audientem F 1 9-20 sed . pect1 om. W opiniones] solutiones OL 20 pect1] pect (etiam injr11) F 29 fallaciam l accidentis et ll.d. C .

CAP. 18, § 1 .

-

1

Supra,

c.

9, § 4, lin. 1 53-159.

.

..

5

10

15

20

25

30

31 1

CAP. 18 : DE SOPHISMATIBUS FACILIORIBUS ET DIFFIC. AD SOLVENDUM

35

tur a te', et hic nulam fallaciam assignant 'omne album currit ; Sorte5 est albus ; igitur Sortes currit' ; et tamen idem modus arguendi est utrobique, nec est plus fallacia in uno discursu quam in alio, sed uterque regulatur aequaliter per dici de omni. Similiter aliqui hic assignant fallaciam f i g u r a e d i c t i o n i s 'homo est species ; Sortes est homo ; igitur Sortes est species' et hic fallaciam a e q u i v o c a t i o­ n i s 'tu comedis panem ; panem est accusativi casus ; igitur tu comedis accusativum casum' ; et tamen est eadem fallacia, et non est alia causa nisi quia ignorant naturam fallaciarum. 3

40

§ 2 Quemadmodum igitur [c. 33 ; 1 82b 1 3-22] . Hic exsequitur in speciali, et primo ostendit quomodo penes eandem fallaciam in dictione aliquae orationes sunt faciles et aliquae difficiles ; secundo ostendit hoc in fallacia accidentis, i bi : Similiter autem in accidente. Primo igitur agit de orationibus facilibus, dicens quod penes ean­ dem fallaciam quaedam orationes sunt faciles, quaedam difficiles. Sicut accidit in a e q u i v o c a t i o n e, quae ponitur modus facillimus pa­ ralogismorum, nam multae orationes de eis sunt manifestae et quasi ridiculosae. Et poni t tres orationes, prima est ista : vir ferebatur gra­ datim sedens. Nam man.ifestum est quod 'ferebatur' potest significare motum proprium vel motum alterius ferentis, scilicet equi vel alte­ terius. Secunda orario est ista : Boreas est purus. Nam manifestum est quod 'purum' vel signifìcat 'non nocivum' vel idem quod 'serenum', et tunc dicitur purus quia serenus, non quia non perdidit pau­ perem. Tertia est ista : utra boum pariet antea, vel neutra. Nam man.ifestum est quod hoc adverbium 'antea' potest dicere anteritatem loci vel temporis. S c i e n d u m est quod ista non ponit P h i­ l o s o p h u s nisi gratia exempli et qu.ia forte in lingua sua erant satis manifesta. ...

s

to

ts

2D

CAP. 18, § 2. - 1 5 quia1] vcl O , et L 1 5-1 6 non1 pauperam om. F 16 ut boum C, utrum boum L, ista bonum OW, bonum F • . •

om.

C

•

Supra,

c.

7, § 16, lin. 14-18.

1 5 non'

om.

L

non'

312

LIBER I I

§ 3 Illa autem et peritissimos [c. 33 ; 1 82b 22-27] . Ostend.it quod aliquae orationes penes aequi vocationem sunt diffi.ciles ad solvendum, et exemplificat de una. Dicit igitur quod aliquae orationes aequivocae latent peritissimos, hoc est valde peritos, qui tamen in hoc non erant periti sed imperiti. Est autem signum quod aliquando aequivocatio latet eos, eo quod saepe d.isputant et diversimode opinantur de nomi­ nibus. Unde aliqui de istis nominibus 'ens' et 'unum' d.icunt quod si­ gnificant unum, et idem etiam consignificant ; alii autem solvunt ra­ tiones Z e n o n i s et P a r m e n i d i s per hoc quod dicunt 'ens' et 'unum' multipliciter dici ; et ita aliqui opinabantur ista nomina esse multiplicia, et aliqui opinabantur ca non esse multiplicia. Ex quo pa­ tet quod tales orationes, accipientes 'ens' et ' unum', sunt d.ifficiles ad solvendum. N o t a n d u m est quod, secundum veritatem, 'ens' et 'unum' sunt aequivoca ; de quorum tamen aequivocatione non est hic insisten­ dum, quia quod P h i l o s o p h u s hic d.icit non d.icit nisi gratia exempli, et de istis aliquid est d.ictum super librum P o r p h y r i i et amplius d.icetur in libro Physicorum. S c i e n d u m est etiam quod, quamvis fallacia aequivocationis sit levis quantum ad aliquas orationes, tamen quantum ad alias est multum d.iffi.cilis et multos decipit, et maxime penes secundum modum et tertium. Et ratio est quia impossibile est invenire aliquod vocabulum significativum, quin possit aequivoce sumi penes t e r t i u m m od u m 1 ; quod multi nescientes frequenter decipiuntur, et credunt facere demonstrationes et argumenta realia, cum tamen faciant vilia sophismata aequivocationis et alium defectum non habenti.a. Vix eti.am est aliquod vocabulum, quin in libris auctorum aliquando sumatur proprie et secundum suam primariam significationem, et aliquando im­ proprie et metaphorice et secundum significationem impropriam ; et ideo multi nescientes quando auctores loquuntur proprie et de vir...

s

to

ts

1

CAP. 18, § 3. - 2 peritissimos vmio Botth. (v. hic in.fra, li11. 5), peritissimorum codd. sic L, errant ( !) rtliq. codd. 9 consignificant] consignificantes F, consignificantur L aequivoca add. O 29 primariam] propriam C

5

eraDl

13 sum)

CAP. 1 8, § 3. - 1 Guillelmus de Ockham, Expositio in librum Porphyrii, cap. 2, § 10 (ed. cit. , pp. 42ss.). 2 Cf. supra, li b. l, c. 1 , § 1 , lin. 67-79 ; c . 2, § 9.

3l

25

30

CAP. 1 8 : DE SOPHISMATIBUS FACILIORIBUS ET DlffiC. AD SOLVENDUM

31 3

tute sermonis, et quando improprie et metaphorice, dieta eorum ad litteram accipientes, in mulriplices perplexitates incidunt et errores.

§ 4

5

to

Similiter autem et in accidente... [c. 33 ; 1 82b 27-31 ) . Hic ostendit quomodo penes eandem fallaciam extra dicrionem sunt ali­ quae orariones faciles et aliquae difficiles, dicens quod sicut in aequivocarione sunt aliquae orationes faciles et aliquae difficiles ad solven­ dum, ita etiam est in fallacia accidenris et aliis fallaciis, quod aliquae orariones sunt faciles et aliquae sunt difficiles ad videndum defectus earum. Et non solum hoc, immo etiam difficile est videre in quo ge­ nere locorum sophisricorum sunt, hoc est : per quam fallaciam peccant. Et eriam non est facile videre in omnibus orationibus an fiat elen­ chus vel non fiat elenchus, immo est difficile, frequenter, videre an processus sit elenchus concludens vel non.

§ 5

5

to

t5

Est autem acris oratio . . . [c. 33 ; 1 82b 32-37) . Postquam P h i­ l o s o p h u s ostendit quod aliquae orationes peccantes in forma sunt difficiles, hic ostendit universalius quae orationum habenrium defectum, sive in materia sive in forma, sunt difficiliores et quae minus dif­ ficiles. Et dividitur in duas partes, quia primo definit orationem acrem, scilicet difficilem, et dividit ; secundo determinat de dividenribus, ibi : Est autem syllogistica. Dicit igitur primo quod acris oratio, scilicet difficilis orario, est illa quae maxime facit dubitare ; haec enim orario, quae facit sic dubitare, mordet max ime, hoc est : gravamen infert intellectui, et pungit eum sicut acer sapor pungit gustum. Haec autem orario duplex est, sicut accidit dubitario dupliciter. Aliquando enim accidit dubitatio in syllogizatis, hoc est per orariones syllogisticas ; quando scilicet forma argumenri est conveniens, tamen altera praemissarum est falsa, et ignoratur quae illarum est interimenda. Aliquando autem dubitatio accidit in syllo-

- --- ------

-- -

33 perplcxitates sic LW, prolixitates F, lectio inmta CO

CAP. 18, § 4 . - 11 est] etiam atld. OF CAP. 18, § 5. - 7 dividit. . . dividentibw] subdivit . . . subdividentibus C W 1 6 a ccidi t ] ibi causat C

syllo-cis C O W

1 3 syllogizatis]

UBER ll

314

gismis litigiosis, quando scilicet nulla praemissarum est falsa, et tamen nescitur qualiter consequentia est neganda. Hoc est autem adverten­ dum, quod orationes quae non peccant in forma sunt acriores, hoc est difficiliorcs, et quaerere magis Jaciunt, hoc est : magis faciunt dubitare. S c i e n d u m est quod, quamvis frequentius illae orationes sint difficiliores ad solvendum quando nescitur quae praemissarum est falsa, et sic loquitur hic P h i l o s o p h u s, tamen aliquando aliquae ora­ tiones peccantes in forma sunt difciliores.

20

§ 6 Est autem s yllogistica [c. 33 ; 1 82b 37 - 1 83a 4] . Determinat de dividentibus orationem acrem, et primo de oratione acri syllogi­ stica ; secundo de non syllogistica, i bi : Litigiosarum. Circa primam partem ptimo determinat de ora tione acri syllogistica acerrima ; secundo de minus acri, i bi : Secunda autem. Dicit igitur primo quod illa orario est acerrima syllogistica, quando ex maxime apparentibus, hoc est maxime probabilibus, quam maxime probabile interimit, hoc est : concludi t oppositum maxime probabilis. Quod autem talis orario sit maxime acris probat : quia cum fi at talis orario, scilicet quod praemissae sunt valde probabiles et conclusio valde improbabilis, transposita contradictione, - hoc est : arguendo ex opposito conclusionis cum altera praemissarum -, omnes similiter ha­ bebit syllogismos, hoc est : habebit syllogismos duos ex opposito, con­ cludentes conclusionem improbabilem ex praemissis probabilibus. Quia in omnibus illis tribus syllogismis, ex praemissis probabilibus interimet probabile, - hoc est : concludet negative oppositum probabilis -, vel construet, hoc est : concludet affirmative improbabile. Et ita talis orario maxime dubitare facit. Et ita illa orario est maxime acris quae ex aequo Jacit conclusionem inte"ogationibus, - hoc est : quae sumit conclusionem aeque improbabilem sicut praemissae sunt probabiles - ; quia tunc erunt duae aeque acres orationes ex opposito, una scilicet ex opposito con­ clusionis et maiore concludendo oppositum minoris, alia ex opposito conclusionis et minore concludendo oppositum maioris. Sicut si prae­ rnissae istius syllogismi essent probabiles 'omnis mater diligit ; Medea est mater ; igitur Medea diligit', et conclusio improbabilis ; si etiam . . .

- - ---

1 8 Hoc] hic CFW

CAP. 18, § 6 .

-

autem om. OF

I l oratio J acris add. C

1 9 aequo sic F, qua rr/iq. codd.

s

10

1s

20

25

CAP. 18 : DE SOPHISMATIBUS FACILIORIBUS ET DIFFIC. AD SOLVENDUM

30

35

40

315

praemissae essent aeque probabiles, difficile esset solvere eam ; et con­ tingeret facere duos syllogismos ex opposito aeque acres, quorum unus esset iste ' Medea non diligit ; Medea est mater ; igitur aliqua mater non diligit', alius iste 'omnis mater diligit ; Medea non diligit ; igitur Me­ dea non est mater'. N o t a n d u m est hic quod 'probabile' dupliciter accipitur, sci­ licet stricte et large. S t r i c t e sumendo 'probabile' est aliquod ne­ cessarium cui plures vel sapientes assenriunt, quod nec est principium demonstrarionis nec conclusio. Et sic non loquitur P h i l o s o p h u s hic de probabili, sed sic loquitur in libro Topicorum 1 ; et sic numquam possunt praemissae esse probabiles et conclusio improbabilis. L a r g e 'probabile' dicitur quod mulris apparet esse verum vel sapienribus, sive sit verum si ve falsum ; si tamen sit falsum illi qui assenriunt in ilio non sunt sapientes. Et sic loquitur P h i l o s o p h u s hic de probabili ; et sic loquendo, possibile est praemissas esse probabiles conclusione cxsistente improbabili.

§ 7

5

Secunda autem... [c. 33 ; 1 83a 4-7] . Determinat de orationc minus acri, dicens quod orario secunda acris est illa quae non est ex maxime probabilibus concludentibus maxime improbabile, sed quae est ex praemissis aeque probabilibus ; et scitur quod aliqua illarum praemissarum est interimenda, sed nescitur quae. Talis enim orario facit dubitare, cum scitur quod aliqua interrogarionum est interimenda et nescitur quae illarum. § 8 Litigiosarum . [c. 33 ; 1 83a 7-1 3] . Hic determinat de orarione acri non syllogisrica, et primo quae est difficilis ; secundo quae est fa­ cilis, incidenter, i bi : Quandoque. Dicit igitur primo quod de numero orarionum litigiosarum, illa est .

5

.

38 multis l modis add. L W CAP. 1!1, § 7. CAP. 18, § 8.

-

6 eni m l inquam F

3 primo l de illa add. F

CAP. 18, § 6.

-

7 cum l t.unen F 4 Quandoquc sic W, <.jUoniam rrliq. codd.

1 Aristot. , T(lpica, I,

c.

1 (100b 21-23).

316

LIBER ll

d.ifcilma de qua est primo dubium an sit syllogizata vel non, hoc est : an peccet in materia vel in forma. Hoc est - et, pro : id est -, id est utrum secundum Jalsum ve l divisionem solutio, hoc est : utrum si t orario ila solvenda per interemptionem falsi accepti, vel secundum divisionem, hoc est per distinctionem vel assignationem alicuius fallaciae. Sed ila orario est minus acris, de qua est manifestum quod debet solvi per divisionem vel interemptionem hoc est : per assignationem alicuius fal­ laciae vel interemptionem - , sed dubitatur quid sit interimendum, vel dubitatur cuiusmodi fallacia debeat assignari. Et etiam aliquando du­ bitatur an conclusio sit distinguenda vel aliqua praemissarum. Aliquando enim conclusio est distinguenda et nulla praemissarum, sicut hic 'nullus homo est genus ; animal est homo ; igitur animai non est genus' ; aliquando praemissa est distinr;uenda et non conclusio, sicut hic : nullum genus est homo ; ani mal est genus ; igitur animai non est homo.

10

-

1s

§ 9 Quandoque er go [c. 33 ; 1 83a 1 4-20] . Hic ostendit quae oratio est facilis, dicens quod tunc aliquando est orario non syllogistica facilis, si habeat praemissas valde improbabiles et valde falsas. Et aliqua ta­ lium orationum est digna despici et aliqua non. Nam quando dimittitur aliqua praernissarum guae faceret ad apparentiam syllogismi, tunc est fatuus syllogismus et dignus despici. Sicut si argueretur si c 'omnis homo est animai ; igitur omnis homo est asinus', est fatuum argu­ mentum ; quia dimittitur ista proposi rio 'omnis asinus est ani mal', quae facit ad inferendum apparenter conclusionem, sic arguendo : omnis asinus est ani mal ; omnis homo est ani mal ; igitur omnis homo est asinus. Sed si dimittatur aliqua propositio extrinseca, videlicet to­ taliter ex aliis terrninis, tunc non est talis syllogismus despiciendus, quantumcumque sit facilis ad solvendum ; sed habilis est ut circa eam respondens sollicitetur ad solvendum eam, estendendo quod opponens non bene interrogavit, hoc est : non bene opposuit. Unde sic arguendo 'omnis asinus est animai ; omnis homo est animai ; igitur omnis homo est asinus' omittitur una propositio extrinseca per quam deberet tenere processus iste, scilicet ista 'ex duabus universali bus affirmativis in se. . .

6 syllogizata

Arist. ,

syl!o-ca codd.

7 et] ve! C

CAP. 1 8, § 9. 3 est• . . . non] non est oratio O O, 011 . L W 1 4 habilis scii. oratio, ut dicit Arist. -

id1 est1

om.

O

1 0 apparenter ] apparentem O F

12 si ] non

5

10

15

CAP. 20

19 :

317

EPILOGUS

cunda figura sequitur conclusi o universalis a.fmativa', quae quamvis dimittatur, tamen respondendum est ad praedictum paralogismum. § 10 Et est, quemadmodum [c. 33 ; 1 83a 21-26 ] . Hic incidenter osten­ dit quot modis contingit opponere, dicens quod sicut contingit tri­ pliciter solvere, scilicet ad orationem, hoc est vere, et ad interrogantem, hoc est apparenter, et aliquando neutro modo, quia nec respondet ad hominem nec ad rem sed narra t unam narrationem non ad propositum ; ita contingit tripliciter interrogare et syllogizare, hoc est opponere, sci­ licet ad propositionem, hoc est ad rem, et ad respondentem, hoc est appa­ renter et contra respondentem, et ad tempus, hoc est : quando scilicet redimitur tempus ab opponente, et expenditur, et nec arguitur ad rem nec contra respondentem. Et subdit A r i s t o t e l e s quod quando­ que est tan ta difficultas in oratione quod plus de tempore requiritur ad solutionem faciendam quam ad totam disputationem. . . .

5

to

(CAPITULUM 1 9 EPILOGUS) Ex quantis lgttur et qualibus [c. 34 ; 1 83a 27-34] . In isto capitulo P h i l o s o p h u s epilogat determinata in libro isto et in libro Topicorum. Et primo recapitulat ea quae determinata sunt in hoc libro, dicens quod ex praedictis est manifestum ex quot et qua­ libus disputationibus .fiunt paralogismi, hoc est : per quot et quales fal­ lacias fiunt paralogismi, - et hoc quantum ad p r i m u m librum, usque ad illam partem : Falsum Manifestum est etiam quomodo possumus ducere ad falsum et inopinabile 1• Dictum est etiam ex quibus accidit syllogismus sophisticus 8• Et est etiam manifestum quomodo est interrogandum et quis ordo interrogationum, - quantum ad illam . . .

5

1•

to

CAP. 18, § 10. 2 incidcnter) incidentaliter W, o m . C 6 hominem) homines L, seu ad interrogationem add. F 10 expenditur) expeditur OF -

CAP. 1 9. - 1 Lib. I,

cc.

1-18.

2 Lib. I,

c.

19.

4 interrogantem) interrogationem F 9 quando scilicet) quando O, om. F

a

Lib. I, 16-18.

31 8

LIBEl

II

partem p r i m i quae est de cautelis in opponendo '· Dictum est ad quid tales orationes sunt utiles, - quantum ad principium s e c Et similiter dictum est de apparenti quam recta

6•

omni responsione,

u

n

hoc est : tam de responsione

15

Et dictum est etiam quomodo oportet solvere

falsos syllogismos, et quomodo impediendae sunt disputationes, hoc s e c u n d o

d i 6•

- m

7•

§ 2 Reliquum autem de eo . . . Topicorum,

determinata in libro

[c. 34 ; 1 83a 34-36) . Hic recapitulat proponens primo intentionem suam,

dicens quod post hoc relinquitur recapitulare et reminisci aliqua bre­ viter de iis quae praemissa erant

in

principio libri

imponere finem dictis tam quantum ad librum tum ad librum

Elenchorum.

CAP. 1 9 , § 1 . - 1 3 est1] etiam tUJ. FW

' Lib. I,

c.

Topicorum, et sic Topicorum quam quan­

22.

5 Lib. II,

c.

17 impcdiendae] impendendae F

l.

8

Lib. II ,

cc .

2-3.

7

Lib. II,

cc.

3-18.

5

INDICES l.

Bibliothecae et manuscripta.

II. Auctores et scripta ab Ockham et ab editoribus allegata. III. Doctrina. IV.

Index generalis.

I.

-

Bibliothecae et manuscripta.

Assisii, Bibl. Co=un. , cod. 670 ( = 0) : 9*, 11 *s. , 3-31B. Brugis, Bibl. Civit., cod. 499 ( W) : 10*ss., 3-31B. Cantabrigiae, Bibl. Coli. St. John's, cod. D. 25 : 3, 23, 34. Florentiae, Bibl. Nat. , cod. Conv. soppr. B. 4. 1 61 8 ( = F) : 9*, l l*ss. , 3-31B. - Conv. soppr. B . 5 . 726: 14*. Londini, Bibl. Lambeth, cod. 70 ( = L) : 10*-13*, =

II.

-

(opus G. Burlaei : 23, 34s., 44, 231ss.), 3-31B. Mediolani, Bibl. Ambros. , cod. C. 1 61 l'!f. : 5. Oxonii, Bibl. Bodleiana, cod. Canon. Mise. 403 : 9, 1 Bs. - Cano11. Mise. 558 ( = q : 9*, l l*ss. , 3-31B. - Bibl. Coli. Merton, cod. 280: B. Parisiis, Bibl. Nat., cod. /al. 14, 721 ( = V) : 10*-13*, 3-31B. Vaticana Civitas, Bibl. Apost. cod. /al. 2982 : 107.

Auctores et scripta ab Ockham et ab editoribus allegata.

Aegidius Romanw, Expositio supra libros E/mc/w­ rum (ed. Venetiis 14%) : 3. - Lib. I, c. 1 : 9 ; c. 2 : 18s., 32s., 43ss. ; c. 3 : 57, 60, 62, 65, 73, 77, 231 ; c. 4: 6b, 7 1 , 7B ; c. 5: B3s . , BBs. ; c. 6 : 93, %, 103 ; c . 7: 109 ; c . 8 : 1 14, 121 ; c . 1 0 : 131s. ; c . 1 1 : 135. - Lib. II, c . 1 : 1 49s. , 1 53, 160; c. 2 : 164, 175 ; c. 4: 1 80s. ; c. 5: 20, 209, 21B, 221 ; c. 7: 52, 229ss. ; c. 8: 263; c. 9: BB ; c. 1 0 : 30 ; '· 19: 292. - Quaestiones Metaphysica/es (ed. Venetiis 1499), VII, q. 2: 133. Albertw Magnus, Commentarius in Meteora Arist� telis (cod. Parisiis, Bibl. Nat., lat. 14, 721) : 10*. - Liber Eltmhorum (ed. A. Borgnet, Paris 1B90) , tract. 1 : '1. Albertus Magnus (pseudo) , De arte opponendi ti rtsponJmd: (ed. M. Grabmann) : 12. Alessio, F., v . La mbertus Altissiodorensis. Alexander Aphrodisias (pseudo), Commentarium in librum EletiChorum (trans. Guilelmi Dorothei Veneri, ed. Venetiis 1541 ; ed. Graeca : M. Wallies, Commentarla in Aristot. Graeca, Bero­ lini 1B98) : ' s. , 44. Alc:xander de Villa Dei, Doctrina/e (ed. D. Reichling) : 17s. Aristoteles (edd. Bekker, Berolini 1 831-1870 ; Di­ dot, Parisiis 1lWS-1B74 ; Iuntina, Venetiis 15� 1553 ; Aristotel 's latinus, ed. L. Minio-Paluello et B. Dod) : 3-31B passim. - Analytiu Postmora, lib. I, c. 1 : 4.

OCKHAM, OPI!I PBILOSOPHICA m

- Ana/ytica Priora, lib. I, c. 1 : 6 ; cc. 1-7: 1 98 ; c. 5 : 232 ; c. 1 3 : 1 B6, 28B ; c. 25: 168. - Lib. II, c. 1 6 : 59, 281 ; c. 1 7: 62, 288. - De anima, lib. II, c. 7, tt. 66-73 : 194. - De sophisticis e/enchis (ver:sio Boethii) : B, 33. - c. 1 : 1 2 ; c. 5 : 5 1 . - Metaphysica, lib . IV, c . 3 : 1 19. - Lib . VI : 3 . - Lib. VII, c. 5, t . 1 7 : 1 33. - Lib. VI , c . 5 , tt . 1 7-19: 303. - Pmhermenias, c. 1 1 : 249. - Physica, lib . I, c. 3: 61. - Lib. II, c. 1 : 126. - Praedicamenta, c. 5 : 86. - Topica : 9. - Lib. I, c. 1 : 315. - Lib. II, c. 4 : 61 . Lib. IV, c. 1 : 61. - Lib. VI, c . 6 : 1 19. - Lib. VIII, c. 1 : 138, cc. 4-5 : 12; c. 5 : 14 ; c. 1 2 : 1 68 ; c. 1 3 : 59, 28 1 . Auctoritates Aristotelis, Ana/. Poster. Ed. J . Ha­ mes) : 4. A verroes (Commentator), Commentaria in opera Aristot. (ed. Iuntina, Venetiis 1550-1553), In Metaphysicam, lib. VI, t. 1 1 : 303. Bekker, v. Aristoteles. Boehner, Ph. , Co//ected Artic/es (ed. E. M. Buytaert) : 303. - v . Gualterus Burlaeus. - v . Guillelmus de Ockham. - "Thc Relative Date" : 303. Boethius : 3-31 8 passim. - v. Aristoteles.

21

322

INDICES

- In Categorias Aristot. (PL 64, 159ss.) : 3, 20, 22s., 48 .

- In Topica Ciceronis (PL 64, 1039ss.) : 148. Borgnet, A. v. Albcrtus M.agnus. Brown, S. F. : 14*. - v. Gualterus Burlaeus. - v. Guillelmus de Ockham. - "Walter Burleigh's Treatise" : 24. Buytaert, E. M., v. Boehner, Collected Articles. Cenci, C. : 1 4* . Coxc, H . 0 . , Catalogi : 9* . Delisle, L., Inventaire : 10*. de Porter, A., Catalogue : 10*. De Rijk, L. M., v. Dialectica Monacensis. - Logica Modernorum : 23, 29. - v. Summa Metensis. del Punta, A. : 14*. Dialectica Monacensis (ed. L. M. De Rijk) : 23. Dod, B . , v. Aristoteles. Ebbesen, S., Index : 3. Etzk.om, G. : 1 4* . - v. Guillelmus de Ockham. G.il, G. : 14*. - v. Guillelmus de Ockham. - v. Henricus de Harcla y . Gambatese, A., v. Guillelmus de Ockham. Grabman, M., Die Sophismattt-literatur : 12. - v. Guillelmus de Shyreswood. Gualterus Burlaeus : 10*. - De puritate artis logicae tractatus brevior (ed. Ph. Boehner) : 34, 36, 218. - De puritate artis logicae tractatus longior (ed. Ph. Boehncr) : 25, 29. - Quaestiones in librum Perihermmias (ed. S. F. Brown), q. 1 : 175 ; q. 3: 12 ; q. 5 : 12, 29. - Quaestiones libri Elenchorum (cod. Cantabr., St. John s College D. 25), q. 1 : 3s. , 23, 34. - Tractatus super librum Elenchorum (cod. Londin. , Bibl. Lambeth 70) : 23, 34s., 44, 231ss. - Utrum contradictio sit maxima oppositio (ed. R. Palacz) : 297. Gualcerus Chatton, Lectura in I Smt. , pro!., q. 1 (ed. M. E. R.ei.na) : 12. Guilmus de Moerbeke : 131, 150. Guillelmus de Ockham : 8-9. - Expositio super libros Elenchorum (ed. F. del Punta) : 9*-14*' 3-318. - Expositio in librum Perihmnenias Aristot. (ed. A. Gambatese et S . F. Brown), proem. : 297. ­ Lib. l, c. 4 : 249, 294, 305 ; c. 6: 22, 278. '

- Expositio in libros artis logicae prooemium (ed. E. A. Moody) : 3s. , 12. - Expositio in librum Porphyrii : 9*-13*. - Prooem. : 25, 175. - c. 1 : 71 ; c. 2 : 12, 164, 312 ; c. 8 : 164. - Expositio in librum Praedicammtorum Aristot. (ed. G. G.il) : 9*-1 3* . - C. 1 : 21 ; c. 3 : 195s. ; c. 8 : 86 ; c . 1 0 : 279 ; c . 1 2 : 276 ; c . 13 : 301 ; c . 1 4 : 196. - Expositio in librum Priorum (in votis) : 209. - Expositio in libros Physicorum Aristot. (ed. V. Richter et G. Leibold, in praepar.) : 13*s . , 279. - Expositio in libros Topicorum Aristol. (in votis) : 283 .

- In IV libros Seni. (In I Sent. , Pro!. et dd. 1-3, ed. G. G.il et S. F. Brown, St. Bonaventure, N.Y. ; dd. 4-17, ed. G. Etzk.om, St. Bonaven­ ture , N.Y. ; dd. 1 8-48, cd. G. Etzk.om et F. Kelley, sub prelo ; reliqua : ed. Lugduni 1495) : 301. - Lib. l, Pro!., q. 3 : 27 ; q. 5: 282 ; d. 2, q. 4 : 27; qq. 4-7: 25 ; qq. 4-8: 175 ; q. 8: 21s. , 297 ; d. 4 ; q. 1 : 24s. , d. 8, q. 2: 1 64 ; q. 4 : 1 64, 296 ; d. 12, q. 2: 73 ; d. 22 , q. un. : 12; d· 38, q. un. : 278. - Lib. Il, q. 1 : 301 . - Lib . IV, q. 7: 303.

- Summa logicae (ed. Ph. Boehner, G. G.i! et S. F. Brown, St. Bonaventure, N.Y.) : 4. - Pars 1 , c . 3 : 136 ; cc . 9-10: 1 95 ; cc . 1 5- 1 7 : 25 ; cc . 49-54 : 276 ; c. 64 : 25 ; cc. 64-74 : 24 ; c. 67: 25 ; c. 68 : 25 ; c. 71 : 26 ; c. 72 : 28s. ; c. 74 : 220. - Pars II, c. 1 : 1 2 ; c. 2: 242 ; c. 3 : 26 ; c. 4: 218 ; c. 7: 28s. ; c. 1 2 : 276 ; c. 16: 73 ; c. 1 7 : 208. - Pars III-l : 209 ; c. 4 : 1 98 ; c. 5: 236 ; c. 1 0 : 232 ; cc. 1 7-19: 237 ; cc. 23-28 : 29 ; cc. 26-28 : 243 ; cc. 34-39: 29 ; cc. 44-49 : 29 ; c. 64 : 29. - Pars III-2, c. 4: 1 1 9 ; c. 27: 240. - Pars II-3, c. 1 : 204 ; c. 2 : 39, c. 46: 12, 268. Pars II- 4,c. 2 : 2 1s . ; c . 4 : 27 ; c. 5: 39 ; c . 8 : 33ss. ; c . 9 : 42 ; c. 1 0 : 86, 221 ; c. 1 4 : 58, 27. - Tractatus de praedestinatione et de praescienta Dei respectu futuro rum contingmtium (ed. Ph. Boehner, recogn. S . F. Brown) : 278s. Guillelmus de Shyreswood, Introductiones in logicam (ed. M. Grabmann) : 12, 197, c. 6: 23. Guilelmus Dorothcus Venetus, v. Alcnder Aphro­ disias

(pseudo).

Harkins, c. : 14*.

Henricus de Harclay, Quaestio de univermli (ed. G. G.il) : 23. Homcrus, 1/ias (apud Aristotelem), XXI, 297: 43 ; XXII, 328 : 43. Horatius, Carmina l, 25 : 42. lacobus Duacensis, Commentarium in Analytica Priora (cod. Paris., Bibl. Nat. lat. 14, 721) : 1 1 *.

INDEX m : DOCTRINA

de Bodelo : 1 1*. Duns Scotus (Opera omnia, ed. L. Wadding, Lugduni 1 639) , Opus Oxon. IV, d. 15, q. 2: 127. loannes Gallensis : 1 1 * . loannes Lamas : 1 1*. lsidorus, Etymologiae (PL 82, 73ss.), lib. V, c. 4: 127.

loannes

Plato : 3. - Gorgias : 126. Priscianus, Instit. gramnuzt. (ed. A. Krehl), lib. VI, c. 1 4 : 135.

loannes

Rcichling, D., v. Alcx:mde de Vil Dci. Richardus Calnae: 10*. Richardus de Campsal : 9*. Robcrtus Grossatesta (?), Tractl super librum Elmchorum (cod. Oxon. Mcrton 280), 1 :, 8. Robcrtus Kilwardby, Commentarium super libro Elmchorum (cod. Oxon. Bodl. Can. mise. 403),

James, M. R. and C. Jenkins, A descriptive Ct�­ talogue . . . Lambeth Palace : 10*. Jenkins, C., 11. James, M. R.

1 : 8s. , 18. - Commentum super librum Topicorum Aristotelis (cod. Fior. Bibl. Nat . , conv. soppr. B.4.1618) : 10*.

Kellcy, F. , v. Guillelmus de O ckha m . Krehl, A . , 11. Priscianus. Lambertus Altissiodorensis, Lagica (ed. F. Alesio) : 19. Lin dsay, W. , 11. Marti alis . Lohr, C. : 10*s. Martialis,

Epigramnuzta (ed.

W.

Lindsay),

l,

slroplza

65 : 135.

de Marbasio, De modis significandi (apud Ch. Thurot) : 18. Minio Paluello, L., 11. Aristoteles. Moody, E. A., 11 . Guillelmus de Ockham. Michael

-

dict.

•

Inda iste

et

Thomas

1-11,

Aquinas, Summa Theol. l, q. 41 : 214. -

q. 15: 127 ; q. 99 : 127.

Thurot, Ch. , Extraits : 17s. - v. Michael de Marbasio. - v. Pctrus Hclias. Wallies,

Doctrina *.

et concreta 39, 195 ; in f.ùlacia figurac 20 . - rclativorum 302s . Abundans 131. Acccntus : faci t falciam 41-43. Accidens : nomcn pracdicabile de subiectis 132, 303 ; mcdium in fallacia accid. 50 , 245s. , 252. - copulatum et non copulatum 303. Cf Fal. Achilles 1*, 33s. , 39. Activum : aliquid potens agcrc 301. Ad aliquid : dupliciter accipitur 201 . Cf Relativa. Adiaccns 2 67. Cf Est. Ad idem, sec . idem, simil. , codem tcmporc 76. Adiectivum posvum 256. A b stracta :

Simon de Faversham, Quaestiones [novae] super libro Elmchorum (codd. Oxon. Mcrton 292 et Mc­ diolani, Bibl. Ambr. C. 161 Inf.) : 5. Summae Metenses (ed. M. L. Dc Rijk) : 23.

M., v. Alcxander Aphrodisias (pscudo). Weisheipl, J. A., "Curriculum of the Faculty of Arts" : 12.

R., 11. Gualterus Burlaeus. Pctrus Hclias, Summa super Priscianum (apud Ch. Thuro t) : 18. Palacz,

III.

323

Advcrbium : quomodo significat ? 176 ; facit propos. modalcm 37. - in fal 272. - locale 260, 269. - temporale 269. Acdificator : per se acdificat ? 38s. Acquale : et inacquale 292. Acqualitas : nomcn abstractum 302s. Acquivoca : in fallacis 289. - a casu et a consilio (Boeth). 20-23. Acquivocatio 98, 154 ; a. nominum est acutisma et publicisma causa dctionis 8-10 ; pcnes pronomina demonstrativa vel relativa 177. - a. est fallacia in dictionc (soph.) 101.

Inda Gcncralis inviccm complcnt.

324

INDICES

- &lcia acquivocationis 16-30. Cf Fallaciae. Aethiops : albus sec . dentes 54, 76, 261s., 264. Albedo : nomen absolutum 132s. ; qualitas dist. a substantia 303. Album : aliquid informatum albedine 301 ; concre­ tum albedinis 1 95 ; per se aedificat ? 39 ; nomen connotativum 304 - in =mplis : omnis substantia est a. (soph.) 189 ; a. potest es nigrum 39, 186. - Et in plurirnis ali =mplis. AiclCind 162. Alius : includit negationem per acquivalentiam 220. Alteratum : omne a. currit (soph.) 26. Ambo 292s. Amphibolia 17-W, 30, 1 54 ; potest concurrere cum acquivocatione 30 ; quomodo differt a fal compos. et divis. 34. Cf Fal . Animal : rational ve! irrationale (soph.) 40, 226 ; homo est animal (soph.) 23, 286 ; homo et anima! cur (soph.) 138 ; homo et a. rationale sunt idem realiter 27 ; omnis homo est a. (soph.) 27, 72, 190, 192, 226, 229, 236 ; omnis homo qui hcri fuit hic intus est nunc a. 197-1 99 ; omnis asinus est a. (soph.) 286, 316 ; omne a. est cae­ cum ve! videns (soph.) 226 ; Sortes differt ab omni a. (soph.) 192. - Occurt in exemplis fere infinitis. Cf Homo. Animatum : aliquid habens animam 302. Antea 3 1 1 . Antecedens : in oratione sophistica 1 63. Antichristus : est possibilis, igitur a. est 265 . Antipho 1 17. Argument : contra horninem 210s., 253s. - litigiosum 294. An 249. - dialectica 120. - mechanica 4. - medica 4s. - scientifica 12. - sophistica : an sit de integritate logicae 5 ; docens et wcns 101. - syllogistica 120. - tentativa 1'2[); difti:rt a demonstrativa et &lsigrapha 120 ; dupliciter acpitur 121 . Artifcx scientificu 12. Asinus : omnis a. est animal (soph.) 286 ; quod non est a., non est (soph.) 263s. - occurt in multis alis =mplis. Aspis 308. Auctores : fere omnes a. omni vocabulo utuntur acquivoce in diveni locis 10; frequenter lo­ quuntur improprie ve! non de virtute sermonis 312s. .

Bellum Troianum '257. Bonum : aequivoce surnitur 182. Boreas 3 1 1 Bryso (Antipho) 1 1 6s. Caecilianus 134s. Caesar opinabilis 54. Calidum : aliquid informatum calore 302; concretum caloris 195 ; nomen connotativum 304 Callias 158. Callides (Callicles) 126. Canis : latrabilis, sidus et marina belua 21, 175 ; nomen acquivocum 175 ; iste c. est pater (soph.) 249, '25 1 , 254, '256, '258 ; iste c. est tuus (soph.) 230 , 235, 248s. ; omnis canis est animal latrabile 21 ; omnis canis currit (soph.) 82. Cf Marina belua et Sidus. Capra 137. Casus : norninum '256-'258, 304-309 31 1 ; c. nominum facit aequivocationem 30. - in soloecismo 134-138. - recti et obliqui '256-'258, 304-309 3 1 1 . Causa : conclusionis 61s. - apparentiae et non-cxsistentiae in faliis 68-70, 83-91, W2s. , 2'25, 235. Cautelae : communes in disputatione sophistica 12s. , 122, 138-143 ; c. communes ad omnem respon­ dentem : longitudo orationum 139, festinatio 139, respondentem perturbare 139, interrogatio­ nes permutare 139, occultatio propositi 139 ; c. qui bus debet uti respondens 160-165 ; c. contra proterVos 140s. ; c. sumptae ex datis a respon­ dente 141-143 ; in opponendo 318 ; c. quoad falciam petitionis princ. 280s. Cavitas : non est aliqua res exsistens in naso 303-305. Cavum : commune simo et rhico 30. Celatio propositi in disputatione 123. Cleo 308. Collective et divisive surni 293. Co mmendarlo respondentis in disputatione 124. Commutare : agens in patiens 271 ; aliquod accidens gramticale in aliud 2'25 ; nomen com­ mune in nomen proprium simplex 219 ; nu­ merum singu1ar in pluralem ve! e conveno 199, 217s. ; obliquum in obliquum 309 ; rectum in obliquum ve! e conveno 305-308 ; quale quid in hoc aliquid 219-221, 226 ; quid in quale 214s. ; quid in quantum 195-20 ; quid in ad aliquid ve! e conveno 20218 ; unum modum supponendi in alium 226; unum praedi camen­ tum in aliud 194, 224s. ; aliquod contentu sub uno praedicamento in contentum sub alo p. 226. Complaum contradictorium 276. .

,

,

325

INDEX m : DOCTRINA Compositio :

et

divisio 31-4 1 , 'JZ7s., 236, 245s.

Cf

Densitas et raritas : nomina connotativa 302; nulla res nova additur

Sensw compos. et Fallaciae. Conceptiones : verae opiniones quae tenentur ab omnibw sapientibw 1 65. Conceptw

(intentio,

279.

Determinatio : et determinabile 249, 262. - adverbiales in fallaciis 241 , 260-262, 266, 269.

passio) :

qualitas subiective

Dialectica : utilis et neces. 102s. ; non interrogat

in anima? 292 ; non habet nisi esse obiectivum? 2'17.

omnia 1 1 8. - docens et utens 1 1 8 ; utens communibw 1 1 8 ;

Conclusio probabilis et improbabilis 314s.

Cf Ro­

quomodo

gulae.

comprehendit sophisticam e t ten­

tativam et quomodo non 1 1 8.

Concreta :

sumuntur

frequenter

ab

Arist.

pro

Dialecticw 101s. ; considerat de locis sophisticis et

abstractis 39.

elenchis 1 2 1 ; considerat utramque partem con­

Concupiscentia 130.

tradictionis 1 1 8, 121 ; non est circa aliquod go­

Coniugationes syllogismorum 198, 209, 240 , 252.

nus determinatum 1 17s.

-

utilcs

in terminis estialibw et accidentalibw

- utens et docens 1 10. Dici de omni et de nulo 231s. , 236,

232. Coniunctiones : aliquae c. significant plura 176. Connotativa nomina 22. Consequens :

Cf

Nomina.

in oratione sophistica 1 63 ;

aliquo

ad

1 63.

aequivocationem 21s. - connotativa 2 1 5 . - contradictoria 261 .

Consequentiae : formales 204-209 ; difficiles 314.

- contraria 261 .

- per medium intrinsecum et extrinsecum 204s.

- fallaciae i n dictione et

Contradictio : in orationibw sophisticis 1 64. - in praemissis 275. Contradictoria 278s. ;

246s.

placitum instituto 1 88 ; diversa acceptio facit

modo est in plw et aliquo modo in minw quam

antecedens

240-24,

D ictio : ali quando accipitur pro omni signo

extra

dictionem 188, v.

Fallaciae. - multiplicitas dictionum in figura dict. 254s.

c. : ens vel non-ens 2'17 ;

- propria et communis

220.

maxime distinguuntur 2'17 ; non possunt simul

- relativa 260.

verificari de eodem 276 ; numquam simul vera

- variatio dictionis in figura dict. 249.

288 ; et fallacia ignorantiae elenchi 56.

Dictum propositionis modalis 36.

Cf

oratio.

Contraria 2'17.

Difficultas vocalis 276.

- in oratione sophistica 164.

Dimidium 278.

Contrarietas : eorum quae sunt secundum legem et

Disputatio 3-3 1 8 pasm ; quattuor genera : doctri­

secundum naturam in disputatione 126 ; diver­

nalis, dialectica, tentativa et sophistica seu liti­

sarum opinionum diversorum sapientum in di­ sputatione 1 25 ; illorum quorum unum aliquis tenet occulte in corde

et

Cf

Duplum.

giosa 1 3ss. - agonistica, id est sophistica seu litigiosa 1 08,

aliud tenet publice et

143, 159.

in ore 125 ; opinionum vulgi et sapientum in

- tempw disputationis 155.

disputatione 128.

Dubitatio : duplex est 3 1 3s.

Conversio propositionum 208s.

Duo : d. sunt duplum ad unum 57.

- reductio per conv. in syllogismis 2465.

Duplum : nomen et sua definitio idem omnino si­

Coriscus : et 'hic Coriscw' idem sunt

quantum

gnificant 133 ;

et

duplum dimidii sunt converti­

ad significatum 156s. ; et musicw 221 ; homo est

bilia 1 30 ; duo sunt d. ad unum 57 ; hoc est d.

alter a C. 50 ; C. est alter a Corisco musico

ad a 57 ; hoc est d.

221s. ;

C. potest non es C. musicw 22 ; C.

est alter a se 50, 221s. ;

C. est causata 307; Co­

sec .

longitudinem, non

sec.

latitudinem 277. - et dimidium : nomina correlativa 296-299.

riscw est homo 247, 250, 253, 310 ; C. est vo­

230 , 234s., 23S-240 ; 242 ; C. cognosci­ tur a te 52, 232, 234, 3 1 0s. ; scio quod C. est

niens

Elenchus 3-3 1 8 passim ; 67, 71 , 292, 313 ; connotat aliquid priw positum a respondente cuiw con­

homo 5 1 . - Occurrit in multis alis excmplis.

tradictorium intendit syllogismw concludere 9 ; est syllogismw cum contradictione conclwionis

De : dictio aequivoca 176.

7 ; numquam fit nisi inter disputantes 1 06 ; omnis

Definitio : exprimens quid nominis 262, 282, 296305.

e. est syllogismw 10. - apparens 9s.

Demonstratio : principia demonstrationum 283.

-

Denominationcs 303.

Ens: est

verus 1 54.

Cf Syllogismw. aequivocum 83s.,

nomen

312.

326

INDICES

- non-ens : non-ens est ens ? 2ms. Enthymemata 263s. , 26, 274, 286. - accidie in cis fallacia secundum quid et simpliciter 76. Errantes in logica 246. Est : secundum vel tertium adiaoens 54, 267. Et : in propos. copulativa vel de copulato extremo 3 9s . ; in fallacia compos. et divis. 39. Exempla : frequenter ponuntur non ut credantur es vera sed ut m.agis pateat veritas dicci pro quo dicuntur 194 ; magis ponuntur ut sentiant quid dioendum est qui addiscunt quam ut sint vera 20, 295 ; non adducuntur ut res ita sint 6 1 , 63 ; d e cis non es t curandum 103 ; non poni t (Arist.) nisi gratia cxempli 304, 3 1 1 s ; e. Philo­ sophi non semper sunt accipienda sicut sonant 185. - geometricalia 1 1 6s. Expediens est aequivocum 16. Expedientia : dicuntur dupliciter 172. Extrapositio 279. Extremum propositionis 3-318 pasim; 262. - disiunctum 217s. Cf. Propositio. Fallaciae 15-318 passim; vide Indicem Generalem ; tredecim species 13, 15, 91-98, 293 ; sex in dictione, septem extra 15 ; in dictione 82s., 148, 188, 249, 289, extra dictionem 82s., 148s., 188, 313 ; in forma et in materia 263; plures concurrere possunt 39. - a=tus 15, 4 1 -43 , 69s. , 85, 96, 227, 293 ; qua­ modo differt a fai!. aequivocationis ve! amphi­ boliae 179. - accidentis 48-53, 70-75, 87-89, m, 1 67, 235-240, 245-251 , 259, 263, 286, 293, 305, 310s. , 313 ; aliquando concurt cum fai!. conseq. , aliquando non 50s. concurrit cum figura dict. 247s. ; non est ex variatione medi sed magis ex identitate medi 108 ; quomodo dift a fal sec. quid et simpliciter 259, 26. - aequivocationis 15-30, 49, 68s., 83s. , 98-100, 156, 158, 179, 193, 219, 221 228, 25 1 , 259, 262, 293, 298, 31 h. - amphiboliae 15-30, 83s. , 68s. , 158, 177, 179, 227s. , 259, 293 ; quomodo differt a fallacia compos. et divis 34. - compositionis et divis. 15, 31-41, 69s. , 84s. , 96, 183, 227s., 293 ; quomodo distinguitur a fal­ lacia aequivocationis vel amphiboliae 179s ; pos reduci ad fal sec . plures inter gationes 65. - consequentis 48, 5�1 . 78-81, 90, m, 163, 221 , 263, 283-286, 293 ; ubi est, ibi est et accidentis 80 ; concurt cum fal. figurae dictionis 192.

- figurae dictionis 15, 41, 43-48, 68s. , 85-88, 96, 148s., 1 89, 1 92-228, 247-249, 255, 271s. , 293, 306s. ; ex commutatione numeri singularis in pluralem ve! e converso 218 ; per additionem dictionis 201 , 206 ; concurrit cum fal. accid. 1 92 ; accidit in enthymematibus 40, 48 ; ex com­ mutatione unius praedicamenti in aliud 45s. ; distinguitur a fai!. quae pect propter multi­ plicicatem 149. - petitionis principii 48, 59, 77s. , 91, 1 6 1 , 279-283, 294. - secundum ignorantiam elenchi 48, 56-59, 76s., 90, 276-279, 293 ; frequenter concurrit cum fai!. sec. quid et simpliciter 57 ; quomodo dif a fai!. sec. quid et simpliciter 275s. - secundum non-ausam 48, 61�. 9 1 , 286-289, 294. - secundum plures interog. 48, 64-6, 81s. , 91, 1 58s. , 289-295. - secundum quid et simpliciter 48, 53-56, 75s.,

257, 259, 260-274, 276, 293 ; frequenter concurt cum fai!. sec. ignorantiam elenchi 57. Cf. So­ lutiones. Fallere : plures occasiones fallendi, tam in materia quam in forma 252. Falsum : ducere ad f. in disputatione 14, 122-128, 317. Ficus : in soloecismo 1 34s. Figura : nomen connotativum 302. - syllogismi 196, 229s., 236, 240, 246s . , 263, 286, 3 1 6s. Figura dictionis, v. Fallaciae. Fines sophiscae : redargutio, falsum opinabile, so­ loecismus et nugatio 6, 13s., 140. Finis : cxemplum in soloecismo 135. Genus : nullum g. est homo (soph.) 316. - grammaticale 306s. - in soloecismo 134-138. Gorgias 125. Gramca : qualiter utendum est g. in decipiendo respondentem 135. Grammaticus : regulae quae magis spectant ad g. quam ad logicum 309. Graves 1 57. Cf. Protervi . Habere : habet aliquod

nomen

per praedicationem

305.

Habitus : praedicabile, et non res absoluta 133. Hippocrates 1 13. Hoc aliquid 85s. Homo : aeque primo significat omnes homines 21 ; significat primo omnes homines 174 ; pri­ marie signif. animalia rationalia, secundaro

INDEX m : DOCTRINA

imaginem 22; non imponitur formae vel na­ turae communi 176 ; ut nomen commune signif. quale quid (Arist.) 219 ; est aequivocum a con­ silio 6 ; est imago 22s. ; homo pictus non est homo S. - albus : per se est homo (animal, aedificator etc.) 3Bs. - et rationale non sunt tertnini synonymi 38. - mortuus 55, 274. - in quibusdam exemplis : h. est alter a Corisco 50 ; homo c.st species 1 O, 27 ; nullus h. est genus 316 ; illud quod est, non est homo 53 ; omnes homines sunt mille 192. - Occurrit etiam in excmplis fere innumerabilibus. Humiliatio opponentis in disputatione 124. Idem : nomen aequivocum 83 ; potest nosci et igno­ rari 250s., 253. Idioma Aristot. 1BS, 250, 31 1 ; aliqui paralogismi in nostro idiomate magis sunt fallaciae aequivo­ cationis, sed forte in idiomate Philosophi essent fai!. figurae dictionis 216s. Idiotae : utuntur quadam dialectica et quadam ten­ tativa 120. Ignorantia elenchi : in generali 67-83 ; in speciali, v. Fallaciae. Impositio terminorum 25s. Impossibile : modus propositionis 37 ; accipitur pro omni falso 28Bs. ; impossibile non potest esse necesium 3 ; repugnat necesrio 3 ; non est verum 3. - syllogismus durens ad i. 62, 253, 2B7-289. Improbabile 160. In : dictio aequivoca 176. In codem tempore 76. Inconveniens : syllogismus durens ad i. 251 , 293. Inopinabile 265; diversimode dicitur 126 ; ducere ad i. 14, 122-128, 317. Inopinatum 161. Insolubilia 267s. Institutio terminorum 25s. Interemptio logicalis 316. Interiectio 176. Intergationes plures 294s. Cf Fallaciae. Intentio, v. Conceptus. Ira : Iram pande dea 257. Ius naturale 128. Iustitia 127. Lex iusta 127s. Litigiosi, v. Protervi. Locus : a simili 1 94. - sophisticus 3-98 passim; 13ss. , 313 ; in dictione 1 3-48 ; extra dictionem � ; de reductione

327

omnium locorum soph. in ignorantiam elen­ chi 67-83 ; de sutlicientia tredecim locorum soph. 77, 91-98. Logica : et aliae scientiae 227. Logicus 309. Lycophron 143. Maior, v . Propositio et Syllogismus. Malum : aequivoce sumitur 179, 182. Marina belua : canis 21, 175. Medea 314s. Medium : variatio m. non facit fai!. accid. 50 ; in demonstratione 282. - in fallacia accid. BBs. - in syllogismo 274. - intrinsecum et extrinsecum 2-4, 209, 217, 221, 227, 247s. - necesum 214, 221 , 226, 247s., 264. Cf Aocidens. Melissus 60s., 80, 284. Metae sophistae 6, 1 13s. , 140, 294. - evadere metam 280. Cf Fines sophistae. Metaphorica locutio 312s. Metaphysicus : est artifex universalis 1 17. Moderni (nesciunt logicam etc.) 12, 234, 242, 246 .

Modi : propositionum 36-39, 236s., 241 . Cf Propositio. - figurarum syllogismi 263, v. Syllogismus. Monachus albus 250. Motus : nomen connotativum 302. Multiplex : dupliciter accipitur 70. Multiplicitas : in praemissa ve! in conclusione 171. Natura : multipliciter dicitur 126s. Necesrium : modus propositionis 37. Necestas solvendi orationes sophisticas 150-152. Nescientes logicam 310, 312s. Nigrum : concretum nigredinis 195. Nomina : per n. frequenter Phil. intelligit defini­ tum 129 ; aequivocatio nominum B ; divenae significationes n. 1 1 ; diversi modi n. 11 ; sunt finita, res infinitae Bs. ; utimur eis pro rebus B, 25. Cf Vox. - absoluta B6s., 1 95. - abstracta 195, 302s. ; abstracta et concreta in fai!. figurae dict. 20. - aequivoca : fere omnia sunt aequivoca 24, 83s. - analoga 23. - collectiva 196. - communia 219s. , 223s. ; exponere n. communia per singularia 224 ; n. communia significant quale quid (Arist.) 219. - concreta 1 95.

328

INDICES

- conotativa

22, 86s. , 195, 215, 30303 ;

n.

connot. dupliciter accipiuntut 301s. ; dist. inter

199;

- (animae) : conceptus, intentio

296s.

297.

- in recto vel in obliquo

Paternitas : nomen abstractum 302s .

-

Pendere : et fallacia accentus

-

301s. multiplicia 1 09s. , 167, 312. numeralia 196.

Per : dictio aequivoca

41.

176. 37-39.

- primae et secundae intentionis

Per accidens : modus propositionis

- propria

Perfectiones animae verae et apparentes

26, 175. 157, 161s., 221-223. - relativa 195, 269, 2%-299, 301-303. - singularia 223. - synonyma et non-synonyma 75, 195, 303. - univoca 24. Non-ens : de no�te non est scientia 3s. Nugatio 14, 129-133, 2%-305. - modus vitandi nugationem 304. Numerus : binarius et quaternarius 1 09 ; nominum et verborum 218.

Per se : modus propositionis

Omnia

23.

Pes : nomen analogum doctrinam 148s.

Possibik : quod non est, est possibile (soph.) 265 ;

neceswn

si est

Praedicare

3-318

(praedicari)

189. tertninwn

communem de t. singulari 224 .

- divisa et coniuncta Praedicatum :

212s.

Opponens : in toto opere passim, praesertim in li­

I (pp. 3-143), 61s. , 103-1 1 1 , 123-128, 135, 1 3S-143. - humiliatio opponentis in disputatione 124. Opposita : contradictorie 261 , contrarie 261 , privative 261, relative 261 . Orario 129. Cf Dictio. - acris seu difficilis duplex est 313s. - disputans ad nomen et ad intellectum 103-1 1 1 . - facilis et difficilis a d solvendum 310-317. Cf bro

Paralogismi et Syllogismi.

303 ; pet

se primo modo

1 14-1 1 6, 315s. 211, 256s . , 259.

- pec in materia sive in forma 313s. - solutio o. sophisticarum

1 1 3-1 1 5 ; li ti giosa 115.

- sophistica

mam

suam for-

29.

Praemissae : contradictio in praemissis - incompossibilitas p.

275.

288.

- probabiles et improbabiles

314s. Cf Regulae.

176.

Praepositiones

Pri ma : secundum naturam

6.

Principia : demonstrationum 283 . - prima 1 1 8s. Probabile : dupliciter dicitur

315.

160; quomodo est 160. Pronomen : demonstrativum 219s. , 22. , 267s. Propheta : non est femin. gen. 47s . Propositio 171, in toto opere pasi m ; conversio Probatio : probabilis et improbabilis

tandas

fallacias

22-23, 26, 3 1 , 33 ;

habet triple:x:

esse, scii. in mente, in voce et in scripto

- tentativa 1 19. - truncata 257-260, 271. - vera et falsa 212s. Cf

312-317.

48s. ;

172s. , rialis Syllogismus.

multiplicitas

in

in praemissis

173s. ;

(Boeth.)

principali

et supposi rio mate­

- afva 284s.

8 ; dupliciter sumitut 26 ; idetn p . potest es litigiosus, sophisticus e t tentativus 121 ; p. litigiosus, sophisticus et tentativus non sunt nomina synonyma 121.

Paralogismus

- concl udens tertium hominem 224 . Loci sophistici, Falae

conclusione

28.

- categorica

100s. Cf Sophismata. Parelenchus 106. Parmenides 312.

249s., 259s. 27 ; appellat

supposirio

propos. 208s. , 246s. ; distinguendae sunt ad vi­

165-168.

quomodo diffi:rt ab ora-

- syllogistica e t non-syllogistica

- disciplinae

et

p . improbabili respondendum

- multiple:x:

ti one

passim ;

219.

Opinabile 2b.5.

- litigi osa

40s.

(soph.)

Praedicamenta : diversa in fal. figurae dict .

ve! secundo modo 303 ; superioris de inferiori

1 54. 292s.

Opinio falsa

6s.

37-39.

Philosophia : adquiritur pet inventionem et per

Praedicatio : per accidens Obtusio

190.

non proprie supponit

modo 30.

n. connotativa et n. relativa 301s. - correlativa

Pan extremi

Passio : praedicatur de subiecto pet se secundo

et

196, 294.

- condicionalis 284s.

240s. , 243. 196-199, 203s. , 207, 209, 212, 215, 22, 237, 241. - d e inesse 196, 208, 240 . - de modo 196, 208. - de necesio 240-242. - de possibili 1 86, 241 . - de praesenti 1 96, 278s. - de contingenti - de futuro

INDEX m : DOCTRINA

- dc praeterito 196-199, 203s., 2CJ7, 209, 212, 215, 222, 237, 241 , 278s. - dc recto et obliquo 209. - extrinseca 316. - hypothetica 294. - impossibilis 37, 232. - mixta 240 . - modalis 22 , 237, 240-245. - multiplex 169-1 74. - necesa 36s. - per se, per accidens 37s. - possibilis 36s. - probabilis : quomodo p. probabili respondendum est 160. - singularis 186, 1 9 1 . - universalis : Cf R.egulae. - vera et falsa 37. Propositum : celatio propositi in disputatione 123. Prosyllogismw 172. ProterVi 1 53s. , 1 57, 160. Punctuatio : et fallacia compositionis 34. Quadraginta virorum centum . . 33s., 39. Qualitas : nomen connotativum 302. Quantitas : nomen connotativum 302; continua 302. Quia : potest es pronomen ve! coniunctio 176. Quid : distinguitur ab omni nomine quod non dicirur dc aliquo uno per se sumpto 1 96 ; acci­ pirur pro nomine absoluto 195. Quilibet 1 99. Quod : potest es pronomen ve! coniunctio 176. .

Raritas et densitas : nomina connotativa 302 ; nulla nova res addirur 279. Rarum et dcnsum 279. Rationale : aliqui � habens rationalitatem 302 ; et homo non sunt termini synonymi 38 ; per se est anima! 38. Rationalitas : idem est quod anima intellectiva 302. Redargutio 14. R.eduplicatio 23s., 236. R.egulae : consequentiarum etc. Caveat lector : Ockham non recipit omnes regulas quae hic notanrur, sed quasdam reicit alias vero exponit. - Ab aliquo denominate sumpto cum parte . . . ad ipsum sine tali parte ve! nomine partis 274 ; ab aliquo sumpto cum aliquo sibi repugnante, ad ipsum absolute sumptum 274 ; ab aliquo sumpto cum dt-terminatione ad ipsum sumptum sine dcterminatione 261 ; a delinitione expri­ mente quid rei ad definitum 283 ; ab esse quando praedicarur tertium adiacens, ad ipsum quando praedicatur secundum adiacens 267 ; ab hoc verbo 'est' curn tali praedicato ad ipsum sine

329

praedicato 26. ; a tertio adiacente cuius praedicatum potest co mpetere tam enti quam no� 275 ; a divisis ad coniuncta non valet argumenrum 250, 305 ; ab es sumpto cum praedicato sequente ad ipsum sumprum per se 264 ; ab exceptiva ad suam exponentem 286 ; ab exclusiva ad suam exponentem 286 ; ab exclusiva ad univenalem dc terminis transposi­ tis 205 ; ab inferiori ad superius tenet conso­ quentia 285 ; ab inferiori contingeter ad supo­ rius negative, sine distributionc 285 ; ab info. riori ad superius sine distributione, aflintive 285 ; ab inferiori ad superius si ve sit inferius per se sive per acidcns 1 98 ; a pronomine in nu­ mero plurali ad p. in numero singular, prao­ posita nega tione 295 ; a proposi tione habente plures exponentes, ad quamcurnque illarum 286 ; a superiori distributo ad inferius contingenter 286 ; a superiori distributo ad inferius negative 285s. ; a superiori ad inferius sine distributione 285 ; a termino sequente signum universale mc­ diate, a parte eiusdcm extremi in diverso casu, ad eundcm terminum, ve! suum superius, sump­ tum ante illud signum univenale 190s. ; a termino stante determinate ve! confuse tantum ad t. stantem confuse et distributive 191s. ; ab universali bus ad particularia 283; ab universali ad singularem est bona consequentia 286 ; ab uno convertibilium ad reliquum, quorum unum non est notiw nec prius reliquo, nec unum for-­ malius 282 ; a verbo sumpto curn praedicato so­ quente ad verbum sumprum sine tali praedi­ cato 266. - cuiuslibet fallaciae est aliquis unus modus genc­ ralis solvendi 1 85. - ex aliquibus praemissis sumptis sine dictionc exclusiva pluralitatis, ve! acqui valente 208 ; ex contingentia universalis ad utrumlibet non so­ quirur contingentia singu!aris 243s. ; ex contin­ genti bus et possibilibus sequirur impossibile 245 ; ex duabus univenalibus aftivis in secunda figura sequirur conci. univenalis afva 316s. ; ex falsitate univenalis non sequirur fal­ sitas cuiwlibet singularis 243 ; ex falsis sequirur verum 245 ; ex impossibilitate universalis non sequirur impossibili w cuiuslibet singularis 243 ; ex impossibili et vero sequirur verum 245 ; ex impossibilibus sequitur verum 245 ; ex ignotis sequirur norum 245 ; ex notitia universalis non sequirur notitia cuiuslibet singularis 24 ; ex necesis non sequirur nisi necesum 245 ; ex necesitate univenalis non sequirur neces­ tas cuiwlibet singularis 243 ; ex omnibus af mativis in secunda figura 229 ; ex posbilitate tali

330

INDICES

universalis non sequitur possibilitas cuiwlibet singular 24 ; ex propositione de praeterito . . . e t ex propositione minori de ines 213 ; ex una pracmissa neces et alia contingenti 245 ; ex una pracmis nota et alia vera scquitur ignota 245 ; ex veritatc universalis sequitur veritas sin­

gularis 24 .

- ignota universali non oportet quamlibct singu­ larcm ignorari 24. - in propos. universali de ines et de pracsenti 240; in propos. universali de ines et de prae­ scnti cum detetminatione advcrbiali 240s. ; in propositione uni venali de ines et de prae­ terito 241 . - omnis propositio in q ua ponitur a parte unius cxtrcmi aliquid tantum verificabilc de vocibus 28 ; omnis propositio in qua ponitur dictum ali­ cuiw propos. cum modo 36 ; omnis propos. in qua potcst tetminus aliquis supponerc ve! per­ sonalitet ve! simplicitet 27. - per additionem dictionis . . . non impeditur con­ scqucntia nec causatur figura dictionis 203. - posito possibili in es, non accidit impossibile 1 86. - quando aliquid est primo ncgatum 280 ; quando aliquid sumptum sine addito 274 ; quando com­ mune de singulari 223 ; quando co=utatur quid in quantum 1 96 ; quando cidem potcst competere unum oppositum sine detetmina­ tionc 261s. ; quando praemissac sunt de incssc mcrc. . . et mcre de pracscnti 212 ; quando tetmi­ nus aliquis in aliqua propositionc potcst stare pro pluribus 262 ; quando tetminus in antecedente cnthymcmatis supponit confuse tantum 190. - quandocumquc aliqua universalis est scita 247 ; quandocumquc ex aliquibus praemissis scquitur conclusio sinc adverbiali detetminationc 201s. ; quandocumquc illa duo extrema in pracmissis sic se habcnt quod unum est natum es detet­ minabilc 249 ; quandocumquc tetminus com­ munis positus a parte subiecti comparatur verbo de praeterito etc. 28s. - quidquid scquitur ad consequcns, scquitur ad antecede 22. - si pracmis sunt verae, conclusi o est vera 245 ; si universalis de ines sit vera, quaelibet singu­ laris est vera 243. Relativa 776. Rcs subiccta (Arist.) 245s. , 252. Rcs sunt infinitac : in quo sensu ? 1 1 . Respondens : in toto opere pasim, praesertim in libro II, pp. 147-318, 9s., 61s. , 95-97, 103, 122128, 138-143. - co=cndatio rcspondcntis in disputationc 124.

Rcsponsio : apparens et recta 318 ; per distinctio­ nem 154-160, 167. Rhetorici 60. Romana : id est, congrua 306, 308. Sapicns : duo sunt opera sapicntis - non mcntiri de quibus novit, et menticntcm possc manifestare 1 1 s. Sapicntcs 315. Scientia : et sci bile 299. Secundum idem 76. Scdens : est acquivocum 17. Scnsus : acquivocus 157. - amphibolus 157. - compositionis et divis. 227s . , 236, 245s. Separatio 90. Sermo : de virtutc scrmonis (ve! vocis) 21, 1 63, 270, 304 , 312s. Si : in propos. condicionali ve! de condicionato extremo 40 ; in fa li. compositionis et divis. 39. Sidus caelestc : canis 21, 175. Significare : mulriplicitet accipitur 28 ; plura s. prin­ cipalitet 174-177 ; una imposirione s. plura 174. Significata : vocabulorum 258, 282 ; primaria et secundaria 22, 312s. Signum : mulriplcx acccptio 28. Similitet 76. Similitudo : nomcn abstractum 302s . Simitas : non est ali qua rcs exsistcns in naso 303305. Simus : naris cava 131 ; non significat qualitatcm absolutam 132s ; supponit pro naso 304. Soloecismus 14, 46s., 134-138, 189 ; s. fit duobus modis, scii. per mutationcm generis et per mu­ tarioncm casus 136 ; quomodo s. se habct ad figuram dict. 137s. ; quomodo evitatur s. 305309. Solus 20 , 208. Solutioncs, 11. Tabulam Capitulorum libri II pro s. fallaciarum, 166-1 68 ; fai!. in dicrione 169-228 ; extra dictioncm 229-309 ; syllogismorum pc cantium in forma 169-309 ; in materia 166-168. - fall. acccntus 187s. - fai!. accidentis 229-260. - fall. acquivocationis 169-177. - fai!. amphiboliac 169-177. - fai!. composirionis et divis. 17S-186. - fai!. consequcnris 283-286 . - fai!. figurac dicrionis 1BS-227. - fall. peririonis principii 279-283. - fai!. sec ignoranriam elenchi 275-279. - fall. sec plurcs intetrog. 289-295. - fai!. sec quid et simplicitet 260-274. - fall. sec non-causam 286-289. . .

.

.

INDEX m : DO CTRINA - orationis Zenonis 253. - per distinctionem 1 68 ; per interemptionem 167s. - recta : duplex est 167 ; falsi syllogismi 166. Sophismata quaedam (initia) : aequivocario est fal­ lacia in dicrione 101 ; Aethiops est albw sec . dentes 54, 76 ; aliquid potest simul videri et vi­ dere 1 92s. ; aliquis percutit aliquem una sola manu 201 ; amittere aegritudinem est bonum 270 ; ante quodlibet instans futurwn Sortes po­ test non es 191 ; Boreas est purw 3 1 1 ; caelum est factum 284 ; carmen metricum est circulus 1 06 ; conringit istum loqui 172 ; conringit ser­ monem dicere 1 9 ; Coriscw cognoscirur a te 232, 234 ; Coriscus est alter a Corisco mwico 221s. ; Coriscus est veniens 230, 234s. , 238-240, 242 ; Coriscus potest non es C. musicw 22 ; cuiw scientiam habes, hoc scis 309 ; de quocumque verum est dicere nunc ipsum esse factum 183s. ; divitiae sunt bonae 269 ; duo sunt duplum ad unum 57 ; duo sunt paria et tria sunt imparia 32 ; grammatici discunt 1 6 ; hoc est bonum ad hoc 76s. ; hoc est duplum ad a secundum longitudinem 57 ; homo currit 230 ; homo es t altet a Corisco 50 ; homo es t anima! 23, 286 ; homo est species 189, 219, 31 1 ; homo et animai currunt 138 ; homo et animai ratio­ nale sunt idem realiter 27 ; homo et risi bile sunt idem realitet 27 ; homo praedicatur de pluribw 27 ; ille qui dici t iniwta et non iwta est con­ demnandus 271 , 273 ; illud quo vidisti bune per­ cussum 1 78s. ; illud quod est, non est homo 54 ; inter istum punctum et omnem alium punctum eiwdem lineae aliquis punctw est mediw 191 ; intet quodcumque instans futurum et hoc in­ stans est aliquod instans medium 191 ; ista statua est tua 230 , 235, 248-250 ; ista statua est tuum opw 250; iste canis est pater 249, 25 1, 254, 256, 258 ; iste canis est tuw 230, 235, 248s. ; iste est albw 250 ; iste est dominus 250; iste est fa ber 250 ; iste est homo mortuw 274 ; iste hemo est corpw album 305 ; iste non habet bovem anti­ quum (magnum) 204 ; iste non habet unum solum denarium 208-21 1 ; iste servw est mali 257, 259 ; iwtum est magis eligendum quam iniwtum 271s. ; iwtum est unumquemque ha­ bere sua 271s. ; nollem ti bi dare equum 55 ; no­ rum ut quod omnis veniens est homo 247 ; omne alteratum currit 26 ; omne animai est caecum ve! videns 226 ; omne animai est ratio­ nale ve! irrationale 226 ; omne mel est rubeum 60 ; quod est factum habet principium 60 ; om­ nem hominem esse qualitatem est falsum 239 ; omnem hominem quem heri vidisti nunc vi­ des 1 97 ; omnem hominem videns est homo

331

191 ; omnes homines currunt 138 ; omnes ho­ mines sunt duodecim 218 ; amni parte continui est aliqua pan minor 48, 1 90 ; omnis asinw est animai 286, 316 ; omnis canis currit 49, 82 ; omnis homo est anima! 27, 72, 190, 192, 226 229, 236 ; omnis homo est risibilis 191 ; omnis homo qui heri fuit hic intw est nunc animai 197-199 ; omnis mater diligit 314s. ; omnis nix est alba 79-80 ; omnis substantia est alba 189 ; omnis substantia est cawata 307 ; omnis sub­ stantia est producta 225 ; omnis triangulw in quantum t. habet tres 73s. ; omnis veniens cog­ noscitur a te 310s. ; pauca sunt pauca 230, 235, 248, 250, 254; possibile est Sortem ambulare (seribere) 31 ; post omnem diem erit aliquis dies 1 90 ; prudentia est disciplina malorum 256-258, 260 ; qualeque vidisti tu habes tale 226 ; quando aliqua similiter terminantur idem de illis praedicatur 193s. ; quascumque lit­ teras scit aliquis nunc didicit illas 31 ; quem­ cumque posui, servum entem, liberwn, ipse est li ber 33s. ; qui suadet dissuasionem, suadet et dissuadet, ve! suadet et non suadet 263, 265 ; quicumque adimplet iuramentum, bene iurat 263, 265, 267 ; quicumque est malw non est bonus 1 82 ; quaecumque expediunt sunt bona 1 6 ; quicumque exsistens in Sicilia nunc vidi t naves exsistentes in Piraeeo est in Sicilia 181s. ; quicumque habct potestatem aliqua faciendi 1 84s. ; quicumque sanabatur est sanw 1 7 ; qui­ cumque sunt episcopi sunt sacerdotes 30 ; quidquid bibit quis, ingreditur os eiw 2 1 6 ; quidquid heri emisti, hodie comedisti 47, 1 97 ; quidquid heri fuit homo, hodie est anima! 207 ; quidquid heri vi disti, hodie vides 68 ; quod ali­ quis ambulat hoc calcat 216 ; quod contingit loqui contingit dicere 19 ; quod est factum ha­ bet principum (Melissw) 80 ; quod est opina­ bile, est 263s. ; quod est tantundem alieni est ei aequale 32 ; quod non est asinus, non est 263s. ; quod non est, est opinabile 53 ; quod quis est primo habens et postea non habens illud, amisit illud 1 95, 1 97 ; quod quis habui t, si modo non habet illud, amisit illud 1 99 ; quod quis novit, hoc novit inveniens ve! discens 217 ; quod quis scit hoc sci t 18 ; quod quis videt hoc videt 1 8 ; quod sapiens non vult, est malum 269s. ; quod scriptum est aliquis scripsit 212 ; quod tu dicis esse hoc tu dicis es 1 8 ; quod unum solum po­ test ferre, non potest ferre plura 32 ; quod vult fur, est malum 270 ; quorum sunt scientiae bo­ nae, sunt bonae disciplinae 182s. ; quorum­ cumque virorum reliquit dives Achilles centum, ipsi sunt plures quam centum 34 ; quoscumque ,

332

INDICES

vellem me accipere 1 7 ; sanius est bona 269 ; sanum es, ve! plurimum posse in civiute sive praeesse in ci vita te, est bonum 269 ; scio quod Coriscus (Sortes) est homo 5 1 s. ; scio quod omnis veniens est homo 239 ; seribere est ape-­ rari, igitur seribere est pati 1 93 ; secare est fa­ cere 1 93 ; Sol necessario (contingenter) move-­ tur 202 ; Sortes curret in a 57 ; Sortes currit ve­ lociter 57 ; Sortes differt ab amni animali (ho­ mine) 1 92 ; Sortes est 267 ; Sortes est bonw in a 58 ; Sortes est fili w Platonis 57 s. ; Sortes est homo 218s. ; Sortes est tertiw ab homine 2 1 9221 ; Sortes fuit aliw ab albo 224 ; Sortes non est omnis homo 1 92 ; Sortes quando erit potest non esse pater 224 ; triangulw est figura l 01 ; tu comedis panem 28, 3 1 1 ; tu ignoras aliquam propositionem 1 9 1 ; tu nosti bonum 230 , 234s. , 238 ; tu nosti Coriscum 230s., 234s., 238-240 ; utra boum pariet antea, ve! neutra 3 1 1 ; vel­ lem esse in Iuta cum centum marcis 54 ; vir ferebatur gradatim sedcns 31 1 . Cf Animai, Homo, Sortes. Sophistae 1 1 s., 94, 1 0 1 , 1 14-1 1 5, 143 ; primo in­ tendunt ducere respondentem ad rcdargutio­ nem, secundo, si hoc non possunt, intendunt eu m ducere ad aliquod falsum ve! inopinabile 122s. ; ad sophistas pertinet rractare soloecismum 1 35 ; meue ve! fines sophisurum 6, 1 3s. , 140 ; utentes et docentes 1 10s. Sophisticus elenchw : non est elenchus 5s. Sortes (in quibwdam exemplis) : S. curret in a 57s. ; S. dici t hoc falsum 268 ; S. est alba 305 ; S. est al bus sec . caput 273 ; S. est albw sec. pe-­ dcm 55 ; S. est bonw in a 58 ; S. est corpw ha bens albedinem corporis 304 ; S. est dissimilis Platani l O ; S. est filiw Platonis 57s. ; Sortes est homo 218s. ; S. est non-albw 279 ; S. est pater filii 302 ; S. est pater Platonis 276 ; S. est possi­ bile es 275 ; S. est similis Platani l O ; S. est tertius ab homine 219-221 ; esme S. albus mu sicus grammaticus ? 294 ; esme S. homo asi nw ? 294s. ; S. erit nigcr in a 279 ; Sortes fuit albw in a 279 ; S. fuit alius ab albo 224 ; S. mo­ vetur ab albedine ad nigredinem 287 ; S. q uando erit potest non es pater 224 ; S. significat hoc aliquid 86 ; scio quod S. est homo 52. Cf So­ phismau. Species : in fallaciis 3 1 1 . Subiectum : et supposi tic 27s. ; libri Elmcilorum 3s. Superius et inferiw sec . consequentiam 221 . Supponcre 304s., v . Suppositio. Suppositio terminorum 24-30, 268; et contradictio 56 ; non omnis variatio supp. causat fall. figurae dict. 189-191 ; in fallacia aequivocationis 189s.

- materialis 298 ; personalis et significativa 298 ; simplex 298. Syllogismw : in toto opere passim; oratio in qua quibwdam positis aliquid aliud accidit (Arist.) 5s., 7; in mente, in voce ve! in scripto 49 ; est aequivocum a consilio ad s. verum et ad s. so­ phisticum 6 ; est ens in anima 4 ; s. et elenchi eadcm est dcfinitio 71s. - apparens 7s. , 1 13, 167. - categoricus 264, 26. - circularis 283. - dcceptoriw 1 12s. - expositoriw 231 , 249. - falsigraphw 1 12-120 ; quomodo differt a s. litigioso 1 1 2s. ; falsigraphw est litigiosw et so­ phisticw 1 1 4 ; est ex propriis 1 20. - falsw 148s., 318 ; duplex est 1 66s. ; s. falsi recta solutio 1 66 ; s. falsi recu solutio duplex est 1 67. - fatuw sive apparens 316. - hypotheticus 264 . - litigiosw 1 12-120, 313s. ; duplex est 112-1 14 ; aliquando est solvendw apparenter 152-1 60 ; non est e x propriis 120 ; non se habet a d scien­ tiam sicut s. falsigraphw 120 ; non pertinet ad dialectiam docentem sed utentem communibus in aliqua scientia speciali 1 16 ; quomodo differt a s. sophistico 1 1 2s., et a s. falsigrapho 1 12. - mixtw de inesse et dc modo 22 , 242s. - ostensivw 62, 77. - peccans in materia ve! forma 1 66-168 . - sophisticus (fallaciae) 1 1 2-120, 317 ; est apparens 94-96 ; duplex est 1 12-1 1 4 ; differentia syllo­ gismi soph. ad alias s. 99-103 ; differentia ad paralogismum disciplinae 100-102, 1 15s. ; quo­ modo differt a s. litigioso 1 12s. ; aliquando est danda solutio vera et recta s. sophistici 1 53-158 ; fit sec. tredccim locos sophisticos 92-98 ; non est syllogismw 99s. ; modi solvendi s. soph. apparenter 160-165 ; non potest causare veram scientiam 3 ; tripliciter accipirur 92-94 ; pec­ cans in materia (propriw tenutivae) 92s., % ; peccans i n forma (propriw sophisticae) 92s. , %s. ; an notitia s. soph. si t scientia 3s. ; s. soph. non est s. 3s. ; s. soph. est non-ens 3, est ens in anima 3; non omnis s. soph. est elenchw 1 0 ; solutio apparens orationum soph. 152-165 ; s . soph. notitia pro maiori parte est praetica 4 . Cf Sophisticus elenchw, Paralogismw e t Elen­ chus apparens. - tentativus : quomodo differt a s. falsigrapho 1 1 9 ; est litigiosw 120. - verw 7s. Synonyma, cf Nomina.

INDEX m : DOCTRINA Tempw : nomen connotativum 302. - disputationis 155. - in fallaciis 278s. Termini : def. qui d nominis 282 ; accipiuntur prin­ cipaliter sine determinatione addita 260 ; sup­ posi rio terminorum ex vi suae impositionis et ex ratione alicuiw adiuncti 25s. , 28 ; institutio t. 25s. - communes 24, 26, 28, 219s., 223s . , 268 ; communiores et minw communes 220 - essentiales et accidentales 232.

333

Totum : et pars in fai!. figurae dict. 223. Translatores : sermonum Graecorum in Lat. 216s. Triangulw 1 96. Tricubitum 278s. Tulliw (Marcw) 28 1 . Unum : nomen aequivocum 83s. , 312. Utilitas : libri Elenchorum 3s. ; solvendi orationes sophisticas 148-150.

.

- infiniti 276s. - mediw 286. Cf Medium. - multiplices 226 ; multiplicitas t. 25 1 . - quattuor 231 , 233s. - relativi 276. Tertiw : non est idem quod aliw 220 Tertius homo 224. Tetracubitum 278s. Themistocles 1 58. Theologia : nomina abstracta in theol. 303 ; de tri­ nitate personarum 218. .

Ve! : in propos. disiunctiva ve! de disiuncto extremo 40 ; in fa!!. compositionis et divis. 39. Verbum 301 ; in fallaciis 272. Verum : modw propositionis 37. Vocabula : fere omnia v. auctorum improprie acci­ piuntur 312. Vox : eadem v. supponit pro diversis 24 ; significans plura non est eo ipso aequivoca 2 1 . - aequivoca 21 . - communis 21. Zeno 104, 1 17, 253, 312.

INDEX GENERALIS

INTRODUCTIO

. . . . . . . 9* § 1 . De codicibus manuscriptis § 2. De fidelitate codicum manuscriptorum et de relatione 11* eorum ad invicem § 3. De tempore compositionis . 1 3* .

LIBER

I

Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

8. 9. 1 0. 11. 1 2.

Cap. 13. Cap. 14. Cap. 1 5. Cap. 16.

De arte sophistica praeambula generalia De fallacia aequivocationis et amphiboliae . D e fallacia compositionis e t divisionis De fallacia accentus De fallacia figurae dictionis De fallacia accidentis De fallacia secundum quid et simpliciter De fallacia ignorantiae elenchi De fallacia petitionis principii De fallacia consequentis De fallacia secundum non causam ut causam De fallacia 'secundum plures interrogationes ut unam facere' De reductione omnium locorum sophisticorum in ignorantiam elenchi De causa deceptionis fallaciarum De sufficientia tredecim locorum sophisticorum De differentia inter syllogismum sophisticum et alias . . . . . . . .

5 15 31 41 43 48 53 56 59 59 61 64

67

83 91 99

336

INDI CES

Cap. 1 7. De disputatione ad nomen et ad intellectum Cap. 1 8. De syllogismo litigoso et sophistico, de paralogismo disciplinae seu falsigrafo et de syllogismo tentativo Cap. 1 9. De metis et cautelis in disputando : de falso et inopinabili Cap. 20. De nugatione . Cap. 2 1 . D e soloecismo Cap. 22. De cautelis communibus LIBER

1 03 111 1 22 1 29 1 34 138

II

Cap. 1 . De utilitate et necessitate artis solvendi orationes sophisticas 2. De solutione apparenti orationum sophisticarum Cap. Cap. 3. Dc vera solutionc orationum sophisticarum Cap. 4. De solutione fallaciae aequivocationis et amphiboliae Cap. 5. De solutione fallaciae compositionis et divisionis Cap. 6. De solutione fallaciae accentus Cap. 7. De solutione fallaciae figurae dictionis . Cap. 8. De solutione fallaciarum in dictione in generali Cap. 9. De solutione fallaciae accidentis Cap. 1 0. De solutionc fallaciae secundum quid et simpliciter . Cap. 1 1 . De solutionc fallaciae secundum ignorantiam elenchi Cap. 1 2. De solutione fallaciae petitionis principii Cap. 1 3. De solutione fallaciae consequentis Cap. 14. De solutione fallaciae secundum non causam ut causam . Cap. 15. De solutione fallaciae secundum plures inte rrogationes Cap. 1 6. De nugatione vitanda . Cap. 1 7. De soloecismo virando Cap. 1 8. De orationibus sophisticis facilioribus et difficilioribus ad solvendum Cap. 1 9. Epilogus .

.

.

147 1 52 1 65 1 69 1 78 1 87 1 88 227 229 260 275 279 283 286 289 296 305 310 317

INDEX GENERALIS

337

INDICES I. II. III. IV.

. . . . . Bibliothecae et manuscripta. Auctores et scripta ab Ockham et ab editoribus allegata. Doctrina. Index generalis. . . . . .

.

321 321 323 335